Zinnen leren bouwen

Publicatie datum: 1992-01-01
Collectie: 23
Volume: 23
Nummer: 3-4
Pagina’s: 91-98

Documenten

jann emieke van de g e in maakt dat basisschoolleerl ingen be hoefte heb ben aan expliciete grammaticale kennis over de zin en dat ze die kennis door zinsopbouwon derwijs verwerven en vanzelf gebrui ken a l s zij zinnen leren bouwen een tekstje ma k en de zinsopbouwleergang vindt zijn oorsprong in grammatica in balans een driedelige gram maticacursus voor de bovenbouw van het ba jannemieke van de geins bijdrage aan de prak sisonderwijs grammatica in balans is een sterk tijk bestaat uit een niet willekeurige greep uit de op de semantiek georienteerde traditionele experimentele leergang zinnen bouwen zij ont schoolgrammatica die ook aandacht geeft aan vouwt hierna wat de achtergrond en de voornaamste de systematische opbouw van zinnen alleen kenmerken van het experimentele materiaal zijn en dat zinsbouwonderdeel is in zinnen bouwen ze verantwoordt de materiaalselectie die ze presen verder uitgewerkt b ij benadering de hel ft van teert ten slotte gaat ze dieper in op de gegeven zinnen bouwen is materiaa l uit grammatica voorbeelden twee lesfragmenten en een complete les in balans dat soms een beetje maar va k er in gewijd aan betekenis constructie en produktie van grijpend veranderd is de andere helft is nieuw enkelvoudige zinnen mat e riaal bij een vergelijking van de twee zinsop bouwaanpakken vallen drie belangrijke ver de achtergrond van zinnen bouwen schillen op het semantisch aspect van de zinsbouw is in het materiaal dat ik hier presenteer is afkom zinnen bouwen consequenter benadrukt stig uit zinnen bouwen een van de drie ex ten faveure van de betekenisanalyse wat ver perimentele leergangen uit mijn door svo tellen we in deze zin blijft de traditionele gefinancierde onderzoek naar het effect van zinsontleding volledig achterwege grammatica onderwijs op aspecten van stel noodzakelijke schools grammaticale kennis vaardigheid van basisschoolleerlingen in dat bij voorbeeld van het zelfstandig en bijvoeg onderzoek hield ik mij bezig met de eng lijk naamwoord en het werkwoord is steeds linguistische of grammaticale aspecten van i nst ru me ntee l stelvaardigheidsgroei van kinderen van 8 tot leerlingen worden systematisch geoefend in to jaar het zelf opbouwen van zinnen in het onderzoek stond de zin centraal de een en ander laat overigens onverlet dat belangrijkste vooronderstelling was dat ge zinnen bouwen gemak kelijk als grammati schreven taal een veel minder natuurlijke taal cacursus te herkennen is de cursus is zoals uit is dan alledaagse gesproken taal en door taal voorafgaande mag blijken dan weliswaar noch gebruikers algemeen ook zo ervaren wordt uitgesproken traditionee l noch uitputtend dat wordt uiteraard redeneerde ik deels ver evenzogoed treft men er regeltjes en termen in oorzaakt door de normativiteit waaraan de aan en rijtjes losse woorden leerlingen moe schrijftaal onderhevig is en die normativiteit ten ook op gezette tijden strepen zetten onder is weer voor een deel grammaticaal bepaald of lijnen trekken in zinnen en hoewel die zin als zo redeneerde ik verder geschreven taal nen thematisch samenhangen vertonen ze niet geen natuurlijke taal is dan zal de grammati steeds een optimale graad van grammaticale caal logische en semantische eenheid waaruit integratie al leen al niet doordat ze bij voor die taal is opgebouwd te weten de zin ook beeld ter analyse onder elkaar en genummerd