Woorden en daden

peter verbern e taa l bewegings onderwijs woorden en daden peter verberne docent bewegingsonderwijs aan een pabo legt de niet zo voor de hand liggende relatie tussen zijn vakgebied en taalonderwijs hij is er op uit elementen uit de verschillende vakgebieden te integreren met de omge ving van het kind reflectie op taalcultuur en bewegingscultuur is een goede ingang voor het tot stand brengen van de gewenste eenheid van handelen so m mige l era re n zo eke n in het k ade r v a n het soms zit je moeder heel alleen taa l onderwijs ame c ht i g naa r onde r werpen voo r op een bankje op de tegels en de man een k r i n gges prek te rw ijl ze em o tionele erva die badmeneer schreeuwt minder luid rin gen v an k i nderen bij het zwemmen on en soms als t vriest hangt je juf besproken l a ten d i e kome n terec ht in ee n de jassen over de verwarming liedje van kinderen voor kinderen g etiteld zwe mzie k of ve e l l ater in ee n ged ic htje als iedere maandag half negen bad dit v an leendert w itvliet vaak w ordt de werkelijk heid genegeerd of ge schoolzwemmen reducee rd vanweg e het gebrek aa n tijd of met ee n a n de re s m o e s ledere maandag half negen zomer de filosoof r c kwant heeft er eens op ge herfst winter lente zwemmen we ze n d at hij uit een schoolboek lee rde hoe s zondags buikpijn en niet slapen de hon dsbosse z eewering eruit za g terwijl hij s maandags zwemmen in het overdekte bad die ui t het raam ko n z i en l i gge n maa r n aa r buite n k ij ken dat mo c ht ni et ne t zo v reemd het is er leeg kinderen aan een touwtje moet het voo r k i nde ren z i jn dat je in de gym de schreeuwende badmeester in korte broek zaa l moe t bewege n en in he t ei g en kl aslo k a al kom op de kop er onder het water is zo op j e stoe ltj e mag b lijven zitt en koud je hart klopt vlugger dan gewoon t oc h kan het ook a n ders een aa nta l con cret e ont werpvoorbe e lden vorm e n het be w ijs die voorbeelden gaan in dri e r ic htingen 46 taalo n de rwij s naa r aa nl e i d ing van bewe een zwemles laat na de eerste ronde het gen liedje zwemziek van kinderen voor kinde b ewegen d taalonder w ijs ren 7 horen bewe gin g son d erw ijs n aa r aanleid in g van houd een onderzoek naar namen van ener taal zijds voetballers en anderzijds hockeyers behandel daarna de geschiedenis van de ontwerpen voor taa l en b ewegen voornamen grijp een verhaal van tim krabbe aan om het beg ri p beweg in gscultu u r kan ver gel eken de vlaams waalse taalstrijd velo fiets te wo rden met beg ri ppe n als taalcultuur en bespreken w ooncult uur zoa ls in e e n bep aa l d e taalcul onderzoek engelse invloeden op het neder tuur g ereg el d is hoe de ta a l geb ruikt wordt e n lands met de kinderen naar aanleiding van zoals de wooncultuur de n e erslag is van reg e ls sportwoorden zoals cricket out corner die gevolgd worden bij het bouwen en inrich keeper en de vernederlandsing van sommi te n van w oninge n zo st aat beweg in g scul ge daarvan pinantie hens bek kieper of tuur voor het g eheel van regels e n daar me e salt verbonden vormen dat kenmerkend is voor de wij z e wa a ro p mens e n van e e n bep a a l de t ij d en pla ats zich be wegen in spel d a ns en sport bewegend taalonderwij s me nsen ged ragen z ic h lic hamelij k v e rsch illend het elkaar aanraken kent bij diverse volken in de voorbeelden hierna is de beweegcompo verschill en maa r is ook ni et voor i edere per nent feitelijk ondergeschikt aan de taalaspec soon van een bepaalde groep gelijk het be w e ten het gaat om combinaties van doe en g in g sgedra g wor dt ve e lal bep aal d d oor de situ denkopdrachten en andere suggesties atie bij bijvo or