Wordt het kind met het badwater weggegooid? Een reactie op de preadviezen letterkunde aan de CVEN

wil van der veur voor de tweede wereldoorlog werd ook ge j amm erd over h et c ultureel ver val o nder d e schoolgaande jeugd d at is ann o i99o weer overal te beluisteren het is voor schoolgaande wordt het kind met het jonge ren ook niet eenvou dig in d ie h en dage lijks overstelpende hoeveelheid woord en beeld badwater weggegooid in e n buiten sch ool en in snelle consumpti e daarvan se lectief en k ritisch te zijn wor d en een reactie op de preadviezen bovend ien munten wij ned erlanders nog steeds n i e t uit i n gel etterdheid en cu l turel e in letterkunde aan de c v e n t er esse en la ten we niet vergeten welke eind examenleerling heeft n o g geschie d enis in zijn vak kenp akket en wat wee t zij nog van middel eeuwen verlichting en d ergelijke d e commissie die een voo rstel moet form uleren voor moeten docenten d a n maar de pij p aan m aarten een nieuw examenprogra mma nede rlands voor vwo geven neen o ok het geestesoo g m oet blij en xnvo heeft voo r een aantal onde rdelen van het vak ven kijken li teraire kenn is is nog s t eeds een advies ingewonnen bij academische deskundigen voor van de min of meer constante kennisvormen en lette rkunde werden dat twee adviezen voor de oudere vormt n og s teed s een concurr e nt voor de do e n voor de moderne lette rkunde wil va n der i e ur minante technische kenn isvorm matthijssen lee rkracht i n het voo rtgezet onderwijs en vakdidacti 1982 willen we literatuur onderwijs vanzelf cus las wat de desku ndigen minimaal onde rwezen sprek end van de ven i99o h ouden dan is een willen zien aa n literaire theorie en lite rairegeschiede k ritische analyse va n het huid ige eindexamen nis hij is n iet gelukkig met de adviezen ze getuigen programma noo dzakelij k als ele mente n aan niet van inzicht in de dagelijkse lespraktijk p resente t oonb aar niet goed functioneren moe t dat pro ren een rigide canon en het literatuuronderwijs loopt gramma herzien en verbeterd worden hetgevaa r te zeer op feitenkennis gericht te raken h et war rapport ove r basisvo rming vermeldt over l i t era tuuronderwijs kenn isneming van waarhede n als koeien le ugens als olifanten d e literaire produkten ui t h eden en ve rl ed en dient sche ppingen gerubriceerd in is men d e schep een elemen t van basisvorming te zijn ook pers in is ten kun s t en kunstenaar ge k ooi d en voor de lbo leerlingen wrr rapport 1986 geketend p 117 en 118 argumentatie voor deze stelli ng f b ordewijk i ontbreekt d e raa d is blijkb aar van mening dat literatuur geacht wordt te b ehoren tot he t cul kla chte n tureel erfgoed waarvan iedereen k e nnis moet nemed ibidem p 97 het waarom van l itera d eze hele eeuw door wordt in allerlei toonaar tuuronderwijs l ij kt mind er ter discussie te den en niet allee n in allerl ei geschriften ge staa n literatuuronderwijs blijkt gewond van klaagd over d e pr a ktijk va n het lite ratuurond er zel fs p rekend a l lijkt het er anno i99o op dat wijs d ie te zeer historisch biog rafisch is inge h et nut van he t nu t teloze maa r eens aange r icht deze h isto risch b iogr afische methode toond moet worden ke nmerkt zich doo r een krachtige traditie e n laat zich moeilijk verd rijve n het is plausibel i n we t ensch a p pelijke discussies bes taat over he t om te veronderstellen dat in e uro pa de histo begrip literatuur geen ove r eenstemming r ische defini tie van litera tuu ronderwijs domi nant is in de lespraktijk overigens is uit gebreid er wo rdt geen eend uidig begrip p ena pparaa t en g rondig ond erzoek van wat er precies in de gehanteerd enerzijds l ij ken veel docenten klas geb eurt nog steeds gewenst van de ven tevreden over d e huidige regeling met b etrek 199o er is nog steeds geen ander gro ndig ki ng tot het ond erdeel literatu ur anderzij ds praktij k onderzoek d an lansb erg 1924 hoort me n klachten over het te vrijbl ijvend 132 moer 1990 4 karakter met alle gevolgen vandien voor het over stij gt daardo or d e andere benade ringen onderwijs en de toetsing over het onvoldoende van peer 19 87 doordringen van bepaalde moderne didacti 4 een reflectieve benadering door stijl en st uc sche benaderingen als tekstervarende metho tuuranalyse als middel ter verduidelijking van den over het slecht functioneren van boeken 1 2 e n 3 zo kunnen sp ecifi e ke kenmerken van lijsttoetsing enz er lijkt meer evenwicht te een literai re te ks t bij voorbeeld b eeldspraak moeten komen tussen zeer wenselijke per comp os itie tijdgebruik p ersonages vertelper soonlijke vrijheid van