Wie zijn wij … (Belemmeringen in de Nederlandse school)

claartje hulsenbeck sander van gangete n wie zijn wij belemmeringen in de basisonderwijs nederland se school tijdens de von conferentie hielden de deelnemers uit het basisonderwijs zich vooral bezig met de vraag hoe geef je thematisch onderwijs met buitenlandse kinderen in de klas de ravensteinschool uit de haagse schilderswijk lichtte haar werkwijze toe in de wandelgangen en subgroepen ging het gesprek voort hoe houden we echt rekening met buitenlandse kinderen waar liggen de problemen precies dit artikel spitst de discussie toe op een van de vragen op welke punten moet de nederlandse basisschool verande ren welke belemmeringen zijn er in het onderwijs buiten het taalprobleem want dat er belemmeringen zijn wordt wel duidelijk uit de volgende twee voorbeelden een pakistaanse tweedeklasser faruch die pas opleiding te beproeven enkele dagen in nederland was kreeg de op dracht een tekening te maken van een klasge noot omdat hij er noch het nut noch het plezier van inzag en het afbeelden van personen in zijn cultuur niet past zette hij onhandig een hoofd romp en ledematen op het papier in pakistan be staat er weinig waardering voor kindertekenin gen op school en thuis wordt deze vaardigheid minder beoefend en richt men zich op decoratie ve aspecten m brugman schreef een artikel2 over een weinig geoefend visueel vermogen ook wel visueel anal fabetisme genoemd zij stelt dat zelfs universi tair geschoolde kenyanen soms problemen on dervinden met lijntekeningen die voor een gemid r3 f r3 4 gc f 1 7 5 v t nc delde nederlander overduidelijk zijn de onder staande tekeningen maken deel uit van een test hoce yes g om het visueel vermogen van mensen met weinig o e ti o 0 2 voeding worden impliciet een groot aantal auto matismen waar we ons nauwelijks van bewust zijn aangeboden siel van der ree spreekt van andere waarnemings denk en handelingspatro nen volgens lrene randoe steinert gaat het ook om gevoelsstructuren waarden en normen die voor benadering en beheersing van hun werkelijk heid nodig zijn zonder de pretentie te durven hebben dat we precies weten welke cultuurtechnieken op welke punten verschillen doen we een poging iets over westerse cultuurtechnieken in tegenstelling tot 7nfst it gj fa1 ng s niet westerse cultuurtechnieken op een rijtje te zetten allereerst proberen we duidelijk te maken waarom buitenlandse kinderen hulp nodig heb c4 ti o g ben de onderscheiding is vanzelfsprekend nogal om het tekenen van allochtone kinderen gericht kunstmatig omdat er in de praktijk een sterke te kunnen observeren het gebrek aan motivatie wisselwerking is tussen deze gebieden tenslotte te begrijpen en de ontwikkelingsfase aan de hand geven we aan welke verborgen voorwaarden er van een tekening te beoordelen moet de leer zijn in het nederlandse onderwijs die het alloch kracht door een andere bril kijken tone kind verhinderen om in te stappen we gaan door teken kleur voorleesboeken playmobil op zoek naar een andere houding andere oplos lego en ander materiaal leren autochtone kinde singsmethoden en werkvormen om het beheersen ren namelijk vaardigheden en doen zij kennis van westerse cultuurtechnieken mogelijk te ma op de kleuterschool bouwt daarop voort ken in de eigen kaders van allochtonen op deze het lijkt belangrijk om verder te zoeken naar zul wijze hopen we dat hun ontwikkeling zo onbe ke vooronderstellingen in het onderwijs omdat lemmerd mogelijk verloopt we realiseren ons dat zij gezien kunnen worden als schoolvoorwaarden de cultuurkloof zo wijd is dat aanpassen een ge en omdat zij in het huidige nederlandse onder dwongen keus betekent die de school niet kan wijs belangrijk worden gevonden bij veel buiten vragen landse kinderen zijn deze vaardigheden op een andere manier benaderd of niet aanwezig waarom hulp de verschillen tussen buitenlandse en nederland se kinderen worden zichtbaar bij het lezen van ik herinner me niets ik wil me niets herinne boeken het schrijven van teksten het luisteren ren wie ben ik hoe komt dit s naar elkaar het geven van een samenvatting dit fragment uit een brief van het turkse meisje kortom bij veel vaardigheden die nodig zijn om kadriye citeerde papatya nalbanto lu om erop te in het nederlandse onderwijs te kunnen mee wijzen hoe anderen on bewust een loopje met doen dit heeft te maken met westerse cultuur gevoelens van eigenwaarde en zelfrespect van mi technieken elke cultuur heeft in