Zo werken met oudere teksten dat er werkelijk iets aan is

zo werken met oudere teksten dat er werkelijk iets aan i s gerda erne en steven ten brinke experim entbeschrijving gerda ern e voorinforma tie s teven ten brinke voorin formatie in 1973 voerde gerda erne onder mijn supervisie in het kader van haar studie voor het bijvak didaktiek aan de r u te utrecht een klein experiment uit met het beschei den doel uit te vinden of zij onderwijs in oudere literatuur zouden kunnen geven dat haar leerlingen werkelijk motiveerde het experiment slaagde omdat het toch wel het hoogst bereikbare in het leraarsvak is zo les te geven dat je leerlingen zich er volledig door aangesproken voelen leek het de moeite waard gerda s ervaringen te publiceren een tweede reden is dat stukjes praktijkbeschrijving hoe bescheiden van omvang ook waardevoller zijn dan grote stukken theorie het zo dadelijk volgende verslag is gebaseerd op het door gerda ingeleverde rapport het plan dat zij in februari 1973 ging uitvoeren wa s de re sultante van haar en van mijn bel angen het belang van gerda die haar studie met een leraarsbaan combineerde was een bepaald probleem dat zich in haar lespraktijk voordeed op te lossen zie de inleiding mijn bel ang was om een bepaalde onderwijs filosofie die ik in de loop der jaren ove ri gens zeker niet als enige had ontwikkeld en hier en daar bepr oe fd nog eens op een andere m anier in de praktijk te zien toepassen deze fi losofie kan kort ongeveer zo worden beschreven als je leerlingen werkelijk voor een of an der vak of vakonderdeel wilt interesseren dan m oe t je dat in de eerste plaats zien te bereiken via de keuze van je onderwerp of je opdracht niet via didaktische sausjes als afwisseling motivatie vooraf leuke sfeer in de klas goede persoonlijke contacten de voorn aamste reden waarom je als leerling voor de school gemotiveerd kunt raken is dat je er dingen leert en doet die je wezenlijk intere ss eren b v omdat ze van groot praktis ch nut voor je zijn omdat je een aan tal belangrijke dingen duidelijk worden omdat ze je aangrijpen of opwinden omdat je er iets over jezelf door ontdekt bij veel leraren komen leerlingen nooit zover bij sommige af en toe het zou vaker kunnen gebeuren als meer leraren zouden beseffen dat met leer li ngen voor hen interes s an te dingen doen kan dat de school niet zo schools hoeft te zijn er is natuurlijk wel het een en ander voor nodig denkwerk een goed begri p voor je leer li ngen eigen bel angste lling voor je vak en enig organ isatietalent de juistgenoemde filosofie waarover u binnenkort meer kunt le z en in mijn the many looks of mother tongue teaching wolters noordhoff longm an kan qua uitwer 237 king per vak of vakonderdeel verschillen wat het vakonderdeel literatuurgeschiedenis betreft hier had ik gemerkt dat deze voor leerlingen intere ss an te mogelijkheden biedt al s je je onderwijs baseert op een zg intrigerende vraag of opdracht dit geldt trouwens naar mijn idee voor geschiedenis onderwijs in het algemeen met deze aanpak had ik zelf nog slechts vluchtige ervaringen opgedaan vandaar dat het zin had dat gerda ermee experimenteerde we bekeken globaal met welke soorten van intrigerende vragen of opdrachten op het terrein van de 17e eeuwse literatuur gewerkt zou kunnen worden een van de mogelijk heden werd tenslotte door gerda concreet inge vu ld er kwam ongeveer dit uit bestudeer een 17 eeuws kroeglied probeer het te pakken in te voelen qua emoties instincten stijl effect enz transformeer het dan tot een succes vo120 eeuws singletje zo dat de basisidee emotie bewaard blijft dit is duidelijk een spannende opdracht die 16 jarigen kan fascineren en hen niet alleen het is dan ook een vrij complete opgave je moet er bij denken inleven creeren zingen je m oe t je bewegen temidden van ruige zienswijzen en instincten daarbij een reis makend in de time machine het resultaat van de lessenreeks die uit deze opdracht voortkwam was als werd ge hoopt o a de enquete resultaten zie eind van iii spraken duidelijke taal tot zover deze voo rinformatie zoals ik heb gezegd is gerda s experiment bedoeld als een stapje in de ri chting van een school die de leerlingen werkelijk