Woordbetekenis en betekeniswijziging. Educatief ontwerpen van taalbeschouwingslessen.

woordbetekenis en betekeniswijziging educatief ontwerpen van taalbeschouwingslessen marc stevens m m v jef pepermans ooit hoorde ik in een discussie een collega vakdidactiek beweren dat zijn studenten helemaal geen problemen kenden om een moedertaalles in mekaar te boksen zij hoefden dixit diezelfde collega enkel de opbouw van een van de zeven inderdaad 7 typelessen correct te copieren of zorgvuldig hun handboek te velgen uiteraard kan de zonet geschetste werkwijze resultaat opleveren maar een leraar die zowel zichzelf als zijn job respecteert en beide een zeker cachet wil geven moet volgens ons echt nog wel iets beter doen leerlingen blijven motiveren doe je niet door een jaar lang zeven modellessen ten tonele te voeren en wanneer een zelfs heel degelijk handboek van langsom ouder wordt dan is het niet meer dan vanzelfsprekend dat je als leerkracht meer actuele materialen of zienswijzen bij je lessen betrekt dat niet nabootsen van modellen maar het zelfstandig op poten zetten van dege lijke lessen noemen wij didactisch ontwerpen en een leerkracht die een 35 jaar durende loopbaan wil overleven lijkt volgens ons over deze leraarsvaardigheid te moeten beschikken n vonk 20 4 maart 1991 bracht afbakenen van een case jef pepermans reeds verslag van hoe dit educatief ontwerpen er kan uitzien met betrekking tot lessen uiteraard is ons onderwerp tamelijk ruim oude re literatuur de case die hij daarom even een opsomming van de deel presenteerde plaatste het verhaal van gebieden die in aanmerking komen voor heer halewijn centraal in dit ver beschouwingen in de klas volgartikel stel ik een tweede case voor nl woordbetekenis en betekeniswijzi 1 algemene orientatie ging de keuze van dit onderwerp zoals wij a betekenisverschijnselen het ook ter sprake brachten tijdens een homonymie antorrymie hyponymie nascholingsprogramma ligt voor de hand synonymie dit onderwerp is ook een klassieker het b het bestaan van concepten en begrip wordt vermeld in de leerplannen en is daar pen abstractie om ook opgenomen in haast alle handboe c letterlijk versus figuurlijk ken voor het hoger secundair verder wil den wij in onze recyclage naast een literair 2 naamgeving koppelen van betekenis onderwerp ook een talig onderwerp bij wij sen aan woorden hieronder verstaan we ze van voorbeeld ontwikkelen niet de eigennaam geeing toponymie of jan feb 1992 nummer 3 21e jaargang rv y l 4 d antroponymie tingen niet met een maar met vier of vijf a klanknabootsing handboeken te confronteren opdat ze een b conventie degelijk inzicht in een bepaalde materie c samenstelling afleiding zouden krijgen de onderlinge verschillen d beeldspraak zijn namelijk groot we overlopen even e geleerde woorden f ontlening aan andere talen vanuit het thema dood besteedt g ontlening aan eigennaam eponiemen gedifferentieerd nederlands 5 16e h afkorting verkorting 18e eeuw pag 17 22 aandacht aan eufemismen gevoelswaarde van woor 3 betekenisverandering den en dysfemismen er wordt ook kort a woord verdwijnt ingegaan op taalregisters in dit verband b er komt woord bij deze verschijnselen worden meestal c betekenis verandert kort theoretisch geintroduceerd met referent verandert voorbedden de leerling moet dan betekenis bij woordvorm verandert voornamelijk in interessante teksten op inperking uitdeining verschuiving zoek gaan naar dergelijke fenomenen nederlands 5 pag 231 235 doet in 4 vreemde invloeden leenwoorden het hoofdstuk taalstudie onderverde a vreemde woorden vs bastaardwoorden ling semantiek een poging om het b aanvaarde woorden vs barbarismen fenomeen woordbetekenis in te delen het overzicht blijft evenwel zeer sum 5 manipulatie via woorden en woord mier en theoretisch van interessante betekenissen oefeningen is haast geen sprake a vage betekenissen tekstvaardig nederlands 5 pag 90 b holle woorden en cliches 91 135 136 behandelt twee gevallen c kretologie slogans eufemismen en betekeniswijziging de d jargon en blufwoorden klassieke soorten en voornaamste e etiketteren bijnamen scheldnamen gevallen worden genoemd en er wordt de leerlingen gevraagd ook enkele 6 gevoelswaarde gevallen te zoeken of fie baoommenta a denotatie connotatie rieren ook hier is beknoptheid troef b eufemisme tact fatsoen taboe ver duidelijkis wel dat ook recentere scmootboe