de docent en een aantal spectief ruimte worden geana lyseerd minimumafspraken waaraan ieder zich houdt ook moet er een o p lossing komen voor de purves van toetsbare cognitieve en affectieve plaats van de niet of moeilijk toetsbare maar doel en van liter atuuronderwij s g eeft purves wezenlijke aspecten van het literatuuronder 1971 ee n h e ld er overzi cht wijs voortgangsverslag cverr igsg p io ii het leren en reproduceren van allerlei kennis en 12 op h et gebied van lite ratuur het toepassen van kennis en inzicht in andere wezenlijke a spe cten teksten dan de leerling gelezen heeft innerlijke ver werk ing van een tek s t doordat d e welke zijn die we z enlijke asp ecten van litera leerli ng b epaald e d in gen den kt voelt erva art tuurond erw ijs wannee r we de toetsbaarheid expressie van die reactie het op allerlei wazen daarvan even buiten beschouwing laten laten zien horen lezen wat je innerlijke reactie is expreseed response i c ul tuu roverdracht e n kuns tzi nnige vorm i ng particip a tie zij mi kt o p diverse attitu des al s vooral door teksten worden de voor onze cul l eesb ereidhei d e n l ees plezier wa ard oor de l eer tuur en literatuur waardevo l geac hte his torisch e l in g g emot iveerd is om verd er te lezen tradities en verand erin gen va n li terairelcultur ele normen waarden en conventies op de leerlin omwille van d e leesbaarheid heb i k de ged e ge n overgedragen dit ga at verge z eld van ken taillee rde u itwerking van deze ord enin g in een n is van en toepass in g van kenn is van ad e qua te tabel p 13 4 opgenomen de korte aanduiding en rel evante cul tuu r resp literatuurhist orie hierb ove n laa t ec hter al dui delijk ge noe g zien his tori sch biografisch e feiten e n dat alles i n een dat d e m eest geco mpli ceerd e en t e gelijk meest zo bree d mogelij k intern ati onaal cultur eel ka b egee rde doe l stell ingen li gge n op affectief ter der th ematisch vergelijking van wereld litera rein de gang van z ak e n op sch ool beves tigt d e tuur ze rangschikking doo r purves zeer va ak alle rlei 2 een ervaringge richte lezergeric hte b en a de overwegend cognitieve zaken komen aan bod r i ng de leraar sc henkt expliciet aan dacht a an de in het lite rat uuro nde rwijs i en 2 e n s ommig e werk ing van d e te ks t o p de leerl i ng en r icht zich elementen van 4 veel leerlingen verlaten de op de realisering van een proces dat de leerling school echter met minder genoegen in het lezen bewust maakt van affectieve en cognitieve waarden dan toen ze arriveerden die de tekst voor haar bezit of mist de moor 198 4 en 1 987 herkenni ng ver kenning en ook d e uitwerking van pur ves met na m e de toet affectieve beleving van deze relatie tekst en sing van de d oelen a to t e n met q lijkt mij ee n lezer sta an hierbij cen traal evoca tie wa t roe pt uitstekend instrume nt voor de cven bij he t het werkt bij j e op wat betekent deze t eks t op stellen van een nieuw eindexamenpr o gram vo or jou en resp ons wat br eng je daarvan naar ma daa rmee kan in elk g eva l ee n dui delijk er buiten omschrijving word en gegeve n dan h et huidig 3 ee n handelinggericht e benaderi ng li te raire eindexamenprogramma met zijn de kenn is van en teksten gaan over handelende personages en h et inz ich t i n de literatuur literatuur is zelf een vo rm van h andelen deze dubbele hand e ling sstruc tuur is een essentieel preadviezen ke nmerk van lit e raire teksten analyse en ex pressed response pur ves 1971 d a ar van kunne n naast een stapeltje correctie ligt voor mij de leiden tot reflectie over menselijk handelen en brochure met preadviezen die deskundige n 1990 4 moer 133 hun v raag bij voo rbeeld over een canon activiteiten en vaardighede n hield n o g geen enkele st andp untbep aling van de comm iss i e in het ging lout er om het ver kennis zamelen van zoveel mogelij k wellich t b ru ikb are a weten ideeen cven pre a dvi ezen i99o p 2 tja waaro m d a n die vraag gesteld toepassing d e opdracht bl ij kt i n ie der geval fli nk s t urend b toepassen van kennis van specifieke literaire te hebben gewerkt daar de vragen soms noga l tekste n kritiekloos zijn beantwoord de deskundigen c toepassen van biografische informatie stellen geen kritische vragen naa r l eg itimaties d toepassen van literaire sociale politieke en de canon waarom canon waarom de de nood intellectuele geschiedeni s zakelijke li te raire theo rie waa rom n oodzakelijk e toepassen van literaire terminologie waarom de theo rie noo d zak elijk voor wie en f toepassen van literatuurwetenschappelijk wat wa a rom th eorie methode s g toepassen