Documenten
emmy voor n volwassenen zelfr edzaamh e idsprog ramma s voo r onderwijs uitgenodigde vluchtelingen tweede taalonderwijs aan volwassenen is gewoonlijk niet intercultureel in de zin dat er met groepen nederlandse en buitenlandse cursisten gewerkt wordt wel intercultureel is het waar het gaat om het leren kennen van een vreemde taal en cultuur in de taal ze f emmy voorn beschrijft in dit artikel hoe het thematiseren van de alledaagse werkelijk heid systematisch aangepakt wordt in opvangcentra voor vietnamese vluchtelingen dit stuk gaat over onderwijs aan groepen uitgeno de laatste jaren is in het vluchtelingenwerk geex digde vluchtelingen een vluchteling is iemand perimenteerd met verschillende soorten aanpak die zich gedwongen voelde zijn land te verlaten van het intensieve taalonderwijs aan volwassenen om verdere fysieke of morele gevaren te ontwij en met integratie van taallessen en sociaal cultu ken maar een klein gedeelte van de vluchtelin rele activiteiten genstroom komt uiteindelijk in nederland te in een overgangsfase van 1 juni 1981 tot 1 janua recht dit kan op twee manieren individuele ri 1982 werden de voor 1 juni 1981 aangekomen vluchtelingen zijn mensen die op eigen initiatief vluchtelingen nog door de vvn begeleid terwijl naar ons land komen en hier asiel aanvragen uit diegenen die na die datum arriveerden door genodigde vluchtelingen zijn groepen vluchtelin crm opgevangen werden gen die door de nederlandse regering worden uit dit stuk gaat over een aantal experimenten op genodigd en overgebracht co rdinatiepunt voor het gebied van thematische taallessen aan groe de opvang en begeleiding van vluchtelingen was pen uitgenodigde vietnamezen zoals die en door tot 1 juni 1981 de vereniging voor vluchtelin de vvn en later door crm uitgevoerd werden genwerk nederland vvn deze vereniging organiseerde voor alle soorten de situatie tot 1 juni 198 1 vluchtelingen taallessen gegeven door betaalde docenten en sociaal culturele activiteiten geleid d e opvang van uitgenodigde vietnamese vluchte door vrijwilligers soms trachtten de twee groepen lingen vond groepsgewijs plaats in opvangcentra op plaatselijk niveau hun activiteiten op elkaar te voor een periode van 6 a 9 maanden i n zo n op laten aansluiten vaak ook werkten zij langs el vangcentrum werkten afhankelijk van de grootte kaar heen van een groep een of meer maatschappelijk wer 93 kenden tolken en taaldocenten vluchtelingen de situatie van de vluchtelin g van 16 jaar en ouder kregen een cursus neder landse taal van 400 uur en van 480 uur als zij een vluchteling leeft in een opvangcentrum vrij analfabeet waren met een frequentie van ca 15 geisoleerd van nederlanders wel waren er in het uur per week de taaldocenten in dienst van de opvangmodel zoals de vvn dat hanteerde zoge vvn hadden pedagogische academie of een naamde contactgezinnen gezinnen die de vietna talenstudie aan de lerarenopleiding of universiteit mezen af en toe ontmoetten in de recreatieve gevolgd elk docententeam werd begeleid door huiselijke sfeer maar de vietnamezen raakten een taalconsulent die verantwoordelijk was voor vaak afhankelijk van die gezinnen waardoor ze de organisatie en het peil van de cursussen niet leerden zelfstandig te functioneren in hun naast het taalprogramma bestond er ook een zo nieuwe situatie al zijn ze vrij geisoleerd de genaamd iska programma introductie en so vluchtelingen voelen zich toch overstelpt met in ciaal culturele activiteiten dat door de consu formatie de confrontatie met een andere cultuur lent ska met vrijwilligers werd georganiseerd levert bovendien veel ervaringen en emoties op deze activiteiten bestonden enerzijds uit sport bijvoorbeeld andere gewoonten waarden nor ontspanning en creatief bezig zijn anderzijds uit men introductie