deze zin haar grantenkinderen nemen het turkse meisje eigen cultuurtechnieken daarbij gaat het om schrikt ervan als zij merkt hoe zij haar verleden uitingen van een bepaalde denkstijl en gevoels en de daarbijbehorende cultuu rt echnieken heeft waarde en vaardigheden als schrijven kaartle vergeten en ontkend europese culturen worden zen discussieren bijvoorbeeld iets wat iemand als bedreigend ervaren als het gaat om nieuwe jaren lang heeft gedaan heeft een bepaalde ge ouder kind of man vrouw omgangsvormen bui voelswaarde zoals brood bakken als een vrouw tenlandse ouders voelen zich gedwongen omdat geen brood meer hoeft te bakken kan dat haar zij onvoldoende geaccepteerd worden door de persoonlijkheid aantasten omgeving omgangsvormen waarden en normen kinderen van migranten leerden en leren nog van vroeger te versterken om een onzeker toe steeds andere cultuurtechnieken dan nederlandse komstperspectief te vermijden de banden met peuters en kinderen van de basisschool in de op landgenoten worden daarom versterkt 3 om aansluiting bij de westerse cultuurtechnie waarnemingsstructuren ken te bevorderen is het noodzakelijk om per in nederland leven mensen in een papieren we soonlijke zekerheid en veiligheid van migranten reld waarin iedereen gewend is aan het platte kinderen in de nieuwe groep te waarborgen hulp vlak leerkrachten maken dagelijks gebruik van is nodig om in twee werelden te kunnen leven in platen prentenboeken en tekeningen om uitleg plaats van tussen twee werelden bekneld te ra te geven allochtonen die daarmee niet opge ken groeid zijn en daar weinig ervaring mee hebben fatiha bijvoorbeeld wilde niet dat haar moeder kunnen soms de plaats in de ruimte niet herken op school kwam ze ziet er zo gek uit juf ze nen als leerlingen wordt gevraagd de boom ach heeft van die gekke marokkaanse kleren aan ter het huis aan te wijzen kijkt een enkele leer een poosje later speelde ayse in de verkleed ling zelfs onder de tekenplaat nederlandse leer hoek kijk juf zo ziet mijn oma in turkije er lingen oefenden al vroeg met deze vaardigheid uit 0 ja loop nou eens wat rond zegt de juf zij weten hoe het perspectief aanwijzingen geeft ayse loopt met wat stramme passen ze is opeens voor de grootte en de plaats in de ruimte ook echt een turkse boerenvrouw de juf kijkt gein het herkennen van een figuur in een steeds wisse teresseerct toe ja zo zou je eruit zien als je nog lende achtergrond blijkt een heel visuele vaar in turkije woonde het staat ook goed hoor digheid te zijn we ontdekten dat kinderen die fatiha heeft zich toen ook als marokkaanse ver niet met puzzels en dergelijke hebben gespeeld kleed en aandachtig in de grote staande spiegel vaak deel geheel aspecten niet zien dat een por naar zichzelf gekeken tret toch staat voor een persoon ontgaat veel ou wie het wil redden in de nederlandse wereld dere kinderen omdat zij niet getraind zijn op die moet een nieuwe persoonlijkheid ontwikkelen interpretatie naast de oude het is moeilijk om een neder in turkije bestaan er weinig kleuterscholen deze landse turk te worden een leerweg om de zijn dan niet verplicht en ouders moeten daar nieuwe cultuurtechnieken aan te leren zou ertoe voor betalen islamitische kinderen blijken wel kunnen bijdragen dat een belangrijk deel van veel oog te hebben voor details en decoratie op iemands persoonlijkheid behouden blijft zo n drachten om voorwerpen na te tekenen worden leerweg moet niet nadrukkelijk gericht zijn op technisch natuurgetrouw uitgevoerd allerlei mo een vergelijking van culturen en leefgewoonten gelijkheden om versieringen aan te brengen laten van nu en vroeger daar ligt niet het belang voor zij in hun werk zien het vrije of wat wij creatie allochtone leerlingen zij leven nu in nederland ve tekenen noemen wordt minder beoefend en juist deze situatie moet verwoord worden het leerkrachten in islamitische culturen geven wel gaat om begripsvorming en het leren omgaan met gerichte opdrachten om afbeeldingen te maken verschillen op de auditieve waarneming is bij veel allochtone kinderen sterke nadruk gelegd terwijl in de ne om welke cultuurtechnieken gaat het derlandse school het accent meer valt op het kij ken en schrijven in niet westerse culturen leren als we schrijven over niet westers e cultuurtech kinderen goed luisteren als groep ontwikkelen nieken begeven we ons op glad i js omdat we ge de kinderen een kijk en luisterhouding tradities neraliseren de ene national iteit is de