Wetenschappelijke geletterdheid. Een uitnodiging tot samenwerking tussen de taal- en de vakleerkracht

27 wetenschappelijke geletterdheid een uitnodiging tot samenwerking tussen de taal en de vakleerkracht tineke padmos met het groeiende maatschappelijke en economische belang van wetenschap en technologie is ook het traditionele wetenschapsonderwijs steeds meer onder druk komen te staan hoe bereid je leerlingen voor op een toekomst waarin wetenschap en technologie op vrijwel alle maatschappelijke terreinen de dienst uitmaken het nieuwe toverwoord in de discussies over onderwijsvernieuwing binnen de exacte vakken is wetenschappelijke geletterdheid over wat dit begrip precies inhoudt en hoe je leerlingen wetenschappelijk geletterd maakt verschillen de meningen nog wel wordt steeds duidelijker dat wetenschappelijke geletterdheid niet meer los te denken valt van taalvaardigheid dat houdt automatisch een uitnodiging in voor een nauwere samenwerking tussen taal en wetenschapsleerkrachten de diagnose veelzeggend is ook dat vlaamse leerlingen wel over een uitstekende kennis van de weten fgaand op de resultaten van de schappen beschikken maar veel slechter sco recente pisa en timss toetsen ren in het kritisch beoorde behoren nederlandse en vlaamse len van we tenschappelijke leerlingen tot de wereldtop wat hun teksten rond uit zorgelijk is het wetenschaps wetenschappelijke kennis betreft je het feit dat er een grote onderwijs scoort zou dus kunnen stellen dat er eigenlijk kloof is tussen de beste en heel slecht op niets mis is met het wetenschapsonder de slechtste leerlingen het vlak van wijs maar schijn bedriegt die hoge scores laatst ge noemden behoren gelijke kansen in op pisa en timss vertalen zich niet in een vrijwel zonder uitzondering het onderwijs evenredige mate van tevredenheid bij de tot de lagere sociaal eco afnemers en stakeholders van het weten nomische klassen het schapsonderwijs integendeel bijna alle wetenschapsonderwijs scoort dus heel slecht leerlingen vinden het wetenschaps onderwijs op het vlak van gelijke kansen in het onderwijs te saai en te moeilijk de arbeidsmarkt smeekt om meer en beter geschoold perso wat is er nu eigenlijk precies mis met het neel en individuele burgers klagen dat ze wetenschapsonderwijs om een diepgaander geen greep meer hebben op de snelle ont diagnose te stellen overlopen we kort de ver wikkelingen in wetenschap en techno logie zuchtingen van de verschillende partijen dan zal ook blijken dat zowel het probleem als de oplossing in het gebruik van taal te zoeken is december 2005 nummer 2 35e jaargang 28 problemen met weten millar osborne 1998 dit zou uiteindelijk schappelijke concepten moeten leiden tot het verwerven van de basisvaardigheid die sinds de jaren 1960 alle maatschappelijke sectoren de weten wetenschappelijke geletterdheid wordt schap de industrie de dienstverlenende genoemd deze term dekt echter niet voor sector de culturele wereld de politiek en iedereen dezelfde lading voor sommigen beleidsmakers stellen dat de maatschap staat wetenschappelijke geletterdheid pij van de toekomst vooral creatieve inno slechts voor het kunnen beheersen en toe vatieve goed communicerende mensen passen van wetenschappelijk concepten nodig heeft die bereid zijn zich voortdurend anderen leggen de lat hoger en voegen er bij te scholen dat geldt niet alleen voor top het hebben van inzicht in de wetenschap managers maar voor elke werknemer en pelijke methode aan toe iedereen die een stem wil hebben in de democratische besluitvor ming eigenlijk kan bijna de geheimtaal van de eigenlijk kan bijna niemand meer goed func tioneren zonder enige wetenschap niemand meer goed functioneren wetenschappelijke en zonder enige technologische bagage ook al zijn de meeste leerboeken inmiddels wetenschappelijke rijk gelardeerd met verhalen over toepassin en technologische de laatste decennia is er gen van wetenschap en korte biografieen bagage veel onderzoek gedaan van grote wetenschappers en ook al wordt naar de verwerving van er steeds meer tijd vrijgemaakt voor het uit wetenschappelijk inzicht voeren van