in de nederlandse samenleving het vaak ook confrontaties met een realiteit die an stimuleren van zelforganisatie en het beleven van ders uitkomt dan de verwachtingen waren bij de eigen cultuur voorbeeld de verwachting hier gemakkelijk aan het idee om de taallessen die thematisch ge de slag te komen terwijl velen toch werkloos geven werden en de thema s uit de introductie zullen blijven te koppelen ontstond doordat de twee vaak niet de vluchtelingen zijn met hun gedachten vaak bij te scheiden zijn daarbij speelde het feit mee dat vietnam hun familie de vlucht hoe minder in de methoden die werden gebruikt het moeilijk zicht ze op de nieuwe situatie hebben en hoe was aansluiting te vinden bij de belevingen en er minder ze weten hoe daarin te handelen hoe varingen van vluchtelingen minder ze de confrontatie daarmee aankunne n op nieuwjaarsdag in februari maken de boedhistische vietnamezen een soort altaar klaar met eten voor boedha een nederlander komt binnen en pakt een koekje van een van de borden 94 en willen hoe me er ze terugvallen op die gedach plaatsvinden stonden centraal in de les de dialo ten aan vietnam het niet kwijt kunnen van die gen bijvoorbeeld tussen koper en verkoper dok gedachten en gevoelens vaak door wederzijds on ter en patient waren in zo gewoon mogelijke begrip in de nieuwe omgeving zal vluchtelingen spreektaal i n elk thema zaten een of meer taal meer doen terugvallen op andere vietnamezen kundige elementen bijvoorbeeld persoonlijke die in het opvangcentrum altijd in de buurt zijn vragende of aanwijzende voornaamwoorden om wat de vietnamezen bijvoorbeeld erg emotioneel de cursist naast de grote hoeveelheid idioom ook geraakt heeft was de publiciteit rondom de twij wat inzicht te geven in de structuur van het ne fel aan hun politiek vluchteling zijn docenten derlands hierbij hoorden ook schriftelijke ver merkten dat dat allerlei spanningen oproept kan werkingsoefeningen elk thema werd in vijf les je daarmee iets doen in een lessituatie sen van 3 uur behandeld dus 15 uur per week ook het leren van de nederlandse taal betekent er werd zo weinig mogelijk gewerkt met verta voor de vluchtelingen een confrontatie met de lingen en zo veel mogelijk met echte voorwerpen nieuwe cultuur en daarmee met een andere ma woordkaartjes foto s en tekeningen de cursisten nier van denken enkele voorbeelden wanneer kregen per les de lesstof na drie theorielessen een nederlander bij het afscheid nemen na een volgde een praktijkles waarin de cursisten het ge etentje bij vrienden zegt bedankt voor het leerde in de praktijk oefenden eten betekent dat voor een vietnamees iets heel een praktijkles kon inhouden want je hoo rt niet het eten te noemen maar de een nagebootste situatie bijvoorbeeld een in vrienden omdat vriendschap en gezelligheid be gerichte kraam met groente fruit kleding la n grijker zijn dan eten of drinken een nederlan formulieren invullen in de situatie bijvoor der ziet de pasgeboren baby van een vietnamees beeld het versturen van een pakje en zegt de baby mooi te vinden voor een viet je in een situatie begeven bijvoorbeeld een namees betekent dat het oproepen van slechte station een postkantoor geesten je moet juist zorgen dat je baby voor belangrijk tijdens de praktijkles was de aanwezig slechte geesten zo onopgemerkt mogelijk blijft heid van andere nederlanders dan de docent een wil je functioneren in de nederlandse samenle docent is namelijk geneigd om onduidelijk uitge ving dan moet je de nederlandse taal spreken sproken woorden van de cursist te verstaan door de mogelijkheden die men voor zichzelf ziet en gewenning aan hun manier van uitspreken en in het zicht op de nieuwe situatie bepalen de moti tonatie andersom zijn vietnamezen heel gevoe vatie voor en de houding tegenover het