Documenten
kees combat zeer zinnige zaken in lunetten symposium over literair e en kunstzinnige vormin g de gelederen bleken uitgedund maar ze waren toch teruggekomen de neerlan dici die op 17 januari overdonderd door de voorstellen van de vakontwikkel groepen met kilo s lood in de schoenen het pand aan het zwarte woud in het utrechtse lunetten hadden verlaten op 8 mei zouden dan misschien wel de brandende vragen beantwoord worden die het algemeen pedagogisch studie centrum had gesignaleerd en waarover ik u bericht heb aan het slot van mijn bijdrage in de vorige tsjip en dat gebeurde ook zij het in betrekkelijke zin niets gehoord o p 8 mei ove r sponsorin g va n de culturel e activiteite n i n ckv niets over hoe dat toch moet dat zelfstandig lere n door leerlingen of over de rol van de wereldliteratuur en intercultureel onderwijs en nauwelijks iets over het toch zo interessante kunstmentoraat maar wie het kleine niet eert zei mijn moeder altijd is het grote niet weerd dus wat wel eigenlijk achteraf genoeg voor zo n dag dat zult u merken als u dit gekleurde verslag ten einde leest hij begon met een nuchtere aan vulling va n slo medewerke r culturel e e n kunstzinnig e vormin g john hausmans uitstekend zakte daarna even in bij het aanvankelijk zweverig e betoog va n een andere slo man die met de stadia van parsons aan de haal ging en bood vervolgens een aantal zeer zinnige zaken nadere uitwerking ckv1 hausmans heeft sinds januari met een zgn expliciteringscommissie gewerkt aan een nadere uitwerking van het voorstel van de vakontwikkelgroep vindt u het erg dat ik niet afkort tot de epctc van de vog culturele en kunst zinnige vorming 1 op 9 mei is aan de uitgevers deze uitwerking aangebo den want die moeten zo ze dat willen zo snel mogelijk ui t de voeten kun nen later krijgen ook de scholen zulk een uitwerking aangepast aan hun no den en verlangens hausmans maakte bekend dat ckv1 in twaalf scholen zal worden uitgepro beerd in elke provincie een het gaat zijn commissie daarbij om twee dingen ten eerste het uittesten van een thema bv de vreemdeling voor de uitgevers werd overigens een ander thema uitgewerkt gebroken hartjes ten tweede en dat achtte hausmans belangrijker de ontwikkeling va n het kunstmento raat de kunstmentor moet in staat zijn deskundige adviezen te geven over het bezoek aan museumexpositie concert schouwburg e d en de te lezen wereld literatuur dient leerlingen te kunnen voorbereiden op dit alles doo r hen te helpen bij de praktische vaardigheden moet hen kunnen begeleiden bij hun verwerking van de kunsten en de interpretaties die ze geven moet ze inleiden in de dossiermap en deze zelf bijhouden en hen helpen om te studeren op en kele aangereikte afzonderlijke thema s de aanwezige docenten vinden dit wel mooi maar de vragen van de vorige keer blijven klemmen is er al iets bekend over de gewenste bevoegdheid 29 combat zeer zinnige zaken in lunetten hausmans aanvankelijk kregen alleen de kunstvakken die maar dat besluit wordt waarschijnlijk bijgestel d ten gunste van de talen moetje denken aan een vak ckv1 te verzorgen door een docent hausmans niet per se maak maar gebruik va n wat je in hui s hebt eigenlijk zo u nascholin g overbodi g moeten zijn over die tweede vraag spreek ik later met enkele docenten zij menen dat de expertise misschien wel aanwezi g is maar dat een onafhanke lijke figuur van buiten effectiever de collega s rond de tafel en tot een gecoor dineerd leerplan voor geintegreerd literatuuronderwijs of ckv zal brengen dan iemand uit eigen kring later op de dag lost dit probleem zich vanzelf op toen een twentse docente aan het woord kwam waarover later overigens bleven er genoeg problemen over gevoelens gevoelens gevoelens centraal staa n in het nieuwe programma ckv de gevoelens verschillen