proefjes toch blijkt een groot in het secundair onder aantal leerlingen nog steeds moeite te heb wijs uit dat onderzoek blijkt dat het meren ben met wetenschappelijke concepten het deel van de leerlingen niet in staat is om de probleem ligt blijkbaar dieper een van de wetenschappelijke concepten die ze heb diagnoses is dat er ook een taalprobleem ben geleerd creatief in nieuwe situaties speelt resultaten van onderzoek naar taal toe te passen zij blijven in de praktijk vast problemen op school en initiatieven om houden aan het eigen intuitieve naieve meer taalgericht onderwijs van de grond te alternatieve model van de werkelijkheid krijgen wijzen in elk geval sterk in die rich ting bogaert 2004 2005 haijer deze vaststellingen hebben in nederland en meestringa 1995 2004 vlaanderen maar ook elders in de wereld geleid tot intensieve discussies over de in een recent door de groningse universiteit inhoud en didactiek van het wetenschaps uitgevoerde schoolenquete geeft ruim de onderwijs het wetenschapsonderwijs helft van de brugklasleerlingen aan proble moest inzichtelijker worden stelde men bij men te hebben met moeilijke woorden in voorbeeld door in de leerboeken meer aan de schoolboeken bijna twintig procent van dacht te besteden aan toepassingen uit het hen blijkt zelfs niet in staat schoolboeken dagelijks leven door de grote verhalen uit met voldoende begrip te lezen voor de wetenschapsgeschiedenis te vertellen anderstaligen blijken de leesproblemen nog en door leerlingen vaker zelf proefjes te groter te zijn niet erg bemoedigend is ver laten uitvoeren lenaerts wieme 1997 der dat het merendeel van die leerlingen het 35e jaargang nummer 2 december 2005 29 lezen van schoolboeken ronduit vervelend schaplessen en schoolboekteksten wijzen vindt hacquebord 2004 echter in een andere richting in talking science heeft lemke 1990 gewezen op de het ligt voor de hand om op basis van deze stilistische normen die door de meeste leer gegevens tot de conclusie te komen dat er krachten wetenschappen en schoolboeken blijkbaar te veel moeilijke woorden in schrijvers worden gehanteerd en die nauw schoolboeken staan en er dus maar hard samenhangen met waarden die door ieder gewerkt moet worden aan de woorden een uit de wetenschapsdisciplines worden schat van de leerlingen studies van weten gedeeld taalnormen van de wetenschap 1 definieer zo exact en universeel mogelijk zodat je wetenschappelijke verant woorde uitspraken doet 2 vermijd populair taalgebruik en spreektaal en spreek nooit in de eerste of twee de persoon 3 gebruik de juiste technische termen in plaats van alledaagse synoniemen of parafrases 4 vermijd personificaties en verwijzingen naar menselijke eigenschappen of kwaliteiten en verwijs niet naar personen die iets doen 5 vermijd emotionele en kleurrijke taal humor overdrijving of waarde oordelen 6 wees serieus duid altijd oorzakelijke verbanden aan om iets uit te leggen en vermijd dramatiek gebruik geen verrassende spannende mysterieuze of sen satieverhalen naar lemke 1990 lemke stelde zijn normenlijstje al een jaar of nicatie tussen een leerkracht en een leer twintig geleden op maar het heeft nog niets ling dat iedereen wellicht bekend zal voor van zijn geldigheid verloren dat mag blijken komen ook al werd het opgetekend in een uit het volgende voorbeeld van de commu australisch leslokaal december 2005 nummer 2 35e jaargang 30 een dialoog in de wetenschapsles lk je mag nu je huiswerk voor je nemen de eerste vraag ging over hoe energie in het volgende voorbeeld wordt omgezet de wind waaide hard en liet de windmolen draaien die het water omhoog pompte zeg het maar john ll kinetisch lk kinetische energie ja dus de wind is kinetisch en doet de windmolen draaien wat doet die met het water ll pompen lk en brengt het dus omhoog vanaf ll de grond lk brengt het vanaf de grond naar omhoog dus dat betekent dat het wat cre eert ll potentiele lk gravitationele potentiele energie en dan de volgende vraag de raket spoot vuur en rook de grond trilde en met een oorverdovend lawaai verliet de raket het lanceerplatform wat is de energie in de