leren lig voor verschillen in tonen omdat het vietna sterk mees een toontaal is wat betekent dat eenzelfde woord anders uitgesproken een andere betekenis de opzet van het experimentele programma kan krijgen de indeling van de groepen ging voor zover mogelijk op niveau op basis van de oplei in samenwerking met consulenten iska en taal ding we kozen voor een vrouwengroep onder begon het toen aanwezige opvangteam van het meer vanwege de te behandelen specifieke onder opvangcentrum bosrust te apeldoorn bestaan werpen zoals kinderen zwangerschap bevalling de uit maatschappelijk werkenden taaldocenten en dergelijke en tolk met het opzetten en uitvoeren van een zes weken durend geintegreerd taal introductie het tweede taal introductieprogramma programma aan het begin van de opvangperiode zoals gezegd was dit programma meer gericht op het zelfstandig functioneren van de vluchteling in het eerste taal introductieprogramma de nieuwe woonplaats of ruimer de nederlandse dit programma was gericht op de directe omge samenleving het vond dan ook aan het einde van ving van de cursist en het kunnen verrichten van de opvangperiode en van de gewone taallessen handelingen daarin met achtereenvolgens als the die intussen waren blijven doorlopen plaats het ma s kennismaking markt winkels postkan was bedoeld om cursisten informatie te geven toor openbaar vervoer en gezondheidszorg over wat hen te wachten stond na uitplaatsing de inhoud van de lessen bestond uit situaties bin naar de definitieve woonplaats nen deze thema s zoals in de winkel bij de dok het programma paste zich zo veel mogelijk aan ter en dergelijke de dialogen die in deze situaties bij het opvangproces dat betekende dat wan 95 neer bijvoorbeeld een eerste formulier over huis 5 budgettering inrichting van de woning de vestingsmogelijkheden uitgereikt werd het pro kosten vaste lasten huursubsidie verzekerin gramma daarbij aansloot met een les over neder gen tweede hands spullen land maar niet alle informatie kregen ze in de bij de thema s hoorden net als bij het eerste pro lessen er zou te weinig tijd overblijven om speci gramma praktijklessen daar kwamen gastspre fieke aspecten van de taalvaardigheid te oefenen kers voor het themabudge ttering bijvoorbeeld veel informatie was daarom reeds verwerkt in hadden we iemand uitgenodigd van het nat ionaal een informatiebulletin in het vietnamees over de instituut voor budge ttering nibud zij liet de verhuizing naar en het wonen in de definitieve cursisten aan de hand van opdrachten kennis ma woonplaats bij elk lesthema was ook een woor ken met een nederlands huishoudboekje de denlijst nederlands vietnamees cursisten bezochten instellingen het arbeidsbu de thema s waren gesplitst in de volgende onder reau het consultatiebureau voor zuigelingen en werpen peuters en moesten praktische opdrachten uit 1 huisvesting nederland de kaart klimaat wo voeren met behulp van echt materiaal girol ningnood dichtbevolktheid het werken aan deze thema s nam niet alle 15 2 arbeid studie werkloosheid het arbeidsbu lesuren per week in beslag ernaast liepen de ge reau vacaturebank advertenties het school wone taallessen door hiervoor werden bestaande systeem opleidingen sociale voorzieningen methoden gebruikt zoals en nou in het neder 3 gezondheidszorg herhaling en nieuwe infor lands levend nederlands behalve dat er tijdens matie over huisarts tandarts saneringskaart de taallessen wel aangesloten werd bij het intro verwijskaart e d ductieprogramma was er een grotere sche i ding 4 waarden en normen omgangsvormen voor tussen taallessen en informatielessen dan bi j het oordelen van nederlanders rechten en plich eerste programma deze versnipperde situatie ten rol man vrouw huwelijk samenwonen bracht met zich mee dat de lessen over de the democratie