andere niet en ervaringen worden mondeling doorgegeven een lang verblijf in nederland betekent niet auto om informatie te onthouden wordt deze verpakt matisch dat deze leerling vertrouwd is met in liedjes en verhalen als een nederlandse leer westerse cultuurtechn i eken de mate waarin al kracht een spellingprobleem behandelt verwijst lochtone ouders eigen gewoonten overdragen aan hij echter vaak naar de letterdoos ook het ma hun kinderen bepaalt hoe een leerling zich op ken van een klein bordschema kan een steun zijn stelt een buitenlands kind dat op 9 a 10 jarige voor het nederlandse kind voor allochtonen die leeftijd in nederland komt heeft zich al zodanig meer auditief zijn ingesteld kunnen deze visuele gevormd dat het opnemen van andere cu l tuur hulpmiddelen juist verwarrend werken door een techn i eken moeizaam zal verlopen een kleuter auditieve oefening of een kort verhaaltje kan de zal de tweede taal en de nieuwe cultuurtechnie leerstof voor hen soms duidelijker worden ken gemakkelijker een plaats geven 4 denk en handelingsstructure n geleerd er worden manieren geoefend om met het ongestuurd handelen is de eerste stap van het materialen om te gaan er worden oplossingssche denkproces de stappen die achtereenvolgens ge ma s gereproduceerd zet worden zijn handelen verwoorden inzicht wat het kan betekenen voor een kind om uit zo n krijgen in verschillen en overeenkomsten distan cultuur in een nederlandse school terecht te ko tie generaliseren men blijkt uit het verhaal van jamila als kinderen geremd worden in hun pogingen om op de speelplaats van de school zit zij altijd in te verbaliseren bijvoorbeeld omdat ze het plotse een groepje marokkaanse meisjes ze doen knus ling in een vreemde taal moeten doen wordt hun se lijfelijke spelletjes waarbij ze allemaal in een denkontwikkeling geremd de taal is het voe rt uig kringetje op de grond zitten met de armen om el van het denken het handelen is de motor van het kaar heen ze zingen erbij ze prutsen veel aan voe rt uig in elke cultuur is er voor het onge elkaars haren deze lichamelijke manier van om stuurde handelen veel ruimte tijdens het spelen gaan met elkaar is heel belangrijk en vanzelfspre wat is de rol van het spelen in verschillende cul kend in marokko ook de scheiding tussen spel turen welke e rv aringen en ontwikkelingskansen en werk is anders lang niet zo strak jonge kinde biedt het ren zijn bijvoorbeeld altijd vlak bij hun moeder in westerse culturen is spel allereerst een stimu en vaak spelend bezig met dezelfde dingen was lans het creatief beeldend vermogen wordt ge sen koken schoonmaken oudere kinderen gaan prikkeld een kind krijgt de kans zichzelf te le mee naar de markt en hebben de zorg voor jonge ren kennen verantwoordelijkheid te nemen zich re kinderen te ontplooien en vooral om zelfvertrouwen te het versterken van de groepsidentiteit en het le krijgen verder wordt er ruimte gegeven voor het ren dragen van verantwoordelijkheid voor de ei leren van probleemoplossend denken voor ver gen rol in de groep is een doel dat binnen de vol schillende manieren van materiaalgebruik voor wassenenwereld wordt geoefend het leren varieren en voor de ordening in tijd en jamila is in haar tweede klas de enige marokkaan in ruimte tenslotte is er de mogelijkheid voor se ze heeft er geen enkel contact haar leerresul het oefenen van functies zoals waarneming en taten zijn minimaal op een dag wordt ze door een sterke stimulans om dit alles doelgericht een nederlands klasgenootje op een verjaardags exact en efficient te doen partijtje gevraagd in de tweede plaats is het spel een vervanging van als de spelletjes beginnen wordt ze vreselijk op de werkelijkheid van de volwassene het volwas gewonden ze giert van het lachen volgt geen en sen zijn wordt in hoog geindustrialiseerde maat kele aanwijzing op rent rond tilt alle rokken op schappijen steeds verder uitgesteld de steeds lan kietelt iedereen prikt met een speld in armen en ger durende leerplicht is daar een duidelijk voor benen en raakt de controle over zichzelf kwijt beeld van hierdoor ontstaat steeds meer behoef de anderen zijn geirriteerd en vinden haar gek te aan een geisoleerde kinderwereld met spelma enige tijd later wordt er in de klas een wereld teriaal voor allerlei situaties uit de grote mensen spelhoek ingericht het materiaal bestaat uit een wereld dokterskoffe rtjes winkeltjes en gezel oud schoolbord als ondergrond en verder uit schapsspelletjes voor het