onnatuurlijk zijn gezien de vaak gerappor worden gepresenteerd teerde interpungeerproblemen van leerlingen gezien ook de relatief geringe ouderdom van materiaa l selecti e ons huidige zinsbegrip was dat niet zo n revo lutionaire gedachte leerlingen die met zinnen bouwen werken ik heb in mijn onderzoek aannemelijk ge leren zinstypen analyseren en herkennen zin 199 3 4 moer 91 heb je al goed gekeken naar de plaat op b l adzijde 159 opdracht l schri j f twee naam woorden op die iets noemen van wat je op die p l aat z i et 2 opdracht 2 voeg nu aan elk naam woord een extra woord toe bi j voorbeel d de of twee je mag ook zelf een extra woord verzinnen schrijf het extra woord p l us het naam woo rd op bi j 1a en 2a je kri j gt dan twee naam woordgroepen la 2a opdracht 3 vertel nu hoe de mensen d i e re n of d i ngen e r u i tz ien voeg een bij voegl ij k na a mwoord toe de naam woordgr oepen worden groter 1b extra bijvoeglijk naamwoor d woord naamwoord 2b extra bijvoeg lijk na amwoor d woord naamwoo rd opdracht 4 ve r tel ook hoe je de mensen dieren of d i ngen v i ndt voeg wee r een bij voeg lijk n aamwoord toe de naamwoord groepen worden nog groter 1c extra bi jvoeglijk bijvoeg lijk naamwoor d woord naamwoord naamwoo rd 2c extra bijvoegli jk b i jvoeg l ij k naamwoo rd woord naamwoo rd naamwo ord opdracht 5 maak nu z i nnen verte l wat de mensen dieren of d ingen doe n zo rg ervoor dat j e zi n er ook uitz iet als een z i n 1c extra b ij voegl ij k bijvoegli jk naamwoord werkwoord woord naamwoord n aamwoord 2c extra bijvoegl ijk bi jvoegl i j k naamwoord wer kwoo rd woo rd naamwoo rd naamwoord v oorbeeld i fragment uit les 13 vertellen voorbeelden van training in zinnen opbouwen of vragen hoe mensen dieren of dingen er uit de een los de ander als onderdeel van een inte zien of hoe je hen vindt graal gepresenteerde les waarin ook aandacht is voor zinsbetekenis en het onderscheid tus sen zinnen en niet zinnen het derde voor nen en niet zinnen van elkaar onderscheiden beeld ook een lesfragment heeft uitsluitend en zinnen opbouwen alle drie typen vaardig op dat laatste betrekking heden lijken getuige de resultaten van mijn ik heb een aantal redenen voor deze selectie onderzoek noodzakelijk voor het bereiken een daarvan is heel praktisch bij zinsanalyse van het uiteindelijke doel het actief beschik worden zogenaamde zinspatronen gebruikt ken over zinsbesef ik presenteer hier twee definities van syntactische en semantisch e 92 moer 199 3 4 a martha is de gymjuf op basisschool de distel ze is boos op groep 6 ik breek mijn nek over die troep van jull i e mop pert ze jullie moeten eerst opru i men daa r na gaan we pas trainen voor de sportdag de kindere n ru i men op wat l i gt er allemaa l i n de za al te s li nge r en martha somt het op een rood spo rtbl oesje een zwarte voetbalbroek twee l ange versleten bruine springtouwen ee n oude modderige tenn is sc hoen drie g li mmende knopen een kapot sportb roekje een afgek l oven rotte appel en een ges ignee rde voetbal ma r tha gebruikt extra woorden om te vertellen hoe de t r oep er u itz i et dat zijn bij voeglijke naamwoorden opdracht 1 sch r ijf d ie bijvoeg lijke n aamwoo r den hieronder op in de kast vindt martha nog meer romme l all emaal meda il les en l i ntje s de kinde r en moeten de medaille s links op de plank legge n en de lin tj es re c ht s opdracht 2 hoeveel medailles tel jij opdracht 3 hoevee l lintjes tel je hoeveel ges t reepte meda i lles tel ji j hoevee