Zakelijke teksten, wat moet ik ermee? Van assepoes naar tweelingzus.

zakelijke teksten wat moet iic ermee van assepoes naar tweelingzus het lezen van referentiele teksten is in de hoogste klassen van het secundair onderwijs en dan vooral in het a s o lang een randverschijnsel geweest het leren lezen van dergelijke teksten was dat wellicht nog meer de aandacht ging immers bijna uitsluitend naar de literaire tekst een situatie dus die wel erg verschilt van de praktijk buiten de school niet vreemd aan deze toestand waren de overwegend literaire vorming en interesse van hele generaties germanisten en niet te vergeten het leerplan dat in de leerstofafbakening nergens de referentiele tekst vermeldt behalve dan voor het 6e jaar waar het essay dient behandeld te worden 1 wel staat er in de rubriek richtlijnen op p 28 toch moet ook de verzorgde zakelijke tekst ergens een plaats krijgen de 11 moeten een kraut leren lezen een medede1ing mondeling of schriftelijk leren interpreteren ge1eide1ijk aan ook een tijdschriftartikel en een mondelinge uiteenzetting dit kan bovendien een goede gelegenheid zijn om ze door verge lijking van zo n tekst met een literaire tekst de aspecten literair en poetisch te laten ontdekken het is duidelijk dat het woord ergens in het citaat zeer vaag is het wijst op duidelijk ondergeschikt belang en nodigt zeker niet uit om aan het onderwijs in referen tiele teksten nogal wat tijd en aandacht te besteden bovendien kan de laatste zin van het citaat de indruk wekken dat het lezen van referentiele teksten dient gezien te worden als een soort hulpmiddel om het verschijnsel literatuur beter te begrijpen en de schoolboeken die geven overwegend hetzelfde beeld te zien een stortvloed verhalen gedichten roman en toneelfragmenten cursiefjes sprookjes mythen en noem maar op hier en daar een referentiele tekst met duidelijke woordenschat of synthesebedoelingen of als achtergrond bij literaire stromingen of genres soms maar dat is eerder zeldzaam een dossier tje over een of ander pro bleem ook deze situatie hoeft ons niet te verwonderen want heel wat schoolboekenauteurs stellen er prijs op de gebruiker te verzekeren dat hun produkt conform het leerplan is vonk 1984 14de jg nr 5 3 de laatste jaren is er zij het niet altijd van harte meer tijd gemaakt voor het in de klas bezig zijn met refe rentiele teksten ook hiervoor zijn een aantal oorzaken aan te stippen ik vermeld slechts de constatering dat steeds meer leerlingen die de humaniora bevolken min of meer ernstige leemten vertonen in hun vaardigheid in het omgaan met referentiele teksten het feit dat her en der aan de universiteiten cursussen lezen en of schrijven aan kandidatuurstudenten worden gegeven de zekerheid dat een gebrekkige lees en synthesevaardigheid mede oor zaak is van vele mislukkingen in het hoger onderwijs het inzicht dat het moedertaalonderwijs niet langer voorbij kan aan het onderwijs in referentiele teksten die in onze maatschappij een zeer belangrijke rol spelen de v s o leerplannen ten slotte waarover ik het nog even wil hebben bij de algemene doelstellingen voor de eerste graad lezen we progressieve verdere ontwikkeling van de bereidheid en de vaar digheid om visueel aangeboden taalmateriaal fictioneel en non fictioneel juist te interpreteren ook taalregisters 2 als doelstellingen voor de derde graad wordt vermeld men zal ervoor zorgen dat de leesvaardigheid betrekking heeft op alle fictionele en niet fictionele tekstsoorten die in het huidige maatschappelijke leven frequent voorkomen evenals op een aantal van de belangrijkste teksten uit vroegere literaire perioden 3 als eindniveau wordt gemikt op het juist begrijpen van initierendwetenschappelijke teksten opmerkelijk is ook dat ervoor gepleit wordt om reeds van in de eerste graad systematisch te werken en de leerlingen vertrouwd