Wij moeten niet, daarom doen wij!

peter van de kerkhof wij moeten niet daarom doen wij hoeveel boeken moeten jullie op school lezen op middelbare scholen een veel gehoorde zo niet de meest gehoorde vraag met de nadruk op moeten wanneer de leerlingen in de brugklas komen krijgen ze te horen dat lezen moet en de docenten nederlands doen hun uiterste best leerlingen ertoe te bewegen dat ze weer gaan lezen in die brugklas lukt dat vaak nog wel maar daarna slaa t onverbiddelijk d e verloedering toe we kunnen allemaal d e redenen verzinnen we hebben dat ook al verschillende keren gedaan er is onderzoek te over dat de vrijetijdsbesteding va n pubers in kaart brengt per slot va n rekenin g kome n wij docenten mense n ui t he t boekenvak e n schrijvers regelmatig bij elkaar om samen de dag van de literatuur te beleven een dag die speciaal in het leven geroepen is ter bevordering van het lezen en de literaire vorming vrijdag 4 november 1994 hebben we weer onze dag beleefd voor de tweede keer nadat bulkboek in 1992 met deze pendant van de voorjaarse dag van de literatuur vooral voor leerlingen en schrijvers was begonnen een dag met als thema literatuuronderwijs en de nieuwe media het is een dag geweest vol nieuwe ideeen uitwisselingen voordrachten en workshops de centrale vraag al decennia oud zie wat daar in de docentenbladen moer levende talen en ook tsjip over geschreven is blijft staan hoe krijgen wij de jonge mensen aan het lezen ik ben van mening dat we dat alleen kunnen bereiken als we op school inspelen op hun wensen en aansluiten bij hun belevingswereld leze n op zic h is niet z o erg maar di e literatuu r aldus een leerling kijken we naar de functie van het onderwijs dan zit daar toch iets bij van het opleiden van een nieuwe generatie voor de toekomst stel dat we een periode nemen van de volgende 50 jaar als we die nieuwe generatie opleiden met een methode die 50 jaar geleden al usance was zit er een gat van 100 jaar steeds als leerlingen boekenlijsten inlevere n voor het mondeling schoolonderzoek valt mij op dat het boeken zijn die ik zelf ook voor de lijst gelezen heb het nieuwste boek is uit 1978 met soms een uitzondering voo r de aanslag meestal kan ik het niet laten en zet onder de lijst we leven in 1994 de hint wordt zelden begrepen we draaien de zaak om lezen moet de lijst moet en vooral de literatuur moet maar als we het nu eens omdraaien we schaffen de lijst af geen boekenlijst meer op school in het eindexamenjaar inspelen op de wensen van de leerlingen en aansluiten bij hun belevingswereld het zou zonder verdere toelichting lijken op de weg van de minste weerstand toch is het een gedachte waar ik goede ervaringen mee heb elk mens heeft iets speciaals iets leuks grappigs interessants iets wat hem bezighoudt leerlingen zijn mensen dus me t een beetje inspanning kun je 85 van de kerkhof wij moeten niet daarom doen wij erachter komen wat de leerling bezighoudt ove r elk them a is geschreve n want auteurs zijn ook mensen als iets je bezighoudt wil je jezelf verrijken eigenlijk i s niet s t e dol j e wi l e r zelf s voo r gaa n lezen oo k a l i s he t literatuur en nu zijn w e waar we willen zijn lezen in het hiernavolgende voorbeel d wi l i k ingaa n o p ee n ander e vor m va n literatuuronderwijs die is niet echt nieuw maar ze is wel aangepast aan de nieuwe generatie ee n method e me t hake n e n ogen nie t waterdicht ee n verarming in sommige opzichten de grootste winst is gelegen in het feit dat leerlingen naar mijn ervaring met plezier lezen zoeken schrijven praten luisteren e n erachte r kome n da t literatuu r ech t iet s mooi s ka n zijn wij moeten geen boeken lezen wij mogen zelf een onderwerp kiezen en daar willen we iets over weten je zou het een tikkie deftig probleemgestuur d onderwijs kunnen noemen het staat voor mij als een paal boven water dat goede randvoorwaarden zorgen voor he t slage n o f mislukke n va n de volgend e aanpak i k g a e r dan oo k vanuit dat collega s die de uitdaging aandurven kunnen beschikken over een goede schoolbibliotheek dat betekent zowel de ruimte om te kunnen werken met een klas als de aanwezigheid van boeken een alternatief is een openbare bibliotheek in de directe omgeving van de school waar goede afspraken mee te maken zij n zoals eerde r besproke n i n tsjip 4 1 over d e contactorgane n school en bibliotheek in de regio arnhem nijmegen die een georganiserde samenwerking tussen de school en de bibliotheek in eenzelfde wijk nastreven red natuurlijk vereis t het voorbeeld ook enig e inzet van docenten nie t alleen d e leerlin g werkt zeke r i n he t eerst e jaar kos t he t vee l tij d e n aanpassing twee onderwerpen als kader het uitgangspun t i s de leerling wa t houdt de leerling bezig waar liggen interesses ee n zoektoch t di e nie t altij d eve n makkelij k i s maa r me t inspanning i s erachte r te komen wa t een leerling echt leuk vindt me t dat onderwerp gaan we aan het werk elke mavo leerlin g kies t tenminst e twee onderwerpen d e onderwerpe n kunnen hee l bree d zij n bijvoorbeeld kin d e n oorlog o f hee l speciaa l bijvoorbeeld yvonne keuls vervolgens worden twee of drie primaire werken gekozen de primaire werken vormen de basis voor het lezen en daarna