motiveert het is natuurlijk een van de vele experimenten en experimentjes die nodig zijn om te maken dat zo n vernieuwing zich doorzet wat dat betreft is er nog werk aan de winkel i inleidin g het nu volgende lesplan is indertijd februari 73 geboren uit een groot gevoel van onbehagen literatuurgeschiedenis in de h a v o top voor mij een levensgroot pro bleem laten we er van uitgaan hier valt over te twisten dat we het noodzakelijk vinden iets aan literatuurgeschiedenis te doen niet alleen met het o og op het n aderende examen waarmee de leerlingen twee j 2 lang bedreigd c de maar zo wilt voor hun algemene ontwikkeling je moet er toch wel iets v an afweten maar hoe kan dit bevredigend gerealis eerd worden gegegeven een lakse h a v o groep nauwelijks geinteresseerd in literatuur ze wilden er het liefst zo min mogelijk voor doen het moest toch mogelijk zijn om wel interesse te kweken om hen iets leuk te laten vinden mijn doel was tweeledig in eerste instantie te zorgen dat ze met plezier kunnen werken aan een literair produkt uit het verleden met name uit de 17e eeuw juist die 17e eeuw schept vaak een afstand tussen de tekst en haar lezer in tweede instantie was het voor mij bel an grijk geworden te weten te komen of ee n 238 4 h a v o leerling het nog noodzakelijk vindt wat van 17e eeuwse literatuur af te weten uitgaan de van het standpunt dat voor leerlingen iedere tekst leuk k an zijn mits zij maar int rigerende vragen en opdrachten te verwerken krijgen heb ik het volgende gedaan dat mijn leerlingen geinteresseerd waren in hedendaagse muziek was mij voldoende bekend de z an geres zonder naam en corn elis vreeswijk om maar enkele vertegen woordigers van het moderne levenslied te noemen zij waren voor hen een begrip het plan was om liederen van bredero zo om te werken dat het een repertoire kon worden voor een z an ger es van het levenslied graag de liederen op muziek zetten of op een besta an de melodie maken tot slot een bespreking en misschien een uitvoering dat laatste wilde ik aan het enthousiasme over laten ii plannin g het geheel m oest 6 lessen duren inclusief een enquete bij de eerste les heb ik de leerlingen verteld wat we gingen doen de groep bestond uit 22 leerlingen ze konden zichzelf opsplitsen in 4 groepen v an 4 en 2 van 3 leerlingen ik heb hen zelf laten kiezen een andere mogelijkheid is dat de leraar zelf indeelt de liederen stonden op stencil totaal 5 waarvan de groepen er ieder 1 of meer ter keuze konden bewerken als voorbeeld vindt u aan het eind van dit artikel van gierige gerrit en modde van gompen de bewerking van de leerlingen is erbij opgenomen iii de lesse n na een kort klassegesprek over het genre van de liederen o a uit welke tijd ze komen en van wie ze zijn moeten ze nadenken over de aanpak de meesten w il len de tekst eerst goed uitpluizen een soort vertaling maken en daarna een bewerking in het moderne genre moet er een melodie bij vraagt een leerling natuurlijk ja mag zelf een melodie maken maar ook een bestaande nemen voor doe het zelvers liggen alle wegen open iedere groep heb ik een opbergmap met een nummer gegeven 1 t m 6 daarin kunnen ze alles wat met het projekt te maken heeft bewaren zodat het materiaal bij elkaar blijft zelf neem ik aan het eind van elk lesuur de mappen mee en deel ze weer uit aan het begin van iedere les dit om stagnatie door vergeten te voorkomen groep v bestaande uit een groep van 4 jongens die zo gauw de gelegenheid zich vo ord oet en dat is v a ak fanatiek gaan kaarten zij n al gauw in gierige gerrit b oeit hen in hoge mate ze proberen allemaal sterke woorden te vinden alle groepen zijn vanaf het begin goed bezig ik loop rond om af en toe wat vragen over moeilijke woorden en zinconstructies te beantwoorden na enig overleg heeft iedere groep een lied ter bewerking gevonden aan het einde van deze eerste les moet ik voor het eerst de leer li ngen attenderen op de bel en hen adviseren hun spullen op te bergen bi j de tweede les zitten alle leer li ngen snel weer in hun groep en na het uitdelen van de mappen zitten ze weer te discussieren over de diverse voorstellen een groep zit al zingend het lied te maken een an dere vraagt of er een piano