van culturele informati e uitgang spunten en ei se n respons de desku ndigen op het ter rein van oude re let h reageren te rkunde de p rofessoren e groo t es en f van o ostrom en d oc tor j kloek zijn zi ch deels be het u iten van respons wust geweest van de sturende werking van de i herschepp en o pdracht z ij constateren in hun inleid ing j b etrokke nheid uiten doorda t e r afzond erlij ke adviezen word en uit k analyseren van d e del en gebracht voor de oudere en moderne letterkun 1 analyseren van d e relat ies de schematische de kan de samenhang tussen deze twee onder opbouw en het geheel delen van een vak niet i n de voorgestelde mini m i nterpre t ere n mums t of worden verd iscon t eerd dit lijkt mij n evalueren een voltre ffer die de commissie aan het denken o uite n van ee n voorkeur sp atroon moet zette n p reageren vo lg ens een b epaal d p a tr oo n verderop s tellen zij overigens is de voorge q reageren op ver sc hille nde m anie re n stelde p eriod esc heiding circa 1830 vol s t rekt a rb itrair d eze stroo kt weliswaar met het ge participatie bruik aan een enkele universiteit maar vanuit r bereidheid tot reageren het pe rs pectief van de leerli ng en met h et oog s voldoening vinden in het reageren o p d e didactische aanpa k zou 1945 mee r voo r t het belang inzien van literaire werke n d e hand liggen deze uitspraak i s echter even arbitrair als die van de commissie waaro m die toetsbare cognitieve en affectieve doelen van literatu ur ces uur ja zelfs waa r o m een cesu ur d e geschie onderwijs volgens purves 1971 denis loo pt toc h tot het h eden of maar tot 1965 uit angst voor oncontroleerbaarh ei d en geen h e bbe n uitgebracht te r on d ers te uning van het p rogra mma s wel tende nties anbeek i99o werk va n de commissie vernieuw ing eindexa p 264 d oor de op drach ten van d e commissie menprogramma s nederlandse taal en letter hebben de desk undigen zich hel aas la ten dwin kunde vwo en havo cven gen tot die vreemde cesuur van circa 1830 de cven h eeft des kundigen op het geb i ed van de oudere en moderne letterkunde ge d e adviezen voor oudere letterkunde zijn in vraagd een omsc hrijving te geve n van de stan grote lijnen goed overwogen en wijs voorzich daardminimums toj he t ver zoek was in elk geval tig gefo r mul eerd realistisc h bij het opstellen aandacht te besteden aan va n een eindexamenprog ramma zal men reke d e literatuu rgesch ieden is o a s trominge n ning moete n houden m et de h uid ige maat d e c anon van te behandelen te lezen wer ken schapp el ijke en c ulturele rea l iteit veel te i dea d e noodzakelijk e literaire theorie listisc h geintegreerd mu ltid isciplinair onder 134 moer 1990 4 wij s en rela tive rend voor men i nho udelijke niet a lleen hyp o the ti sche con stru c ti es die wij eisen fo rm uleert zou e r e n i g e zekerh ei d moeten tegen e lk aar k u nnen afweged p 266 vanaf zijn over de vraag h oeveel uren e r iiberh a up t 1 88o zijn de b eweging en va n tac htig en vij ft i g voor d it vakond erdee l uitge trokken kunn en redelijk duidelijke kapstokked maar dan be worded gint d e chaos van t ende nsen overigens is d at geen reden om de moderne literatuurgeschie de kern van het advies wordt gevo rmd d oor denis da n m aar niet te b ehandelen misschie n een voorstel voor exameneisen voor het vwo dat literaire buitenbeentjes wel eens essentieler bij de samenstelling hiervan ging men ervan k u nne n zijn u it dat h et aanbreng e n va n histo risch besef ee n van de essenti ele doelen van h et voort geze t on ronduit vervelend is een aantal opmerkingen derwijs is om dit doel van een brede algemene e n cit a t en uit d e inlei d ing van dit prea dvies ontwikkeling te bereiken acht men het noodza oudere letterkunde zij noemen daar de bezwa kelijk dat de leerling inzicht krijgt in de cul ren van van a ssch e tege n een l outer act ualise tuurgeschied enis zowel van n e derl and al s van rende d i d actiek die d e l eerling l aat ron ddwalen landen die daarmee in relatie staan de neder zon d er veel p ersp ectief op ve randering en on t l andse letterk unde uit h et verl eden b iedt een w ik keling va n zic hzel f en lof b oven zichz elf uit toegang tot die c ultuu rgeschiede n is het cre welke pr a k tijk van welke doce nten b edoe len zij eren van een cu ltuurhistorisch referentiekader dan eige nl ijk concreet ik vraag m e trou we ns a f im pliceert vo l gens de desku ndigen d at een ze welke lee rling mocht dat geschieden z i c h no g kere canonisatie van de stof onver mijdelijk is laat ron dd waled en d oo r wie wat zij en van d e exameneisen die ui