Analfabeten in het voortgezet onderwijs

aartje van dijk dat daarbij hoort dit vraagt een speciale aanpak bij het ster project e en van de project en van het projec tbureau in rott erdam wo rdt momentee l gewerk t aan e en lee rplan ditgebeurt in sam e nwe r analfabeten in het king met twee rott erdam se s cholen nieuw rotter dam e n h e t olympus college en met h et utrechtse voortgezet onderwij s prisma coll ege in dit leerplan wordt b es chreven aan we lk e doel en m et deze lee rlingen ge we rkt m oet wo rden e n op welke manie r dat kan ge beuren m et welke mate riale n dit l eerplan zal in het voorjaar van 199 8 ge ree d zijn vee l sc h o le n voor voo rtgeze t onde rwis krijge n te aar j e van dijk is we rkzaam bij h e t ster project make n m et l ee rlinge n die nog geen ne derlands e n ee n van d e aute urs van h e t lee rplan zij sprek en dit zijn zoge naamde nieuwk o m e rs leer beschrijft in dit artikel aan de hand van een lingen die voo r h e t eers t in ned erland naar scho ol lesob servatie welke problemen ee n doce nt kan gaan dit g eldt met name voor sc hole n die di c ht bij t egenkomen bij h et lesgeven aan een analfabeten as ie lzoeke rsce ntra ligge n e n voo r sc h o len in grote groep van twaalf tot zes ti enjarige lee rlingen ver s t e de n vaak wo rden deze lee rlingen in ee rs te volgens gaat z e in op de opb ouw en inh oud van het op vangklassen geplaats t waar m e n ze zo s nel lee rplan voo r analfabeten ze licht daa rbij twee m oge lijk ne de rlands wil l ere n o m ze vervolge ns in onde rwe rp e n toe die sp ec ial e aandacht krijgen in het h e t reg uliere programma te late n m eedraaien lee rplan differe ntiati e ess e ntieel in een gro ep sommige van deze le erlingen kunn en ook nie t analfabeten en leren le ren een we rkwijze waa r leze n e n schrijven d e s ituati e wordt dan ee n stuk ook bij analfab e te leerlinge n ree ds aan gewerkt kan ingew ikk eld er ni e t allee n m oe ten de lee rling en de worden ne derlandse taal lere n maar ook h e t sc hriftsystee m afbeelding 1 het pos tkanto o r analfab e tenplan pris ma college afde ling i s x 52 moer 1997 2 het is 8 3 0 uur en de schooldag begint het aan de hand van een werkblad zie afbeel lokaal ziet er aantrekkelijk uit het doet ding 2 worden de nieuw aangeleerde woor denken aan een lokaal op de basisschool er den nog eens herhaald de docent noemt hangt van all es aan de muur een lesrooster telkens een woord zoek het po s tkantoor met daaronder een kaa rtje waarop rooster en de leerlingen zoeken de bijbehorende staat een kaa rtje deur bij de deur en zo afbeelding tenslotte schrijven de leerlinge n hangen er kaartjes op veel plaatsen er hangt de woorden onder de plaatjes een overzicht met de activiteiten per dag de auditie v e disc ri minatie zie afb e elding 3 zaterdag en de zondag zijn leeg verder zijn de docent noemt de bijbehor ende woord e n er een klassenfoto en ook globaalwoorden de leerlingen moeten hun hand opsteken als onder andere uil jas ri em met bijbeho ze oo horen re nde plaatjes het laatste uurtje van de le s werken de d e leerlingen van groep a i kom en binnen leerlingen in dri e niveaugro e pen dat wil d ri e somalische en vier marokkaanse de le s zeggen twee gro ep en en e e n individu el e kan beginnen de leerkracht vraagt wat voor leerling op het bord kunne n zij lezen wat dag het vandaag is e n s c hrijft de datum van zij mo e ten doen de groepj es werken zelf die dag op h et bord na de gebruikelijke standig e n de leerkracht gaat e rl a ngs pe ri kelen rond de vraag waarom s ommige de groep met het hoogst e niv e au gaat aan leerlingen te laat zijn kan de les echt begin het werk in les 8 v a n spre k en is z ilve r m et nen deze methode werk en gele tt e rde leerlinge n d e docente laat een plaat zie afbeelding i direct vanaf hun binnenkom s t deze le erlin zi e n met afb e eldingen die te maken hebben gen zijn dus inmidd els g ealfa b e ti se erd drie met het po s tkantoor zij