hullend gezag ken er de voorkar aan sevenom erwat dit c dysfemismen stuk taalbek a bereft exemplarisch maar eigenlijkootc tarrelijk deductief te wer 7 streek en sociale versctullen ken eigenlijk 0 1 4den klassieke inhou den zoals we die bijvoorbeeld in de ring 5b pag 145 153 181 191 aantreffen nog steeds aan zij het in een wat bondigere schoolboeken vorm dus definieren van het fenomeen dan een indeling voorstellen uitzonderingen inzake aanpak zijn gedifferentieerc neder wie er enkele bestaande schoolboeken lands vanwege het werken met teksten nederlands voor het vijfde jaar humaniora maar ook een al wat ouder boek nl facet op naslaat treft nogal wat verschillen aan ten 5 pag 454 485 omdat er dieper inge m b t de behandeling van ons onderwerp gaan wordt op de materie en omdat er ook je zou haast kunnen stellen dat een leer een gevarieerde batterij oefeningen aan de kracht er beter zou aan doen om zijn leer leerlingen wordt aangeboden 21e jaargang nummer 3 jan feb 1992 educatief ontwerpen met de dagelijkse realiteit voor ons bete kent het even uit het handboek stappen en kijken naar wat verder nog mogelijk is om toch stelt zich de vraag of er niet meer dat werk voldoende diepgaand te doen mogelijk is met ons onderwerp dan de ontwierpen wij het schema voor educatief handboeken ons doen geloven graag ontwerpen voor de taalstudie werken we poneer ik nog een keer onze stelling elk met het schema dat we ook voor literatuur lesonderwerp biedt een voor leerlingen gebruiken maar met hier en daar een lichte aantrekkelijke waaier aan mogelijkheden wijziging graag overloop ik met u nog even op voorwaarde dat men het van verschil de categorieen die we kunnen betrekken lende zijden bekijkt en in verband brengt bij het uitdenken van een les senreeks schema educatief ontwerpen taalstudie 1 doelstellingen taalinzicht taalcultuur taalvaardigheid weerbaarheid taalervaring beleving 2 taalvaardigheden luisteren praten lezen schrijven taalbeschouwen uiteraard 3 werkvormen bespreking studie enquete leergesprek vragenlijst klasgesprek drama improvisatie situatiespel schrijven bewerken parodieren teksteren herteksteren 4 materiaal primair het woord de zin in context klank alle tekstsoorten beeld allerlei secundair beschouwelijke teksten wetenschappelijke teksten 5 thema inhoudelijk politici sterven talig eufemismen taboewoorden jargon 6 afstand statisch ver van het fenomeen statisch dichtbij het fenomeen dynamisch uitzoomen dynamisch inzoomen dynamisch camerabeweging jan feb 1992 nummer 3 21e jaargang 11n 1 doelstellingen niet enkel geschreven of gedrukte teksten uiteraard kunnen we niet in elke taalbe kunnen uitgangspunt voor beschouwing schouwingsles deze vier grote doelen reali worden ook allerlei mondeling materiaal is seren de ene keer zal de nadruk meer lig zeer geschikt fouten tegen het taalgebruik gen op het leerlingen laten verwerven van worden wekelijks door herman brussel kennis de andere keer zal de beschouwing mans aan de kaak gesteld in het huis van duidelijker gebeuren in het teken van het wantrouwen n1 donderdagavond rond weerbaarder worden van leerlingen uiter 21 00 uur daar moet je met de video aard sluiten de doelen mekaar nooit steeds tegenaan maar wie enkel een cassettespe volledig uit ler ter beschikking heeft kan heel wat klas sikale discussie uitlokken d m v bijvoor 2 taalvaardigheden beeld sketches van koot en bie te vinden bij het uitdenken van een les woordbeteke op 5 lp s simpelpee het simplistisch nissen kunnen we kiezen tussen mondeling verbond of schriftelijk aangeboden taalmateriaal de ook dient gezegd dat er soms gericht kan eerste keuze impliceert luister de tweede gezocht worden in verkiezingsperiodes bij keuze leesactiviteiten uiteraard kan onze voorbeeld verzamel ik meestal nog wat les woordbetekenissen bijdragen tot het heviger wetend dat onze politici geweldige verfijnen van die vaardigheden taalknutselaars en stuntelaars zijn voor beelden van woordmanipulatie zijn dan a werkvormen legio maandagochtendkranten verhalen natuurlijk zijn het zelf lezen of beluisteren dan weer in een beeldende oorlogstaal hoe van taalmateriaal niet de enige manieren de sportzondag verlopen is om aan taalbeschouwing te doen binnen het kader van een taalbeschouwingsles met betrekking tot ons onderwerp bestaat kunnen we nog andere werkvormen hante er ook een verschrikkelijk