De rode prinses
De rode prinses van Paul Biegel blijft een aanrader. Het boek gaat over een prinses die door rovers wordt ontvoerd uit haar stille paleis en terechtkomt in ‘De Rest van de Weehee-reld’. De zinnen van Paul Biegel zijn na bijna 40 jaar nog even prachtig. Het boek maakt je aan het lachen, maar het zet je ook aan het denken over echt en onecht, waarheid en onwaarheid, geluk en ongeluk. Het maakt bovendien dat je zin hebt om op zoek te gaan naar alles wat je over Paul Biegel vergeten was. Dat is zo’n beetje wat rijke boeken en teksten doen. Ze raken je, ze zetten je aan het denken, ze geven je taal en ze inspireren je om meer te willen weten.
Over arme en rijke teksten
De Rode Prinses is een rijke tekst, maar eigenlijk hadden we het begrip rijke teksten niet willen bedenken. We wilden graag aandacht vragen voor de gedachte dat verarmde teksten bijdragen aan de problemen die we momenteel ondervinden met de taal- en kennisontwikkeling van leerlingen. Verarmde teksten zijn teksten die zijn bewerkt voor het onderwijs door ze te versimpelen, door er dingen uit weg te laten of juist door er dingen aan toe te voegen. Allemaal omdat leerlingen er iets van moeten leren.
Is dat erg? Ja, want voor de meeste teksten geldt dat die, zo gauw ze worden aangepast voor het onderwijs, niet boeiend meer zijn. Leerlingen voelen het als een tekst alleen maar is geschreven omdat ze woordbetekenissen moeten leren. Of omdat ze moeten leren dat ze niet moeten pesten. Of omdat ze verschillende soorten drogredenen moeten kennen. We onderschatten leerlingen als we denken dat we ze om het even welke tekst kunnen voorschotelen. En we overschatten het effect op de (taal)ontwikkeling dat verarmde teksten hebben.
Als we het begrip rijke teksten eigenlijk niet wilden, waarom is het er dan? Omdat klagen over verarmde teksten zo negatief overkomt. Je wilt het liever hebben over hoe het dan wel moet. En nu het begrip er eenmaal is, is er ook een definitie voor bedacht (SLO, 2024):
Een rijke tekst is een authentieke, aansprekende tekst met veelzijdig en gevarieerd taalgebruik, afkomstig van een vakkundige schrijver, die de leerling uitnodigt tot nadenken, beleven en betekenis geven. De inhoud is verhelderend, origineel, en/of gelaagd, en maakt het leggen van betekenisvolle verbanden binnen en tussen teksten mogelijk. De tekst helpt de leerling bij het leren over en begrijpen van zichzelf en de wereld, en draagt bij aan de uitbreiding van diens talige repertoire.
Maar we zijn er nog niet
Nu hebben we weliswaar de beschikking over het begrip rijke teksten, compleet met definitie, maar we zijn er nog niet. We komen veel op scholen en het valt ons regelmatig op dat er iets essentieels ontbreekt: leesroutine. Dat is belangrijk, zeker voor de leerlingen die het basisonderwijs verlaten zonder dat ze lezen op het niveau van functionele geletterdheid (M6/E6). Als zij in het voortgezet onderwijs niet blijven lezen, zal hun leesvaardigheid verdwijnen en worden ze laaggeletterd.
Veel basisscholen zijn goed op weg. Er wordt dagelijks gelezen en voorgelezen. En hoewel in het mbo het vrij lezen soms opeens weer is verdwenen omdat er iets anders belangrijker lijkt, wordt er veel in geïnvesteerd. Het valt ons op dat het voortgezet onderwijs en dan met name het vmbo nog veel aandacht nodig heeft. Daar zijn zoveel leerlingen die slecht lezen dat leraren geneigd zijn lezen te vermijden en de lesstof zo goed uit te leggen dat leerlingen toch hun examens kunnen halen. En met twee keer per week tien minuten lezen in de lessen Nederlands redden deze leerlingen het niet.
Met leesroutine win je de wereld Rijke boeken en teksten zijn geweldig, maar dan moeten ze wel gelezen worden. Laten we zeker in de laagste niveaus van het vmbo rigoureuze stappen zetten. Help leerlingen taal bouwen. Dat sluit mooi aan bij met name de eerste twee nieuwe Kerndoelen. Begin in de onderbouw. Rooster daar vrij lezen iedere dag in. Praat met leerlingen over boeken, help ze kiezen en maak ze enthousiast om te lezen. Zorg dat er niet meer wordt gewerkt met losse vakken, maar met langer durende thema’s waar ook het (voor)lezen van rijke teksten aan wordt verbonden. Leg de problemen niet langer op het bord van het mbo waar ze met hun handen in het haar zitten omdat ze uit het vmbo functioneel ongeletterde leerlingen krijgen die ver onder 1F lezen. Met een begrip en een definitie win je de wereld niet. Met rijke boeken en teksten ook niet. Met leerlingen die IEDERE DAG die rijke boeken en teksten lezen wel! Met de rode prinses is het goed gekomen. Nu wij nog.
Meer lezen over rijke teksten:
Denken over rijke teksten
Verder denken over rijke teksten
Arme teksten in zaakvakmethodes