vraagt de leerlingen van de vijf uit dit groepje doen het goe d ee n de verschill ende afbeeldingen te benoemen is zwak en een le e rling begrijpt niet wat hij z e kennen bijvoorbe eld po s t loke t tele moet do e n de middengroep is halve rwege fon eren d e leerkracht leert nieuw e woor de alfabe t is atiemethode le ren l eze n zij l e z en d en zoals afz e nder aan hierbij gebruikt ze voorwerpen als een envelop verschi ll ende postzegels en b ri efkaarten het woord post zegelautomaa t geeft ve rwarri ng omdat de l eerlingen bij het woord automaat denken aan d e koffieautomaat op sc hool of aan een park ee r a utomaat ter voorbereiding op de volgende opdracht vraagt de leerkrac ht w e ten jullie je adres sommigen w e ten het niet als de le erlingen hun adres weer weten krijgen zij ieder een lijst met adressen van de leerlingen uit de klas d e opdra c ht is om hun eigen adre s te kleu ren een enkeling herkent zijn adres niet en komt er niet uit de leerkracht vraagt welk nummer staat op j e huis de leerling s chrijft het nummer op met hulp van de leerkracht komt hij er tensl o tte uit de volgende opdracht is een bus kaart te maken waarbij naam en adres geschreven moeten worden ook tekene n de leerlingen hun eigen po rtret voor de buskaart dit geeft veel gegiechel een leerling bekijkt zichzelf eerst goed in een spiegel een ander haalt de klassenfoto van de muur weer een ander afbee lding a we rkblad postkantoor ana fab e te n zonden zich af in een hoekje l eerplan prisma c o ll ege afdeling i s k 1997 2 moer 53 lijkheden er zijn dan klassen die voorberei au ditieve d iscri m inatie middenklank o 0 den op vso x n vo vwo enzovoo rt ken merkend voor deze klassen is dat het hele jaar kleuren of eenkruisen door nieuwe leerlingen instromen met het gevolg dat de niveauverschill en in e e n klas vaak groot zijn in veel eerste opvangklassen in het voortge zet onderwijs zijn analfabete leerlingen te vinden het gaat om betrekkelijk kleine aan tallen per school daardoor zijn er maar weinig scholen die deze leerlingen een vast programma kunnen aanbieden klas al is een gunstige uitzonde ri ng analfabete leerlingen wie zijn die an a lfabete leerlingen veel van deze kinderen hebben om ve rschill end e red e nen oorlog geen scholen in de buurt niet de kans gehad om naar school te gaan andere analfab e te kinderen zijn all een naar de koran school gegaan waar zij vooral teksten uit het hoofd hebben moeten leren dan zijn er kinderen de and ers gealfabetiseerden die een ander schri ft bijvoorbeeld het chinee s of het tw bw 1 72 fars i g e le e rd hebben in zekere zin zijn ook zij a nalfabeten deze laatste groep laat ik hier afbeelding 3 werkblad auditi eve discri minati e verder buiten bes chouwing behalve dat ze niet kunnen lezen en schrij mee me t de t eks t die zij op een b andje hore n v e n vers chill en a nalfabet e le e rlingen ook in de leerling die nog maar kort in klas n t zit en and ere opzichten van de gealfabetiseerde leer op het laagst e niveau we rkt rkia doet met lingen analfab e ten die nooit iets op schoolse e e n cassettebandje e en auditi e ve analyse wijz e dus in e en klas en uit boeken geleerd o e fenin g ze wijst a an welk e letter ze hoort he bben hebb e n niet de kennis die iedere om r i 45 uur is de le s afgelopen doorsn ee leerling heeft zij kunnen bijvoor beeld niet klokkijken en weten niet wat een eerste opvangklassen zin i s ook meer algemene kenni s van de weste rs e w e reld hebben zij niet d e bovenb eschreven klas is e en eerste d e le erkracht v a n klas ai ve rt elde mij opv angklas le e rlingen in eers te opvangkla s bijvoorbeeld dat een pretpark en in het sen zijn nieuwkomers van twaalf tot zestien bijzonder de efte ling een onbekend ver j aar d e niveaus variere n van vso tot vwo schijn s el is het uitstapje van de eerste nive au het zijn vaak vluchtelingen ook opvangklass en n aa r de eft eling bereidt zij in ve el a ll eenstaand e minderjari ge as i e lzoeke rs de l e s se