inschatten van sociale popjes autootjes fietsen een telefooncel strate situaties en het omgaan met anderen constructie makers maar ook palmbomen een waterput en materiaal voor de motoriek en het ruimtelijk en waterkruiken ook voor de nederlandse kinderen probleemoplossend denken expressiemateriaal nieuw en spannend voor de visuele waarneming de oog handcobrdi jamila gaat met een nederlands klasgenootje de natie en leren uiten van gevoelens en gedachten ze hoek verkennen ze krijgt wat aanwijzingen en in de meeste niet westerse culturen is het spel ideeen aangereikt en verder moet ze het zelf uit veel meer een directe voorbereiding op de maat zoeken jamila praat veel tijdens dit spel flarden schappij er is een veel minder strenge scheiding marokkaanse herinneringen lopen door haar ne tussen een kinderwereld en volwassenenwereld derlandse ervaringen heen ze is ontspannen en volwassenen en kinderen spelen vaak dezelfde heeft een goed contact met haar klasgenootje spelen hierdoor leren kinderen om een rol te ze ontdekken niet alleen de spelmogelijkheden ve rv ullen in levensechte sociale situaties via het maar ook het spelen met elkaar spel worden technieken en omgangsvormen aan in de ontwikkeling van denk en handelingsstruc 5 tuur is naast het spel ook het luisteren naar ver en het ontwikkelen van zelfvertrouwen dwingen halen belangrijk in de mediterrane cultuur ver meestal tot een manier van omgaan met anderen tellen oudere familieleden aan elkaar vaak over door vragen te stellen en te expliciteren en verge hun ervaringen die wat vereenvoudigd worden lijken om aan te sluiten bij de kinderen dergelijke ver het leren maken van de keuzes hangt samen met halen worden steeds aangevuld met persoonlijke de behoefte zich te onderscheiden van anderen gevoelens waarin eerbied voor traditie geloof en in dit patroon is het nemen van initiatief belang familie naar voren treedt rijk evenals het samenwerken op basis van een ook in de overgeleverde volksverhalen blijkt het vrijwillige keuze de ingewikkeldheid maakt een respect voor traditie en dus het accepteren van de afgeschermde kinderwereld steeds noodzakelij bestaande situatie een belangrijk doel te zijn het ker de sleutelwoorden voor het leren van deze herhalen van zulke verhalen is nodig voor het ik identiteit lijken te zijn zelfvertrouwen en t leren reproduceren van waarden normen en beheersen van de werkelijkheid denkstructuren die niet verloren mogen gaan in de niet westerse culturen gaat het allereerst hierdoor worden soms min of meer eenduidige om het leren herkennen en imiteren van rolge oplossi n gen voor p roblemen aangedragen h et re richte gedragspatronen die het groepsbelang moe kening houden met traditionele en religieuze ten dienen de groepsidentiteit bepaalt welke rol waarden beperkt het zoeken naar andere oplos een jong kind een ouder kind en een volwassene singsmethoden d e scholen sl u iten in p rinci pe mag vervullen vanuit traditie religieuze waar aan bij deze opstelling den trots en eer worden emotionele en sociale structuren min of meer vastgelegd ook het om in westerse culturen is de bedoeling van t verha gaan met anderen en de materie is afhankelijk len vertellen geleidelijk aan het veranderen het van de plaats en de positie die de persoon in de accent ligt vooral op het prikkelen van de fanta gemeenschap inneemt de oudsten hebben be sie daarnaast worden via verhalen waarden en paalde rollen die bindend zijn voor de groep normen ten aanzien van de moraal doorgegeven uitspraken van oudsten geven de doorslag bij het het gaat niet meer om het overdragen van oplos nemen van een beslissing terwijl andere groepsle singsschema s den hebben geleerd zich hierbij aan te sluiten hoe die kant van de denkontwikkeling dan wel door het herkennen en imiteren van deze ge wordt gestimuleerd wordt duidelijk als we kijken dragspatronen leren kinderen om verantwoorde naar de aandacht voor de creativiteitsontwikke lijkheid te dragen voor de groep ling met name op school wordt de nadruk steeds opvallend is dan ook hoeveel sneller buitenlandse sterker gelegd op het vooruit denken op het vin kinderen in een nederlandse schoolklas zien wat den van meer dan een oplossingsmethode daar er aan de hand is als er een ongelukje gebeurt of naast wordt het verbaliseren van het handelen ge een ruzie ontstaat en dan ook meteen weten hoe stimuleerd en het voortdurend zelf verwoorden ze moeten handelen van de eigen ervaringen en