t deze uitgangs p un ten assche bedoelen met de meer leerlinggerichte vo l gen vallen uiteen i n eisen op het gebied van aanpak van het literat uur onde rwij s i s duister historische achte rgronden en eisen op het geb ie d daar p roef i k onb egrip en b ove ndi en een on van de literatuurgeschiedenis zie p 136 h et zou d ertoong e i n d at no g veel lui d er e n irr itanter gewenst zijn wanneer deze eisen o p dezelfd e klink t in het ad vies voor de mo d erne l etterkun wijze werden voortg ezet t ot heden dat elemen d e i s een leerlinggerich t e aanp ak die o nde r t aire en objectief toe t sb are raamwerk lijkt mij andere verbanden legt met wel of geen aan een zeer nu ttig instru m en t om elke vrij b lijve nd wezige voorkennis en dus ook vooroordelen h eid te voorkomen te n aanzien van kennis van verschralend voor elk historisch bewustzijn en toep assen van kennis van h istorische achter kom nou toc h gronden en cultuur en literatuurgeschiedenis ik h oop dat de lezer begr ij pt d at die aanp a k j uist verrijke nd is en ook z o b ed oeld is theo wat meer ee nvo ud en een ru i me r internati o r ieen over inform atieverwe rking en over le ze n naal cultureel k ader he t aanta l tweet al ige leer als een p roces van inte ractie tu ssen tekst en lezer lingen neemt toe is hier en daa r wel o p zij n ondersteunen die aanpak pl aats b ij voorbeeld al s bij de ac h tti ende eeuw de opkomst van nieuwe genres als het kinder ter zij de wa t oudere te k sten vanaf d e middel boek ge n oem d wo rdt lij kt h et m ij relevant om eeuwen tot en met de achttiende eeuw be tre ft i s die opko m st ook te schetse n i n euro pees p er e r in het o nderwijs ee n gr ote beh oefte aan zorg sp ectief het gevaar b ij de voorges telde eisen is vuldig vertaald werk uit de middeleeuwen is dat we de leerlingen willen bedelven onder om er lan gzame rhand vo ld oende vertaald werk gevallen b oek enkasten en een e ncyc l o pedische voor hand en nuttig werk aan de win k el voo r k ennis van fei t en d e per io d e van gezeefde vakwetensch app e rs aan un ive rsitei t en knuvelders e n encyclopedieen zoals l odewick zie ik niet g raag t e rug in de klas e en gelegiti b ovendien is de kern van het advies zoals reeds meerd e kritisch e e n weloverwog en selectie l ijkt gezeg d een se rie exam eneisen voor het v wo me hier een noo dzaak op de eisen voor he t havo gaan zij n iet diep in wel s ugg ere ren zij dat e r verschil moet zijn voor zo n selectie geeft anbeek i gg o een aan i n aanpak tu ssen havo en v w o te n a a nzie n tal p unten die als cri ter ia kunnen diene n maar van con creet tekst en beeldmateria a l welke legiti de onzeke rh ei d blijft h e t verleden bes t aat matie hebben zij voor dat didactisch advies ik 1990 4 mo e r 135 a historische achtergronde n latijnse naast volkstalige cultuur i inzicht in het verschijnsel historiciteit zowel ten aanzien geestelijke cultuur met inbegrip van de nauwe relatie van de eigen standplaatsgebondenheid als ten aanzien onderwijskerk van uitingen uit het verleden hofcultuur mecenaat aristocratisch levenspatroon 2 kennis van de chronologie en enkele globale kenmerken burgerlijke cultuur economische en culturele emanci van de voornaamste perioden van de westerse cultuur patievan de stad grieks romeinse oudheid middeleeuwrn renais opvatting van geschiedenis als leerschool en verscha ffer sance reformatie verlichting met inbegrip van enig van identiteit inzicht in de peri odiseringsproblematiek mede in ver band met i auteurs veldeke hadewijch maerlant ruusbroec 3 in verband met i kennis van enige belangrijke ver geert grote schuivingen inhei wereldbeeld het geocentrische hie genres ridderroman dierenverhaal hoofs e ly riek rarc uschewereldbeeld de schepping als teken de co heiligenleven abele spelen prozaroman pernicaanse revolutie de mechanisering van het wereld teks ten zelfstandige lectuur van tenminste drie afzon beeld empirisme rationalisme ideal i sme materialisme derlijk uitgegeven teksten gebruik van vertalingen be 4 kennis van enkele belangrijke concepten uit de alge werkingen is toegestaan mene gesch iedenis feodaliteit vorm ing van nationale staten verhouding tot de islam opkom st van het kapi in zestiende en zeventiende eeu w talisme europese expansie industrialisering revolu de leerling di ent in s taat te zijn de volgende va s chijn se tieires tauratie imperi alisme lrn pers onen en begrippen te plaatsen c q te karakteri s inzicht in het i nte rnationale karakter van de cultuur en seren in de relatieve afhankelijkhei d van de nederland se ver de effecten van de uitv i nding