raket ll brandstof elektriciteit lk en dat is ll chemisch lk chemisch en het wordt omgezet in ll kinetische lk kinetische ll gravitationele lk wanneer hij wordt gelanceerd verandert het in gravitationele potentiele energie uit hanrahan 2002 de behoedzaam formulerende wetenschap verhaal over het uitzetten van stoffen mist per vinden we ook terug in de volgende tek bijvoorbeeld de informatie dat de koude sten uit schoolboeken bij lezing zal duidelijk benzine uitzet door de warmte van de tank worden dat het probleem niet zozeer zit in in de laatste geciteerde zin wordt zelfs in de technische woordenschat vooral de een keer de sprong gemaakt van de hech opeenstapeling van niet concrete woorden tingseigenschappen van een stof naar een als afwezigheid resultaat van factoren sociale omwenteling dit laatste voorbeeld ontwikkeling verschil gevolg relatie maakt tevens duidelijk dat de leerstof door en aanwezigheid maakt deze teksten zo het toevoegen van wetenschappelijke con moeilijk te doorgronden bij de twee laatste textinformatie in plaats van toegankelijker voorbeelden wordt er ook heel wat kennis ook complexer kan worden van de wereld bekend verondersteld in het 35e jaargang nummer 2 december 2005 31 taal in schoolboeken de buitenissige groei van de zuid amerikaanse steden is mede het resultaat van een sterke natuurlijke bevolkingsaanwas factoren die hebben bijgedragen tot de ontwikkeling van het gebied zijn onder meer de aanwezigheid van grondstoffen en de groeiende afzetmogelijkheden het aantal leidingen en dus ook de hoeveelheid elektrische energie die per seconde van de batterij naar de verbruikers wordt overgebracht en door de leidingen stroomt noemt men de stroomsterkte de stroomsterkte is maatgevend voor de hoeveelheid energie die per seconde in arbeid wordt omgezet het verschil in doorlatendheid tussen zand en klei is een gevolg van het verschil in korrelgrootte er is een verband tussen de bouw van het gewricht en de beperking van slijtage in het gewricht bij verwarming zetten de meeste stoffen uit gassen zetten meer uit dan vloeistof fen vloeistoffen weer meer dan vaste stoffen koude benzine zet in de benzinetank uit daarom loopt de tank over de hechtingseigenschappen van dit synthetisch purper waren opzienbarend en vormden de aanleiding van een industriele en sociale omwenteling in de europese chemische industrie en in de textielindustrie alleen toegang voor genieen enkel leerboek ontbreken dat beide geleer den hun uiterste best deden om dit imago te de geheimtaal van de wetenschap mist kort cultiveren wordt daarbij om alle communicatieve trucs die normaal ge maks halve buiten ingezet worden om een boodschap goed be schouwing gelaten wetenschap gaat over te brengen persoonlijke verhalen span over een ander ning en sensatie humor spreektaal voorbeel wat wetenschappers be universum dat den uit het dagelijks leven enzovoort dat leidsmakers en de indu niets met het maakt wetenschap niet alleen ontoegankelijk strie echter het meest zor gewone leven of het sluit de leerlingen ook buiten wetenschap gen baart is dat maar zo met henzelf te gaat over een ander universum dat niets met weinig mensen inzicht maken heeft het gewone leven of met henzelf te maken hebben in de aard van de heeft dat wordt vaak nog versterkt door de wetenschap het huidige verhalen en anekdotes over eenzame genie onderwijs blijkt misvattingen zoals de volgen en als einstein en newton die in bijna geen de eerder te bevestigen dan te bestrijden december 2005 nummer 2 35e jaargang 32 1 een hypothese kan definitief bewezen uitdagende en creatieve taken de gelegen worden wanneer er voldoende bewijs heid krijgen om hun eigen kennis te con is strueren daarnaast moeten er talige stei 2 om wetenschap te bedrijven mag je gers worden gebouwd die de leerlingen niet te veel je fantasie gebruiken helpen om abstracte theoretische teksten te 3 wetenschappers verzamelen eerst begrijpen die twee algemene aanbevelin gegevens en stellen dan een theorie gen kunnen op de volgende manier worden op vertaald om de hierboven gesignaleerde 4 wetenschappers mogen hun experi