in gevoelens en inzicht in gevoelens en verschillen bij die woorden van slo medewerker gerrit dinsbach zag ik de aanwezige j a dautzenberg verschie ten en dit maal deelde uw reporter dautzenbergs verkleuring natuurlijk me neer dinsbach de leerling heeft er baat bij dat hij iets van zichzelf begrijpt en dat hij zijn gevoelens thuis kan brengen maar we mogen toch hopen dat die gevoelens min of meer rechtstreeks te maken hebben met de kunsten waar het om gaat en we mogen toch ook hopen dat er enig idee in de lucht hangt hoe men de leerling vanuit zijn gevoelens over kunst kan overhevelen naar het in zicht in kunst met een vage notie van de opvattingen van michael parsons die overigens al in 1988 tijdens de conferentie t e toetsing i n het literatuuronderwijs door kunstfilosoof jo s de mul werden vertaald naar het literatuuronderwijs al s de associatieve realistische expressionistische formalistische en interpretatieve stadia schetste dinsbach de lijn in de kunstopvoeding hij trok daaruit niet de consequentie dat de meeste docenten de fout maken rechtstreeks o p het vierde formalistische stadium af te stormen en de voorafgaande stadia te nege ren wel aardig om te vernemen was het gebruik van de vragen die parsons stelde tijdens zijn onderzoek naar de reacties van allerlei mensen op kunst daarvoor nam de amerikaanse kunstpsycholoog acht schilderijen het oudste van goya 1810 het meest recente van picasso 1938 en vroeg 1 beschrijf di t schilderij waar gaat het over is het een goed onderwer p voor een schilderij 2 wat vind je van de kleuren 3 denk je dat zo n schilderij moeilijk te maken is wat is er moeilijk aan is het een goed schilderij waarom de reacties op deze vragen hebben het materiaal gevormd waarop parsons zijn indeling baseerde wil je als leraar adequaat handelen dan moetje leerlingen op hun eigen niveau laten reageren op kunst maar als je een hele klas hebt is dat moeilijk wan t leerlingen kunnen in verschillende stadi a verkeren dat 30 combat zeer zinnig e zake n i n lunette n 31 combat zeer zinnige zaken in lunetten jeroen krabb e 32 combat zeer zinnige zaken in lunetten snapt een kind ik denk dat de gemiddelde leraar hier wel aan gewend is het geldt ook voor het lezen van boeken en verhalen bruikbaar is in het proces van kijken naar kunst wellicht d e volgend e op dracht die mij heel verwant lijkt aan de vraag aan leerlingen om uit drie ge dichten het gedicht te kiezen dat hen het meeste of het minste aanspreekt en aan te geven waarom dat zo is aan de deelnemers leerlingen legde dinsbach twee afdrukjes van schilderijen voor zie vorige pagina s met de vraag neem het schilderij datje het meeste opvalt doet er niet toe waarom de kleurencombinatie kan je aanspreken je kunt de voorstelling afschuwelijk vinden het kan je doen denken aan vroeger etc 1 welk van de twee koos je 2 waarom 3 beschrijf zorgvuldig watje ziet let daarbij vooral op voorstelling vlakverdeling vorm kleur manier van schilderen andere opvallende zaken 4 wat voor indruk maakt het schilderij op je 5 wat zou de kunstenaar hebben willen zeggen met het schilderij waarom zie 3 en 4 6 zie 4 en 5 is achteraf het schilderij de moeite van het kijken waard 7 zie 6 en 2 heeft je mening achteraf iets te maken met de reden waarom je het schilderij koos 8 welke vragen zijn bij je opgekomen tijdens het bekijken van de repro ducties en of bi j he t schrijven deze vrage n kunnen gaan over zowe l d e kunstenaar als het werk samenvattend kwam dinsbach tot de formulering van het volgende leerproces van de leerling de leerling 1 laat globaal de expositie op zich inwerken 2 kiest het meest opvallende schilderij 3 geeft een objectieve beschrijving 4 beschrijft de indruk die het werk op hem maakt 5 poogt zich te verplaatsen in de kunstenaar 6 geeft een persoonlijk