beel d een beg r afenis heeft m e n ren je rot een andere houding dan normaal een schou een vraag wordt gesteld de kinderen moe derklopje geef je niet als je iemand een hele ten naar het juiste antwoord rennen de tijd niet hebt gezien kinderen hebben van tevoren zelf de vragen b ewegingscultuur is ook taalcultuur samengesteld ook de leiding van het spel lopen rennen hollen dreutelen in wel is in hun handen ke situatie gebruik je w elk w oord levend totospel bij het voet ba l len is er s pra k e van een an er zijn twee groepen die 13 x tegen elkaar d er g edra g en taal g ebrui k da n bij tennis spelen vooraf heeft elke leerling op een hoc k ey of hon kb al taalonderwijs naar aanleiding van bewege n spo rttaal is een van de mooiste taalregisters om met kinderen te onderzoeken dat kan op allerlei manieren ga met de kinderen in de maandag editie van een krant op zoek naar typische spo rt uitdrukkingen afzien vals plat zure benen ontsnapping eeuwige tweede de man met de hamer spelmaker mandekking bekijk met de kinderen een tv uitzending als studio spo rt haal daaruit de typische verslaggeverszinnen als van breukelen hij is vandaag weer niet te passeren maak daar normale zinnen van houd een ve rtelronde naar aanleiding van 47 totoformulier de 13 uitslagen voorspeld gen s k rij gen g roepjes de opdr ac ht om vo o r we sprek en af dat g roep a de th uiss pelen een andere groep een tochtje uit te ze tt en de ploeg is wat erin moet komen onder meer beschrij spelvormen bestaan deels uit bewegings ving en opdrachten voor onderweg evenals vormen en deels uit aktiviteiten vanuit an duidelijke regels met betrekking tot de vei dere vakgebieden ligheid we zorge n e r nat u urlij k voor dat de toto het bewegen kan ook het centrale thema w in naa rs a ch tera f een a a rd i ge verr a ssi ng zijn van een project waarbij de kinderen op k rijgen allerlei manieren bezig zijn de verschillen 2 voor 12 tussen jong en oud zichtbaar te maken de g roe p wor dt in tweeen ver de el d b ei d e dat kan resulteren in een bezoek aan een groepen krijgen een verschillend woord bejaardentehuis en in bijvoorbeeld een spel da ar b ij k ri jge n ze de opd ra c ht o m voor el ke letjesmiddag op de school waar jong en letter van dat woord een denk o p dracht te oud met doe activiteiten van vroeger en nu verz in nen de an dere part ij mo et straks p ro bezig is beren t e a c hter h al e n welke lette r bed oeld eenzelfde act ve rt raagd naspelen heeft een wordt m og elij ke so orten va n o pd rachten heel specifiek effect l w a t is d it nee m d e s te letter van het antwoor d krypt isch e o m sc h rijvin g beweg ingson derwijs n aar aanleiding rebus van taal spreekwoorden uitvoere n meer ke uz e vraag d e juist e l etter s taat b ij het juiste antwoord de vol ge n de o ntwer psu gge st i es gaan e rv a n uit de z o ver p a k te l etters k o men o p e e n w ille dat de beweg ingsa ct ivi te it en aansluiten op het keuri ge v ol go rde aa n een lijn te hange n onder werp zo a ls dat in het klaslokaal aan de nu beden kt elke g roep een aantal doe orde is g e weest dat kan in de les bewe g ings opdr achten v oor de andere groe p varie re n d on de r w ij s ze l f gebeu ren maa r ook als ext ra van ee n liedje zi ngen t ot aan een a cr oba l e s a ct ivi teit het gaat om z invo ll e i npassi ng tieknummer t o e ter w ijl de le erli ngen dit va n beweg in g s a ct iv ite i ten in he t onderwij s d oen bek ij kt de spelleid er de d enk opd rac h zulk soort vakove r stij gende e v e n emen ten wor te n o p ha a l b aa rhei d den zelden georganiseerd hierna krijgen beide groepen 3 5 minuten de t ij d om alv a st bij de ande re g roep d e ontwerpide