uitgebreid corpus ren zo kunnen leerlingen in groepen probe secundair materiaal het gaat hier om tek ren om zelf eens op een hoogdravende sten over woordbetekenis wat hierbij eufemistische jargonmatige manier een opvalt is dat de interessantste teksten toespraak over een vooraf afgesproken vaak niet tot de echte taalwetenschap kun onderwerp te houden we kiezen dan voor nen worden gerekend een heleboel de werkvorm schrijven gevolgd door de auteurs schrijft vaak boeiend maar toch dramatische werkvorm situatiespel populariserend het aantrekkelijke van deze werkjes zit ook vaak in de wat vreemde 4 materiaal brillen die de auteurs opzetten om een de indeling primair vs secundair is erg fenomeen te bespreken ik grabbel even in belangrijk met primair materiaal bedoelen mijn bestand het grote blufboek turbo we in ons geval alledaagse of speciale tek taal van dure en andere woorden enz sten waarin gedragingen van woorden het meer volledige lijstje vindt u in het waard zijn om bestudeerd te worden wie geannoteerde bibliografische overzicht zijn ogen flink openhoudt en bij wijze van spreken dag en nacht alert blijft kan voor 5 thema taalbeschouwing een heuse stapel teksten als je taal ernstig wil bestuderen moet je verzamelen waarmee prettig en leerrijk kan gebruik maken van werkelijk bestaand gewerkt worden bij de lesideeen vindt u tekstmateriaal geen voorbeeldzinnetjes dus teksten uit mijn verzameling brieven arti die alles al verklappen welnu teksten heb kels reclame advertenties ze goochelen ben een onderwerp een thema als je erin alle wel eens op een speciale manier met slaagt de relatie te leggen tussen dat woordbetekenissen onderwerp en het specifieke woordgebruik 21e jaargang nummer 3 jan feb 1992 dan zou de taalbeschouwing het tekst leerlingen zelf wat moeten doen materiaal maar vooral ook het themainzicht en aan zoeken onderzoeken naar conclusies toe voelen wel eens kunnen vergroot hebben groeien en inzichten structureren als ze dat an sick niet talige thema s als sterven zelf kunnen lijkt er een zekere waarborg te milieu verkiezing kunnen via het bestu bestaan dat ze dat in de toekomst in ande deren van de talige aspecten een grotere re omstandigheden en voor andere gebie diepgang krijgen den van de taal ook nog kunnen toepas sen deze garantie bestaat niet als de 6 afstand leerkracht een eigen systeem voorlegt en leerlingen zijn niet noodzakelijk vertrouwd opdringt wat u hier leest is dus naast een met de fenomenen uit onze case een tech pleidooi voor zelfwerkzaamheid van de nische uitleg geven over bijvoorbeeld het leerling ook een pleidooi voor de exemplari eufemisme en de soorten opsommen sche aanpak brengt hen eigenlijk niet dichter bij de mate rie ze zullen hooguit een en ander uit het tot slot nog vermelden dat de nu volgende hoofd leren maar even snel vergeten de lijst van ideeen slechts een start kan zijn om echte bedoeling van ons taalbeschou met het ontwerpschema van wal te steken wings onderwijs moet erin bestaan om op zich zijn de suggesties nog geen lessen afstanden te verkleinen leerlingen laten zo kan u bijvoorbeeld zelf nog op zoek toegroeien naar iets dat ver van hun bed gaan naar materiaal dat beter aansluit bij ligt wanneer ik in de volgende lesideeen thema s die in uw lessen aan bod komen start met een open zoekopdracht in de denkwereld van de leerling zelf dan is dat omdat ik hen een weg wil laten bewandelen ideeen die dicht bij hun eigen denken over woor den wil beginnen en die dan systematisch 1 starter verder afgelegen gebieden induikelt we vertrekken van een zeer open opdracht ga op zoveel mogelijk plaatsen op zoek naar een woord enkele woorden lesideeen waar iets vreemds mee aan de hand is stel dat voor aan de klas in de discussie delen we die opvallendhe principes den in mogelijkheden waarvan we er voor de zoektocht ook enkele als voorbeeld kun woorden kunnen maar een betekenis krij nen geven gen als mensen er een betekenis aan volledig de samenstellende delen spre geven nu merken we ook dat het lexicon ken mekaar tegen van onze taal nogal snel aan veranderingen disco is afkorting van een woord dat onderhevig is die twee observaties samen vroeger meer werd gebruikt betekenen dat we als we leerlingen op dit uitkammen kan zowel letterlijk als figuur vlak werkelijke inzichten willen bijbrengen lijk worden opgevat taal in reele zelfs door hen goed