waardeoordeel 7 bevraagt het eigen oordeel 8 stelt vragen 33 combat zeer zinnige zaken in lunetten onder de lunch maakt meria bakker docente tekenen aan het oosterlicht col lege in nieuwegein mij deelgenoot van haar grote aan zekerheid grenzende vrees dat er voor haar en haar collega s van de kunstvakken nauwelijks no g lessen overblijven niet in ckv1 en zelfs nie t in ckv2 op dit moment i s ze in zekere zin bevoorrecht op haar school hebben alle leerlingen va n de bovenbouw ee n uur tekenen maar straks houdt ze hooguit een groep over uit het profiel cultuur en maatschappij in als t er in zit wil t er uit las ik dat meria s school een plaats is waa r op een geweldig spannend e manier met kunst wordt omgegaan waar creatieve kunstdocenten maandelijks een tentoonstelling van eigen werk neerzetten en continu d e gange n voorzie n va n he t wer k va n de leerlingen he t is toc h ongelofelijk da t leerlingen dat niveau kunnen halen daar krijg je als docent een kick van dat zei ze toen en nu mild ondanks de opkomende frustratie het theater is in opbouw daarmee verwijzend naar de grootse plannen voor een eigen schoolschouwbur g e n in de wetenschap dat drama wel een s kon gaan strijken met alle in ckv2 beschikbare ruimte mij dunkt een voorbeeld van wat veel schole n te wachten staat leraren worden eikaars concurrenten daar word je niet vrolijk van robinson crusoe geschikt gemaakt voor internet fascinerend materiaal is het wat ronald soetaert en zijn medewerkers van het departement voor de leraren opleiding van de rijksuniversiteit gent aan het maken zijn he t dl o timmer t a l ee n jaar o f vie r aa n d e we g me t d e ontwikkeling va n lesmateriaal in het kader van de nieuwe media het begon eigenlijk anders al kort nadat e d hirsch in 1987 zijn geruchtmakende boek what every american has to know publiceerde we wilde n wat doen om naast de emotionele en maatschappelijke elementen in het literatuuronderwijs die toen de overhand kregen de culturele geletterdheid te bevorderen niet in het spoo r va n hirsc h of bloom meer i n ee n tussenpositie he t ee n nie t zonder het ander aldus luc top een van soetaerts medewerkers met het inhoudelijke doel voor ogen om rond een literair meesterwerk alle re acties van kunstenaars schrijvers filmers musici en andere cultuurdragers te organiseren robinson crusoe niet alleen zoals defoe hem gestalte gaf maar ook in de door de jaren zestig bepaalde visie van michel tournier de robin son versie van doeschka meijsing of hoe essayisten en cultuurdragers buiten het domein van de literatuur naar zo n meesterwerk verwijzen don quichot en gulliver s travels zijn intussen ook in bewerking de ontwikkelin g va n de nieuwe medi a in deze jaren negentig opend e he t perspectief o m all e vergaard e kenni s i n principe in te blikken i n een cd rom maa r daarmee is pas de eerste stap gezet zegt top de toekomst i s aan internet en we moeten leerlingen leren daarmee te werken en dat kun nen ze ook technologi e is inherent aan onze cultuurbeleving telefoon ra dio tv dat vinden we al zo gewoon de computer heeft d e mogelijkhede n geweldig uitgebreid ze zet onze wijze van communiceren en informeren op zijn kop 34 combat zeer zinnige zaken in lunetten omdat je zo ontzaglijk vee l materiaal overal vandaan haalt wordt de vervaar diging van bijvoorbeeld ee n cd rom buitengewoon kostbaar vandaar dat gent het materiaal nog niet op deze wijze voor derden toegankelijk heef t ge maakt maar de voordelen zouden inhoudelijk groo t zijn met name als men leerlingen zelfstandig wi l laten werken want zoals top zei alles watje totnuto e als docent bij elkaar moet scharrelen voor een multi mediale les boek video audiocassette overheadprojector en scherm is hier bijeengebracht de media blijken elkaar in de perceptie van de