n uitvoe ri g voor aan de hand va n een ama s do e l is d e leerlingen zo snel moge spec iaal gemaakt lesboekje als zij dit niet lijk kla a r te stomen voor succesvo lle de e l doet ontgaat de betekenis van he t sprookjes name aan he t re guliere onderwij s daarom park de l eerlin gen e n lop en ze nerge ns n aa r bestaat een groot deel van het progr amma uit binnen less e n nederlands als tweede taal veel leerlingen zijn nog niet schoolrijp ter d e opvangklassen worden zo mogelijk dat voorbereiding op het te c hnisch lezen en wil zeggen al s het totale aant al leerlingen s c hrijve n hebben ze voorwaard e lijke oe fe nin groot genoeg i s inge deeld op v e rvolgmoge gen nodig ze do en onder andere oe feninge n 54 moer 1997 2 voor het ontwikkelen van een fijne moto ri ek ook in het gedrag wordt de achterstan d zichtbaar leerlingen die net binnenkomen gedragen zich in sommige opzichten als een kleuter in onze voorbeeldklas is een leerling vrij nieuw zij zit ove ral aan ook aan de spu ll en van de leerkra c ht zodat dez e haar spu ll en moet weghal en zij wil dire ct aan dacht als ze een probleem heeft kan zich niet lang concentreren zij kan niet goed op haar stoel blijven zitten en gaat door de kla s lop e n bij een eenvoudig kaartsp el dat ik zag in een andere les zijn deze leerli ngen heel fel op winnen waar pubers eerder een onvers chillig gedrag zouden vertonen aan de re sultaten van d e opdra c ht om het eigen po rtret te tekenen i s te zien dat ze niet a ll emaal gewend zijn om te tekenen het lijken tekeningen van heel jonge kind e ren zie a fb eelding 4 het leerplan achtergronden en opze t uit bovens taande b eschrijving zal duidelijk zijn dat de verschillen met gealfabetiseerde leerlingen zo groot zijn dat de analfabet en afbee lding 4 e en ze lfp o r tre t van een lee rling niet in staat zijn het normale nt2 onderwijs uit al te volgen en dat zij ee n eigen pro gramma nodig hebben ge n en hoe je leerlingen kunt leren zelfstandig in rotterdam loopt al enige tijd het ster te werken project schakeltraje c t eerste opv ang rot deze vr agen waren de a anleidin g om bin terdam het project i s ondergebracht bij het n en het ster project a a nda c ht te ga an be s te projectbureau binnen dit p r oject i s e e n leer den aan d e groep analfab et e le e rlingen er i s plan geschreven en zijn lesmate ri al en ontwik samenwerking gezocht m e t he t p risma co lle keld voor gealfabetiseerde leerlingen in eerste ge in utrec ht omdat daar op de afdeling isk opvanggroepen dit leerplan en de lesmate d e eer s t e opvanggroep e n e en eigen pro ri a len word e n in ve el eerste opvangkla ssen in gr a mma ontwikkeld is en e r grote ov e ree n het land gebruikt de groots te groep nieuw komsten zijn m e t de vi s i e van het ster komers de gealfabeti s eerde leerlingen wordt project op h et werken met analfabete leerlin dus bediend voor de veel kleinere groep ge n uitgaande van de werkwijzen van het nieuwkomers de analfabeten kan dit l eerplan p risma co lle g e het olympu s co llege en niet ge bruikt word e n ni e uw rott erdam m ak e n wij onze keuz en de docenten van an alfab e tengroepen heb e n zo komt het le erplan tot stand d e do ce n ben veel vragen over het werken met deze te n voorzien de conc epthoofdstukken van leerlingen meestal zijn zij docenten neder c ommentaar zodat direct de praktische toe lands en hebben ze zich in hun opleiding niet pa s baarheid getoetst wordt bezig gehouden met h e t aanleren v a n de in utr ec ht e n rotterd am worden analfabe te techniek van lezen en schrijven zij wi llen leerlingen in aparte groepen opgevan g en bijvoorbeeld weten welke methode je kunt voor deze groepen i s h e t l eerplan bes t emd gebruiken om het lez e n en schrijven aan te op v e el scholen zijn di e aparte groepen er leren hoe je kunt we rken aan luiste rvaardig niet omdat h e t aantal analfabete leerling e n heid zonde r schri ftelijke verwerkings oefe nin vaak klein is to c h advi s eren