gekende situaties moeten onderzoeken 2 starter 2 we lezen enkele stukjes uit een der boekjes willen we er zeker van zijn dat leerlingen de over ruzie van paul jacobs ruzie voor inzichten tot de hunne maken dan zullen beginners en ruzie voor gevorderden we best eerst onderzoeken en daarna vast antwerpen dedalus 1988 en 1990 de zetten inductief werken dus in plaats van leerkracht kondigt aan dat er in die stukjes deductief een en ander impliceert ook dat vreemde dingen gebeuren met woorden jan feb 1992 nummer 3 21e jaargang mn het is aan de leerlingen om te vertellen wat wordt telexbericht kranteartikel dan vooreen voorbeeld zie bijlage 1 lezen we wat etymologisch verklarende achtergrondinformatie van het woord dit betekenisverandering relicten in werk doen we met een aantal andere dubi spreekwoorden eus gebruikte woorden zoals gijzelaar spreekwoorden hebben ooit een letterlijke zie de lexica van nieuwe wooden m betekenis gehad die proberen we aller van nierop zie bijlage 2 eerst op te sporen door de oorspronkelijke betekenis van de basiswoorden zelfstandig f wat zei men daar vroeger over naamwoord en desgevallend werkwoord oude grammatica s erop nalezen en uit het spreekwoord op te sporen nagaan hoe men een gebied uit ons onder etymologisch woordenboek of om naar werp woordbetekenis en betekenisveran het eerste gebruik van woorden te zoeken dering vroeger aanpakte woordenboek der nederlandse taal daarna gaan we na welke oorsprongsver 7 woorden van vroeger klaring postema scheepmaker aan het oude kranteberichten onderzoeken we spreekwoord geven wat van eksters verzamelen oude kranteartikels eventueel komt huppelt graag spreekwoorden en over een bepaald onderwerp en zoeken zegswijzen over plant en dier amster daarin termen die in onbruik zijn geraakt dam uitgeverij de arbeiderspers 1989 tevens kunnen we veranderingen in bete mogelijk te behandelen spreekwoorden kenis of woordvorm op het spoor komen op het vinkentouw zitten uiteraard kunnen we ook aandacht schen dit is geen sikkepitje waard ken aan de stijl waarin die berichten werden boontje komt om zijn loontje geformuleerd en aan de wereld zelf die in de lier aan de wilgen hangen woorden werd vertaald hetzelfde werk kan ze vechten als kemphanen gebeuren met een bandopname van oude er is een vreemde eend in de bijt radioprogramma s zie bijlage 3 3 artikels ergens in grasduinen uit de gazet van antwerpen van 3 11 1891 4 evolutie van woorden in spreekwoor a figuurlijke taal den we verzamelen krantekoppen die je zowel dit alternatief op de voorgaande les begin letterlijk als figuurlijk kan opvatten we gaan nen we identiek we vragen de leerlingen na welke betekenis de woorden in deze d m v opzoekwerk terug te gaan in de tijd kop hebben en schrijven dan een com en een spreekwoord te situeren en letterlijk mentaar neer op het fenomeen dat in de te verklaren hulp van woordenboeken krantekop wordt vermeld maar met de ver vervolgens wagen we hen het spreek keerde betekenis in het achterhoofd getter woord te situeren in zijn sociaal historische lijk in plaats van figuurlijk en omgekeerd context boontje komt om zijn loontje welk loon om welke historische periode 9 nonsenswoorden gaat het hier tot slot vragen we dit te we werken in de klas met de kretologie actualiseren door het spreekwoord in mixer uit b v de kleine grammatica van moderne of hedendaagse woorden uit te de waanzin dijsten met moeilijke niets drukken zeggende woorden of en met een heleboel moeilijke woorden uit het grote blufboek 5 een term of begrip wolgen etymolo bedoeling is dat de leerlingen nu zelf een gie interview met een minister in mekaar steken we gaan bij wijze van voorbeeld na hoe de waarbij de vragen nogal naar de kern gaan term terrorist in het nederlands gebruikt maar waarbij de geinterviewde vage 21e jaargang nummer 3 jan feb 1992 onduidelijke afwijkende antwoorden geeft appreciaties van een recent suske en een andere mogelijkheid is de leerlingen wiske album vrij nederland m b v de mixer een openingsspeech voor een of ander symposium te laten schrijven 14 politico babble stukje 1v nieuws waarin interview met 10 vreemde en moeilijke woorden minister zit opnemen dit stuk analyseren we proberen na analyse bijsluiters bij vanuit algemene vragen geneesmiddelen in een gemakkelijker lees geeft de minister duidelijke antwoorden bare en verstaanbare taal