problemen in het wetenschapsonderwijs op menten niet manipuleren om bepaalde te lossen resultaten te bereiken 5 wetenschappers publiceren al hun conceptverwerving resultaten van onderzoek vertrekpunt van de les moet een con creet inleefbaar vraagstuk zijn dat bij voor een uitgebreider overzicht van mis leerlingen de behoefte schept om zich concepties met betrekking tot wetenschap in de leerstof te verdiepen en een zelftest zie carrier 2001 de leerlingen moeten aan de hand van functionele taken stap voor stap en het beeld dat hierdoor wordt opgeroepen van concreet naar abstract zelf hun is dat wetenschap een grotendeels vast kennis reconstrueren het opstellen en staand kennisdomein is voor weliswaar corrigeren van foute hypotheses is een geleerde maar weinig creatieve mensen wezenlijk onderdeel van het leerproces personen die bovendien niet zoals gewone lezen schrijven en overleggen met stervelingen vaak van hun fouten en misluk medeleerlingen moeten worden ingezet kingen moeten leren dat beeld wordt nog als middel om het denken vorm te eens bevestigd door het type experimenten geven en zichtbaar te maken tegelij dat de leerkracht in de klas voordoet of dat kertijd biedt dit aan de leerkracht de de leerlingen zelf mogen uitvoeren het mogelijkheid tot ondersteuning en betreft veelal kookboekproefjes die louter begripscontrole worden gebruikt om aan te tonen dat een theorie uit het leerboek waar is wetenschappelijke taalverwerving een veelheid van tekstsoorten moet worden ingezet om theoretische inzich ten toegankelijk te maken krantenarti naar een oplossing kelen populair wetenschappelijke tek sten interviews biografische en moet wetenschappelijk taalgebruik dan anekdotische verhalen helemaal vermeden worden in de klas en in theoretische leerboek teksten moeten de leerboeken nee want ook simpele en pas in tweede instantie en functioneel misschien juist simpele teksten nodigen worden ingezet ze komen het best tot leerlingen uit om wetenschappelijke con hun recht wanneer ze worden gebruikt cepten uit hun hoofd te leren bovendien om de eigen hypothese van de leerlin moeten de leerlingen uiteindelijk ook met gen te toetsen of als handleiding dienen moeilijke teksten om leren gaan wat wel bij het uitvoeren van het onderzoek nodig is is dat leerlingen aan de hand van 35e jaargang nummer 2 december 2005 33 creativiteit bevorderen taal en taakgericht de leerlingen moeten zoveel mogelijk wetenschapsonderwijs hun eigen experimenten uitdenken mislukte experimenten moeten nadruk een les die tegemoet komt aan bovenver kelijk worden benut in het leerproces melde eisen is te karakteriseren als con structivistisch en taal en taakgericht hierna inzicht in de aard van de wetenschap geven we enkele voorbeelden van fragmen de leerlingen moeten de gelegenheid ten van lessen waarin deze aanpak is uitge krijgen om te ervaren dat wetenschap werkt wat onmiddellijk in het oog zal sprin voortdurend in beweging is weten gen is dat deze lessen veel meer tijd in schappers fouten kunnen maken nieu beslag nemen dan een traditionele weten we wetenschappelijke inzichten voort schapsles dat is in de huidige leerplannen bouwen op vroegere inzichten en vaak nog een probleem maar er zijn veel aanwij het resultaat zijn van teamwork zingen dat er veranderingen op til zijn zo de wetenschappelijke methode moet heeft de koninklijke nederlandse akademie voortdurend een onderwerp van dis van wetenschappen al in 2003 het voorstel cussie zijn wat weet ik al wat wil ik gedaan om de examenstof van de exacte nog meer weten en hoe moet ik dus vakken aanzienlijk in te korten omdat er mijn experiment opzetten hoe meer verdieping in de leerstof nodig is ook betrouwbaar zijn mijn resultaten tijdens het symposium wetenschappelijke waarom hebben de verschillende geletterdheid bevraagd dat in hetzelfde jaar groepjes in de klas verschillende resul in vlaanderen werd gehouden was de taten inperking van het overladen lesprogramma in het wetenschapsonderwijs een steeds terugkerend thema eisendrath e a 2003 voorbeeld 1 erfelijkheid en dna stap 1 hypothese opstellen de leerlingen