e 1 lett e rs te b ek ij ken en m ogelij k e antwoor de kinder en beden k en spelvormen bij bepaalde den te noteren spreekwoorden n u beg i nt het s pel er zijn drie mogelijkheden beurteling s wijst de ene groep bij de ander de l ee rk r a c ht geeft en ke l e s preekwoorde n een bepa alde l e tter aa n alvore ns ze die en d e k ind er e n zoeke n bijpassend e s p elvor krij ge n moet en z e ee rst e en doe opdr a cht men of juist andersom vervullen ze ku nnen ook i n plaats va n een de kinderen komen zelf met spreekwoorden lett e r de p laats van een l e tt er vrag en wie en toe p asse lij ke vormen raadt het eerst het w oord van de ander de k i nder en maken h un e i gen s preekw oor off ici e l e ou de s pe l bes c h r i jvin gen la ten op den beter een bal in de hand dan met zoeken van b ijvoorbeeld jeu de boules cur daa r b ij ee n ge schi kte d o e activiteit lin g croquet daa rna h et s pel la te n s p elen een voo rbee l d v o or in het kl asl ok aal en vervo l gen s de k in deren een aa n gepa s te de kinderen w orden in groepjes verdeeld elke han d lei d in g la ten sam enstellen voor de l a groe p ga at de k omend e w eek z oveel mogelijk ge r e k l ass e n gezegde s u i td ru kki ngen s preekwoorde n e n k in de ren legge n co nta c t monde li ng of de rgelij ke v e rz ame l e n die i ets t e make n k un schriftelijk met de p l aats e lijke fi etscross ne n hebbe n m et spel e n spo rt clu b en vra ge n of d e ba an o p e e n midd ag e l ke g roe p schrij ft d e g ev o nden uitd ru kkin g en door de school gebruikt mag worden op een lange rol die op een afgespro k en dag i n d e k las is een aa ntal m ogelij kh ede n b e vo o r het bor d komt t e han g en d an w ordt een ha n de l d om ee n ro ute uit te zetten vervol aanta l van deze uitd ru kk in ge n bes proken b ij 48 voorbeeld wat betreft de mogelijke uitbreiding met het verkeerde been uit bed stappen v a n d e com p l e xi teit van d e beel d s p ra ak zijn beste beentje voor zette n voor b eel d met de staart tussen de benen afdruipen hij liep op zijn laatste benen lope n heel erg har d de benen nemen zo snel als de w in d op hoge poten zo snel als nellie cooma n geen poot om op te staan zo snel dat ie zijn eigen schaduw lopen als een haa s k w ijt raakte zich uit de voeten maken enzovoort de kantjes eraf lope n h et vraagt w einig verbeelding om bij dit voor hardlopers zijn doodlopers beeld loop of renvormen te bedenken ergens intrappe n d e gevon d en s p re ekw oorden en bij behor e nd e in iemand voetsporen treden spelvormen w orden verzameld b esp roken en de hielen lichte n ges p eeld de grond onder je voeten weg voelen hoog spel spelen lijnbalvorm de p laat zakken poetsen honkloopspel in touw zijn touw een open deur intrappe n zwaaien over het paar d getild worden verder springen dan je polsstok lang is springen iemand van het kastje naar de op zijn tenen lope n muur sturen overloopspel w ie niet waa g t zich staande houde n die niet w int trefbalvorm tegen de draad in ergens lichtvoetig overheen gaan gaan lopen op muziek en door de mand val in het oog lope n len korfbalvorm zijn mogelijkheden voor in in de val lope n de speel of gymzaal iemand voor de voeten lopen tegen de lamp lope n er zijn nog veel meer mogelijkheden we be de deur plat lopen denken er een aantal en leggen onszelf de be te hard van stapel lopen perking op dat ze met benen te maken moeten hebben ontwerpidee 2 een blok aan het been zij n een spel en opdrachten circuit voor groep 6 7 op het verkeerde been zetten en 8 zich op de been houde n in de zaal is een aantal opdrachten spelvormen door de knieen gaan uitgezet elk van deze onderde l en heeft