te maken met een methode govlog sq3r of siti 4 alhoewel men zich vragen kan stellen bij dit onderdeel van de leerplannen welke tekstsoorten moeten zeker aan bod komen in welke jaren en in welke mate sluiten de minimumdoelstellingen van de 2e graad aan op het in de 3e graad te bereiken leesniveau zijn de gesuggereerde methodeninderdaad zo goed is dit toch duidelijk er is een manifeste emancipatie van de referentiele tekst en de leerkrachten worden verondersteld flink wat tijd en energie te besteden aan het systematisch leren lezen van dergelijke teksten in de recente schoolboeken is deze trend trouwens al te zien ze bieden een groter aantal referentiele teksten aan dan vroeger het is dan ook tijd dat er werk wordt gemaakt van een degelijk en systematisch leesonderwijs want de methode die de schoolboeken meestal hanteerden hanteren de tekst met vragen lijkt mij echt niet voldoende 5 4 dit artikel heeft niet de pretentie een afgeronde leesme thode te presenteren wie ook maar iets afweet van het empirisch onderzoek l v m lezen en leesprocessen weet dat zo n afgeronde methode trouwens nog niet bestaat wat ik wel te bieden heb is het resultaat van mijn onvrede met wat de schoolboeken mij totnogtoe te zien gaven mis schien ziet de lezer er ook wat in hoe fragmentarisch het ook is korte inhoud eerst volgen 4 teksten met opdrachten het zijn twee le zersbrieven uit de bond en twee artikels uit de standaard in een toelichting bij de opdrachten probeer ik het waarom ervan duidelijk te maken de slotbeschouwingen willen o m een antwoord geven op de vraag waarin de in dit arti kel voorgestelde manier van tekstverwerking verschilt van de traditionele tekst met vragen in de bijlage ten slotte vindt de lezer een introductie in de schemata theorie vier voorbeelden tevreden opdrachten klagen klagen dat kunnen de menses nu nog ze leven in de luxueuste huizen of appar tementen maken reizen rij 1 de tekst komt uit het weekblad de den per auto gaan naar kap bond wie is op dat blad geabonneerd per schoonheidsspecialist en wat is de bestaansreden van de bond weet ik veel de vrouwen gaan uit werken en geven het verdiende geld 2 welk soort tekst is dit aan belastingen creches of onthaalmoeders gebruikskla 3 titel re voeding restaurant en rei zen want ze zijn vermoeid van 1 komt de titel boven de tekst van al dat werk en eisen ook het j i uit gent hunne wat denk je niet de kuisvrouw benzine en wagen 2 wat is de bedoeling van zo n titel want die hebben ze nodig om 3 heb je enig idee waarover de tekst het kind s morgens vroeg weg zou gaan te doen en vlug naar het werk 4 vergelijk deze titel met de volgen te gaan dokters en apothe kerskosten want de kinderen de zijn voortdurend ziek door over en weergesleurd te wor ik heb geen naam maar een nummer den uit en dan maar klagen gebruik uw toeter niet als groe dat ze zo hard werken en nog ter niet genoeg hebben 130 km per uur op de autowegen bejaarden en kinderen zijn wat is jouw conclusie een last en huismoeders zijn dikke luieriken die het zich kunnen permitteren omdat 4 structuur en inhoud hun man naar hun veronder stelling geld schept dat is 1 inhoudelijk kun je de tekst in de mentaliteit van tegenwoor twee grote delen verdelen duid dig de grenzen aan 5 i k hoop dat ik ons kleintje nu 2 wie is het onderwerp van alinea 1 9 maanden en misschien later nog kinderen zelf zal mogen en van alinea 2 blifven opvoeden en vertroete heb je daar geen bedenkingen bij len dat is ook de wens van 3 geeft alinea 3 de mening van de mijn man al schept by geen geld we hebben geen auto schrijfster weer zoals dat het geen eigen huis geen tv geval was met de vorige alinea s gaan niet op refs of restaurant welke functie heeft die alinea hebben geen kuisvrouw ik hier maak enorm veel zelf mijn 4 hoe verhoudt alinea 4 zich t o v huishouden is mijn hobby ons