lezen het levensverhaal van anna anderson de vrouw die beweerde dat ze anastasia was de dochter van de laatste russische tsaar ze stellen in groepjes vast of de stelling anna anderson zou mogelijk anastasia kunnen zijn waar of onwaar is hun keuze beargumenteren ze aan de hand van fysieke en biografische gegevens en een ver gelijking van de portretten van de jonge anastasia en de oudere anna anderson december 2005 nummer 2 35e jaargang 34 stap 2 hypothese verifieren bij de bespreking blijkt dat de klas het niet eens wordt de leerkracht vraagt de leerlingen hoe er verder onderzoek zou kunnen worden gedaan en komt zo met hen terecht bij het onderwerp dna onderzoek de leerlingen lezen een tweede tekst met daarin het verslag van het volgens som migen betwistbare dna onderzoek dat tien jaar na andersons dood werd uitge voerd nadat de stoffelijke resten van de tsarenfamilie waren gevonden ze verza melen opnieuw gegevens pro en contra de stelling uit stap 1 en stellen vast of ze hun standpunt moeten wijzigen bij de bespreking haalt de leerkracht vragender wijs de basisprincipes van dna onderzoek naar boven wat heb je nodig om het uit te voeren hoe sterk zijn de bewijzen en wat kan er allemaal fout gaan stap 3 onderzoek uitvoeren de leerlingen beoordelen in groepjes dna profielen van al dan niet echte eeneiige tweelingen de verdachten van een inbraak en de gegadigden voor een erfenis als hulpmiddel krijgen ze een handleiding dna onderzoek bij de bespreking van de oplossingen probeert de leerkracht een antwoord te krijgen op de essentiele vra gen over de eigenschappen van dna wat is het hoe werkt het hoe zit het in elkaar en wat voor onderzoek kun je ermee doen stap 4 onderzoek opstellen de leerlingen beoordelen vier complexere vraagstukken over een man die beweert de echte koning van frankrijk te zijn over een zoektocht van twee jongeren uit londen naar hun afrikaanse roots over de verwantschap tussen de hond en de wolf en over de vraag waarom apen niet kunnen praten met behulp van de handleiding dna onderzoek doen ze nu zelf een voorstel voor de uitvoering van het dna onderzoek ze vergelijken hun onderzoeksvoorstellen ten slotte met korte nieuwsberichten over de opzet en uitslag van het echte onderzoek bij de bespre king controleert de leerkracht of alle leerlingen inzicht hebben gekregen in de ver schillende soorten dna en in het wetenschappelijk en maatschappelijk belang van dna onderzoek voorbeeld 2 zuren en basen stap 1 hypothese opstellen de leerkracht toont de leerlingen een verse rode kool en een pot gekookte rode kool hij vraagt of ze een verklaring hebben voor het verschil in kleur tussen de verse en de gekookte versie op basis van een recept voor rode kool stellen de leer lingen in groepjes een hypothese op over alle mogelijke oorzaken van de kleurom slag het kookproces het water de azijn de appels enzovoort 35e jaargang nummer 2 december 2005 35 stap 2 literatuuronderzoek aan de hand van vier populair wetenschappelijke teksten over de kleur van bloe men en vruchten de zuurheidsgraad van water natuurlijke smaak en conserveer middelen en natuurlijke indicatoren ontdekken de leerlingen dat rode kool de kleur stof anthocyaan bevat die verkleurt naargelang de zuurheidsgraad van de omgeving samen met de leerkracht komen ze tot de conclusie dat anthocyaan gebruikt kan worden om onderzoek te doen naar de zuurheid van stoffen in het algemeen en hun hypothese over de oorzaak van de kleuromslag uit stap 1 in het bijzonder stap 3 vervolg literatuuronderzoek en opzet experiment om een breed experiment op te zetten bestuderen de leerlingen nog acht aanvul lende populair wetenschappelijke teksten over de rol van ph in geneesmiddelen schoonmaakmiddelen lichaamsverzorgingsproducten en verschillende soorten water uit alle gelezen teksten inclusief het recept van stap 1 selecteren ze stoffen om te testen op basis van de informatie in de teksten doen ze voorafgaand aan het experiment een voorspelling over de zuurheidsgraad van de teststoffen stap 4 verificatie hypothese de leerlingen testen de verschillende stoffen uit door ze te