te ma op een been kan men niet lopen ken met een bepaald spreekwoord of zegswij geen been hebben om op te staan ze en bestaat uit met knikkende kniee n a een doe opdracht de schrik in de benen hebbe n b een denk opdracht met beide benen op de grond staa n de opzet is dat de groepjes kinderen een op het zijn sterke benen die de weelde kunnen dracht u itvoeren vervolgens de moge l ijkheid dragen kunnen benu tten het aantal punten te verdub d tlx l5teen f g kor l a pilo 9 o i1 1 r i 1 1 f qt t 1 l j 49 r boven s punten h elen doo r het oplossen van een denk vraag verwachten het aantal pogingen bij elke opdracht is onbe a ei ge n sch u ld d i kk e b ul t p erkt me t d ien verstan d e st oppen a ls d e tijd b als je iets verkeerd doet dan zul je zelf om is de tijd w ordt centraal g eregel d b ij de gevol gen moe ten d rage n voorbeeld door middel van een zan d loper o f c h etzel fde als de p ot ver wijt d e ketel d at als de muzie k stopt h ij z w art z iet o pd rachten n atuurlij k m oet zo n o pd rac htencircuit uit m eer 1 spreekwoor d de teerling is gew or p en dan drie opdrachten bestaan de lezer kan d oe op d racht g ooi de do b belsteen van de g einsp ir eerd d oor deze voorbeel de n z elf aan pilon af om d e beurt drie k eer g ooien ach de slag ter de bank staan ligt de zes boven dan n a ie d ere d oe activiteit w ordt d e score inge krijg je 5 punten vul d d en k opdrac h t w el k sp reekwoor d staa t vervolgens de d en k activi teit w el geen score hier en tot slot het totaal invullen 2 s p ree k woord e en ba lletj e o pgooi e n daa rn a he t volg ende on derdeel o p sc huiven o f d oe opdrach t gooi d e bal o m d e beurt o p kiezen w el k e je gaat d oen en w el ke vrij is de korf d rie pog ingen per beurt je moet op de mat staan je k unt kiez en tussen een de denk opdrach t grote afstan d met een la g e korf en een kor het is mogelijk de vra ag stelling van de den k te afstand met een hoge k orf regel zelf op d racht te varieren het doordraaien en teru g s pelen van de bal v ul in w el ke hoo rt e r niet bij w at bete hoe vlotter hoe meer k ansen je heb t te kent n oem m in imaal wat sta at scoren e en treffer is 5 p unten af g eb e el d den k opdracht wel k s p reek woord hoort in ze moeten ook niet teveel de n kt ijd eisen dit rijtje niet thuis is dat o p een karton kunnen d e denk opdrachten bij a hoog spel spele n de d oe activitei t b eschreven liggen z e k unnen b alles o p h et spel z etten oo k eld ers b ijvoorbeel d in de k leedruimte lig c e en balletje op g ooien ge n d it heeft als voor dee l dat er m ee r sprei 3 spreek woord w ie kaatst moet de bal din g van d e l e erlingen is en d at sneller een verwachten nieu w e doe activiteit ge k ozen kan w orden d oe o p dracht een kind gooit de bal tegen doord at die plek vrij is de muur aan en een ander p robeert de bal te van g en d e werper st aat steed s achter ver werk ing vooraf en ach teraf de lijn b a n k de vanger ervo o r na d rie p o voordat d e k inderen d i t verd u bbelin g sspel met gin g en w isselen van t aak als thema s p reek woor d en en ze g swijz en g aan d en k o p dracht wat bete kent het afge b eel spelen is er in de klas al aandacht aan de spreek w oor d wie k aatst moet de b al b esteed ter inleiding en verduidelij king heeft 50 de leerkrac ht een aantal steek of tref w oorden de ervaringen en de resultaten in de klas na op h et bord g ezet d ie ver b an d hebben met besproken de antwoorden van de denk sport s p el gymnas t ie k en of b ewe ge n en die opdrachten w orden be h an d el d w at had een in s p ree kw oorden voorkomen bijvoorbeel d be p aald s p elletje te ma ken me t d e sp ree k w oorden