kleintje hoeft niet s mor de alinea s 1 2 en 3 gens vroeg uit bed gesleurd te 5 vindt de schrijfster het spijtig worden ik ga niet naar de dat de mensen van onze leeftijd kapper en loch zijn we geluk ons meer en meer mijden kig en hebben we enorm veel kennissen en vrienden doch alinea 5 het valt me op dat onder deze uit welke alinea s blijkt dat laatsten geen jongeren zijn we gaan enorm veel om met 5 te kst evaluatie mensen van middelbare leef tijd en bejaarden 1 welke bedoeling had de schrijfster de mensen van onze leeftijd mijden ons meer en meer ik met deze tekst ben zogezegd uit de circulatie 2 een zakelijk ingestelde lezer lk zou afstompen hebben heeft aan deze brief geen bood de meesten me gezegd in de schap waarom niet tijd coen ik manger was en van mijn ideeen praatte 3 is de keuze van het medium soort 1k heb me nooit zo gebonden blad erg belangrijk voor dit en ingeriemd gevoeld als in de soort teksten tijd dat ik werkte altijd het 4 welke bladen publiceren de meeste zelfde nu echter met thuis te expressieve ingezonden stukken zijn ken ik veel meer mensen uit min omgeving lk ben er populaire bladen omroepbladen echt bly om ik stomp niet en familiebladen of intellectuele aft bladen j i te gent kun je dat verschijnsel verklaren de bond 10 09 82 opdrachten idndergeld 1 net als tevreden is ook deze tekst vied het kras zoals de liat ue hid ha kiltdergald een ingezonden brief uit de bond kanten aangevallen omit xindergeld is loch nieti aril 2 titel wan een gedeeltelike onkos lenvergoeding voor de mensen 1 volgens de titel moet de brief gaan die rich in deze egoistische tied over het kindergeld zegt de titel nog de opoffering willen ge ook iets over het schrijfdoel froosten van kinderlast zoals o m de zgz 13e en 14e van m v uit edegem maanet wie heeft deze bena 2 probeer te voorspellen wat er ming uitgevonden benaming in de brief zou kunnen staan die in deze tijd van inleveren 3 welke tekstdoelen zijn hier moge natuurlijk antipatiek over kohl men had indertijd veel lijk beter het kindergeld aangepast 4 welke van die mogelijke tekstdoe inet het vakantiegeld en len ligt liggen hier het meest jchooltoelage zodat men stocks 12 uitkeringen had voor de hand vergeet niet dat yoor dezelfde som maar het het om een lezersbrief uit de had beter overgekomen bond gaat 6 yen vergeet ook dat in gain 3 i nhoud pen met meer kinderen er ge woonlijk slechts een kostwin 1 1 scan de tekst en haal er de tier is in tegenstelling met de cijfers uit paeeste kleinere of kinderloze rinnenebn0 ven vorden de grote 2 klopt wat je gevonden hebt met je voorspelling en over gezinnen nog eens gestraft de inhoud 4lfor de verhoging van de indi 2 lees de le zin van de brief welk ileac belastingen en de evens duurte tekstdoel verwacht je op grond ells dan loch het kindergeld van deze zin verminderd worden dat 3 lees nu de twee laatste alinea s pen de inhouding van 500 welk tekstdoel vind je hier per maand per gezin dan ver 4 terug naar de le alinea boost tot 900 fr zoals voor de apnderloze gezinnen 1 bekijk aandachtig de typografie a hoop dat de bond tie sal van deze alinea welke typogra voeren om verdere afbraak to fische afwijking zie je wat iworkomen en teken m v f degesn heeft de steller van de brief 13 ermee willen duidelijk maken 2 toon aan dat de verontwaardiging de bond 10 09 82 van m v zich weerspiegelt in zijn taalgebruik 5 wat wil m v in de 2e alinea aanto nen 6 beoordeel de informatieve waarde van de alinea s 3 en 4 7 de inhoud van alinea 5 is nogal verrassend in welke zin 4 tekstevaluatie en auteur 1 wat heeft deze tekst gemeenschappe lijk met tevreden 2 toch is het tekstdoel van deze ingezonden brief niet expressief de auteur doet immers meer dan zijn gemoed luchten wat was zijn bedoeling 3 was het medium voor deze brief belangrijk 4 kun je met behulp van de brief een soort