gevoelens oude gang een kind dat vanuit deze wereld in een neder bare oplossingen worden ter discussie gesteld landse straat terecht komt kan zichzelf verliezen het gaat steeds meer om het denkproces en zoals jamila het kan ook proberen zichzelf aan steeds minder om het antwoord in de denkopvoe te passen vaak gaat dit ten koste van de eigen ding van westerse kinderen persoonlijkheid en van de eigen cultuurtechnie ken het is dan het een of het ander gevoelsstructuren in de westerse culturen zijn de sociale structuren over verborgen voorwaarden en taaldomeine n en vaardigheden sterk gericht op de individuali teit h et gaat dan om het afbakenen van eigen hierboven stelden we dat het absoluut noodzake grenzen het inzicht in eigen mogelijkheden het lijk is om voor de westerse cultuurtechnieken leren kiezen voor jezelf het ontdekken van je ei ruimte te vinden in de eigen kaders waar dat niet gen karakter en eigenschappen de ontwikkeling mogelijk is omdat sommige cultuurtechnieken van je eigen talenten gaat meestal ge paard met haaks op elkaar staan zal de hulp moeten be het ontstaan van wedijver twijfel en schuldgevoe staan uit het samen ontrafelen van het verschil lens h et leren dragen van verantwoordelijkheid van daaruit kan een nieuw kader ontwikkel d 6 worden waarin beide cultuu rtechnieken een niemand ze expliciet aan de orde stelt het gaat plaats kunnen vinden naast elkaar om inzichten als schrijven leer je omdat je soms een voorbeeld van de moeizame wijze waarop iets wilt vertellen aan iemand die er nu niet is of kinderen dit moeten leren is het probleem van om iets te onthouden of om iets te ordenen le zeynep die de oplossingsmethode van de nieuwe zen leer je omdat je niet overal zelf naar toe kunt cultuu rtechniek blijkt te verwarren met die van gaan haar vroegere jurkse aanpak zeynep kreeg na in de cultuurtechnieken van de mediterranen lig melijk steeds onvoldoende cijfers voor engels gen overigens heel wat mogelijkheden om deze uiteindelijk bracht een foutenanalyse aan het leerstof over te dragen we noemden al de goed licht dat zij in twijfelgevallen teruggrijpt op haar ontwikkelde luisterhouding de gewenning aan auditieve waarneming haar turkse oplossingsme rijmpjes en raadsels het nauwkeurig kunnen thode bij de spelling als zij terwijl in het waarnemen en kopieren van ingewikkelde deco engels white moet vertalen schrijft zij wyle ratieve patronen en details bovendien kunnen want zij vergelijkt dat met my book nadat haar kinderen uit de meeste niet westerse culturen uitgelegd was hoe zij terugvalt op haar turkse op goed in analogiereeksen denken deze deur staat lossingsmethode werd besloten dat zij voortaan open deze deur is dicht deze doos is open deze alles via visueel zelfdictee zou inoefenen doos is het zal duidelijk zijn dat de gebieden waarop de in het onderwijs aan 8 tot 12 jarigen bestaat de nederlandse cultuurtechnieken echt botsen met leerstof rond taalbegrippen uit het oefenen van die van andere culturen bekend moeten zijn voegwoorden tegenstellingen en dergelijke voor wij beperken ons hier tot taal en komen dan tot de meeste buitenlandse kinderen is dit op zich de volgende indeling taalbegrippen ordeningsbe zelf niet zo n probleem er is echter een groot grippen manieren van praten en taalgedrag we aantal taalbegrippen die niet als leerstof worden proberen aan te stippen welke waarnemings aangeboden maar die wel geoefend zouden moe denk handelings en gevoelsstructuren als van ten worden omdat ze in de omgangstaal en vooral zelfsprekend uitgangspunt in het nederlandse on in de instructietaal van de leerkracht voortdurend derwijs verborgen zijn ofwel waar moet het voorkomen deze zijn voor allochtonen erg moei nederlandse onderwijs veranderen of bijgesteld lijk het gaat hier met name om tijdsbegrippen worden zodat ook buitenlandse kinderen er eventjes straks vroeger jaren geleden een poos greep op kunnen krijgen je om modaliteitsbegrippen waarschijnlijk mis schien en om begrippen waarbij humor ironie taalbegrippen voorbehoud en dergelijke worden verondersteld het zwaartepunt valt voor de 4 tot 8 jarigen op wie herkent niet zinnen als je kunt dit straks wel de lees taalbegrippen en dus ook rekenbegrip even afmaken waarschijnlijk heb je na je reken pen het zijn begrippen zoals links beginnen on taak nog wel een paar minuutjes over nou dat is deraan de bladzijde meer of minder het pro beter laat dan nooit vriend bleem met de taalbegrippen is dat in de