l lange l intjes z i jn e rb ij hoeve el gedeukte medail l es z ij n erbij hoeveel brede li ntjes te l j e hoeveel kapotte ges treepte medailles tel jij hoeveel lange b rede lint j es zijner hoeveel gestippe lde medail l es zi jn erbij hoevee l zwa rte l i ntjes te l je hoevee l w i t te medaill es tel je de onderstreepte woorden hierboven noemen hoe de lintjes en de medailles er uitzien het zijn bijvoeglijke naam woorden met zulke bijvoeglijke naamwoorden kun je vertellen hoe mensen dieren of dingen er uitzien opdracht 4 vul in de zinnen hier o n der zo n b ij voegl ijk na a mwoo rd in dit ineen gymschoen deze meda ill e is dit is een de evenw ic htsbalk i s martha i s een 8 van de s portd a g ma akt basi ssc hoo l de d iste l i ets hee l bi jzonders e r komt e en ec hte s porthe ld op sc hoo l is het ruud gu lli t nee d i e kon niet is het dan yvonne van gennip nee die kon ook niet het i s henk blok de beste zwemmer van d e stad voorbeeld 2 pag 93 96 les 21 vertellen hoe iets er uitziet of hoe je iets vindt 1992 3 4 mo e r 93 opdracht s kij k goed naar de p laatjes en vul de antwoo rden in 1 henk draagt een kleine duikbr il die zie je op pl aatje en niet op plaatje dat weet je doo r het woo r d de duikbril op het andere plaatje is 2 hij heeft een witte badmuts d ie zie je op plaatje en niet op plaatje dat weet je door het woo rd de badmuts op het andere plaatje is 3 oguz heeft een lange vragen lijst die zie je op plaatje en niet op plaatje dat weet je door het woord de vragen li jst op het andere pl aatje i s een vragen li jst 4 de k i nderen hebben voor henk een mooie tekeni ng gemaakt he n k is blij dat zie je op plaat j e en niet op plaatje op het andere plaatje is henk hij vindt de teken i ng met de woorden klein wit lang mooi en blij kun je vertellen hoe mensen of dingen er uitzien wat zijn het voor soort woorden opdracht 6 kruis het juiste antwoord aan naamwoorde n bijvoeglijke naamwoorden cl werkwoorden c opdracht 7 bekijk de dingen op de tekening h ieronder goed schr i jf b ij 1 en 2 ee n d i ng op dat je ziet sch r i j f bi j 1 en b ij 2 dus een naamwoo r d op 2 opdracht 8 vertel nu bij la en bij 1 b in een complete zin hoe je de d i ngen bij 1 en bij 2 vindt of hoe ze er uitzien zorg ervoo r dat de zi nnen er ook uitzien als complete zinne n la 1b d de leerlingen van groep 6 spe l en een voetbalwedstrijd tegen groep 6 van een ande r e schoo l bart van groep 8 zal een verslag voor de schoolk rant maken tijdens de wedstrijd krabbelt hi j haastig wat aanteken i ngen op een blaadje hier z i e je z ij n aantekeningen opgetogen publie k sterke tegenstande r gemeen truukj e oneerlijke scheidsrechter spannende wedst r ij d formidabel doelpun t bart heeft kort opgeschreven wat hij ziet en hoe hij dat vindt opdracht 9 zet op het l i jstje van bart een streep onder de woorden die noemen hoe h i j de mensen en de d i ngen vindt zet dus een streep onder de b ijvoegl ij ke naamwoorden opdracht 10 de aantekeningen van bart zij n nog geen complete z i nnen wat zij n het dan vul in het zijn later op de dag maakt bart met z ijn aanteken i ngen een verslag eerst maakt h ij c omplete zinne n van z ijn aantekenin gen hij zorgt ervoor dat zij n comp l ete z i nnen er ook uitzi en als complete zinnen 94 moer 1992 3i4 opdracht 71 he l p jij bart even maak complete z i nnen van de naam woordg roepen zorg ervoor dat de zinnen e r ook uitzien als complete zinnen naam woo rdgroep complete zin opgetogen publi ek sterke