Documenten
versla g uit zien welke methode n gebruiken we en welke vertaalde teksten waarom zouden we zoenen floor baste n zoals moedertaaldidacticus pie t hein van de ven heleen litmaath zei i s zoenen een dialoog we weten allemaal dat van het een het ander kan komen en zo kan dees maas zoenen aangeduid worden al s de eerste s tap voor het instand houden van de menselijke zoenen staat niet soort een zoen van europa dat is hier bedoeld als de aanraking met een vreemde literatuur uit in koenen ons eigen europa die tot een omhelzing en meer zou mogen leiden zoenen is du s b e la ng rijk maar wie doet het nu met wie lit e ratuur e n lezer houden nu eenmaal een dialoo g de met de economische eenwording van europa tekst biedt ee n eigen werkelijkheid aan de lezer en de verbrokkeling van het oostblok is er interpreteert deze en projecteert zijn eigen we meer reden dan ooit om binnen de cultuur van reld terug in de t ek s t maar teksten kunnen zo europa de lijnen van gemeenschappelijkheid goed al s lez e rs verschillen literatuur van ove r te volgen nu op zo weerzinwekkende wijz e de grens proeft anders dan literatuur van hier alom het nationalisme van de naderende euro en dat is voor de lezer wennen geblazen pese eenheid een grote ske vertoning maakt volgens socioloog kees sc luyt heeft lit eratuur aldus organisatoren wam de moor en margit ee n drietal functie s ze heeft een opvoed e nde ka van woerkom in hun voorwoord bij het taak z e is een afspiegeling van de s ociale en po programmaboekje van de conferentie een zoen litieke werkelijkheid en ze biedt een bijdrage van europa die op woensdag 3 0 september en aan de cultuur als literatuur ove r de grenzen donderdag i oktober 1992 aan de xu nijmegen heen komt is er dus kan s dat ze het individu zo werd gehoude n en mede was georganiseerd zeer beinvloedt dat deze meer gaat b e grijpen door de stichting promotie literatuuronder van de andere cultuur en samenl eving dat is de wijs belangrijkste reden waarom we over europe es een zoen van europa een verleidende tit el literatuuronderwij s kunnen praten hoewel de belangstelling iets minder groot was wam de mo o r voegde daaraan toe dat er een dan de organisatoren hadden verwacht nu in discrepantie is tussen het ideaalbeeld van bre de ternationalisering van de literatuurlijst zo en vo re orientatie en vatbaarheid voor culturen van gu e lijkt de moor europa is even niet in trek anderstaligen en de praktijk waarin d e l e stijd wat wil je ook met zoveel gerammel aan d e voor literatuur ste eds wordt bedreigd door d e achterdeur eisen die het vak stelt aan praktische vaardighe de sprekers op de conferentie bleken er nog den ten aanzien van het eerste haakte hij in op niet uit te zijn of ze europa gingen omhelzen het pleidooi van de cven voor het opn e men of negeren want wat is europa zoal s het er de van vertalingen in d e literatuurlijst daarvoor laatste jaren bij is komen te liggen is het wel op pres enteerde hij een lijst van wereldliteratuur weg naar een identiteit en zo ja is er dan reden vanaf d e bijbel en de klassi eken tot in de eigen voor euforie je zou het met al die opgestoken tijd waaraan hij een halfjaar met zijn s tudenten eigen vlaggen overal ni e t zeggen en ee n groot aantal deskundigen had gewerkt toch hielden de twintig sprekers en honderd de moor 1 99 2 als slechts een van de sugges vijftig congresgangers zich deze treurnis ten ties om mensen bewust te maken van de een spijt dapper aan de rode draad van de conferen heid e n versch eidenheid in de europese litera tie waarom zouden we en hoe kunnen we eu tuur ropees literatuuronderwijs verwezenlijken wat kijken over de grens betekent h e t vo e ren van kunnen we leren van andere europese landen een externe dialoog waarin de eigen cultuur gaan onze literatuurle s sen er een beetje anders dat wat je als natuurlijk en vanzelfsprekend 2 8 moer 1993 i ervaart wordt ontmaskerd zo n externe dia wat de didactiek betreft door een keuze te loog draagt bij tot reflectie aldus piet he in van maken uit de