van de boekdrukkun s t s chijnselen de rol van de rederijkers in de stedelijke cultuur 6 kennis van enkele hoofdlijnen uit de nederlandse ge literatuur als voert uig van politieke religieuze en mo schiedenis gewestelijke structuur in de m e over rele meningsvorming trefwoorden geuzenli ederen wicht van zuid nederland bourgondische c entrali wilhelmus vondels hekeldicht sering nederlandse opstan d karakter en struc tuur van de versc huiving van de c ulturele hegemonie van zu id de repub liek patri ottenbeweging vorm ing van de naar noord eenheids staat de voorbeeldfunctie van de kla ssieke oudheid renais sance humanisme n b het gaat hier om kennis die van belang i s bijeen cul tuurhistorische aanpak van de literatuurgeschiedenis auteurs erasmus hooft bredero vondel huygens hiermee wordt niet de naasting beoogd van een deel van genres treur s pel blij spel klu cht emblematiek li ed het vak geschiedenis door de neerlandic i maar wel sonnet samenwerking van leraren geschiedeni s en nederl ands teksten zelfstandige lectuur van tenminste drie afzon c q integratie van vakonderdelen binnen het vak derlijk uitgegeven teksten gebruik van ve rt alingen be nederland s zullen de historische achtergronden bij werkingen is toegestaan voorkeur aan de orde komen via de teksten waarin ze een rol spelen iv achttiendeeeu w de leerling dient in s taat te z ijn de volgende verschijn se literatuurgeschiedenis len personen enbegrippen teplaatsen c q ce karakteri algemeen s eren de leerling dient een inzic ht te hebben in de kenmer het loslaten van de traditionele inhoudelijke en formel e kende verschillen tussen het moderne li teratuurbegrip s tilering natuur als norm en dat van v66r de romantiek het overwegen in het de opkom s t van nieuwe genre s als spe ctator roman en laatste van rhetorisch p ra gmatische li teratuuropvat kinderb oek tingen de auteur als opvoeder poezie als voertuig popularisering van kennis tijdschriften reisbes chrij voor meningsvorming li teratuur geri cht op morele en vingen c atechismi der natuur sociale vorming cultivering v an het indivi duel e gevoel persoonlijke lyriek en het sentimentele i i middeleeuwen literatuur als po li tiek wapen pamfletten partijpoezie de leerling dient in staat te zijn de volgende verschijnse len personen en begrippen te plaatsen c q te karakteri auteurs wolff en deken feith bilderdijk seren teksten zelfs tandi ge lec tuur van tenminste drie afzon orale traditie derlijk uitgegeven teksten dan wel daaraan gel ijkwaar de effecten van handgeschreven boekcultuur dige fragmenten van teksten exameneisen vwo volgens het preadvies oudere letterkunde 136 moer 1990 4 wil dat standpunt sterk bestrijden voor alle d a t we ons met deze aanp ak kere n t egen d ege leerli ngen is het juist ee n essentiele basisaanpak dat nen die een rationele benadering i e de struc zij gericht naar concreet m a teria al leren kij ken tuuranalyse binnen het literatuuronderwijs af enlof d aarin lezen wil je nie t vervallen tot cli wijzen omda t die h et lees plezier zou aan tas ten che praat en verbalisme zonder steekhoudende aandacht voor vo rmt ec hnische z aken zo u bij en eigen argument e n voorbeeld de mogelijkheid tot identificatie in de weg staan is dat wel zo welke docent zal s c hra alhans keukenmee ster beweren dat wijzen op of analyseren van een adequ aat e n relevant s truct uur ele m ent nooit ter rest mij h et preadvies moderne letterkunde sa sp rak e komt er spreekt minac htin g ui t hun mengesteld door de professoren t anbeek en woord e n vaak achten de lees plezier a dep ten j goedegebuure en d octo r h bekkering hu n het in het geheel niet van belang welke inter ui tgangspunt is da t van een m i ddelb are scho pretatie lee rli ngen geven aan een literair e l ier m ag worden ve rwach t dat h ij a in s t aat is tekst ik vraag m e af tot w ie zij zich met d eze zinvol over een literaire te kst te p raten wat slagen in de lucht richten deze vakgeleerden b ook impliceert dat zo n tekst in verband wordt l o pen met hun hoofd in de u niversit aire wolken geb rac ht met d e tij d waarin h et boek is ont en zitten te veel met hun neus in de b oeken zij s taad di t mondt uit in ee n uit leg h oe een l ite l everen o p deze wijze een gevech t tegen wi nd rair werk k an word en geanalyseerd met behulp molen s in hun eenzij dige en on gebre idelde van de zogenaamde structuuranalyse na op drang tot u i t sluitend i nten sief en aca demisch merkingen over de invloed van literaire stro lezen o p afstand en co ntroleer b aar reconstr ue mingen op literaire teksten volgt dan nog hun ren van romans en