robotfoto maken van de auteur ervan proberen maar toelichting bij de opdrachten 1 beide teksten zijn lezersbrieven uit de bond een week blad dat bij nogal wat leerlingen bekend is de opdrach ten erbij kunnen in een normale klas in ongeveer een lesuur verwerkt worden voorwaarde daartoe is wel dat de leerlingen de verschillende tekstdoelen kunnen her kennen en dat ze al enige ervaring hebbn in voorspel lend lezen voor alle duidelijkheid ik beschouw deze en volgende teksten als oefenmateriaal als middelen dus om de leerlingen een aantal technieken bij to bren 7 gen het is mijn overtuiging dat dat makkelijker gaat met eenvoudige teksten dan met een tekst van zeg maar cornelis verhoeven 2 ik vind het belangrijk dat leerlingen een tekst zoveel mogelijk in zijn oorspronkelijke typografie aangeboden krijgen en dat de bron telkens heel duidelijk is op die manier wordt de communicatieketen zoveel als moge lijk bewaard en wordt het mogelijk ook de uiterlijke verschijningsvorm van de tekst in de leestraining te betrekken 3 de opdrachten 6 zijn opgemaakt volgens een min of meer vast stramien de bron de titel structuur en inhoud tekstdoel auteur ze worden per rubriek opge lost in paren waarna telkens een uitvoerige klassikale bespreking volgt er wordt de leerlingen niet gevraagd de tekst op voorhand te lezen 4 bij beide teksten zijn opdrachten die de leerlingen impliciet of expliciet aanzetten tot hypothesevorming over het tekstdoel en of de inhoud van de tekst voor het waarom daarvan verwijs ik naar de bijlage 5 de opdrachten over inhoud en structuur lijken op het eerste gezicht de gewone vragen bij een tekst met vragen te zijn toch meen ik dat ze uitzonderingen niet te na gesproken op zijn minst al door hun formulering verschillen van de klassieke inhoudsvragen 7 bij tekst 1 zijn de vragen toegespitst op de structuur tegenstelling op de grove generaliseringen in het eerste deel van de tekst en op het verschijnsel perspec tiefwisseling 8 in alinea 3 dat nogal wat leerlingen niet opmerken wellicht door de onterechte witregel bij tekst 2 duikt het scannen op 9 en wordt d m v de opdrachten de lineaire lezing van de tekst doorbro ken twee technieken die door geoefende lezers voortdu rend gebruikt worden verder zijn er vragen i v m de typografie van de tekst het tekstdoel de informa tieve waarde van sommige annea l s en het woordgebruik van de briefschrijver 6 de opdrachten over tekstdoel en auteur willen bij de leerlingen de routine aankweken in het herkennen van tekstdoelen en in het afwegen van de waarde die ze voor de lezer kunnen hebben de aandacht gaat ook naar de vraag waarom een bepaalde tekst in een bepaald medium verschijnt en naar de auteur die achter de tekst schuil gaat 7 bij al deze opdrachten kan de leerling in slechts enkele gevallen de oplossing rechtstreeks uit de tekst aflezen hij moet zich dus echt op de tekst concentreren boven dien leert hij oog krijgen voor tekstdoelen wordt hij getraind in verschillende leestechnieken wordt hij attent gemaakt op tekststructuren en leert hij 8 aandacht hebben voor de typografische signalen van een tekst als de leerling de opdrachten correct uit voert is de kans groot dat er echt semantische encode ring heeft plaats gehad 8 in een later stadium van de instructie als de leerlin gen het bepalen van tekstdoelen al goed beheersen komen de opdrachten i v m het tekstdoel niet op het einde maar aan het begin van de tekstverwerking ze maken dan deel uit van het voorspellend lezen het mes snijdt aan twee kanten toerisme naar ontwikkelingslan vooral in hun releakledij aan te passen den is een mes dat langs twee kanten aan de lokale gewoonten snijdt in het boekje wie wordt er dit toerisme stimuleert scholing en edu wijzer van al dat gereis dat de direk catieve neveneffekten maar bevordert teur van het centrum kontakt der ook