mengen met rodekool sap ze noteren de resultaten op een ph kleurschaal en vergelijken hun overzicht van zuren en basen met die van andere groepjes ze proberen een verklaring te vin den voor verschillen tussen de verschillende groepjes hoeveel sap en hoeveel test stof heeft iedereen gebruikt stap 5 theoretische onderbouwing met behulp van de teksten uit het literatuuronderzoek etiketten en bijsluiters zoeken de leerlingen voor alle geteste stoffen de chemische naam van de werkzame stof daarna toetsen ze de stoffen aan de hand van een theoretische tekst over de chemie van zuren en basen zo nodig stellen ze hun overzicht van zuren en basen bij december 2005 nummer 2 35e jaargang 36 voorbeeld 3 kenmerken van levende wezens stap 1 hypothese opstellen met als aanleiding een kort wetenschappelijk bericht meteoriet wijst op buitenaards leven denken de leerlingen in groepjes na over de mogelijkheid van leven op mars ze gebruiken foto s van het marsoppervlak en een tekst over mars uit een encyclope die om een hypothese op te stellen de leerkracht verzamelt op basis van de antwoor den hun ideeen over de kenmerken van levende wezens eten drinken ademen stap 2 hypothese bijstellen de leerlingen lezen een korte beschrijving van de zoektocht naar leven door een team astrobiologen op plaatsen op aarde waar extreme omstandigheden heersen een zout meer een vulkanische grot het ijs van de zuidpool en de hete bronnen in yellowstone park ze voorspellen en beargumenteren of de biologen al dan niet leven zullen vinden tijdens de bespreking worden nieuwe ideeen over kenmerken van levende wezens bijvoorbeeld in welke omgeving ze kunnen leven aan het lijstje toegevoegd de leerlingen bestuderen vervolgens de microscopische foto s van archaea bacte rien die door de astrobiologen werden ontdekt ze beoordelen of wat ze zien op de foto s al dan niet levend is de leerkracht leidt hen naar de conclusie dat het moei lijk is om aan de hand van de foto s uit te maken of er iets levends op staat vastgesteld wordt dat je voor je verder onderzoek kunt doen eerst moet weten wat levend zijn nu precies inhoudt stap 3 opstelling theorie de leerlingen bestuderen een reeks plaatjes van levende dode en niet levende objecten een baby een kat een plant een appel een auto een steen enzovoort en proberen een zo correct mogelijke lijst van de kenmerken van levende ten opzichte van niet levende wezens op te stellen ze toetsen hun bevindingen aan de informa tie in het leerboek en stellen de lijst zo nodig bij stap 4 verificatie en bijstelling theorie de leerlingen lezen een interview met de teamleidster van de astrobiologen ze beoordelen de informatie die ze over de gevonden bacterien geeft aan de hand van hun theorie en stellen vast of die theorie misschien opnieuw moet worden bijge steld bijvoorbeeld of het kenmerk levende wezens hebben zuurstof nodig moet worden verwijderd ten slotte doen ze een uitspraak over de informatie in hun leerboek moet die worden aangepast en zo ja hoe de leerlingen gebruiken het herziene overzicht van kenmerken om opnieuw het vraagstuk uit het begin van de les te beoordelen kan er leven zijn op mars de leerkracht evalueert ten slotte hun mogelijk gewijzigde visie op wat leven is en op de mogelijkheid van leven op mars 35e jaargang nummer 2 december 2005 37 wat uit deze voorbeelden in elk geval duidelijk wetenschap moet ik hebben naar hoe geworden moet zijn is dat taal een krachtig kan ik wetenschap gebruiken die en functioneel hulpmiddel kan zijn bij het leren omzwaai kwam er na de constatering dat de en denken in de wetenschapslessen popu kennis van burgers over wetenschap niet laire teksten leveren de probleemstelling en meegroeit met de steeds groter wordende dienen om experimenten op te zetten theo impact van wetenschap op de maatschappij retische teksten krijgen een organische rol swoka 2000 bekker rooijen 2001 toebedeeld als instrument om de eigen idee en van de leerlingen te toetsen schrijven en wat de impact van wetenschap betreft kan praten over hypotheses en de onderzoeks bijvoorbeeld worden gewezen op de verwe opzet zijn een middel