Inleiding
Kun je met de computer voorspellen of je beoogde lezers jouw tekst zullen begrijpen? Kunnen computers handige tips geven om je tekst te verbeteren? Je zou willen dat het kan, en er zijn programma’s die zeggen dat ze het kunnen doen. Taaltechnologen en taalwetenschappers werken al enkele jaren aan zulke instrumenten. Op dit moment zijn er voor het Nederlands zeven beschikbaar. De vraag is: zeggen die instrumenten inderdaad iets over de begrijpelijkheid van een tekst? Welke kenmerken van een tekst betrekken die instrumenten in hun oordeel? Ik vergelijk de werking van die instrumenten door ze allemaal dezelfde tekst voor te leggen. Vraag is of ze tot dezelfde oordelen en adviezen komen.
Is er in tien jaar vooruitgang geboekt? Tien jaar geleden publiceerde ik met Kraf en Pander Maat een eerste artikel met zo’n bespreking in het Tijdschrift voor Taalbeheersing. We beoordeelden drie Nederlandse instrumenten waarvan de makers claimden dat die automatisch de begrijpelijkheid van een tekst zouden voorspellen. Nu, tien jaar later, stel ik dezelfde vraag, want er kwamen vier instrumenten bij.
Deze bijdrage aan het handboek Didactiek Nederlands gaat over taaltechnologie in de taalbeheersing. Ik bespreek de begrippen leesbaarheid en begrijpelijkheid van teksten, want dat is wat die instrumenten willen voorspellen. Ik bespreek ook enkele principes van taaltechnologie. Daarna pas ik de begrippen toe op een vergelijkend warenonderzoek onder zeven instrumenten. Dat is een demonstratie die studenten en leerlingen mogelijk inspireert tot taaltechnologisch onderzoek. Wie begrijpelijkheidsonderzoek zou willen (laten) doen, bied ik een keuzehulpformulier aan.
Literatuur
Kraf, R., Lentz, L., & Pander Maat, H. (2011). Drie Nederlandse instrumenten voor het automatisch voorspellen van begrijpelijkheid-Een klein consumentenonderzoek. Tijdschrift voor taalbeheersing, 33 (3), 249-265.
Lees verder:
- Leesbaarheid en begrijpelijkheid (deel 2)
- Taaltechnologie (deel 3)
- Wat zijn tekstbegrijpelijkheidsvoorspellingen waard? Een vergelijkend onderzoek (deel 4)
- Keuzehulp (deel 5)
- Conclusies
Graag als volgt naar deze bijdrage verwijzen: Lentz, L. (2021). Taaltechnologie: Hoe goed voorspelt de techniek de begrijpelijkheid van teksten? In WODN Werkgroep Onderzoek Didactiek Nederlands (Ed.), Handboek Didactiek Nederlands. Levende Talen. Geraadpleegd [datum] via [https://didactieknederlands.nl/handboek/2021/10/taaltechnologie-hoe-goed-voorspelt-de-techniek-de-begrijpelijkheid-van-teksten-deel-1/]
Auteurs:
Leo Lentz
Leo Lentz is hoogleraar aan de Universiteit Utrecht op het terrein van taal en communicatie. Hij doet onderzoek naar de begrijpelijkheid van teksten en de gebruiksvriendelijkheid van digitale documenten. Dat zijn meestal alledaagse teksten, zoals bijsluiters bij medicijnen, kookrecepten of formulieren en websites; maar hij doet ook onderzoek naar minder alledaagse documenten die te maken hebben met financiën: hypotheekaktes, pensioendocumenten, aanmaningen en verzekeringen.