traditie en die contrastief te be de ve n die er dankzij zijn onderzoek binnen het handelen kan getoond worden dat interpreta international mothertongue education net ties fluctueren en historisch gebonden zijn work imen ervaring mee heeft s lands wijs s lands zoen de voorsprong van het verleden which texts from which cultures and periods do we wish our students to encounter and de leidse mediaevist frits van oostrorn maakte why met deze vraag opende curriculumont in een geestig betoog duidelijk dat we in deze wikkelaar robert protherough uit hu ll zijn uitleg problematiek hopeloos achterlopen bij de mid van de situatie in het engelse literatuuronder deleeuwers hoe wereldvreemd het schoolkli wijs ja welke teksten en waarom dat het ant maat waarin alle literatuuronderwij s bestond woord op deze vragen per land verschilt werd uit het lezen van cato vergilius en ovidius in op deze conferentie zichtbaar aan een vergelij onze ogen m oge schijnen het gaf natuurlijk de king van de situaties van het literatuuronder to e nmalige cultuur een eenheid waarvan men wij s in zweden hongarije en engeland bij de nu niet eens kan dro men van bologna tot eg literatuurkeuze in het curriculum speelt altijd mond lazen en spraken alle intellectuelen de h e t conflict een rol tussen het via de literaire er zelfde taal en hadde n globaal hetzelfde onde r fenis scheppen van e en nationaal identiteitsge wijs genoten en dat terwijl europa in politi ek voel en h e t door middel van buitenlandse lite opzicht volstrekt gefragmenteerd was in ne ratuur leren begrijpen van andere culturen derland war e n wij toen heel ontvank e lijk voo r waar sc huyt en de moor voor pleitten de meesterwerken van de europese literatuur het is een ideologische en politieke kwestie en van oortrom is e rvan overtuigd dat wij toen die te maken h e eft met de relatie tussen literari alert e volgers van de europese letterkundige teit en macht in onze maatschappijen voor de ontwikkeling waren omgekeerd gelden vlaming r o nald so e taert in een verdeeld belgie ruusbroec beatrijs van nazareth en hade een herkenbare aangelegenheid met het cite wijch in het buitenland als absolute toppers ren van ton lemaire s moet elke twijfel van van oortrom erkent dat het voor de hand ligt europa leiden tot twijfel aan europa lemaire de middelnederlandse literatuur in de europese 199 1 gaf hij lucht aan eigen twijfel hij merkte context te be s chouwen langs de oostgrens in op dat europese en wereldliteratuur goed pas de richting van het duits langs het zuiden naar sen in het kader van de strijd tegen het nationa het frans daar lagen de grenzen open maar te lisme maar vroeg zich tevens af wat een euro gelijkertijd waren d e taal en cultuurverschillen pese gedachte is en of elk land af kan zien van toch zodanig dat een zeker isolement e en eigen het stellen van de eigen cultuur als s uperieur literatuurprovincie deed ontstaan aan europe e s literatuuronderwijs als typisch voorbeeld van een nederlands hoogtepunt dat uitwaaierde over heel europa de hongaarse uitzonderin g geldt het reinaert verhaal of eigenlijk de twee ve rhalen van den vos reyna erde en reynaer s dit probleem van macht en literariteit is in histori e bij mijn weten opperde van hongarije extra duidelijk omdat deze natie pas oos troms nijmeegse collega paul wackers met t 3o jaar bestaat cultuur literatuur en nationale gepaste trots heeft geen enkel ander middel identiteit zijn er niet van elkaar te scheiden eeuws verhaal tot een ook maar bij benadering toch is hongarije een geval apart op het gebied vergelijkbare traditie geleid hij bracht het al van taal en literatuuronderwijs hoofdken len bekende verhaal tot leven door aandacht te merk is dat er op s ecundair niveau veel aan tonen voor de taal van de dieren in dit dierene dacht bestaat voor de europese cultuur het pos en hij vergeleek aan de hand van enkele verplichte lesmateriaal bevat de geschiedenis passages het origineel met de latere vertalingen van de hongaarse en europese cultuur vanaf en hertalingen