voor de schriftelijk e e n mondelinge verwerking nada t de leerling d e primaire werken geleze n heeft begin t d e zoektoch t naa r de secundaire werken daaronder verstaa n w e da n boeke n di e d e primair e werke n bespreken samenvatten in een ander daglicht stellen of iets dergelijks tevens moete n leerlingen gestimuleer d worde n allerlei dinge n o p te spore n die t e maken kunnen hebbe n me t hu n primair e werken i k den k daarbi j aa n films krante knipsels foto s tekeningen vertellingen va n opa oma etc al dez e zaken vormen de tertiaire werken er kan met de leerling een afspraak worde n gemaakt ove r d e hoeveelhei d primaire en secundaire werken dit hangt af van het niveau op mavo niveau lijkt mij een verdeling va n twee primaire werken en van elk werk tenminste 86 van de kerkhof wij moeten niet daarom doen wij een secundair werk redelijk als er nog wat tertiair werk bij komt worden per onderwerp toch al snel vijf werken gelezen les in de bibliotheek per week wordt er een les nederlands in de bibliotheek gegeven in die les is er gelegenheid o m te werken aan het onderwerp de docent treedt o p als begeleider e n kan ook nagaa n ho e ve r leerlinge n zijn i n d e bibliothee k kunnen leerlinge n lezen gebrui k make n va n d e naslagwerke n o f schrijven tekstverwerken dit lijkt heel gewoon toch bepaalt op deze manier de leerling de inhoud van de bibuotheekles als leerlingen extra sturing nodig hebben kan er natuurlijk klassikaal aandacht besteed worden aan de gestelde minimum eisen de leerlingen zullen zich vanzelf verdiepen in verschillende problemen die naar voren komen een primair werk gaat meer leven en de link naar verschillende raakvlakken zal worden gelegd alle bevindingen moeten schriftelijk worde n vastgelegd na verloop van tijd ontstaat er een werkstuk dit werkstuk moet inhoudelijk worden beoordeeld het cijfer telt mee voor het schoolonderzoek het beoordeelde werk gaat terug naar de leerling en kan eventueel worden bijgeschaafd het bijgeschaafde werk telt n u nie t mee r mee voor het exame n maa r dien t voo r d e leerlin g al s uitgangspunt voor het vervolg als alle leerlingen twee onderwerpen af hebben is het tijd om te komen tot een mondelinge proef het is te vergelijken met een spreekbeurt toch is er een wezenlijk verschil alle andere leerlingen van de klas participeren vooraf is bekend gemaakt welk onderwerp aan de orde zal komen leerlingen kunnen alleen of in groepen ook het onderwerp voorbereiden als de spreekbeurt geweest is is de rest van de klas in de gelegenheid vragen te stellen en of verduidelijkingen t e vragen het is mij opgevallen hoe goed leerlingen in staat zijn vragen te produceren kritisch te zijn ten opzichte van elkaar en naar elkaar echt te luisteren nadat alles verteld en gevraagd is wordt er voor de spreekbeurt een cijfer vastgesteld de vaststelling van het cijfer geschiedt op basis van vooraf bepaalde criteria elke leerling stelt voor zichzelf gemotiveerd een cijfer vast ook de docent noteert het cijfer vervolgens worden de cijfers met elkaar vergeleken ik kan uit ervaring zeggen dat de cijfers niet allemaal hetzelfde zijn maar ook zeker niet erg uiteen lopen er zou een afspraak gemaakt kunnen worden over wie het laatste woord heeft bij welk cijferverschil het hoeft niet per definitie het cijfer va n de docent te zijn dat telt het uiteindelijk gegeve n cijfer bepaal t weer mede het resultaat voor het schoolonderzoek en wat is het nut ik ben me ervan bewust dat dit idee zeker niet zaligmakend is het is slechts een ander e benadering va n het literatuuronderwijs zoal s in het begin al vermeld is zoeken we steeds naar wegen ter bevordering van het lezen en de literaire vorming ik heb gemerkt dat het op deze wijze een invulling geven aan d e boekenlijst voo r vee l leesplezie r gezorg d heeft d e lessen i n de bibliotheek zijn anders soms heel vervelend als leerlingen niet willen als 87 van de kerkhof wij moeien niet daarom doen wij docent moet je dan even omschakelen op een andere manier weer de controle van de les zie n te krijgen toch is het een experiment dat ik van harte kan aanbevelen de wins t zit in het feit dat er met plezier gelezen wordt som s zelfs nog meer dan de verplichte boeken een bijkomend stukj e extra winst zit in het totaal va n vaardigheden doo r deze aanpa k kome n leerlinge n i n ee n bibliotheek z e gaa n o m me t geautomatiseerde systemen ze vergelijken een boek met zijn verfilming z e snuffelen i n krante knipsels probere n moeilijk e vrage n voo r elkaa r t e verzinnen luisteren ontdekken allerlei nieuws en tegelijk sluit de methode aan bij d e belevingswerel d va n leerlingen he t spreke n en d e kenni s va n boeken wordt getoetst zodat er ook gewoon cijfers voor het schoolonderzoek geproduceerd worden alleen nu is er echt gelezen er is geen verplichte lijst er i s gee n mondelin g tegenove r twe e docenten e r i s gee n gevoe l da t literatuur iets speciaals is en dat moeten we zo houden peter van de kerkhof ma educational management begon in 1979 als docent nederlands bij het voortgezet onderwijs van de gemeente rotterdam thans werkzaam als docent nederlands en informatiekunde tevens leerjaarcoordinator mavo 4 op het hofstadcollege te den haag 88