om te zetten zijn zijn termen altijd even duidelijk wat bedoelt hij met 11 taal van de muziek disco is een dan de tekst politico babble haagse afko post 3 3 83 lezen en het stuk vanuit de we verzamelen krante en tijdschriftartikels onderverdeling van die tekst proberen te of een radiopraatje over moderne en klas lezen en van commentaar te voorzien sieke muziek dan onderzoeken we de spe cifieke woordenschat van die twee omge 15 waarom het makkelijk zeggen als vingen deelregisters eventueel gaan we in het ook moeilijk kan op afko s als pop disco zie ook het we luisteren naar de sketch van van koot boekje turbo taal en en de bie waarin zij een politie officier ten gehore voeren bedoeling is de midde 12 connotatie en denota tie len te onderzoeken waarmee zij hun paro taal wordt pas taal als we ze gebruiken in die vorm geven dan transfer naar de wer een bepaalde omgeving met een bepaalde kelijkheid zoeken welke hoge heren en bedoeling we gaan na welke termen tot dames spreken zo waarom uitgetikte een bepaald betekenisgebied behoren versie zie bijlage 6 semantisch veld daarna lezen we teksten en gaan na welke bedoeling ze hebben en 16 oorlogstaal in sportberichten hoe die bedoeling noopt tot bepaalde uit de maandagochtendkrant knippen we woordenkeuzes uitgelezen teksten hier sportartikels we groeperen die per sport voor zijn die van l de lentdecker in tv dan gaan we in groepjes telkens voor 1 expres waarvan eentje in bijlage 4 sport verantwoordelijk op zoek naar woor den die uit de oorlogssfeer komen de ver 11 denotatie en connota tie dediging een aanval de bal sloeg in als we leggen lijsten aan van betekenisvelden een bom als afronding stellen we een en gaan daarin op zoek naar woorden die top 10 op van sporten waarbij in de ver eenzelfde denotatie hebben maar een slaggeving van dit soort taal wordt gebruik andere connotatie eufemismen dan gaan gemaakt we gericht op zoek naar teksten waarin die woorden opduiken we proberen in de ver schillende teksten die woorden ook een keer onderling te verwisselen daaruit pro geannoteerde lectuurlijst beren we af te leiden in hoeverre ze syno i v m woordbetekenis en niem zijn en wat denotatie en wat connota betekeniswijziging tie is mogelijke onderwerpen zijn sterven baeyens m taal in stukjes antwerpen echtscheiding standaard educatieve uitgeverij 1982 iets slecht vinden zie daarvoor ook in de auteur bekijkt ve rschillende soorten bijlage 5 de alfabetische lijst met taa verschiinselen dat gaat van woorden jan feb 1992 nummer 3 21e jaargang vt hun oorsprong tot uitgangen en dialect politieke taal pag 20 taal en macht pag fenomenen mooizijn de stukjes over recla 51 en pag 62 me pag 21 scheldwoorden pag 22 ter rorist pag 26 verzekeringspolis pag 36 hamars c over taal cursiefjes uit nrc roddel oag 56 dubbel een nieuw woord handelsblad amsterdam nijgh van dit pag 69 voornaamwoorden pag 64 72 mar 1989 91 on 172 sporttermen pag 82 eufemis stukjes van gevarieerde aard samenge men pag 98 e v klonen pag 109 auto bracht onder volgende noemers affixen namen pag 114 en het verdwijnen van klanken en hun structuur betekenissen en woorden pag 138 hun ontstaan dialecten overname woord geschiedenis beschaafd en minder beheydt l r devos taalmaardig malle de sikkel 1978 hoefnagels p onbekende spreekwoor tweedelig werk het eerste deel behelst een den en zegswijzen assen amsterdam inventaris van invalshoeken om taal te bekij van gorcum 1977 ken het werk is bedoeld als oefenboek de auteur is eerst toevallig abn wat meer het komt echter niet veel verder dan het gericht op zoek gegaan naar oude rietmeer deductiet aanbieden van beschouwingen bekende spreekwoorden de meeste werden i v m taal opgetekend uit de monden van hoogbejaar den prettig allicht om leerlingen zelf op zoek fast j b fast praten tussen de te laten gaan naar de betekenissen die wa hegels hoe we meer bedoelen dan we den overagens in het boekje dakgegeven zeggen amsterdam wetenschappelijke uitgeverij 1980 jacobs p e strieleman het grote bluf boekje over meta communicatie dat is het boek baarn uitgeverij in den toren 1981 fenomeen waarbijj woorden niet zegger wat een boek over hoe je professioneep kan ze zeggen te bekijken de introductie pag opscheppen door een aantal termen en 12 deel over jargon pag 63 over politiek onderwerpen vooraf uit het hoofd te leren pag 70 over eufemismen pag 78 over