huidige school deze vaak rechtstreeks in het platte vlak ordeningsbegrippen worden aangeleerd hier zijn 5 bloemen gete voor elk kind vanaf een jaar of twee drie is het kend kleur de voorste bloem rood en de middel sorteren en categoriseren van belang dat begint ste geel de voorwaarden die nodig zijn om dat met voorwerpen niet elk kind heeft speciaal ma te kunnen zijn bij veel allochtone leerlingen niet teriaal gehad dat verschilde in vorm kleur in aanwezig het gaat in dit geval bijvoorbeeld om grootte een echt probleem zou het kunnen wor waarnemingsstructuren zoals het zien van figuur den bij kinderen die ook het natuurlijke orde achtergrond om het kunnen gebruiken van de ningsmateriaal niet gehad hebben zoals steentjes begrippen eerst toen daarna als ordeningsmiddel en stokjes omdat zij in een nederlands bovenhuis om het beheersen van de links rechts leesrichting geboren zijn en om het feit dat elk begrip eerst ruimtelijk en daarnaast krijgen begrippen als tijd en ruimte aan je eigen lijf moet worden ervaren voordat er veel aandacht met name het ordenen in tijd twee dimensionaal op papier mee kan worden neemt in de westerse culturen een belangrijke omgegaan het zijn vooral een aantal leesvoor plaats in op scholen spreekt men van logisch waarden die moeilijkheden opleveren omdat rangschikken en bedoelt daar vanzelfsprekend 7 mee rangschikken in tijd dit probleem duikt op rend geven van de individuele mening vaak nega in een voorbeeld waar verteld wordt hoe alloch tief wordt beoordeeld tone kinderen een prentenboek opvatten als een i n de vierde plaats komt het beheren dat wil zeg verzameling korte verhaaltjes in plaats van als een gen wat doe ik hier nu mee wat doe ik hier nu in tijd geordende belevenis aan tenslotte komen er in het basisonderwijs orde voor elke leeftijd steeds op eigen wijze vorm ge ningsstructuren aan de orde die een verband leg geven lijken deze vier manieren van praten van gen tussen gebeurtenissen en verschijnselen als groot belang zij gaan echter uit van een ik iden opeenvolging tegenstelling oorzaak en gevolg titeit wat in dit geval wil zeggen dat iemand de doel en middel emotionele vaardigheid heeft om vragen te stellen op zichzelf beheersen de meeste buitenlandse en het vermogen heeft om over allerlei emotione kinderen deze structuren wel het probleem bij le zaken expliciet te willen zijn niet iedereen het hanteren ervan zit in het feit dat sommige kan praten over een situatie die niet meer aanwe leerkrachten en nederlandse leerlingen zich niet zig is zeker kinderen die het nederlands als of onvoldoende kunnen voorstellen dat andere tweede taal spreken moeten de kans krijgen om mensen soms andere oorzaken zien of andere dit soort taal uitdrukkelijk te oefenen op een ma middelen en doelen zo is in sommige culturen nier waarbij de relatie tussen hun persoon en de de waarheid van een broer of tante veel belang beschreven situatie wordt gelegd in de hierboven rijker dan een zogenaamd objectieve waarheid genoemde wereldspelhoek en ook in een aantal ook is het heel westers om de wereld te zien als andere hoeken zoals de boekenhoek en de op een stelsel van oorzaken en gevolgen dat logisch zoekhoek lijken hiervoor mogelijkheden aanwe en natrekbaar is terwijl er zoveel culturen zijn zig die een grote plaats inruimen voor het ongeziene en onbewijsbare taalgedrag tegen de dokter praatje anders dan tegen je klas manieren van praten genoten een van de verworvenheden van de onderwijsver in het basisonderwijs wordt de discussie al enige nieuwinge is het groeiende inzicht dat kinderen tijd gevoerd over de vraag maak je van een arbei tijdens de kring en groepsgesprekken duidelijke derskind een middleclass kind en leer je haar om richtlijnen moeten krijgen over het doel van het tegen de juf anders te praten dan tegen haar va gesprek in een reeks van gesprekken of gespreks der hiermee samenhangend bestaat de gedachte delen die op elkaar voortbouwen kunnen kinde dat interne democratisering in de schoolklas be ren samen een hoger praatniveau bereiken dan gint met omkeerbaar taalgedrag voorheen het geval was en zien ze ook steeds be we moeten ons hierbij wel realiseren dat vooral ter wat ze met de uitkomsten van het gesprek allochtone kinderen tussen de thuiswereld en de kunnen en willen doen de ervaring en inbreng schoolwereld bekneld kunnen raken als zij de zo van elk kind kan daardoor worden meegenomen genaamde taalcode niet beheersen van huis uit in