wij dri ngend 1997 2 moer 55 om a nalfabete leerlin gen in ee rs t e in stantie in der tijd na die de rtig we k e n kunnen leerlin s p eci al e analfab etengro ep e n op te vang en e n gen gaan werken me t de nt2 methode voor w el om de vol ge nde red e n e n in d e ze groe gel e tt erde anders taligen dit kan geb e uren in p e n kunnen zij lere n l e z en en s chrijven e n een g ewone e erste opvanggro e p maar de ve rtrouwd ge ma akt word e n met l ere n op praktijk zal vaak zijn d at l e erlinge n he t school s chool in ee n a pa rte gro ep kan de docent de jaar a fmaken in d e analfab e te ngroep d aa rom lee rlinge n de n odi g e a a nda cht ge v e n ee n b e sla at o ns le erplan een sc hooljaar do ce nt die a nalfabet e e n g e a lfab e ti se erde l ee r lin ge n in een gro ep heeft mo e t te ste rk d e eer ste fase diffe re nti e re n m e t h et gev olg dat d e ge l e tte r d e l ee rlinge n t e we ini g l eren e n d e analfa be te het ligt v o or d e hand dat h et lere n l e ze n e n lee rlinge n te we ini g a a nd ac ht krij gen en ook sc hrijve n h e t voorn aam s te ond erw e rp is in ni e t op sc hi et en h et lee rplan in de e ers te fase is he t dat echte r ap a rte gro epen wil overige ns ni et ze ggen no g niet in de ze fase van a cht weken wordt d a t h e t h omoge n e gro e p e n zijn want zo al s no g ni e t ge we rkt aan d e le es e n sc hrij fvaa r ge bruike lijk i s in de ee rs te opvan g kunn e n er di gh eid de l eerlinge n m oete n ee r s t ove r ee n h e t h e l e j aar door nie uwe l ee rlinge n instro z ek er e t aalvaardigheid b esc hikk e n voordat m en m et al s res ultaa t d at e r gr o te ni ve auv e r h e t zinvo l is met l ez en en s chrijve n te b e gin sc hille n in ee n kla s ont s taan h e t aantal ur e n n e n zij kunn en daa r pa s m ee s t art en als zij n e de rl a nds vari ee rt tu sse n 15 e n 18 uur p e r b egrijp en wa t d e doce nt v a n hen wil e n als zij wee k ov eri ge va kken zijn sp o rt re ke n en e n d e woord en di e zij gaa n l e zen e n schrijv en handvaa rdigh eid b egrijp e n in de ze fase wordt dan ook gewe rkt a an he t aa nl er en van een b e h o orlijk e woor h e t l ee rpla n v oor an a lfab et e leerlin ge n wa ar d e nsc ha t aan de h and va n ve rsc hillende vo or wij aa n w erke n i s ee n l ee rplan voor he t vak de l ee rling n a bij e th e m a s zo al s school en n e de rlan ds al s tw eed e t aal nt2 d at wil zeggen v oo r lees e n schrijfva ardi ghe id mon monm s 2 vim mom ur ds 46 w l hla wat ivo ort b i gik04 f de lin ge ta a lvaardi gh e den e n studie vaa rdig dag i h e de n m et he t lee rplan b eoge n we ee n sam enha n ge nd programm a t e bi ed en als voor b e reiding op h e t rrta o nderwij s in de ee rs t e op vang voor gealfab e tisee rd en e n als v oor b e r eidin g op d e s itua ti e in ee n gew one klas wat be tr e ft ge drag e n t e mpo d e ke rn van h e t l ee rplan i s d e lee rs t oflijn in he t l e erp ro ces van a nalfa b e t e l ee rlingen o nd ersc he ide n wij d rie fase n de l ee r s toflijn is op geb o u w d vo l ge n s d ez e faserin g de sa m e n we rking met d e d rie sc hol en d e tw ee rotte rda mse sc h o l e n e n d e utr echtse scho o l l e vert so m s v e rschi lle nd e w e rkw ijze n en ma t eri a l e n op w aar w e d e ver sc hill e nd e variant e n als se rie uz e alte rna tie ven zi e n g e ve n w e dat aan ve rd er wordt in he t lee rpl an uite raa rd ee n b esc hrij vin g gege v e n van de doelgr o e p d e an alfa b e t e lee rlin gen va n d e u it ga n gs punt e n e n de doel s te llin ge n t en s l o tt e geven w e dida c ti sc he tip s de duur van d e opv a n g in de ap a rt e g ro ep h e t v o ort raj ec t will en w e zo kort mo gelijk houd en na me lijk d ertig w ek e n dit is ee n ge midde lde want s ommige l ee rling en z ull e n m ee r tijd nodig h ebb e n e n a nde re jui st min afbee lding s werkblad wa t h oo rt er nie t bij 56 m oe r 1997 2 wonen en natuurlijk