machtige leesmomenten zijn de suggesties het plakken van etiketten en het geven van m b t psychoterapie pag 8 politiek pag binamen pag 87 en 92 over betekenis 26 auto s oag 30 welzijnszorg pag 33 verandering peg 160 computers pag 56 en de appendices i v m vreemd woordgebruik moeikke en geel r verliefdheid is een raar gevoel niet bestaande woorden amsterdam meulenhoff informatief 1980 korte soms filosofisch getinte soms jansen f van apekop tot zielepoot gedurfde stukjes over kleine taalonderwer hoe mensen elkaar typeren s graven pen bijvoorbeeld een blauwtje lopen pag hage nijgh van ditmar 1985 15 een ongelikte beer pag 46 wetenschappelijk opgevat werkje waarin wordt ingegaan op tendensen die spelen geel r een vrouw als een gedicht wanneer mensen elkaar proberen aan te amsterdam meulenhoff informatief 1980 duiden of een soort naam toebedelen tie voorgaande boekverwijzing japin b taaltje wel taaltje niet spelen geel r al is de waarheid nog zo snel met taal rotterdam ad donker 1969 amsterdam meulenhoff informatief 1980 wat meer uitgebreide behandeling van toe zie eerste bespreking van r geel onder vallig geobserveerde of in het oog springen werpen die raak worden besproken i v m de taalverschijnselen b v over moeilijk taal ons onderwerp zijn eufemismen pag 12 gebruik en dikke nonsens pag 51 evolutie n 21e jaargang nummer 3 jan feb 1992 van woorden pag 80 letterlijke vs figuur de auteur toont aan dat er in onze taal een lijke taal pag 86 vermenging van sferen plaatsgrijpt de gewone omgangstaal wordt verminkt door kuitenbrouwer j turbo taal van socio dat er te veel wetenschappelijke woorden in babble tot yuppie speak aramith uitge terecht komen dat leidt gemakkelijk tot vers doctrines en duistere betekenissen een boek dat ingaat op eigentijds taalge bruik de auteur gaat in op yuppie speak rombouts h mooipraat taal als jongerentaal het gebruik van afkortingen camouflagemiddel bloemendaal aramith voortaan afko s invloeden van vreemde uitgevers 1989 talen op het nederlands enz boekje over hoe wij in taaleen heleboel din gen niet zeggen en liever verbloemen the ley g de eeuwig duu rt het langst hel matisch opgevat onderwerpen zijn b v ter mond antwerpen uitgeverij helmond men i v m sterven pag 46 ziekte pag standaard uitgeverij 1981 59 sex pag 94 aforismen en hervormde spreekwoorden opsomming geen verklaring vervoorn a j kleine grammatica van de waanzin losham uitgeversmaatschappij nierenberg g j h calero je zegt niet de tijdstroom b v 1977 wat je zegt metaspraak of de bood een grammatica speciaal geschreven voor schap achter de taal amsterdam weten de exclusivist de man of vrouw die de taal schappelijke uitgeverij 1975 anders wil hanteren dan anderen een boekje over het overbrengen van bood werkje voor de ik citeer de auteur aanko schappen zonder dat die effectief worden mende taalvervuiler hoe kunstig omsprin uitgesproken leesbaar zijn de stukjes over gen met woorden vinden we vanaf pagina cliches en platitudes pag 15 en het hante 71 ren van lege termen pag 75 visser t beste brave burger groningen nierop m van verklare nd lexicon van wolters noordhoff 1981 nieuwe woorden verschillende delen analyse van het ambtelijke taalgebruik b v deel 3 hasselt heideland 1979 vanaf pagina 24 gaat de aandacht naar woordenboek met daarin nieuwe woorden woordaspecten jaren 70 en hun verklaring soms ook wel geschiedenis enkele voorbeelden afslan wolffers i duurwoorderij geheimtaal ken galaar een heet hangmm praatpaal baarn amboboeken 1982 smeergeld smurf de auteur tracht aan te tonen dat het ontoegankelijke karakter van de medische onze taal maandblad van het genoot taal niets te maken heeft met geleerdheid of schap onze taal eruditie maar dat het jargon van artsen meer verborgen functies heeft eigenlijk penninckx w s verrept van du re en brent ze hun magie door een eigen taalge ande re wooden ver uitgeverij j van in bruik beschermt de medische stand zijn 1982 bevoorrechte positie ook staat ze een ver een keuze uit brt taalwenken 180 toelich houding van gelijkwaardigheid tussen art tingen bij moeilijke woorden en verward sen en patienten in de weg woordgebruis zuidinga r h klare taal amsterdam porksen u plastictaal utrecht het sijthoff 1987 spectrum bv 1990 aula paperback 188 verschillende auteurs aan het woord i v m jan feb 1992 nummer 3 21e jaargang wi onze taal b v zeven manieren om nooit te