vooruit wat p oezie canon de hieronde r afgedrukte lijst van twintig zij getuige n van o nwetendheid en van onbe werken die kennelij k het vermogen bezitten grip voor de dagelij kse les praktijk als gewon e steeds weer nieuwe generaties te boeien op m n ku rke nzitter krijg i k de indruk d a t er h ooggel eerd en ap odictisch van toon b ijten weinig d eugt van o ns dagel ij ks werk i n de kl as d eze drie don quic hottes van de mo derne lite waarin zic h gewone en zich ontwikkelende leze rs ratuur van zich af wij zijn ons ervan bewust en geen eerstejaars universitai re n ee r la ndici bevinden veel docenten werken hard aan het stimuleren van initiatief en creativiteit moti h ildebrand camera obscura veren tot en koesteren van lezen en daarover zin multatul i max havelaar vol leren spreken sc hrijven expressed response d at emants inwijding wil zeggen leerli ngen uitei ndelijk d eelnemer s couperus van oude mensen de dingen die tr achten te maken aan een wereld die ook b e voorbijgaan staat ui t cultuur en lite rat uur purves hoogste nescio dichte rtje de u itvrete r titaantjes doel participa t ie b anend onde rwijs dus c van bruggen eva waarin l eerlingen niet kl akkel oos overnemen vestdijk te rug tot ina dam man wat hun voorgeschoteld wordt maar o p eigen nijh off nieuwegedichten initiatief te werk gaan gu ided discovery van ostaijen music hall van schendel een hollands drama en dan hun rigide ca non over ig ens keu rig vak b ordewijk karakter wetenschappelijk ve rantwoord zie overigens walschap houtekiet ook anb eek i99o diept epeilinged toch is die elsschot het dwaallicht aanvechtba ar als j e j e initiatiefrijke leerli nge n reve de avonden voo r ogen heb t die oo k en vooral een al gemeen lucebert apocrief beeld willen en moeten bezitten een canon van boo n me nuet t w intig boek en d ie kennelij k he t vermogen b e hermans de donke re kame r van damocles zitten steeds weer nieuwe generaties te boeien nooteboom rituelen tjo nge ik heb kl aarblijkelijk j aren l ang een mul isch de aanslag lost g ene ratio n van leerli nge n onde r m ij n h oe claus het verdriet van belgie d e geh ad het sacrosanc te niveau van en ee n zijd ig accent op intensief leze n en s tr uctuur 199b 4 moer 137 an alyse l ei d en tot een h ollands drama voor uit gewer kte d oels t ellinge nl ijst van purves j onge le zers to t nog mee r verschrali ng van 1971 en de ei ndter men b asisvorming ge l i t er atuu ro nderwij s en to t sturend van parreren bruik en dat lijk t mij een kompas dat bruikb aar 1988 p ioo in p laa ts van ba nen d onderwij s z ij is voo r ee n evenw ich tig examenp rog ramma stimuleren zo de handel in kale uittreksels en literaire vorming klakkeloos overnemen en uit het hoofd leren van pris ma en h ema uitgaven met kant e n u it het voorafgaande moet duidelijk worden klare th e ma s person a ges pers pectieve n ruim dat ik niet pleit voor een centrale schriftelijke te e d of moet nu echt de totale bovenbouw toets li teratu u ro nde rwijs een dergelijke toe ts xnvoi vwo van nederland in de komende ja zal bovendien nog meer correctie vragen het ren steeds die twintig meesterwerken analyse meest voor de hand liggende alternatief een ren en controlee rbaar reconstrueren kom nou meerkeuzetoets is de doodsteek voor litera t och heren geleerd en tuurond erwijs als de kwaliteitsbewaking van de overheid wat dan wel toch een selectiemiddel eist in de vorm van een objectieve controleerbare vergelijkbare schrif in beide hier besproken adviezen ontbreekt een telijke toets o p l and elijk niveau d an advisee r ik toets va n va ar digh ei d in het uitdrukken van per examenjaar een toets over twee probleemge waarderi ng b egrip van en inzicht i n l i t eratuur richte algemeen culturele thema s onderwerpen expressed response zie purves 1971 d aniels 198 4 zouden bij voorbeeld k unnen zijn h et naturalis gielen 198 4 d e moor 1987 dirksen 1989 en me streekromans in de jaren dertig het jeug d me t name hoe een leerling haar resp onse op pa b oe k in d e i8de en i9de eeuw schrijfste rs eind pier kan zetten bij voorbeeld in een leesverslag egde en b egin croste eeuw het accent moet d ossier essay of tegenover de docent ka n verant daarbij liggen op de nederland se literatuur dit woorden i n een gesprek zie p urves 198 1 d e moor zou een vergelijkb ar e situatie o p leveren al s bij 1987 lite ra tuuro nderwijs l oopt zo het gevaar het huidige sch rift elij ke ei ndexamen geschiede te wor d en afgesloten met uitsluitend een cen nis overigens zie ik wel een groot bezwaar nog tral e schr iftelij ke toe t s van feiten ken nis h et mee