een ontworteling in de traditionele kontinenten pim peppelenbosch sa maatschappij en de neveneffekten die men met co auteur tempelman in dan optreden zijn niet de meest wenselijke 1981 publiceerde worden per invals peppelenbosch verwijst hier expliciet near hoek positieve en negatieve gevolgen de prostitutie in sommige toeristische be van dat soort toerisme op een rijtje stemmingen gezet datielfde toerisme zorgt in het ontwik kelingsland voor politieke blikverruiming om te beginnen met de ekonornie toerisme naar de ontwikkelingslanden maar ken leiden tot identiteitsverlies het vergroot de werkgelegenheid maar ont kan het wederzijds begrip versterken wricht de bestaande ekonomieen datzelf maar ook de bestaande vooroordelen be de toerisme is een bron van deviezen die vestigen om ten slotte even aandacht te beste nodig zijn voor de netionale ontwikkeling maar is anderzijds importbevorderend de den aan de gevolgen voor kultuur en milieu toerist stelt zich doorgaans niet tevreden dat toerisme kan gunstig zijn voor de met wat hij in het land van bestemming monumentenzorg het is beter monumen vindt dat verklaart bij voorbeeld waarom ten te onderhouden voor toeristen dan ze er koffie wordt ingevoerd in kenia een te laten verkrotten voor de eigen bevol producent van koffie king maar in veel gevallen moet je er dan dat toerisme bezorgt via speciale heffin weer bijnemen dat westerse bouwwijiin gen en belastingen extra inkomsten aan klakkeloos worden geimiteerd i de staat maar beschikbare middelen wor ter wille van de toerist worden traditio den dan weer ter beschikkirig gesteld van nele ambachten in stand gehouden en de de toeristische sektor daar waar ze acuter folklore gestimuleerd maar dat gaat vaak nodig zijn in sektoren die voorzien in meer samen met het verdwijnen van tradities primaire behoeften om dat fenomeen wear te nemen hoef le om verder te gaan met de planologie niet eens near een ontwikkelingsland te gaan zouden er in brugge nog kantklos toerisme near de ontwikkelingslanden helpt daar de infrastruktuur te realizeren ters bestaan als er geen toeristen waren wear toeristen komen komt er ook tele om die te fotograferen foon en waterleiding komen er riolen en en ook op het gebied van natuurbe wegen maar die infrastuktuur komt er houd is de toerist niet zo slecht als de faam dan wel op die plaatsen wear ze nodig is die hem vaak omringt zonder het wild voor de toerist en niet waar de behoeften park van hluhluwe in zuid afrika was de van de lokale bevolking het grootst zijn witte neushoorn waarschijnlijk al uitge op die manier wordt de regionale wanver storven en zonder toeristen is een wild houding nog versterkt park nauwelijks denkbaar kenia en tan om even stil te staan bij sociale en zania beseffen maar al te goed dat wild psychologische aspekten parken hun katedralen zijn en ook al toerisme near de ontwikkelingslanden worden die wildparken op de eerste pleats vergroot de modernizatietendensen maar ter verstrooiing van de toerist geexploi zorgt ook voor gen demonstratie effekt teerd toch kan niet worden ontkend dat de eigen bevolking wil de toenst natipen fauna en flora dear wel bij waren wat niet dat konkretizeert zich zowel in de beste weg neemt dat toerisme vaak een aanslag ding van de eigen middelen als in het betekent op het leefmilieu algemene gedrag het zijn niet alleen toe risten die een beetje gek doen door zich de standaard 18 10 82 9 opdrachten 1 brainstorming 1 1 vul de onderstaande figuur zo volledig mogelijk in hoe waarheen toerisme met wie doel 1 2 stel met de gegevens uit 1 1 de reis van je dromen samen je mag uiteraard ook nog andere gegevens gebruiken geld en tijd zijn geen probleem 1 3 hieronder vind je 2 korte tekstjes uit de autotoe rist van 16 10 83 de autotoerist is het halfmaan delijks tijdschrift van de vlaamse toeristenbond 1 3 