om het denken over de tenschappelijking van de politieke besluit probleemstelling te stimuleren door de geko vorming bij vrijwel alle grote thema s is de zen werkwijze doen de leerlingen bovendien onderbouwing van argumenten gebaseerd ervaring op met de wetenschappelijke op wetenschappelijk onderzoek ook in het methode en ontdekken ze dat wetenschap dagelijks leven worden mensen doorlopend tentatief is zelfs hun leerboek moet soms aan geconfronteerd met wetenschappelijke de nieuwste inzichten worden aangepast informatie bijvoorbeeld in de vorm van pro ductinformatie in de reclame of medische dat taal onmisbaar is om de lesstof te door informatie in populaire media vaak is die gronden is echter niet de enige reden om informatie niet betrouwbaar zeven op de taalgericht vakonderwijs te geven men tien wetenschappelijk ogende reclame komt steeds meer tot het inzicht dat taal boodschappen zijn misleidend en een op vaardigheid door het hele curriculum heen de vijf is ronduit foutief leert een studie aan moet worden opgebouwd vacca vacca de vrije universiteit brussel taelman 2004 2002 het is bekend dat jongeren in het ver loop van hun schoolloopbaan steeds minder ook op het internet staat veel incorrecte breed gaan lezen daardoor blijft hun leeser wetenschappelijke informatie en pseudo varing beperkt tot een klein aantal taalregis wetenschap en wat problematischer is het ters wanneer ze alleen in de taallessen met merendeel van de burgers is niet in staat informatieve teksten aan de slag gaan zal om deze informatie op betrouwbaarheid te dat onvoldoende zijn om een brede taalvaar beoordelen greenberg e a 2003 de cij digheid te verwerven taalgericht vakonder fers van de meest recente eurobarometer wijs is kortom ook een aanwinst voor het laten verder zien dat nog geen vijftig procent taalonderwijs op de middelbare school van de europese bevolking voldoende inzicht in wetenschap en wetenschappelijke processen heeft vijfenzeventig procent geeft aan behoefte te hebben aan meer meer wetenschap in de taalles wetenschappelijke informatie bijvoorbeeld over actuele kwesties als genetisch gemo de laatste jaren gaan er stemmen op om dificeerd voedsel eurobarometer 2001 wetenschappelijke geletterdheid breder in te vullen dan alleen kennis van wetenschappe deze inzichten hebben geleid tot een nieu lijke vakinhouden en inzicht in de weten we brede definitie van wetenschappelijke schappelijke methode het perspectief ver geletterdheid waarin de rol van taalvaardig schuift steeds meer van welke kennis van heid veel meer op de voorgrond treedt december 2005 nummer 2 35e jaargang 38 wetenschappelijke geletterdheid iemand die wetenschappelijk geletterd is heeft voldoende kennis en begrip van wetenschappelijke concepten en proces sen om actief deel te kunnen nemen aan de informatiemaatschappij weet hoe hij wetenschappelijke antwoorden kan vinden op vragen die hij over alledaagse ervaringen heeft is in staat artikelen over wetenschap in de populaire pers te lezen en kan in gesprekken discussieren over de validiteit van de conclusies kan wetenschappelijke vragen identificeren die ten grondslag liggen aan natio nale en lokale besluiten en daartegenover een gefundeerde positie innemen is in staat de kwaliteit van wetenschappelijke informatie te beoordelen op basis van de bron waaruit die afkomstig is en de methode die er is gebruikt dit is wellicht een te ambitieuze invulling van sante teksten en er is uiteraard ook veel wetenschappelijke geletterdheid maar wel wetenschap en pseudo wetenschap op het een vruchtbaar vertrekpunt voor het internet te vinden omdat het internet voor bespreken van populair wetenschappelijke jongeren de meest geraadpleegde informa teksten in de taalles die teksten zouden tiebron is is het gebruiken van teksten uit dan vooral moeten worden beoordeeld op dit medium zelfs aangewezen nes e a hun gebruikswaarde wat zijn de resultaten 2003 het is aanbevelenswaardig daarbij hoe betrouwbaar is de onderzoeksopzet taakgericht te werk te gaan zoals in het vol argumentatie en bron de wetenschappelij gende voorbeeld ke bijlagen van