tegen stande r gemeen truukje oneerl ijke sc heidsrechte r spannende wedstri j d fo r midabe l doelpunt h ieronder zie je een deel van het vers l ag van bart soms vo r mende woorden al een complete zin soms vormen ze een naam woo rdgr oep opdracht 12 vul i n complete zin of naam woordgroep 1 joy is snel 2 een slo rd i g doelpunt 3 een hoge kopbal 4 lotteisfel 5 e e n afgrijs e lijke kreet 6 een ernstige blessu r e 7 dr ie boze spel ers 8 een bloedneus en een gescheurde lip 9 lotte krijgt een gele kaart 10 martha is woedend opdracht 13 wat ve rtellen we i n de naam woo rdgroepen en i n de complete z i nnen kruis het j uiste antwoord aan we verte l le n cl wat de mensen of de dingen doen hoe de mensen of de d i ngen zijn de comp l ete zinnen van opdrac ht 12 en 13 zien er nog niet uit als complete z i nnen opdracht 14 zo rg ervoor dat de complete zin n e n er uitz ien als complete z i nnen opdracht 15 maak nu b i j e l ke naam woordgroep h l eronde r een complete zin 11 twee gevaar li jke strafschoppe n 12 de s nel le ke e pe r 13 het vermo ei de sc hoole lft a l 14 de f raa ie over win nin g 15 de trotse gymju f e oguz schrijft ook een stukje voor de schoolkrant hij schr ijft over ruud gullit de voetbal ler h i er zie je de eerste zin 1 gu lli t is een voetba ll er opdracht 16 wat vertelt oguz in zin 1 kruis het ju iste antwoord aan h i j vertelt wat gullit doet o wat gu lli t is 1992 3 4 moer 95 oguz is nog n i et helemaa l tevreden over z i n 1 gullit is niet zomaa r een voetba l ler vindt hij ik ga ve r tellen hoe i k gul lit v i nd en hoe h ij er uitziet opdracht 17 ve r te l i n zin 1a hoe je gul li t v indt en hoe hij er uitziet voeg twee b i jvoegl i jke n aamwoo r de n aan de z i n t oe la gu l lit is een voetballer in de tweede zin van z ijn stukje vertelt oguz wat gul l it n i et doet 2 h i j k a mt zij n ha r en n iet ove r z i n 2 i s oguz ook n i et meteen tevreden hij wil ook gr aag ve rt e l len hoe l ang het h aar va n gu ll it is en hoe het er uitz i et opdracht 18 vertel in z i n 2a hoe l ang het ha a r van gullit i s en hoe het er uitz iet voeg twee bijvoeglijke naa m woorden aan de zin toe 2a hij kamt zijn haren niet in de derde zin vraagt oguz wat gullit misschien wel doet 3 tra i nt zo n voetballer oguz wi l de v r aag een beet j e preciezer make n hij wi l vragen wanneer of hoe vaak zo n voetballe r t r a in t opdracht 19 vraag in zi n 3a wannee r of hoevaak zo n voetballer tra int voeg ee n b ij woo rd o f een bi j woord groepaa n de zin toe 3a trai nt zo n voetballer ten s l otte schri j ft oguz in een z i n op wat h i j van gu l lit vindt h ij de n kt lang na ho e vindt hij g u llit nu e i genlijk gewe l d i g pr a c h t ig aa r dig een held ee n voorbeeld een toffe ke rel opdracht 20 hoe vind jij gullit vul het in in zin 4 4 gu lli t is kenmerken van zinstypen in termen van drie worden als grammatica onderwijs maar dat woordsoorten een voorbeeldige behandeling het in belangrijke opzichten verschilt van de daarvan valt eenvoudigweg buiten het korte traditionele schoolgrammatica het eerste en bestek van dit artikel tweede voorbeeld zijn representatief voor twee maar zelfs als dat niet het geval was geweest derde van de inhoud van zinnen bouwen zo dan nog zou ik van mening zijn dat juist pre wel wat de brede context als wat de nadruk op sentatie van zinsbouwoefeningen en in groter de produktiviteit van de leerlingen en het func verband voorbeelden van oefening in het on tionele karakter