leerlingen te beinvloeden leerlingen kunnen zelf interactief reageren en van hun fouten leren er is sprake van de zogenaamde hypertext in plaats van een lineair te lezen tekst van a tot z is een stuk tekst o p schermgroott e verbonde n me t ander e teksten en informatie je zult meer associatief werke n en kunnen stilstaan bi j bepaalde passages van een roman een schermbeeld laat iets zien van de aanpak don quicho t d e l a manch a cervantes de roman literatuur kunst de lezer en zijn tijd synthese vertalinge n film recepti e leven aantekeningen bewerkinge n tv dans werken fragmenten invloede n theater over ron d tijd beeldend bibliografie wezenlijk i s dat het materiaal op vele manieren gebruikt kan worden robin son crusoe kan bijvoorbeeld ee n rol spele n in een thematisch projec t rei zen daarbij laatje zien of ontdekt de leerling hoe volstrekt anders in defoe s tijd d e belevin g va n ee n onbewoon d eiland wa s da n n u met d e modern e communicatiemiddelen studenten in de gentse lerarenopleiding leren dat niet alleen grote achtergrondkennis noodzakelijk is wil je op deze manier met leer lingen werken maar je ook het vermogen moet ontwikkelen om de interactie dynamisch gestalte te geven tsjip lezers zulle n dez e problematiek herkenne n ui t d e bijdrage van frit s schulte katholiek e leergange n tilburg i n tsjip 6 1 het tilburgse cd rom project rond alice walkers the color purple lijkt verder gedidactiseerd te zijn e n mee r voo r zelfstandi g gebrui k doo r leerlinge n i n aanmerkin g t e komen dan het gentse beide initatiefnemers bleke n overigens desgevraag d geen kennis te hebben van het experiment van de ander 35 combat zeer zinnige zaken in lunetten vakoverstijgend literatuuronderwij s in best opgewarmd door tops verkwikkende uitleg van een enthousiasmerend projec t hadden de docenten nederlands ook wel oren naar het verslag dat twee docen ten uit best gaven van hun vakoverstijgend literatuuronderwijs ton kox en bart noot lijn bezi g voor meulenhoff hu n aanpak op papier t e zetten deze wijkt in wezen niet af van eerder in tsjip beschreven experimenten i n uden voormalige rivendell college en nijmegen lindenhol t college maar is verder gevorderd in verslaglegging en daardoor voor derden bruikbaarder ton kox legde het uit alle literatuurmethoden hebben min of meer dezelfd e indeling in zes of zeven perioden middeleeuwen renaissance verlichting romantiek soms realisme moderne tijd voo r 1945 en moderne tijd na 1945 ook ko x e n noot gaa n in hun opze t uit van dez e indeling minu s he t rea lisme zo krijgt de leerling per periode een katern dat bestaat uit vijf hoofd stukken waari n bepaalde aspecten worde n behandeld een docen t geeft ee n hoorcollege van max 30 minuten voor alle leerlingen van het betrokken jaar waarbij leerlingen leren aantekeningen te maken en hoe ze het bij het college horende hoofdstuk moeten bestuderen de literatuurtoets gaat over de vijf col leges en de daarbij behoren hoofdstukken bij elk katern hoort een opdracht om het concreet te maken voor de romantiek zij n als onderwerpen gekozen 1 het tijdper k al s zodanig 2 liefde e n erotiek 3 het kind 4 vorm e n in houd van de romantische literatuur en 5 de combinatie religieus gevoel mu ziek en tuinaanleg veel docenten die de lesstof voo r de romantiek bepalen zullen zich in deze selectie kunnen vinden lijkt me twee vakoverstijgende projecte n bart noot lichtte in het bijzonder twe e vakoverstijgende projecte n toe om tot geintegreerd literatuuronderwijs t e komen voorzag bij vier stappen 1 stem de bestaande leerplannen op elkaar af verdee l de taken om doublures te voorkomen 2 organiseer kortdurend e projecten geintegreer d literatuuronderwijs 3 kom door intensievere samenwerking to t algemene literatuurlessen 4 en ga over tot