tot die van van altena 1979 het gilgamesj epos en het oude testament tot van nimwegen 1 979 en biegel 1973 toe en vandaag de wereldliteratuur neemt in alle ja 1993 1 m oer 29 ren van de middelbare school minstens 3 5 van de lessen moderne vreemde talen in de oor het literatuurgedeelte in maar soms loopt het spronkelijke taal worden gelezen maar dan met zelfs op tot 7 5 zoals docente veronika ki ss taalvaardigheid als doel al lange tijd staat de in spira zelf verhinderd bij monde van invaller houd van het literatuuronderwijs ter discus sie en discussieleider ton moens liet weten de te gaat het om een nationaal erfgoed een canon rugkeer van hongarije in de west europese van literaire groten of het humanistisch erfgoed rangen houdt echter een achteruitgang van het van kritische distantie en betrokkenheid europese aandeel in de literatuurlijsten in de halverwege de jaren zeventig begint men in hongaren hebben gemerkt dat een zo intense zweden net als bij ons kritisch te kijken naar de belangstelling voor de europese literatuur een opzet van het mo edertaalonderwijs waarin voudig in de rest van europa niet voorkomt en vorm en inhoud tot dan toe ges cheiden waren waarom zouden zij dan na herziening van het naast het s timulus resp o nsmodel van de vrijle curriculum bevat het nog steeds een verbazing ze n methode en het literairhistorische norma wekkende hoeveelheid en verscheidenheid aan tieve model wordt ee n nieuwe me thode gein teksten die aan bod komen in de lessen moe troduceerd die uitgaat van een th e matisch model dertaalonderwij s in vertaling als het buiten dat ge bruikt kan worden voor vakove r s tijgend landse teksten betreft literatuur onderwij s maar de meningen over de hongaar s e aanpak het vak zweeds ontwikkelt zich net als bij blijken verdeeld een lijst waar kain en abel on s tot een meer le erlingge richt e n e rvarings orpheus homerus aesopus horatius dan ge rienteerd vak dat gebaseerd i s op de re latie te cervantes shakespeare r o binso n crusoe van taal en kenni s met ervaring het concept dostojevski stendhal kafka en nog vele ande tekst wordt in ruimere zin opgevat en taalvaar ren op voorkomen vraagt vrijwel zeker om te digheid wordt in haar functioneren binnen h et acher centered literatuuronderwijs en laat ge e n thema onderwezen literatuur speelt een b e ruimte voor eigen initiati ef van de leerlingen langrijke rol als bron van kennis van men s en de uitgebreide gevarieerde en intere ss ant e maat s chappij e n het kenniskader van een tek st keuze van werken ziet er heel aantrekkelijk uit geeft aanleiding tot refle c tie met betrekking tot om als culturele bagage mee te geven maar ho e ethnoculturele historische en c ontemp oraine zou je dat hier in nederland moeten re aliseren waard en malmgren hangt deze laatste metho en wat is het resultaat op lang e re termijn wan de aan hij benadrukt dat lite raire c omp e t entie trouwen omtrent het le esplezier dat leerlinge n e n gevoel voor symb o li ek n oodza kelijk zijn om aan deze lessen zull en overhouden lijkt ge als lezer een tekst af te maken en de close read rechtvaardigd ing methode faalt volge n s hem op dit punt in hongarije die nen lit e raire teksten o o k als basis voor taalvaardigheidsonderwijs en tek st de les voor nederland analyse is gekoppeld aan schrijfonderwijs dez e constatering roept vrag e n op over de n e der vragen die wij ons in nederland volgens piet landse situatie waarin het moedertaalonderwijs hein van de ven hij werkte binnen het imen opgedeeld is in literatuur taalvaardigheids en onder meer samen met malmgren en kiss spi grammatica onderwijs en waarin schrijf en ra zouden moeten stellen als we onze situatie literatuuronderwijs los van elkaar staan t erwijl vergelijken met de zweedse zijn die relatie er vroeger wel was zoals uit histo waar is bij ons de kritische functie van litera risch onderzoek blijkt tuuronderwijs gebleven waarom functioneert de literatuur in ons on de situatie in zweden derwijs niet langer als sociale fantasie hoe staat het bij