van enkele van de opdrachten derscheiden van zinnen en niet zinnen vrucht betreft het derde voorbeeld contrasteert met baarder is daar heb ik drie redenen voor ten de nu gangbare schoolgrammatica door de eerste is het materiaal te beschouwen als een exclusieve semantische benadering concrete praktijkvertaling van de theorie met de belangrijkste reden is echter dat het mate andere woorden het materiaal illustreert de riaal direct bruikbaar is en het principe ervan behandeling van het normatief grammaticale eenvoudig toepasbaar voor iedereen die wel zinsbegrip en toont daarmee het hartje van de inziet dat het leerzaam is dat kinderen op deze leergang manier zinnen bouwen maar die nog niets ten tweede hoop ik te laten zien dat zinsop voelt voor een volledig uitgewerkte leergang bouwonderwijs dan weliswaar beschouwd kan het materiaal en in het bijzonder de volledig e 96 moer 1992 3i4 les kan als zodanig behandeld worden maar de notie woordgroep hier ook facultatief is het leent zich ook voor behandeling in stelvaar alleen zinvol te behandelen in contrast met de digheidslessen notie complete zin die komt hier terloops en uiteraard onvolledig aan de orde in de laatste bru i kb aa rh ei d e n t oep asb aar h ei d opdracht vertel wat de mensen dieren of dingen doen toch is voor de liefhebbers met het bouwen van zinnen verloopt in deze leer behulp van deze beknopte typering het con gang stapsgewijs visueel materiaal hoort er trast duidelijk te maken woordgroepen en altijd bij dat blijkt al direct uit de openingszin dat geldt zeker voor de woordgroepen in dit van het eerste praktijkvoorbeeld dat plaatjes fragment vertellen niet wat mensen dieren of materiaal wordt hier niet getoond omdat het dingen doen overigens kan behandeling van eigenlijk om het even is waaruit het bestaat in de stof in het als laatste gepresenteerde voor de allerprilste versie van deze zinsbouwoefe beeldfragment als die voorafgaat aan zins ning gebruikten we bij voorbeeld een repro bouwoefening goede diensten bewijzen bij het duktie van chagalls fiddler on the roof in behandelen van het onderscheid tussen zin en grammatica in balans tekende de illustratrice niet zin of woordgroep uiteraard kunnen een boerderijtafereel en in zinnen bouwen de triootjes uitingen naar hartelust vervangen tekende ik zelf de huiselijke idylle van een worden door identiek gestructureerde maar brandend haardvuur een breiend vrouws en andersluidende uitingen de bibliotheekjujlacht een lezend manspersoon een kraaiende baby de bibliotheekjuf is mooi de mooie bibliotheekjuf en een sluimerende poes de laatsten met niet lacht die enge witte hond bijt die witte hond is eng nader te bepalen geslachtelijke identiteit die enge witte hond et cetera het fragment kunst of kitsch t werkt spreekt nogal voor zich en ik besteed er daarom klassikaal te werk gaan bij het stapsgewijs verder geen aandacht aan bouwen van zinnen zie vooral het eerste voor beeld is niet strikt noodzakelijk wel raad de eenentwintigste les mijn tweede voor zaam de sturing die van het materiaal uitgaat beeld zie pag 93 96 behandelt het zinstype is wel wezenlijk niet omdat de spontane crea waarin verteld wordt hoe iets eruit ziet of hoe je tiviteit van de leerlingen nu eens nodig de kop iets vindt koppelwerkwoordszinnen er is veel ingedrukt moet worden ervaring heeft trou aandacht voor instrumentele kennis van het wens geleerd dat daar geen sprake van is bij bijvoeglijk naamwoord delen n en s en voor oefeningen