geintegreerd literatuuronderwijs hij stelde vast datje bereid moet zijn minstens eenmaal per maand te vergade ren en datje dan de volgende zaken moet regelen 1 een thema kiezen en dat afbakenen 2 organisatorische kwestie s regelen 3 materiaal bijeenzoeke n voo r de syllabus 4 je doelstellingen nade r bepalen 5 de lesplannen op elkaar afstemmen 6 de activiteiten voor buiten de lesuren organiseren 7 de presentatie van het project aan leerlingen collegae en schoolleiding 8 de toetsing van het project 9 de evaluatie van het project 36 combat zeer zinnige zaken in lunetten leerlingen vonden het zo leuk dat ze niet wisten of z e er wat va n geleerd hadden want ja leren is per definitie nie t leuk en dus als het wel leu k is heb je niks geleerd zo zijn wij geconditioneerd aan het eerste project romantiek werkten alleen de talendocenten mee ieder vak koos een of mee r genres men werkte hier in projectweken waarbij per vak per week 3 lessen werden verzorgd leerlingen kregen vier typen opdrach ten te verwerken tekstbestuderingsopdrachten tekstervaringsopdrachten eva luatieve reflectieve opdrachten en productief creatieve opdrachten een probleem met deze opdrachten vonden deelnemers aan de workshop is dat zij al gauw veel t e omvangrijk zij n voor de tijd 3 tot 8 uur die ervoor staat zo nodigen de docenten met opdracht 4 de leerlingen uit om in realisti sche liefdesromans uit de 19e eeuw naar een passage te zoeken die het verband laat zien tussen het uiterlijk en het innerlijk van de hoofdpersonen e n ver volgens moet dan een passage uit het huis lauernesse david copper field ejfi briest of madame bovary vergeleken worden met een verhaal uit de bou quet reeks en let daarbij bijvoorbeeld op de kleur haar van de vrouwen en het postuur van de mannen dat is een heel karwei vooral als er echt van vak overstijging sprak e is en leerlingen niet een maar meer van deze romans zo bekijken een persoonlijke waarneming van uw reporter sommige opdrachten doen in hun productief creatief karakte r meer denken aan de activiteiten di e the o rensman en hans lakwijk i n de jaren zeventig in het jeroen bosch college te s hertogenbosc h ontplooide n da n aan de ster k o p d e genre s gericht e methode van gunter waldmann daartegen kwam destijds nogal veel verzet het tweede project betrof de middeleeuwen en hierin werkten docenten neder lands en moderne vreemde talen samen met aardrijkskunde geschiedenis en kunstgeschiedenis he t is denk ik nuttig om hier weer te geven wa t ieder vak bijdroeg aardrijkskunde kwam met verhalen van reizigers en kaartbeel den geschiedenis met ketterse bewegingen kunstgeschiedenis met handschrif ten en miniatuurkunst engels tekende de middeleeuwse maatschappij aan de hand van de canterbury tales duits de ridderperiodemet het nibelungenlied en faust frans vertelde over humor in de middeleeuwen en liet de leerlingen farces vertale n de beste vertaling werd gedramatiseerd onder leiding van een ervaren acteur nederlands tenslotte schonk aandacht aan heksengeloof aan de hand van marieken van nieumeghen en de klucht die hexe op zichzelf kun je zulke opdrachten ook in de oude jaargangen van bonaventura en levende talen terugvinden maar de combinatie van verschillende vakken daar gaat het tenslotte om een nuchtere oldenzaalse aanpak opgewekt en energiek stapte tenslotte de coordinator van de culturele activtei ten aan het oldenzaalse thij college naar voren met nuchterheid de mensen uit twente eigen gaf joke klumper aan hoe pragmatisch ze op haar school de nieuwe ontwikkelingen aanpakken voor het vakoverstijgend project dat men naar de periode waarin het plaatsvindt septemberproject heeft genoemd gaat 37 de school niet op zijn kop als coordinator heeft zij met twee aspecten reke ning te houden ten eerste het aanbod aan culturele