ook inst ru ctietaal zoals denschat soms mate ri aal voor de basisschool linksboven of schrijf op dit alles nog bijvoorbeeld ontwikkelmateri alen als mo zonder schriftelijke verwerkingsoefeningen en zaiek en het mate ri aal voor volwassenen daarom met veel herhaling heeft als bezwaar dat het betrekking heeft op op het p ri sma co ll ege bijvoorbeeld heb ik de leefwereld van volwassen e n de markt dezelfde woorden in een les op verschill ende naar de dokter materiaal voor jonge kinde manieren aan bod zien komen de leerlingen ren is vaak weer te kinderachtig in utrecht werkten m e t het werkblad zie a fbe elding 5 heeft men voor d eze fase eige n modulen waar zij telkens in een reeks van dri e het same ngesteld plaatje dat er niet bijhoort door moesten kruisen dan deden zij vijf minuten total de tweede fas e phy sical response met de woorden de leerlin gen kregen hande lingsopdracht en al s loop in de tweede fase die 22 weken duurt wordt naar de kas t pak een boek uit de kast begonn e n met lez en e n s chrijv e n d e le erlin etc e tera tenslotte deden zij een vereenvou gen van de twee laagste niveaus in onze di g d kwart et s p el m e t kaarte n waarop w ee r d e voorbeeldklas zijn in de z e fase a an h et w e rk afb e eldingen van de woorden stonden voor he t onde rde e l l e zen ve rk eren w e in d e behalve aan de woord e nschat wordt in d ez e luxe s ituati e dat w e kunnen kiez en tussen fas e aan le e s en s c hrijfvoorwaarden gew erkt twee method e n beide bestemd voor eerste dat bete k e nt dat er aanda c ht be s t e ed wordt opv anggroepen sinds kort i s er een lee s aan waarneming welke plaatjes zijn hetzelf methode op de markt voor ti e n tot vijftien de moto ri ek en ook a an ruimtelijke o ri en ja ri ge n leze n do e je overal deze methode i s tatie geent op d e be kend e le e s methode voor he t in utre c ht wordt daarnaast een programma basis onderwijs veilig lere n leze n ee n zoge motorische re medial tea ching gedaan om d e naamde s tru ctuurm e th ode kenmerkend voor fijne moto ri ek te ontwikkel en worden in di e de s tructuurme thode i s dat b egonnen wordt l essen bijvoorbe e ld oefeningen met tenni sbal met h et a anleren van hele woorde n de len gedaan de leerling laat de bal s tuiten e n globaalwoord e n kennen de le e rlin ge n een pakt hem dan met ee n hand w ee r uit de lucht aant a l woord en dan worden de woord en de greep van de hand moet dan gelijk zijn auditief welk e klank hoor je aan het begin aan de pengreep dat betekent dat de leerlin van h et woord en visu e el w a t is d e midde l ge n de bal tussen duim en wijsvin ge r vasthou s te l etter gea nalyse erd ofwel uit elkaar den terwijl de ove ri ge vingers ste un geven gehaald ve rv olg ens worden uit afzonderlijke verder wordt een begin ge maakt met klanken weer woord e n gemaakt synthese sc hoolse vaardighe den op een h e el eenvoudi aan de ha nd v a n d e versc hille nde globaal ge manier leerlingen leren hoe ze mo e t en woorden worden zo alle letters aangeleerd werken op school ze leren werkbladen altijd verde r is er een leesm ethode in ontwikke op d e juis te plaats herkenbaar a an e e n bepaal ling d e w e rktitel is leze n en schrijven deze de kleur in een map op te bergen ze word en nieuwe methode gaat uit van een func tionele ve rtrouwd gemaakt met het roo ster waarop benaderi ng een totaal andere be nad eri ng dan de activite it en me t plaatjes uitg e drukt wor die v a n l ezen doe j e ov eral op bas is van den enzovoo rts hierbij hoort ook het leren gespre kken met leerlinge n worden ke rnwoor zelfstandiger te w e rken bijvoorb ee ld het in den en later zinnetjes opgesc hreven aan de voeren van regel s in de klas zoal s als je iets hand van di e eigen te ksten wordt h et lez e n niet weet vraag je h e t aan een andere leer geo efend all een als het nodi g is worden ling woorden geanalyseerd voorlopig kiezen wij voor leze n doe je o ve ral omd a t daarmee de wat betreft lesmate ri aal voor