r correctie literaire kind wordt op die wijze met het bad een voor waarde is dan dat he t c se onder water weggegooid werp h el der is geanalyseer d en dat het gestruc claasen heeft i n zijn onderzoek onder docen tureer d i s beschreven h et moet vergeze ld gaan ten 1983 aangetoond d at p lezier i n lezen k rij van een vera ntwoording van de k euze van he t gen de leerling moet met and eren kunnen p ra onderwerp en een indeling in hoofd en deel ten over de problematiek van gelezen werkel vragen de docent moe t aanwijzingen voor de de l eer ling moet eigen ervar ingen ku nne n he r behandel ing van het onderwerp krijgen door ken nen in literatuur bij negen tig p rocent van een summiere beantwoording van deze hoofd de l eraren d e voor keur heeft ik vin d dat weten en deelvragen en door een omsc hrijving van de sc happ elijke desku nd igen daar niet badinerend voo r geschreven essentiele begripp en die bij d it of schamp er op m oeten r eageren ma ar docen onderwerp horen daarbij horen ook een aan ten die in de praktijk met die expressed response duiding van de vaardigheden die bij dit onder b ezig willen zij n zie dir kse n 1989 en gielen werp mogen wor den verwacht een berede 1981 serieus m oeten nemen ik be n in mij n ruim neerde pl aatsing van het onderwerp in de tijd t wintig jaar ond erwijservaring geen docent en een voor docenten toegan kelij ke b eknopte tegen gekomen die p lei t voo r literair ge t inte the literat uurlijst rap eutische gesprekken of die leuterst u ur in i n een schoolonderzoe k word en dan b oven d e p raktijk wil brengen dien de d oelen a tot en met q van purves ge toetst wat a l gemene historisch e achtergronden de lijn in d e prea dviezen van de deskund igen en litera tuurgesch iedenis betreft oudere letterkunde moet worden voortgezet tot heden tenminste wat hun exameneisen be maa r eigenlijk gaat mijn voorkeur uit naar treft in historische achtergronden en literat uur een examenprogramma waarin ex pl iciet een geschiedenis daarb ij moet de commissie een standdaardminimumstof en eindexameneisen 138 moer 1 99 0 4 havo vwo v an m i ddel ee uwe n t ot h eden s taat 4 voor het algemene niveau worden de volgende o msc hreven zoals i n de b ij d it ar ti k e l geciteerd e eindtermen geformuleerd de leerlingen kun prea dvi ezen oud e re let terkund e d at vormt d e nen naar aanleiding van fictionele teksten basis lee r stof voor alle l eerli ngen d eze wo rd t die aansluiten bij hun ervaringswereld en ont bij voor keur ui ts luite nd getoet st in ee n schoolon wikkelingsniveau voor hen geschikt taalge derzoek d aarin moeten de doels telli ngen a tot bruik bevatten en die bedoeld zij n en met g van purves en die van de eindtermen om de lezer te diverteren o f b asisvorming ve rwerkt zijn di t alles moet be om de lezer informatie te geven rekend zijn op het aan tal les uren dat d ocenten in antwoord geven op vragen over b ovenb ouwklassen havo resp ectievelijk vw o het denken en handelen van de personages in t e r beschikki ng s taat al s de d ocenten voorts de tekst de expreseed response doelen h to t en m e t q va n de beschreven situatie purves toetsen k omen alle wezenlijk e asp ecte n de relatie tussen tekst en werkelijkheid van literatuuronderwijs in het schoolonderzoek de waarde van de tekst voor henzelf en voor aan bod aan docenten de vrijheid om in die andered advies 1989 p 24 gebon d enheid vorm te geven aan de doele n h to t en met q va n purves l eesverslagen lees a dvies ove r de voo rlop ige ein dtermen basisvo rm ing in het dossier verwer kingsop drach ten mond eling voortgezet onderwijs nederlands s g ravenpa ge t e ntamen gericht schrij venopdracht en de rge min isterie van onde rwij s en wete nsc ha ppe n lijke d i t a lles b i n nen zelfo ntdekkend pro 1989 blee mgericht of met an d ere woorden banend anbeek t geschieden is van de nederla ndse lite rat uur onderwijs van pa rrer en 1988 tussen 1885 en 1985 amsterd a m r 99o claase n h wen se n omtrent literat uuronder ik wens de commissie veel wij shei d toe bij h aar wijs i n d e p rakt ijk geampu teerd in moer 1983 1 werk aan een evenwicht ig ein d examenpro p z4 3o gr a m ma een grondige peiling n aar o pvattinge n cven co mmissie vernieuwi ng eind exame npro van docenten uit de dagelijkse praktijk is daar gramma s nederlandse taal en letterkunde bij een conditio sine qua non v w o en x nvo voortg a ngsve r slag z p 1989 cven commissie vernieuwing eindexamenpro gr a m ma s ne d erlandse taal en letterkunde noten en literatuur vwo e n havo pre adviezen van d eskund i gen i n o udere l etterkunde m oderne let terkunde