als deze maar omdat dit proces de zelfstandig naam woordgroep bij het bou van inhoud selecteren en detailleren gewoon wen van zinnen in de delen c n en e valt de sturing behoeft het is immers niet de bedoe nadruk op het omwerken van aantekeningen ling althans niet van deze leergang dat leer naamwoordgroepen tot zinnen deel n en lingen opsommenderwijs opschrijven wat hen komt ook opnieuw enigszins terloops het ver zoal in een oogopslag invalt de sturing schil tussen de zelfstandig naamwoordgroep houdt zo is de gedachte inhoudsvinding en en in dit geval de koppelwerkwoordszin met bondige formulering in gang dat is ook de een bijvoeglijk naamwoord als koppelcomple reden dat klassikaal zinnen bouwen aanbeve ment aan de orde voor wie weet heeft van lenswaard is als de leerkracht de alternatieven zinspatronen is dat verschil al vertrouwd wie op het bord schrijft zijn vorm en inhouds er zonder die kennis expliciet aandacht aan be verschillen hoorbaar zichtbaar en daardoor steden wil ontkomt waarschijnlijk niet aan een bespreekbaar kleine zinsanalytische ingreep op zijn aller in het hier gepresenteerde voorbeeldfragment eenvoudigst bij voorbeeld als volgt als je in een pag 92 heb ik de typisch grammaticale termi complete zin wilt vertellen dat bij voorbeeld nologie zoals naamwoord voor zelfstandig de pen in je hand rood is heb je niet alleen de naamwoord en bijvoeglijk naamwoord tus woorden mijn pen en rood nodig maar ook sen haakjes geplaatst die kan hier zo moge een woord om die andere woorden aan elkaar te duidelijk zijn gerust achterwege blijven het koppelen is ook hier geldt weer dat behan zelfde geldt uiteraard voor de termen onder de deling van de stof van het derde voorbeeldfrag stippellijnen ment goede diensten bewijzen zal 19923 4 moer 97 wat hoor ik toch vraagt klaas 3a het oude piepende draa iorgel de orgelman grijnst gijs b het oude draaio r gel p i ept ze lopen naar buiten om te kijken en te luisteren de c het draaiorgel is oud jongens zwaaien de orgelman zwaait ook zijn hond opdracht 3 in we l ke z i n ve r tellen we tegelij k wat he t kwispelt draaiorgel doet en hoe het is in zin la de orgelman zwaait 4a dat kleine blonde zingende meisje b de orgelman is aardig b dat kleine blonde meisje zingt c de aa rdige orgelman zwaa i t c dat kleine meisje is blond opdracht l in welke zin verte llen we tegeli j k hoede opdracht 4 in welke zin vertellen we tegelijk wat he t orgelman is en wat hij doet in zin meisje doet en hoe het er uitziet in zin 2a die grote zwarte hond blaft 5a di e oude man moppert die grote hond is zwart b di e mopperende oude man die grote zwarte hond c di e mopperende man i s oud opdracht 2 in we l ke zin vertellen we tege l ij k hoede opdracht s in welke z i n vertellen we wat d ie oude hond er u itziet en wat hij doet in zin man doet in zin uit het materiaal blijkt opnieuw dat kleine v oorbeeld 3 fragment uit les 25 wat ver eenvoudige tekeningetjes wezenlijk onderdeel tellen we in zinnen van de les zijn bovendien is de hel e les of delen ervan ik denk in het bijzonder aan deel n be trekkelijk eenvoudig naar andere context mu seumbezoek verhuizing te verplaatsen in passing in de stelles behoort zoals ik hiervoor al opmerkte ook tot de mogelijkheden facul tatieve terminologie is weer tussen haakjes ge plaatst expliciete referentie aan zinspatronen is geschrapt en uiteraard besluit ik met de opmerking dat ik aan wie meer wil zien desgevraagd de com plete leergang toezend 98 moer 1992 3 4