het begrip vrijheid ma s meer informatielessen werden en dat de cur ma sst sn1 t owl i via d luimrt m di kommen tot globale b rt pan n d land m aiyt r iu x kt lti k n 3yyu d3 1 dw lmde t 1 q iltdd lm f ialorwall e 3 vim kt alt y3 dnaqt d ira leur 1n o t1 vi amu g ins v v s md th roam orl doiwlk mdcland li r1 yoordmll t l eb 11 hrl11m h om orl aodo tolt war wd j vom d o vlo ben j g onistin o dlalooo e vluchteling aankondiging hu i w ing liet lango i am tolk yaq p j r mora c a n a aart o aw rlm raml rs k l in orla ndo cacolla psmimla r l va d t or land o i rm at s tm laan cao viot u or la do d n rl hrok ch sndu i sraksaris tiekm pan la mlthi l caiolln casolln qs c bei d jndcrla td y aw t 9ld s dorp uitleg yunlc ood dtehtd evolkt dialoog o voor4nlljo t m lg gelijk tier ba trokken vadarl andera globale ct jdmia fna 9 00 9 30 7 oorw idig 9 9 65 uitleg n a s 1 famy toli 9 45 10 5 ui t u in a oadj kenni e k ig vexde i ng amy 10 35 10 45 uitleg luart en ksrakte tisti eken caro l i n e 10 45 11 07 r rl ua in kl e i ne oed s as via k aina imazt ll 07 11 15 stilvati n k le in groe p 11 15 11 y0 h luati n t otale groao 11 30 1 2 00 otilmtle cri j vllligen oorberei ding vo l gsnee ic 96 sisten tijdens de taallessen vragen stelden waarop de cursisten zouden ook een plaats moeten krij wij als taaldocenten geen antwoord konden ge gen in het programma toen we met het pro ven bijvoorbeeld over hun individuele mogelijk gramma begonnen hadden we er nog weinig idee heden wat betreft werk of studie ook de lezin van hoe de informatie op de cursisten zou over gen met gastdocenten waren meer gericht op het komen ik denk wel dat die dingen die de cursis verstrekken van wel belangrijke informatie aan ten bezig houden zoals de verwachtingen hein op het oefenen van taalvaardigheden eigenlijk wee de vlucht op een opbouwende manier in de was de oude vvn situatie van twee naast elkaar methode verwerkt kunnen worden door ze bij lopende programma s weer terug behalve dat de voorbeeld die woorden aan te bieden die nodig taaldocenten een gedeelte van het introductiepro zijn om hun mening gedachten gevoelens te gramma in de lessen verwerkten met de daarbij uiten oo k naar nederlanders toe dus ik heb eens behorende dialogen soms sloot de gebruikte me meegemaakt dat er woorden aan de orde kwamen thode wel aan bij een van de thema s maar kwam die gevoelens weergeven zoals vriendelijk blij het tijdstip van aanbieden niet overeen met het boos en dat de cursist verbaasd vroeg waarom dat opvangproces niet eerder aan de orde was gekomen tegelijker naar aanleiding van deze ervaringen zou ik een tijd is dat een cultuu rverschil bij zelfredzaam aantal discussiepunten willen formuleren met be heid denken wij eerder aan het met gebruik van trekking tot het ontwikkelen van een dergelijke de taal kunnen kopen van groente en postzegels methode dan aan het uiten van gevoelens gedachten me wie bepaalt welke informatie belangrijk is voor ningen toch denk ik dat het kwijt kunnen daar de cursisten de taaldocenten en maatschappelijk van ook de zelfstandigheid en integratie van de werkenden bepaalden dat maar dit zou ook door vluchteling stimuleert de vietnamezen kunnen die hier al langere tijd wonen een goed opgezette evaluatie met hen het nieuwe beleid van cr m zou veel bruikbare informatie geven het mon deling evalueren na de lessen resulteerde vaak uit vorig jaar heeft de vereniging vluchtelingenwerk sluitend in positieve kritiek omdat de vietname nederland het ministerie van crm laten weten zen meestal niet direct tegen de docenten zeggen geen verdere mogelijkheden meer te zien voor het wat ze van het programma niet goed vinden opvangen van groepen uitgenodigde vluchtelin wat is een goede verhouding tussen taal en in gen de vvn kon zich niet langer