ons met thematisch onder ook in zweden zo berichtte lars g ran wijs waarin spreken schrijven luisteren lezen malmgren uit lund kent het landelijk leerplan spellingen en interpunctie worden onderwe een voorname plaats aan literatuuronderwijs zen in hun functioneren binnen het thema toe men leest er tijdens de lessen zweeds en waar is onderwijs gebleven dat streeft naar vak culturele orientatie buitenlandse teksten in kenintegratie en uitgaat van het leren en niet vertaling terwijl deze buitenlandse auteurs in van clusters van kennis 30 moer 1993 i eventueel het hongaarse en het zweedse bekritiseerd er is bijna sprake van censuur de moedertaalonderwijs orienteren zich cultureel grote werken uit de europese literatuur krijgen en streven naar reflectie op waarden en nor op deze manier weinig kans om door te drin men naar oordeelsvermogen dat roept de gen in het engelse literatuuronderwijs ook al vraag op waarom moedertaalonderwijs in ne omdat het verbreden van de culturele horizon derland zich momenteel niet op cultuur orien in het kader van de multi ethnische samenle teert maar op vaardigheid niet streeft naar re ving e erder leidt tot inbreng van caribische flectie maar naar toepassing zich orienteert op indiase en afrikaanse literatuur dan van russi praktisch nut en niet op ethische waarden sche of italiaanse aldus van de ven toch zijn de engelsen in het voordeel wat het aanbod aan buitenlandse literatuur betreft om het engelse model dat succesvo ll e europese werken binnen de kortste keren in het engels vertaald zijn som terug naar engeland daar was aldus pro migen zien deze ontwikkeling als een typisch terough in de jaren vijftig nauwelijks of geen voorb ee ld van engels in sularity and prejudice k euzevrijh e id voor leraar en leerling e n mo est bovendien spelen motivationel e redenen en shak espeare behandeld worden met kinderen gels is zelf e e n belangrijke internationale taal van elf twaalf en de rtien jaar een situatie die chauvinistisch e economi s che en praktische re ve rge lijkbaar i s met de huidige situati e in hon denen zoals tijdgebrek en nadruk op compe garij e in de jaren ze s tig en zeventig dee d zich t e ntie een belangrijke rol voorlopig geen dezelfde ontwikkeling voor als in zw e den het schijn van kans voor europa dus ook deze ond erwij s werd van selectiv e tot bijna univer zoen wordt geweigerd s eel comprehen s ive e n dat bracht e en herzie ning van h e t literatuurprograrruna met zich samenwerking tu ss en de sec tie s mee leraren engel s wild en af van h e t natio naal e rfgoed model en ging en zich ook onder en engeland i s ni e t de enige vrijer die van invloed van de dartmouth conference in 1966 m ei sje europa niets wil weten wam de moo r int ernationale r oriente ren ook hie r kwam de sprak in dit kader met lothar baier 199 1 over nadruk meer te ligg en op de behoeften van de een europee s autisme europa is momenteel leerling d e literatuurke uze beru s tte niet meer zo met zichz elf bezig dat het geen oog m eer op e en vanzelfs preke nde vasts taand e garantie h eeft voor de res t van de wereld het gevaar voor kwaliteit maar werd een punt van di scus van nationalis me is door het in s tand houden s ie van een conservatieve xenofobie nog st eeds maar onder de cons erv atieve rege ring die niet geweken het is daarom juist zo belangrijk s inds het begin va n de jaren tachtig aan het be om kennis t e maken met en begrip te hebbe n wind is werd het literatuuronderwij s opnieuw voor d e eigenheid van andere culture n e chter ge centralis eerd e n kwam e r ee n nationaal door versc hillende factoren zoals de opkomst curriculum hoewel dit curriculum ruimt e van de televisie is de afgelopen dertig jaar lezen biedt aan literatuur in h e t engel s uit verschil al s vrijetijdsbesteding een ondergeschikte be lende landen e n daar du s ook vertaalde t e ks ten zigheid geworden om dit probleem op te van onde r vallen wordt h e t l e zen e rvan niet echt gen pleit hij voor hantering van vertaalde wer aangemoedigd laat staan dat