op school is zodat ze hun li ed ten gehore kunnen brengen 239 de groep kaarters komt een stopkontakt achter het bord bekijken want ze willen thuis hun lied op de band opnemen ze kunnen dan rustig oefenen natuurlijk reageer ik enthousiast van mij hoeven ze zeker niet live op te treden als ze dat niet wi ll en helemaal geen pressie tot uitvoering een groep zit in een impasse zeker niet verwonderlijk ik vertel hun dat ook ik tracht te bemoedigen door te zeggen dat dit heel gewoon is doorgaan dan kom je er vanzelf overheen ik wil hen wel in de gaten houden zodat ik hen eventueel kan helpen het zou ve rv elend zijn als ze de mist in gingen derde les na binnenkomst aan de slag mededeling nog 3 lessen werken en dan moet het af zijn op een vraag van een leerling of ze het zelf moeten zingen reageren de andere leerlingen positief afspraak om de 6e les een soort uitvoering te houden tegen het einde van deze intens ie f benutte le s deelt de gr oep k aarter s me e dat z e klaar zijn met de tekst en vanavond thuis aan de slag gaan om de boel op de band te krijgen ik zit even met het probleem moet ik hun de twee resterende lessen niet iets anders opdragen ik doe het niet omdat ik vind dat ze hard en met enthousiasme hebben gewerkt een groep vindt het werken niet leuk ze vinden het zo moeilijk bij de vierde les delen de kaarters mee dat ze gisteren de hele avond bezig zijn geweest de hele les zitten ze na te praten ik informeer nog even of ze geen zin hebben in nog een lied maar ze bedanken vriendelijk ze gaan liever kaarten het stoort de anderen totaal niet de methode die de groepen over het algemeen toepassen is als volgt eerst de tekst bekijken dan in proza vertalen een passende melodie zoeken dan de tekst aanpassen d w z laten rijmen over problemen wordt soms heftig gediscussieerd maar iedereen komt tot een oplossing een groep vraagt nog of het goed nederlands is om te zeggen laat dit in liefde bloeien ik leg hun enthousiast uit hoe mooi dat is in de 17e eeuw en vertel kort iets over de rederijkerskamers een andere groep wil de volgende les een leeg lokaal om bij een gitaar hun lied te oefenen vijfde les dit is een afrondingsles iedereen m oe t aan het einde hie rv an klaar zijn voor de uitvoering d w z zingen geoefend hebben de tekst bij mij inleveren zodat ik deze kan stencilen zesde les eerst worden de stencils met hun eigen produkten uitgedeeld de leerlingen willen het nigt aa hak kan voordat er gezongen vynrrlt er kom e n leuke reakties te li opzichte van hun eigen lied zijn ze erg krities welke groep begint te zingen een groep die het zo m oe ilijk vond wil helemaal niet de an deren vinden dat erg slap er wordt wel geruzied over het eerste optreden iedereen w il zingen maar nieman d wil het eerst uiteindelijk biedt een groep zich aan de band zal voor het laatst bewaard worden luid applaus ze willen echter niet voor de klas dan maar blijven zitten geen dwang alsjeblieft na ieder optreden dat ove rigens verder wel voor de klas verloopt is er een warm applaus ook afloopt het daverend uit de hand tot slot wordt het bandje van de groep kaarters gedraaid een waarlijk sublieme compositie ze hebben bij het refrein steeds gejoel van fans opgenomen 240 in een wim de bie kees v an kooten achtig inte rview vertelt de leider v an de groep pipoe en de poppers hoe zij tot hun lied gekomen zijn daarna wordt het lied ten gehore gebracht het einde is tragisch nu zijn er nog krap tien minuten over waa rin de leerlingen de enquete vragen kunnen in vu llen ze vragen of ze hun naam erop moeten zetten ik zeg dat het niet hoeft een paar doen het wel de meesten niet mijn globale ind ruk is dat de leerlingen er veel plezier aan hebben gehad door middel van die enquete wilde ik te weten komen a of ze er plezier aan hadden beleefd b of ze er ook nog iets van hadden geleer d c of ze het nodig vonden iets van 17e eeuwse li teratuur te wete n d of ze de gevolgde methode daa rv oor de goede manier vonden om de stof te be naderen ook heb ik hen naar suggesties gevraagd voor andere lessen iv samenvatt e nde concl u sies 1 projekt je ges l aagd veel p lezie r 2 ze hadden er ook nog wel iets van geleerd 3 leerlingen vinden het