activiteiten in en buiten de school aangeduid als cat culturele activiteiten thijcollege waarop de leerlingen een abonnement hebben van 10 voorstellingen en ten tweede de lessen op school de docenten hebben een scholingstraject doorlopen waarin onder ander e he t leesdossier uitvoeri g te r sprak e kwam e n voort s beslis t moest worden over het thema van de projectperiode n a wat heen en weer geklets besloten we in de laatste tien minuten het thema romantische liefde te kiezen ja u lacht nu maar zal het niet dikwijls zo gaan in het project zijn de doelstellingen van ckv 1 ondergebracht zoals deze eerder in dit tijdschrift zij n beschreven zie tsjip 5 4 elk vak zorgde voor 6 les brieven over de romantische liefde en de leerlingen hebben door de deelname van nederlands engels muziek tekenen en ckv1 ieder minstens 3 uur per week in totaal dus minstens 18 uur dat ckv uur dient om de losse eindjes aan elkaar te knopen en de leerlingen die een bepaald vak niet hebben gehad in zelfwerkzaamheid bi j te spijkeren klumper maakte duidelijk dat men op haar school wil aansluiten op de bij de docenten aanwezige deskundigheid en dat werd door de deelnemers aan de workshop het beste idee van de dag gevonden voor eigen deskundigheid hoef je tenslott e niet bang te zijn een docent is een professional e n dat wil hi j weten ook klinkende kunstzinnige uitsmijter tot slot klonk er muziek en werd er voorgedragen voo r veel docente n uit amsterdam en omgeving is de rode hoed waar poeziecursussen gegeve n worden en leerlingen aan het schrijven worden gezet een vertrouwde instan tie zoals in het sireneproject arnhem nijmege n medewerker s va n loesje met leerlingen tekste n schreven zo organiseert de rode hoed poezieprojecte n waarin haar medewerkers met jongens en meisjes aan het dichten slaan pro fessionals als bernlef en leeflang hebben daaraan hun medewerking gegeven en er is al heel wa t moois uit voortgekomen de poezierevue heet het vro lijk en steeds maakt een dichtwedstrijd hoe gelukkig zal hij wezen die den zangprijs winnen zal schreef bilderdijk ooit deel uit van het een uur durende programma aan het slot van de aps conferentie zorgden ilonka verdunnen trijntje oos terhuis dette glashouwer en polo de haas van de rode hoed samen met leerlingen van de vestiging berlage van de amsterdamse scholengemeenschap esprit voor een klinkende kunstzinnige uitsmijter in de sandwich van echte poezie op muziek van judith herzberg en ida gerhardt en van pisuisse ga ven de jongens e n meisjes van berlage van wie de meesten nog geen twee jaar in nederland verblijven uiting aan hun dichterlijk vermogen lichtelijk aangedaan word je als je zo n pikzwarte jongen in zijn nederlands de voordrachtjes aan elkaar hoort praten of als je luistert naar deze tekst van hacerenarzu 38 je zegt datje van de regen houdt maar als het regent doe je je paraplu open je zegt datje van de zon houdt maar als hij schijnt ga je naar de schaduw je zegt dat je van de wind houdt maar als het waait doe je de ramen dicht daarom ben ik bang datje op een dag gaat zeggen dat je van me houdt een puur klankgedicht a la van ostaijen en hanlo s oote oote boe amuseerde zeer en de zestig tot zeventig docenten wisten weer dat niets onmogelijk is zelfs niet in de tweede fase wanneer je maar vertrouwen hebt in je leerlin gen met iets minder lood in de schoenen zocht men auto of trein op om met de nodige slagen om de arm het heil aan de achterban te boodschappen uiter aard niet dan nadat de voorzitter van de spl koos hawinkels had gewezen op zijn stichting en het tijdschrift tsjip en de deelnemers op de hoogte waren gebracht van een mogelijk vervolg in de vorm van de conferentie van 20 sep tember a s te nijmegen over geintegreerd literatuuronderwijs e n culturele en kunstzinnige vorming 39