het v e rplic ht i s om ke n en samenwerking tusse n d e talensecties e e n europes e klass ieker te lezen voor het eind ofwel voor een internationalisering van het li e x amen de enige europe s e cultuur die voor teratuuronderwijs h et a level e xamen gelezen wordt i s sopho dat dit gemakkelijker is gezegd dan gedaan cle s merkte proterough enigszin s badinerend blijkt uit de lezing van anglist en auteur van het op de heersende tend e ns richt zich op natio literatuurs c hoolbo ek rliym e and r eason dick nale en noordamerikaans e auteurs wat een sierse ma hij constateert dat literatuurdidacti ek beperking van de variati e inhoudt en h e t onderwijs in het engels altijd enigszins lerare n die teksten uitkiezen die een kritisch e langs elkaar h een hebben geleefd via bron of radicale houding ten aanzien van de maat zwaer 1 9 77 wij st hij op de di screpantie tussen schappij zouden kunn e n b evorderen worden rijke traditie aan literaire kritiek enerzijds e n 1993 1 moer 31 geringe bijdrage aan de vooruitgang van de teksten spreekt hoewel steeds anders gefor theoretische literatuur wetenschap anderzijds muleerd van eventueel in vertaling tot uiter er wordt nog steeds gewerkt met een lijst vra aard meer vertalingen was het een veel ge gen over de tekst die meestal elk theoretisch hoord voorstel en dat mochten we ook kader of begrippenapparaat mist verwachten op een congres over de internatio omdat een zekere leidraad toch nodig is lijkt nalisering van het literatuuronderwijs een meerderheid van de docenten engels nog voor de gemiddelde congresganger met steeds een vorm van literair historische bena nam e voor de doc enten bleef de hamvraag dering te wi ll en handhaven in tegenstelling tot echter hoe kan dat onderwijs in de wereldlite de docenten nederlands leggen ze geen hoge ratuur gerealise e rd worden een zaligmakend trendgevoeligheid qua literair kritische theo antwoord zal hij niet gehoord h e bbe n maar rieen aan de dag ook neerlandicus auteur jo wel suggesti es waar in de to ekom s t m e e ge dautz e nberg voorziet problemen bij onderling e werkt kan worden afspraken en samenwerking tu ssen de talens e c in de eerste plaats we rd er van de gele g e nheid ties hij merkt op dat in het geval van onderlin gebruik gemaakt om de kinder e n van de reke ge afstemming qua terminologie bij de diverse ning binn e n het huidige literatuuronderwijs moderne talen de si tuatie kan onts taan dat een s in de schijnwerpers te z e tten werken uit het vak nederlands als basi s vak de behandeling de klassieke oudheid de bijbel d e ru ss isc h e li van de literatuur e erder en uitvoeriger kan be te ratuur en h et reinaert verhaal kre gen bij ginnen en dat de andere talen al s aansluiting zo ndere aandacht d e s prekers rudi van der hierop dienen bovendien liggen ook volgens paardt anton van hooff elle n van wolde wille m hem de meningen tu ssen de secties nog te ver weststeijn paul wa ck ers bepleitten nie t alleen uit elkaar of weet men althans niet ge noeg van het gebruik van deze t e ksten z e spraken ook elkaar over een nieuw e benad ering ervan door ze de europese literatuurdidactiek dat bleek op niet slechts te presenteren al s overblijfselen uit dit congres overduidelijk is te vergelijken met e en andere c ultuur maar te zoeke n naar het de jonge puber die zijn terrein verkent en on herkenbaar m enselijke in de tekst en brengt derzoekt ook de proble men vertonen over men ze di c hter bij de le erlinge n voor de g e eenkomsten wat is de eigen id e ntiteit wat te middelde moedertaaldidacti c us is dit zoiets al s doen als de ander niet me e wil zo e nen er e e n open deur intrappen maar de ernst waar werd e n op dit congres heel wat mondwater s mee e en en ander we rd ge zegd maakt duidelijk tandpasta s kauwgoms en nog m e er suggesties dat e e n de rgelijk standpunt buite n moer en naar voren gebracht om dit probleem te lijf te spl kringen nog lang geen gefundenes fresse n is gaan maar zoenen staat nie t in koenen zoals een foto album van ove rl e d en familie