k un je bij de tref woorden op het spe l en ba l geworpen bord nog meer spreek w oorden beden ken die spe l balletje toegewo r pen te maken he b ben met sport en spel spelletj e bikkel kege l enzovo o rt lopen winnaars hardlopers verliezers s l aan pijle n ste lten va llen boog de man d n a het spelen in het gym n astieklokaal w orden 51 ontwerpkunde wat er gebeu rt staat al van tevoren heel pre binnen bewegingsonderwij s c i es vast hoofdzaak bij dit voorspellen is daarom n iet de organisatie van afzonderlijke tot slot een i mp ressie van de o n tw er pkunde activ i te iten of veiligheidsaspecten maar het waarvan binn en b e weg i ngsond er w ijs g e b r u i k maken van een nauwkeurige gesch i kte op wordt gemaakt z ijn d e i deeen herk en baar en bouw van het onderwijs waarb i j activiteiten b rui kba ar bi n nen het taalo nde r wij s gezocht worden die passen bij de actualiteit in het g y m l oka al mo et een grote v a ri atie a an van deze kinderen zo n opbouw steekt vaak bew e g ingsvor m en mo gelijk z ij n vo o r de on t heel precies in elkaar werper van be w e g ing sonderwijs b e tekent d at in el k geval d a t h ij voort d u rend een grot e hoe er is me e r mo ge lij k d an a ll een vak r epe rto ire veelheid b e weg ing svor m en paraa t m oet heb act ualiteit v a n all edag re l ati es t uss e n onder b en maa r ni e t als ee n grote brij van moge lij k w ijs en beleving heden ze moeten een beetje georganiseerd a ls af slu i t i ng ee n citaa t v a n kee s fans de b eschi kb aar z ijn dat k an d oor de so o rten t e korte afstanden geven de schoonheid g een on d erscheide n gymnas t ie k s pe l b ewegen o p kans wan t e l ke s econde is daa r de l aat ste e r muziek zwemmen en seizoengebonden activi w ordt ni et ge l open er w ordt ge re nd d e be ne n teiten z o n o nderscheid h elpt bij het aan b ren uit het lij f e n dat is ni et mooi g en va n va ri ati e en ste u nt de o ntwe r pe r ook anders zins b ij het ontwe rpen van on de rwijs zie je de maker al bladerend door een bronnen b oe k a ls het war e z ijn ge h e u g en af zo eken d at brengt hem op ideeen dat actualiseert ervarin g en d at maa kt com binaties van verschillende inhouden denkbaar toch is h et be schi kbaar hebben v an b ron ne n niet d e e ni g e manier waa rop de o n twe r per e en veelheid van be we g in gsvormen orga nis e ert b ij heel veel v an de ze vo r m en kan hij e e n ver haal vertellen een verha a l over h oe k in d eren erin actief zijn w at ze beleven w at ze d oen a ls d e k in de ren d ie d i kke mat op tillen op die manier wordt het echt samen werken enzovoort zul ke verh a len zijn een minstens zo e le ment air onderdeel van het ont w erp repertoire als de op zichzelf kale kennis van activite iten ze helpen bepalen w anneer w elke activiteit inge ze t kan w or de n dat m oet je nu ni e t d o e n wa nt h et vraagt zovee l con centr ati e va n k in d eren en ze mo eten z ic h nu juist wat m eer k unnen uitle ven je ziet h et niet a ll e en voor je je kunt het ook a ls het wa re horen voor el k o nt werp in een s pe ci fieke situatie h eeft d e ont werper n atu urlij k een veel o m vangrijker repertoire beschikbaar aandacht voor veili ghei d en organis ati e voor d e a ctu a li teit van beweg in g smo gelij kh e d en en beho ef ten van kinderen afzon d erlijk en samen voor opbo u w v an d e le s of l essen het zijn a ll emaa l za k en w a a r een ont wer p repe rtoi re voo r be noo t schi kb aar is b ij dat alles m o et de ontwer per voor b e w eg ingson d er w ijs ee n g o e de voorspel crum b h stegeman stilstaan b ij bewegings ier van h e t ver l oo p van o nd erwijssitu aties zijn onderwijs 52