1 lees de twee tekstjes zo vlug mogelijk maar slechts een keer en vul dan de tabel in israel skoort toerisme nr 1 hoge ogen in australie tot nu toe heeft israel dit jaar het toerisme is in australie 1 200 000 toeristen aange tot de bedrijfstak nr 1 uitge trokken dat zijn er een pak groeid in canberra hoopt meer dan vorig jaar toen men de komende vijf jaar waren er toch reeds ruim 1 100 000 nieuwe banen to kree miljoen die toeristen brach ren in het toerisme en aanver ten ruim 1 miljard dollar bin wante diensten daardoor zou nen dat is tweemaal zoveel het aantal toeristen dat nu als de inkomsten uit de land 1 miljoen bedraagt kunnen bouw verdubbelen de verwachte toeristische opleving zal de staat naar schatting 3 5 mil jard australische dollar extra opleveren ja neen 1 de twee titels drukken een hoerastemming uit 2 dit jaar waren er in israel minder toeristen dan vorig jaar 3 het toerisme brengt israel niet zo erg veel op 4 in australie is het toerisme de belangrijkste industrie geworden 10 ja neon 5 toerisme helpt banen creeren 6 australia zou graag nog meer toeristen op bezoek krijgen 7 toerisme is blijkbaar een winstgevende zaak voor een land 8 beide artikeltjes wijzen ook op de nadelen die het toerisme voor een land kan hebben 1 3 2 schrap wat volgens jou niet past in de autotoe rist vind je o a informatie over economie musea streektoerisme streekwijnen vakantieoorden literatuur auto s politiek paardesport wintersport gastronomie hotels 1 3 3 verwacht je dat een tijdschrift als de autotoe rist geregeld artikels publiceert waarin ook de mogelijke negatieve kanten van het toerisme behandeld worden waarom niet noem een paar negatieve kanten van het toerisme op 1 4 wereldwijd is een vrij bekend vlaams missietijd schrift dat met zijn kritische artikels over de 3e wereld of en toe voor flink wat heibel zorgt hieronder vind je een advertentie uit dat tijd schrift wereldreizen naar indie en nepal van 4 tot 22 november 1980 anders reizen met kantinenten gf sprokhc n over de boeddhsrnt fk ke k f r gf s0 kxlenis kontakten met ontwikkelingsprookten en mci sonanssen kf tlagen bflzo4s aan de rand 1 onzoe kf n aan 11 stons j k piaatsf n vta stmcze nsi ionansson rw geio den 1 4 1 in welk opzicht verschilt deze advertentie van de gewone toeristische advertenties 1 4 2 waarom zou wereldwijd dergelijk soort reizen organiseren 11 2 lay out van het mes snijdt aan twee kanten bekijk aandachtig de typografie van de tekst noteer wat je ziet vul dan in in dit artikel zullen deelaspecten van het onder werp behandeld worden 3 titel ja neen 3 1 de titel zegt niets over de concrete inhoud van het artikel 3 2 de titel zegt mij iets over de structuur van de tekst ik zal waarschijnlijk to maken hebben met een artikel dat de volgende structuur vertoont 1 vraag en antwoord 2 voor en tegen 3 verleden heden toekomst 4 opsomming 4 inleidende alinea 4 1 lees de inleidende alinea en vul de tabel in onderwerp van het artikel titel van het boek auteur s inhoud van het boek 4 2 ik vermoed dat het artikel zal zijn 1 een boekbespreking 2 de mening van de journalist over het toerisme in de ontwikkelingslanden 3 de korte inhoud van een boek over het toerisme in de ontwikkelingslanden 4 een vraaggesprek met de twee auteurs 4 3 het tekstoel is vermoedelijk 1 informatief 2 expressief 3 activerend 4 persuasief 5 tekst 5 1 in het artikel wordt het toerisme naar de ontwik kelingslanden bekeken vanuit het oogpunt van 1 2 3 4 5 12 bij elk van die deelaspecten zullen zowel de als de kanten van het toerisme naar de ontwikkelingslanden aan bod komen 5 2 lees de tweede alinea en vul het diagram in con troleer vervolgens of je hypotheses i v m tekst structuur 3 2 tekstsoort 4 2 en tekstdoel 4 3 standhouden stuur ze zo nodig bij toer ontwricht bestaande econ toer in de ontwikke bron v deviezen 4 lingslanden