leden jaap fi s ch er eens stelde het is iets wat in de zo zou je de bijbel kunnen noem en ver praktijk geleerd wordt in het onderwij s speelt woordde oud testam enticus ellen van wo lde in ondanks de vele didacti s che theori e en die er de terminologi e van de twee jaar gel eden over bestaan de praktijk een be s li sse nde rol lede n armand van ass che zou men kunnen spreken van de noodzaak tot de s prong in h et verl e de n en de magne et van het hede n ee n over het wat van de vakoverstijgin g combinatie van historisering en a c tuali s ering ook prote ro ugh sprak ov e r he t belang van de een meerderh eid van de aanwe zi g en ble ek manier waarop oudere te k sten aan d e le erlin voors tand e r te zijn van het gebruik van verta gen worden voorge le gd framing was daarbij lingen in het literatuuronderwij s zowel bin zijn sleute lwoord prote rou g h verstaat daaron n en het vak nederlands als binnen de vreemde der de bewu s twording van de hi s torisch e con talen bij de vakken latijn e n griek s gebeurt te xt en de leerprocesse n di e bepalend zijn voor dit sinds enige jaren al meer dankzij de nieuwe de eigen interpretatie van een tek s t dit kan op einde xamennorm e n hierdoor kan de leerling vers chillende manieren bereikt word e n onder met m e er teksten kennis maken en dat kan andere door het vergelijken van verschillende weer resulteren in een b e ter begrip van en vertalinge n van e e nzelfde tekst of he t naast el meer voeling met de andere cultuur di e uit de kaar zetten van de e ers t e en latere indruk van 32 moer 1993 i bijvoorbeeld e en gedicht ook is het belangrijk in negen lessen werken behandeld van verschil dat de lee rlingen zich bewu s t worden van de lende europese auteurs relatie tussen de eigen interpretatie en de ver ook ronald soetaert heeft in belgie ervaring kregen achtergrondinformatie over een boek opgedaan met een project opgezet over natio of auteur nalisme en europa hij heeft hiervoor teksten en kranteartikelen verzameld daarnaast wordt over het hoe van de vakoverstijgin g ook gewerkt met opnames van buitenlandse t v debatten internationale kunstuitingen en en dan sprake n verschillende inleiders over de verschillende literaire genres verschillende be manier waarop in hun visie aan het onderwijs grippen en genres worden per land of taal be in de we reldliteratuur ge stalte gegeven kan studeerd men gaat dus vakoverstijgend te worden class ic us rudi van de r paardt vindt de werk het is de bedoeling dat dit leidt tot dis lij st een werkbaar princip e zij h e t met de nodi cussies en eventueel tot het schrijven van essays ge uitbreiding meer ruimte voor vertaalde door leerlingen die ervan leren hun argumen kla ssieken e n ee n vergroting van het aantal ti ten te nuanceren tels waaruit e en leerling kan kiezen lijken hem vakoverstijgend onderwijs bleek niet de zo we ns elijk veelste mooie theorie vanuit de didactiek de dick si erse m a zi et het me est in de th e mati sc h e praktijkvoorbeelden toonden immers onder me thode mits aan ee n aantal voorwaard e n bepaalde condities de haalbaarheid ervan over wordt voldaan aansch e rping van d e crit eria de presentatie van de beredeneerde literatuur vo or de t e kstk e uze een duidelijke s tructuur in lijst een zoen van europa schreven we hiervoor de op genomen t eks ten e n naa st t e k s t ervaring al ook we rken met ee n zinvoll e ho eveelh e id leer de congresgangers of lezers van dit verslag stof daardoor kan de lit e ratuurl es het karakter die enthousiast aan het werk willen maar zich krijge n van e en bre d ere c ulturele orientatie niet genoeg thuis voelen in de materie kunnen i ets dat me t nam e op he t havo g ee n ove rbo hun licht misschien eens gaan opsteken bij het dige luxe i s imen waar piet hein van de ven over sprak dit anderen g in ge n in op he t be lan g van he t inter national mothertongue education net vak ove r s tij ge nde lite ratuuro nd erwij s th eo wit work houdt zich al jaren bezig met onderzoek te hekelde d e onnatuurlijke verkavelin g