noodzakelijk iets van 17e eeuwse literatuur te weten 4 de gevolgde methode is hiervoor de aangewezen weg suggesties toneel verhalen schrijven liefst veel groepswerk voor de exacte cijfers kan de lezer zich altijd tot mij wenden een volledige uitwer king hier zou te veel plaats innemen de lezer kan uit deze konklusies zijn konklusies trekken ook over de gevolgde methode die misschien kritiek zal uitlokken v opmerkingen achtera f d ri e leerlingen hadden er geen plezier aan beleefd zie derde les ik wist vermoedelijk wel wie dat waren dit baseerde ik op opmerkingen tijdens een van de lessen ik had eigenlijk met deze leerlingen moeten doorpraten waarom ze het niet leuk vonden helaas heb ik dit door tijdgebrek toen laten zitten bij herhaling van een soortgelijk projekt zou ik zeker deze nalatigheid herstellen bovendien zou ik geva rieerder te werk wi ll en gaan en niet alleen bredero uitkiezen nog een mogelijkheid is stukken van cats toetsen aan de hedendaagse opvattingen juist een uitgebreider programma nemen om de veelzijdigheid v an deze methode nog beter te laten uitkomen zelf heb ik aan dit projekt ook veel plezier beleefd de groep was t a v het vak nederlands veranderd ze hadden ideeen gekregen en voor de uitvoering daarvan wilden ze ook werken het is voor mij fijn geweest een methode te leren kennen om met meer an imo aan literatuurgeschiedenis te werken zeker in deze groep 1 j an van scorelstraat 4 3 utrecht te l 030 517653 241 van gierige gerrit en modde van gompe n de gierige gerrit die lebbige dief dit monsterurn of ongediert die vrijt nu zijns gelij k dat voert zo hogen pracht die vrijt nu etc dat voert zo etc wangt hij het modde van gompen lief daar wordt gien snof gien snee versierd die lelijk is en rijk of t is heur dag lijks dracht die lelijk is en rijk of t is heur etc die lelijk is en rijk gerrit is wat rood en wat blauw zij het ien azingt ruim v an vel wat paars wat kakelbongt niet muisvaal noch niet bongt wat paars wat etc niet muisvaal etc z n tangden as ien wouweklauw na t rottegrauw gelijket wel ma staan averechts in z n mongd naar zwart was t in de grongd staan averechts etc naar zwart was etc hij ziet er nou zo jongetjes uit haar tangden zijn kastangiebruin wangt hij het korts ehaard heur lippen en pinpelpaars wangt hij het etc heur lippen etc nadat hij schoon was uit eruid ze het ien veurhoofd tot heur kruin kreeg hij z n twiede baard en hier en daar wat haars kreeg hij etc en hier en daar etc hij is zo ankstelijk mooi in haar vermaalde wangen bliek men vreest dat men hum ziet en in heur mooie kin men vreest dat men hum ziet en in heur mooie kin zijn vaar het brieven van octrooi daar ziet men t leger van de griek men mag t nadrukken niet en trotse trojen in men mag etc en trotse etc zo iemand nog een stempel vindt ze is geborst gebuikt gebild die kapt ze vrij an twee en louter in de vang die kapt ze etc en louter in de vang en drijft ze met die woste wind praat van nu siiadiei zo gij wilt diep in de zuier lee dees het ien ander gang diep in de zuier zee dees het etc diep in de zuier zee lebbig onaangenaam bits versierd bedacht modde van gompen oneervolle naam voor wouweklauw nagel van een wouw een vuile lompe vrouw ehaard zijn haar verloren azingt aangezicht ankstelijk vreselij k vermaalde gepleisterd e t in 9e strofe het aangezicht van gerrit louter in de vang geheel en al in de stempel waarmee het gezicht nagedrukt zou bloei kunnen worden rosbaaier ros beiaard snee snit 242 van gierige gerri t gierige gerrit die snode rakke r die houdt wel van een stevige pakker hij heeft daarvoor jacquelien een lekkere geile rijke tuien refrein doebie doeb dab enz ze is helaas wat ruim van ve l en haar kleurtjes doet het ook wel ze is van het vuilnisbakkenra s en ze is wat zwart onder het gras refrei n ze is geborst gebuikt gebild als het ware in elkaar gedrild ze is lekker niet overrij p een alternatief voor een vergrijp refrein gerrit is bont tot op zijn kon t en hij heeft een fietsenrek in zijn mond het is een kale oude so k met een sikje als een versleten bok refrein ook jacquelien die mooie snol ja ook zij ging op ho l door iedereen in de steek gelaten stierf gerrit eenzaam en verlaten 243