i de wingerdrank am sterdam 19783 p 156 taalkun de argum e ntatieleer schrijven en tek st 2 cri ter i a kunnen zijn a nb eek i99o beh a ndeli ng z p i99o teks te n uit het ve rleden interessant ma dan iels w over d e aai het sch ampsch ot de ken door t e laten zie n hoe die b eantwoor d en messteek in het literat uuron der wijs in l evende aan of reageerd en op de toenmal ige li t er aire talen 3 94 1 984 p 438 443 conventies p t 2 dir ksen j reade r res pon se criticism o nd er of men de literatuurgeschiedenis nu ziet als wijs in het boeiendst denkbare onderwerp in een op eenvol ging van l i teratuuropvattingen levende talen 44 6 1989 p 749 756 o ve rstee gen of periodecodes foktr e ma in gielen p effe uitrekenen wat ik va n dat boek beide gev allen gaat het om h et beschrijven van vind in moer 1984 6 p 36 4 l veranderen d e literaire normen of conventies lansberg ph proeve een er descriptieve m e thodiek p 13 van het onde rwijs in de nederla ndse letterkunde aan in div i duele auteurs en afzonderl ij ke te ks ten de scholen voor middelbaar en voo rbereidend honger zijn van belang voor zover ze passen binnen een onde rwijs in nede rland groning en 1 9 24 bepaald conventiesysteem en vooral voor zover matth ijssen m de elite en de myt he ee n sociologi ze tot een verandering van die no rmen b ijd ra sche analyse va n de strijd om onderwijsverandering gen p 1 4 devente r 1982 3 een nuttige lij st me t vrage n om d eze p raktij ken moor w a m de alwat vanzelve wast behoeft te g en te gaan bied t a toussaint de kker b oek men niet te zaaien over de ontwikkeling van en lezer leiden 1987 in bijlage 8 t e k s t er varingsme thod en in forum der lette ren 25 1 990 4 moer 139 moor w a m de j thissen w ie leest lees t rob godfried zichzelf in moer 19 8615 p 20 2 9 moor w a m d e was haml et n o u goed bij zijn hoofd of nie t in g es prek m e t alan c purves in leve nde ta le n 4 2 4 1 987 p 536 5 40 functioneel taalonderwij s paneren c f van ontwikkelend onderwijs leu ven amersfoort 19 88 peer w van he t literat uuron derw ij s prob leem an alyse en fundering in fo rum der letteren 28 1 98713 r p i6 i 174 het begrip fun ctionaliteit wordt e rg veel geb ru ik t als purves a c e valuatio n of learning i n li t era h et gaat om taalo nderwijs niet allee n o nde rzoeke rs t ur e in b s bloo m e a handbonk o n formative zijn met dit begrip bezig geweest de vox h eeft zich a n d s umm ative evaluation of student learn ing new i n het verlede n uitgesproken voo r normaal functio york 1971 p 697 767 neel taalonderwijs taalm ethoden han tere n het begrip ven p h va n de het nut va n h et nu tteloze een in functioneel en in de on derwijsprak tijk zal m e nigeen terpretatie van visies op literatuuronde rwijs sinds het wel eens te h oren h ebben gekregen dat ee n bepaalde einde van de negentiende eeuw nij meg en i99o aanpak niet fu nctioneel is rob go dfried lee rkrach t wrr wetenschappelijke raad voor het rege en directeur van een basisschool heeft zich naar aan rings b elei d basisvorming in h et on derwijs s leiding van een vie rtal recen te pu blikaties nog eens g ravenhage 1986 over het begrip gebogen en getracht een analyseschema te ontwerpe n voor verschillen de soor ten functionaliteit misverstanden over functionalitei t het is bij mij op school gebruik dat kinderen d ie hun ha ndschrift ree ds b eh oorlijk g oed ont w ikkeld hebb en geen ap arte sc hrij fschriftjes van een me tho d e meer krijgen met zinnen al s ch ocolad e daar hou d ik wel van het kind dat hel emaa l niet van ch ocola h oudt en d eze zin moet sc hrijven m oet m aar niet o p d e inh o ud er van lett en het kind dat heel er g van c h ocola houdt maar er allergisch voor is en het niet mag hebben kan zich weer op een andere manier vreemd gaan voe l e n d oor zo n zi nnetj e en wie spreek ee r nu van choco l ade ik ga hier geen uitg e breid e krit iek leveren op de inhoud van schrijfmethoden maar boven st aand voo rbeel d geeft wel aa n waaro m w ij zelf d e zinnen voor sc hrij ven die de k inderen sp e ci a al in een schrij fsc hriftje moeten oefenen wij kunnen ze dan zowel inhoudelijk a ls qua tec hnisc he b agage op elk kind a fzonde rlijk af s temme n vaak ontstaa t er zo via het schrijf schri ft een sp eci al e com munica tie m et een kin d maar w ij zijn nie t in st aat d e zinn en d ie we voorschrij ve n goe d genoeg op elk k ind in dividueel af te ste mmen dan verliest deze we rkwijze dus h e la as haar s pec i fieke fun c tie er zijn k i nderen die je d at feilloos duidelijk kun nen maken en een van onze leerlingen deed dat 1 4 0 moer 1990 4