op he t naar moedertaalonderwijs in verschillende lan do m ein van d e l e tte rkund e di e heeft als be den het grootste probleem om tot een verant ke nd een overlap in h et aanbod e n ee n ver woorde flirt met europa te komen ligt ons in brokkeld e n on s amenhang e nd c urriculum let ziens in de information gap die er ligt tussen de te rkunde tot gevolg moedertaaldidactiek en de didactiek van de hoewel hij en ook ande ren met reel e voor onderling ook nog zo vaak verkavelde vreemde ste ll en kwame n lokt e n dez e le zinge n toch de talen het streven van de stichting promotie fel s te di s cu ss ies uit m eni ge to eho o rder bra cht literatuuronderwijs en de vakgroep algemene zijn of haar twijfe l s naar vore n hoe ve rmijd e n kunstwetenschappen van de katholieke uni we dan zittinge n met het karakter van een versiteit nijmegen om de mensen die in de hoor coll ege ho e is ge zamenlijk lit e ratuuron verschillende sectoren van het literatuuronder derwij s t e combin er en met een c lus t er inde wijs werken met elkaar aan tafel te krijgen is ling wordt mijn l es dan beperkt tot de spreek door deze conferentie in elk geval gerealiseerd lui s ter e n v er ta a lvaardigh e id gaan we dan nu moet het in de docentenkamers nog zo ver ni e t de kant op van een apart vak literatuur komen d e twijfelaars kond e n ec hter hun hart opha l e n bij de l e zing van lily coe nen en tanjajans li t eratuur se ra zij verteld en dat in h et s c hoolja a r i99i 1 99 2 do c enten nederl ands frans duits en alt ena e van reina ert de vos de middelee uwse sati ru ss is c h op ee n school voor volwa s senenon re amsterdam 1979 de rwij s in le iden een lit eratuurprojekt opg e zet baier lothar in raster 52 ho ezo europa am en uitgevoerd hebb en aan de hand van het sterdam 199 1 the ma de vr ee mdeling in de literatuur werden biegel paul r einaart de vos een e ige ntijds e bewe r 1993 i moer 33 king haarlem 1 9 72 versla g bronzwaer w j m de zwijnen lus ten geen parels meer nijmegen 1 9 77 lemaire t twijfel aan europa baarn i99i nimwegen a van over de vo s reainaaert door hesterwynia willem die madoc maakte gevolgd door reinaert s geschiedenis waarin zijn latere lotgevallen zijn opge diagnostiek van tekend utrecht antwerpen 1979 moor w de red een zoen van europa lit v leesprobleme n klasse apeldoorn 1992 voor de derde keer werd door de vereniging rain reading association in th e netherlands een conferentie georganiseerd ditmaal we rd de conferentie gehouden in de l ettere nfac ul teit van d e rijk s universiteit gronin gen op vrijdag as september het the ma van de bijeenkomst was si gnale ren en diagnostiek van leesproblem en de opening werd verzorgd door jeroen cl e mens voorzitt e r van rain e n we rkzaam aan de hogeschool midden ned e rland na ee n kort overzicht van het programma krege n de aan wezige s preke rs gelegenheid h e t the ma vanuit verschillende invalshoek e n te b e nad e ren ach tere e nvolgens kwamen aan h e t woord mw kruizenga van de rijk s universit eit gronin g e n het onderwerp van haar l e zing was dia gnostiek van lees en s pellingsproblemen in h e t onderwijs dhr van der ley van de vrij e uni versiteit in amsterdam hield een l e zin g over computergestuurd e diagno s tiek van automat isering van het techni s ch lezen dhr hoeks van de universit e it van am s ter dam sloot d e ochtend af door de stelling b e grijpend lezen is vooral e en kwe s ti e van b eg rij pen uit te diepen na de middag werd de diagnosti ek van be grijpend lezen beli c ht door mw van hoven directeur van de d boschschool in utrecht dhr meestrings van h et instituut voor le er plan ontwikkeling s in sprak vervol gens over het beantwoorden van vrage n bij zaakvaktek sten systematisch e s amenspraken als diagno s tisch instrument waarna dhr cl e mens van d e hogeschool midden nederland en mw hac quebord van de rijks universiteit groningen de dag afsloten met een toelichting op een in stum ent voor de diagno s tiek van l e e sproble men in het voortgezet onderwijs 34 moer 1993 i