kranten bieden veel interes voorbeeld 4 medische informatie op het internet stap 1 probleemstelling en opzet literatuuronderzoek de leerlingen lezen een brief van een oude tante met het verzoek voor haar medische informatie op het internet op te zoeken de tante beschrijft uitge breid haar ziekteverschijnselen en alle adviezen die ze al van vrienden en buren heeft gekregen om van haar vast zittende hoest en hoofdpijn af te komen de leerlingen bepalen in groepjes welke zoektermen ze gaan gebruiken en op welke vragen ze een antwoord willen hebben 35e jaargang nummer 2 december 2005 39 aan de hand van een kritische tekst over de betrouwbaarheid van medische infor matie op het internet stellen ze vervolgens vast hoe ze de teksten gaan beoordelen is de bron objectief hoe hard en betrouwbaar zijn de gegevens over resultaten van een medicament zijn eventuele bijwerkingen bekend enzovoort stap 2 literatuuronderzoek de leerlingen verzamelen zoveel mogelijk informatie op het internet elk lid van een groepje beoordeelt een deel van de teksten en rapporteert over de gevonden informatie samen proberen ze de informatie te ordenen en een opzet te maken voor de antwoordbrief aan de tante stap 3 schrijftaak de leerlingen schrijven een antwoord aan de tante ze wisselen hun brieven uit met andere groepjes en bediscussieren ten slotte eventuele verschillen in het advies dat aan de tante is gegeven een taalleerkracht die het belang van komt die tussen taalleerkrachten en vak wetenschappelijke geletterdheid in brede leerkrachten de laatsten zijn hierbij zeker zin kan onderschrijven zou dus moeten ook vragende partij want als er een ding opteren voor meer wetenschap in de taal duidelijk is geworden dan is het wel dat er les dit opent bovendien de weg voor een meer taal moet in de wetenschapsles samenwerking die nog niet zo veel voor tineke padmos steunpunt gok k u leuven blijde inkomststraat 7 3000 leuven tineke padmos arts kuleuven be december 2005 nummer 2 35e jaargang 40 bibliografie bekker j w van rooijen p m 2001 het beeld van de wetenschap opvattingen van de bevolking wetenschapsjournalisten adviseurs en kamerleden in 2000 den haag scp onderzoeksrapport bogaert n 2004 2005 taalgericht vakonderwijs mag het een beetje meer zijn nova et vetera 82 1 2 p 43 62 carrier r 2001 test your scientific literacy infidels org library modern richard carrier scilit html eisendrath h brandt l moens g 2003 wetenschappelijke geletterdheid bevraagd idlo cahier 4 eurobarometer 55 2 europeans science and technology 2001 onderzoeksopdracht in opdracht van de europese unie greenberg l d andrea g lorence d 2003 setting on the public agenda for online health search washington d c urac hacquebord h 2004 taalproblemen en taalbehoeften in het voortgezet onderwijs leerlingen en docentenvragenlijsten als instrumenten voor taalbeleid levende talen tijdschrift 5 2 p 17 28 hajer m meestringa t 1995 schooltaal als struikelblok didactische wenken voor alle docenten bussum coutinho hajer m meestringa t 2004 handboek taalgericht vakonderwijs bussum countinho hanrahan m 2002 applying cda to the analysis of productive hybrid discourses in science classrooms in proceedings australian association for research in education conference aare brisbane australia lemke j 1990 talking science language learning and values norwood nj ablex publishing lenaerts j wieme w 1997 new trends in introductory physics education an over view physicalia magazine 19 2 p 87 114 millar r osborne j ed 1998 beyond 2000 science education for the future london king s college london swoka 2000 de houding van burgers ten opzichte van wetenschaps en techniek communicatie een nulmeting leiden swoka onderzoeksrapport in opdracht van stichting weten taelman m 2004 wetenschap in reclame verleiding of misleiding van de consument brussel doctoraatsthesis vub vacca r t vacca j l 2002 content area reading literacy and learning across the curriculum boston allyn and bacon van nes r k horsten h faddegon k 2003 doelgroepgericht communiceren over wetenschap amsterdam stichting weten 35e jaargang nummer 2 december 2005