nu gebundeld voor ons interessante zeggen pag 52 politieke taal pag 74 onderwerpen seksismen pag 13 apo krachttermen pag 99 theek pag 64 van de velo naar de fiets oag 79 galaar pag 135 neologismen z a de taalshow bijeengebracht geor pag 159 dend en geredigeerd door b sluyzer f marschall j roelands utrecht antwer pen uitgeverij het spectrum 1979 marc stevens m m v jef pepermaas verzameling teksten en tekstjes over het uia didactiek en kritiek fenomeen taal de stalges werden ooit via universiteitsplein 1 de nederlandse radio uitgezonden en zijn 2610 vulrijk bijlagen bijlage 1 botteren qp het eerste zicht zou ik zeen 88 dat ziet er niet zo best uit vooral omdat u eerst sprak p van knitteren a volgens b mij mij was het wel degelijk 81 knitteren dus echt niet klingelen 8 problemen meneer van sant nee dat weet ik wel zeker klin 8 elen heeft meer iets van klepperen plo mijn 1 wiel vrees ik 8u a8 ist achteraan links en klepperen ppe ken ik mijn fiets kleppert ppe wat scheelt eraan g oed meneer laat u hem maar hier we zullen hem nakijken nakijken iedere kar als ik schakel bottert hij1 een beetje u vanavond maar weer eens lans 8 botteren zet8 u a en ar s a8ist niet klingelen tja l het was een beetje altij beetje zoals ik dacht botteren is altijd 8 nee eigenlijk 8 j niet botteren g we hebben het wiel eraf gehaald g met het idee van als het welwel en achteraan dan nog 8 botten moet het haast de cylinder y zijn zijn ja in zijn 1 eerste dat hij hij niks maar als ik schakel bottert hij 1 dclinder cy perfect in orde dus hebben we de andere wielen was pc a er ook afgegooid weens 8 het knitteren waar u van s prak vreemde zaak kna ppe ren 1 hoorjedaarweleensmeer ofkner lxn ja nee ik heb g goed zitten luisteren want ik dacht zelf nogeven aan een hele klus we zijn 1 er nog8maar net mee klaar rinkelen en het botteren en dat isgedaan g meneer hij1 bottert niet meer alleen niks botteren alleen wat u 8a8ist en hoelara nou meneer het is heel raar u zal merken als hij hijvan zij derde zijn 8 haft hij 1dat al een week of twee ik had eerst nog8 niets in de gaten 8 het begon b zijn 1 vierde8 aat wil hij 1 wel eens een tikje 1 8ewoon als knitteren een tikje 1 wit hobo dat is wat anders volopp knitteren een heel klein tikje ll8 d en eten la knit knit knit knit o en is dat erg 8 06k achteraan nee meneer djengelen18 kan helemaal geenb kwaad kan u jaren 1 ja is dat erg mee rijden rijden met djengelen 18 misschien en toen nu 8 goed dan dan neem ik hem maar weer mee hoeveel moet ik toen schakelde ik en ineens u garagist 8a8 botteren dat is dan 7 400 fr meneer ja de hele tijd 1 wat zet8 u 7 400 fr om botteren te vervan8 en door d en 18elen alsjemenou 1 nou meneer den g eten is niet niks we hebben de vier wielen er wat denkt u 8u a8ist afgehad af g u gaat b hier nu toch niet staan pingelen p8 uit p jacobs ruzie voor beginners nn 21e jaargang nummer 3 jan feb 1992 bijlage 2 48 linkse militanten opgepakt telexbericht istanboel dec ap de turkse politie heeft donderdag de aanhouding bekend gemaakt van 48 vermoedelijke linkse militanten in istanboel zij worden ervan ver dacht betrokken te zijn geweest bij een dertigtal moorden die gepleegd werden voor de militaire wachtovername van 12 september 1980 volgens een bekendmaking van de politie behoorden alle arrestanten tot het marxis tisch leninistxschropagandacommando p een van de vijf belangrijkste organisaties die streefden naar de omverwerping van de regering de groep beschikte over een wapenfabriek op de aziatische oever van istanboel en runde verscheidene winkels om geld in te zamelen voor het werven van nieuwe recruten aldus de politie met de aanhoudingen 9 9 de p zegt olitte thans alle leidende figuren n van de organisatie achter slot en grendel te hebben gezet 48 terroristen opgepakt in turkije j kranteartikel de turkse politie heeft de aanhouding be to marxistisch leninistisch propaganda kom kendgemaakt van 18 linkse terroristen in mando een van de vijf belangrijkste terreur istanboel zij worden ervan verdacht organisaties die streefden naar de betrokken te zijn geweest bil een dertigtal omverwerping van de regering de bende s moorden die gepleegd werden voor de mili s beschikte over een wapenfabriek op de taire machtsovername van 12 september aziatische oever van istanboel en had ver 1980 scheidene winkels om geld in te zamelen volgens een bekendmaking