meer verenigen formatie uitgaande van het aantal te geven les met de ideeen van de minister over de opvang en uren dit was een steeds terugkerende vraag tij de taakverdeling tussen crm en vvn dens het verloop van het programma en soms het ministerie van crm heeft vervolgens een leek het erop dat het een strijd was tussen twee nieuwe organisatie in het leven geroepen de werksoorten maatschappelijk werk en taal zelf stichting personeelsvoorziening opvangcentra heb ik het idee dat er in het eerste introductie vluchtelingen pov de duur van de opvang is programma een goede koppeling en verhouding van 6 maanden teruggebracht naar 6 weken in zat maar in het vervolgprogramma veel minder plaats van ca 15 uur per week krijgen de cursisten ook omdat de te geven informatie veel ingewik in dit programma 25 uur per week taalles kelder was en er ook meer voorinformatie nodig uit de taal introductieprogramma s voor het be was om een uiteindelijke lesdialoog te kunnen gin van de opvang die in verschillende opvang voeren bijvoorbeeld op het arbeidsbureau het centra van de vvn werden uitgevoerd is er een ontbrak ons aan tijd en middelen maar het zou uitgekozen die nu in de door crm overgenomen het beste zijn om een methode te ontwikkelen opvangcentra waaronder apeldoorn gebruikt waarin de voor deze groep belangrijke informatie wordt de thema s zijn hetzelfde als in het door is ingebouwd en een goede taalkundige opbouw mij beschreven eerste introductieprogramma van zit en waarin de situatie van een vluchteling als 6 weken alleen de uitgangspunten verschillen uitgangspunt wordt genomen het te eenzijdig ge alles wordt aangeleerd door middel van rollen richt zijn van een programma op de nederlandse spel en dialoog er wordt dan ook tijdens de les samenleving en haar instanties instellingen orga sen niet schriftelijk gewerkt grammaticalessen nisaties problemen kan ook afkeer opwekken bij of oefeningen zijn buiten het programma gelaten de cursist gedachten gevoelens en reacties van de opzet is zo bedoeld dat iedere cursist met o f 97 zonder opleiding het programma volgen kan met de aangeleerde dialogen kunnen de cursisten di rect in de praktische situatie dit ervaren zij ook zelf als een groot voordeel uitspraaklessen wor den individueel gegeven de voordelen hiervan liggen voor de hand nadelen vind ik echter dat er weinig rekening wordt gehouden met niveau verschillen behalve dat er minder stof aangebo den kan worden bovendien wordt bijna alles als idioom aangeleerd waardoor de cursisten nauwe lijks inzicht krijgen in de structuur van het ne derlands de stichting pov heeft zo n twintigtal docenten in tijdelijke dienst om deze 6 weken durende cur sussen aan groepen uitgenodigde vluchtelingen te geven nadat de vluchtelingen de opvangcentra hebben verlaten en definitief in een nieuwe gemeente ge huisvest zijn de bedoeling van crm is om deze huisvesting veel sneller te regelen dan destijds de vvn namelijk zes weken na aankomst in het op vangcentrum zijn de gemeenten verantwoorde lijk voor de verdere opvang en dus ook een taal cursus hierover is mij echter nog niets bekend met dank aan mijn collega s karin morssinkhof wouter vogt germaine steven s note n het betreft hier experimenten in tien van de onge veer dertig opvangcentra van de vvn gemiddeld 80 personen en ca tien centra die door crm gerund worden en nou in het nederlands taalmethode voor buiten landse jongeren uitgave lovwj st laurensd re ef 49 3565 aj utrech t levend nederlands een audio visule cursus neder lands voor buitenlanders cambridge university press naar verluidt wordt binnenkort een zogenaamde faciliteitenregeling van kracht literatuur le idraad voo r vluchteling enwerk u i tga v e ve re ni gi ng voor vluchtelingenwerk n ederlan d vluchtelingenwerk jrg 2 nr 3 98