het onderwijs dat volgt op een kringgesprek krijgen zij de boodschap om er rekening mee te het eerste gespreksdoel is dan ook het benoemen houden tegen wie ze praten en eerbied te tonen van zaken en het beschrijven van gebeurtenissen het streng hanteren van de taalcode in de neder dit is voor 4 jarigen belangrijk omdat het ver landse lessen aan tweede taalleerders leidt echter woorden een denkproces op gang brengt zo vaak tot spreekangst dat wij het gevoel hebben in de tweede plaats komt het vragen stellen vra dat dit doel ver naar achteren moet worden ge gen krijgen en beantwoorden wil zeggen dat je ge schoven misschien zover dat we er op de lagere dwongen wordt om jezelf duidelijk te maken je school vaak niet aan toe komen ervaart dat het van belang is wat jij zegt en je voelt jezelf gewaardeerd op zoek naar werkwijze n in de derde plaats komt het verklaren en het ge ven van een mening we moeten hier voorzichtig we beschrijven een werkwijze die zodanig in mee omspringen omdat het snel kan vastlopen in speelt op de tweede taalverwerving dat de eigen een beoordelen van elkaars inbreng ik vind dat taalvaardigheid en de eigen communicatiebehoef stom en omdat in een wij cultuur dit voortdu te van een kind niet weggedrukt wordt maar ge 8 leidelijk aan opgenomen kan worden in de nieu kinderen zouden eigenlijk geen grammaticale les we taal sen behoren te krijgen maar de mogelijkheid om een paar jaar geleden vroeg een school hulp om binnen veel verschillende taalgebruikssituaties dat er een groot verschil in praten was tussen de aan hun praatbehoefte te voldoen de hulp zou kinderen na veel luisteren in de kring in de hoe dan vooral moeten bestaan uit het aanreiken van ken op de speelplaats in de gang waar de moe standaard zinnen en van woorden binnen die si ders hun kinderen afhaalden ontdekten we dat tuatie er een vrij grote groep kinderen was die de taal ei sommige kinderen die veel zinsbouwfouten ma genlijk alleen gebruikte om zaken te organiseren ken tijdens de tweede taallessen blijken dit min en niet om te communiceren ook tijdens hun der te doen in de handelingstaal van het spel in spel beperkten zij zich tot uitroepen vragen aan dit geval is er vaak een groot verschil in niveau wijzen geef weg jij kijk kijk deze taal noem tussen extra lessen en deze ongestuurde taal de den wij voortaan organisatietaal extra lessen hebben dan vaak een te simpele kin dan was er een tweede groep die vooral tijdens derachtige inhoud waarin een accent op verwer het spelen wel andere taal gebruikte en soms ving van grammaticale regels wordt gelegd ook op andere momenten zij begeleidden hun kinderen waarbij de tweede taalverwerving na gebaren handelingen met taal deze moet hier een redelijke start lijkt te stagneren blijken vaak staan ik ga de borstel daar leggen dit noemden niet verder te komen dan handelingstaal ze han we voortaan handelingstaal teren de tweede taal nog niet als communicatie tenslotte was er een groep waarvan de kleuter middel leidsters verklaarden dat die prima praatten deze het voorbeeld gaat over waarnemings en hande kinderen leken de taal als communicatiemiddel te lingsstructuren in het nederlandse onderwijs gebruiken zij vertelden zichzelf en elkaar tijdens toen wij ons afvroegen waarom alle allochtone 4 het spelen wat er was gebeurd en wat er zou gaan tot 8 jarigen zo weinig doen met de voorgelezen gebeuren hele stukken spel bleken niet meer uit prentenboeken ontdekten we dat we een hele gebeeld te hoeven worden de taal was genoeg boel vooronderstellingen hanteerden we zeggen en de volgende dag was zij jarig en er was feest dat voorlezen zo goed is voor de taalontwikkeling kijk hier was de taart he nou en toen deze en dat prentenboeken de ervaringswereld zo taal noemden wij communicatietaal mooi uitbreiden zij zijn zo zinvol als vervanging uit de literatuur hierover bleek het schema van van een gezamenlijk uitstapje je haalt de wereld luria met wat andere categorietermen hetzelf binnen de muren van je klas en dat is allemaal de taalonderscheid aan te duiden momenteel ge wel waar maar onder bepaalde voorwaarden zo bruiken wij dit schema voor het observeren van als de taal en de communicatievaardigheid van al dat een kind de hoofdfiguren kan terugvinden lochtone kinderen tijdens hun spel op die prachtig volgetekende pagina s we kunnen voorzichtig stellen dat dat een kind de taal kan volgen van een stukje elke tweede taalleerder begint met organisatie verhaal