van de politie voor het we rv en van nieuwe recruten behoorden alle arrestanten tot het voor een uitgewerkte les zie het schoolboek melopee 4 pp 136 139 bijlage 3 dynamietaiiaa1nk nizza 1 november men beat 300 iicn in iet icardurzen gevonden op den ki v cren weg van diaza en riquet men denkt bier alweer met eel rn misda digen aanslag te d oe n te hebben nioorelcasai r of iiunclowt parijs 31 octobrr gisteren avond bij de aan komst van den sneltrein uit ir havre de kom mitsaris der st lazarusstatie overgegaan tot de aanhouding van eenen amerik an diep een ilesclye chloroform in de erne en een revolver in ne andere band op eenen reisgezel w toegcsprungen die gelukkiglijk nog de noodbel ko a grijpen aanstonds ka amen de wachters tne e ui td ma lic t i te ont tc ton 1i 1 1 111f c l r r a j n lrr li r r rlc ir r r gevoerd n w af te stoffen de nikcnde zelfde depri p doemdenke enzeventi wordt o dat zijn 1 schep p vlaamse vechtersbazen en schilders ri dommig 8 drakerig 8 drenzerig pingen en eerder mogen 08 sterven s nendanhi hij 1 stappen ffe 8 houterig rond door het zo duf dul dunnetjes i eentoni g ei oninteressant pietluttig 8 plot loos veelste onleuke verhaal van een serie kelib flauw flets geestloos ge zonder bevredigende 8 ontknoping p v waaruit in de voorbije j jaren elke hoorzaam aan g od en overheid grap f pr ekerie v rammelend rij rijk aan vlaamse kraak of smaak met zorg8 ver arm zelfs de oude re gel dat elke halve saai slaapverwek widerd j is de suske en wiske serie pagina tenminste p een antieke mop kend slap p sloom stoffig s stom eens lang88 geleden onweerstaan diende te bevatten is inmiddels los suf taai temerig 8 uitgaande g van origineel baar ori gineel en komisch heeft miji gelaten gelaten in de krimson crisis ver de in mijnoen t ogen voor stripmakers p ver s boden mcdonald gedachte 8 the h i best surprise a is no surpriseat all uit a lier hoe r rp r u ens r n levende gemolken g vals x ijdlo i p8i worm t zemelig steki og zemeli g zeurderig zichzelf 1 herhalend zichzelf no g maals herha i 4 lend zichzelf opnieuw herhalend zichzelf nog maar weer eens een keer tje herhalend zoetsappig 8 zoute pp loos zonder enig8 ontzag8 voor het ver leden van de ei gen o reeks oude verha len worden van elkesa api heid ont daan en daarnaas p herdrukt oude en eertijds i succesvolle bijfiguren uren duiken telkens weer op p en worden steeds hu morlozer afgekloven zwak zwak zwak zwak zwak nawak ivo de wijs uit vrij nederland jan feb 1992 nummer 3 21e jaargang mk bijlage 6 interview met een politie officier i interviewer k korpscommandant p geluid 8 van voorbijrijdende auto s i dit is het verkeersplein t p oude rijn en we spreken p even met de korascommandant a van de verkeerspolitie district utrecht k inderdaad daar spreekt p u even mee i en ik zou u willen vragen8zondag hoe afgelopen zonda de helicopter p is bevallen eh korpscommandant p k daar spreekt p u even mee ja i hoe is afgelopen zonda zondag de helicopter p bevallen k ik neem aan dat u bedoelt niet hoe de helicopter p als zodanig 8 maar hoe het experiment p ons dit bevallen is als geheel 8 en dan kan ik u zeggen 88 dit is als zij zijn totaliteit zeker niet negatief 6 opp ons overgekomen 8 althans tot nu toe maar wij blijven j alert i euh krijgt 8 de helicopter a een surveillerende of meer een re 8 ulerende taak k dat kan ik in dit stadium nog8met namelijk namelijkgeen 8 onmo8 eli kheid bekijken j als ik echter de vraag6 voor het gemak 6 even terug g koppel apj dan lijkt het zeker niet onwaarschijnlijkdat wi in een haalbare mate vooral in een langer 8 zi nde j termi n de s p ecifieke kwaliteiten als daar zijn van de helicopter zijn p r zul lenaan 6 gebruiken 8 i en wat zijn die pluspunten p p commandant k globaal toegespitst zien wi dan bi de helicopter p de enorme wendbare radios het manoeuvrabele karakter en de vitale inzetbaarheid wij moeten dit uiteraard nog8uitwerken onze tinsen zijn thans uit 8 ebreid stoeiende met de ge ge vens 8 8 maar ik heb een gezonde hoop a en ik niet alleen i ja is het wellicht zo dat hetrote 8 voordeel van de helico p ter is dat de verkeerssituatie van bovenaf dus met de heli coter p beter en sneller te beoordelen is k neenee neenee oh nee neenee helemaal niet helemaal niet dat zou een veel te simpele conclusie j zijn uit eerste lp van het simplistisch verbond 21e jaargang nummer 3 jan feb 1992