dat niet in een prent is vastgelegd taal dat een kind communicatietaal kan oppakken als er geschikt materiaal voorhanden is we dat een kind zo gewend is aan het platte vlak reldspelmateriaal de leerlingen vanzelf overgaan dat zij de handelingen van figuren kan volgen en tot handelingstaal sommige leerlingen blijven zich erin kan inleven zonder dat zij ze hoeft vast vastgebakken aan de situatie deze gaat hier te pakken en te laten bewegen die gaat zo en hebben dan extra hulp nodig an dat een kind zo gewend is aan de houdingen deren kunnen een poosje los van de situatie spe en gebaren van de nederlanders dat zij ze her len hij gaat fietsen daar gaat hij in plaats van kent in de wat abstracte vorm van een afbeelding hij fietst zo en zo dat een kind weet dat een prentenboek geba kinderen die in het stadium van de communi seerd is op een ordening in de tijd en dat ook vol catietaal zijn aangekomen blijken veel meer pro gen kan fijt te hebben van de tweede taallessen van de een aantal kinderen bleek een prentenboek op te extra leerkracht dan de kinderen die het neder vatten als een verzameling korte verhaaltjes over lands nog als organisatietaal gebruiken of als mid dezelfde personen del om hun eigen handelen te begeleiden zulke 9 op een dag ging de jongen wandelen in nederland en daarbuiten naar een andere aan op een keer zag de jongen een hond pak en werkwijze van het probleem hij was eens met een hond aan t zwemmen wat er nu kan gebeuren is dat iedereen die hier over wil meedenken deze aanzet aanvult vraag op een dag ging een jongen wandelen tekens plaatst of witte plekken signaleert wij en toen zag hij opeens een hond hij rende naar willen in een later stadium eventueel beschrijven huis of hij die moch i houden hij ging direct met hoe andere aspecten van cultuurtechnieken in zijn hond naar de rivier thematisch onderwijs zijn in te passen nu lezen we anders voor alle kinderen zitten in de kring in het midden ligt op de grond een schoolbord van tevoren zijn de nodige straten getekend de huizen met blokjes opgebouwd de mensen en dieren op de juiste plek neergezet we gebruiken meestal playmobil of fisher pricemate riaal omdat daarin niet iedereen blank is we la ten het boekje zien de kaft hoe dik het is de kleuren we praten over de hoofdpersoon en wij zen die aan bij het wereldspel we benoemen alle voorwerpen op het bord dan laten we zien hoe het boek begint wijzen alles aan spelen het be gin met het wereldspel en de overgang naar de volgende bladzijde van het boek we vragen wie de hoofdpersoon nu kan vinden in het boek wie ziet haar op het bord wie ziet haar in het boek zo lezen we het hele boek door belangrijke zin nen worden met andere woorden herhaald moei lijke woorden worden omschreven soms roepen we allemaal mee als bij de poppenkast na afloop praten we even na in de kring heb je ook wel eens zo gedaan gedacht gevoeld daarna gaan de kinderen in de hoeken werken naar aanleiding van het verhaal en het gesprek er over in de schrijfhoek ik heb ook wel eens noten en literatuur inde poppenhoek wij doen het altijd zo inde bouwhoek ik heb ook op een keer 1 ideeen en commentaar voor dit artikel zijn onder an in de wereldspelhoek met playmobil en huisjes dere afkomstig van lrene randoe steinert papatya op de ondergrond zijn altijd een goede en een nalbanto lu siel van der ree de ravensteinschool zwakke prater samen ze gebruiken tegenwoordig en vele leerkrachten van amsterdamse basisscholen 2 zie artikel uit het blad internationale samenwerking vaak letterlijke zinnen uit het voorlezen 14 1982 nr 1 p 12 14 na afloop van het hoekenwerk praten we altijd 3 zie moer 1982 2 intercultureel onderwijs siel van even na in de verslagkring de kring groep be der ree p 76 weegt zich dan soepel langs alle hoeken want 4 zie irene randoe steinert interculturele didaktiek zonder het materiaal erbij kan niet iedereen ver een leidraad voor de ontwikkeling van taalmate riaal uitg d witte leli amsterdam 1981 p 24 tellen wat er gedaan is 5 zie moer 1982 2 intercultureel onderwijs papatya nalbanto lu p 37 hoe verder 6 abc ritp innovatieproject amsterdam amsterdam se brieven noot van schaik hulsenbeck bagger man van gorcum assen 1981 we hebben een lijn proberen te trekken van het 7 zie a r luria f la yudovich de rol van taal in de v on congres over onderwijs voor buitenlandse geestelijke ontwikkeling van het k ind kooyker rot kinderen via het noemen van cultuurtechnieken terdam 1977 p 61 10