deze eerste fase meeste erva ri ngen zijn opgedaan voor twaalf tot z estienjari ge analfabeten is er naast het technisch leren lezen en schrijven nog niet veel geschikt lesmateriaal bij gebr ek blijft er in de tweede fa se veel aandacht voor daaraan adviseren w e soms mate ri alen voor de mondelinge taalverwe rving aanvankelijk volwassenen bijvoorbeeld een ze kere woor moet dit nog zonder sch riftelijke verwerkin g 1997 2 moer 57 plaatsvinden mogelijke werkvormen zijn gramma in utrecht omvat all e vakken om te opdrach ten als zet een streep bij het goede bereiken dat leerlingen hun achterstand zo plaatje of maak de rood een andere snel mogelijk wegwerken wat bij het ene opdracht i s leerlingen kaartjes die e en verhaal vak aangeboden wordt wordt bij het andere vorm en op volgorde te laten l e ggen aan de vak herhaald en uitgebreid zo zag ik de hand van een luistertekst heel geleidelijk kan docent in de nederlandse les de leerlingen er wat schri ft elijke verwerking bij gegev e n opdrachten geven als zet h et boek in de kast worden in het voorb eeld van klas a i lezen leg de pen op de tafel loop naar de deur in de l ee rlingen enk e le woordjes en schrijv e n ze de mo torisch re medial teaching les aan diezelfde ook wat op groep gaf de leerkracht opdra c hten als leg de bal op de fiets ga bij de lijn staan in voor de mondelinge taalverwe rv ing is a ll e e n de handvaardigheidsles gingen de leerlingen mate riaal voor volwass enen beschikbaar bij een soort collage maken hierbij kregen ze voorbeeld taa lriede ls e n d e kop e rop thema s opdrachten al s plak het raam boven de tafe l die vo or de leerlinge n niet rele vant zijn plak de stoel naast de tafel op ve rschill ende word en weggelaten e n er wordt gebruik manieren komen zo op een dag de voorzetsels gema akt van aanvulle nde mate riale n zoals van plaats en richting terug co lo r cards s c hoolse of studiev aa rdighe de n blijven de diffe r e nti a ti e a andac ht houd e n in de voorbeeldles zien de lee rlin gen o p het bord wat zij mo e t e n do e n in omdat er gedurende het hele schooljaar de niv e augroep e n en zelf pakke n zij de ni euwe leerlingen instromen zoals rkia in spu lle n die zij nodig hebben al zal een leerkracht in de analfabetengroep gedifferentieerd moeten kunnen werken de derde fas e hiervoor worden in het leerplan aanwijzin gen opgenomen d e de rd e fase va n tien weken begint als voor c oncrete voorbeelden van differentia leerlinge n het technisc h lez e n en schrijven ti e vormen ga ik terug naar klas al de onder d e kni e hebb e n in de ze fa se wordt verschi ll en in groep al zijn groot rkia is gewe rkt aan het tempo van het lezen en bezig met het leren lezen van losse woorden s chrijven verde r mak en de l ee rlingen kennis als hek kip en daar en eenvoudige zinne me t de werkwijze in de tv t2 lessen daarom tjes als zij is in huis terwijl de verst gevor g aan ze w e rken met mate rialen di e geadvi derden bezig zijn m e t het volgende ty pe seerd word en in het ster leerplan voor gealfa o e feningen vul in en kies uit een rijtj e betis e erde l e erlin ge n in onze voorbeeldklas is woorden de man vraagt waar de dat spre k en is z il ve r in het leerplan voor hoeden a nalfabet e ngroep e n zullen we de basisle er toch kunnen a ll e leerlingen meedoen aan gan g nt2 aa nbeve len die momenteel voor de mondelinge activiteiten zoals het klassen e ers t e opvanggroepen ontwikk eld wordt gesprek over het po s tkantoor de leerkrach t wat b e treft schoolse v a ardigheden de leer gebruikt een module maar stelt aan de c om lin ge n mo eten nu in staat zijn opdrachte n plete b e ginners lagere eise n sommige leer zelfstandig uit t e voere n lingen die veel aan het woord zijn word e n er door de leerkracht op gewezen dat zij hun integratie vakinhoude n medeleerlingen ru imte mo e ten geven ande r e n moedigt zij aan naas t de a a nwijzingen voor de les s en neder bij sommige klassikale opdrachten wordt lan d s di e ze ker he t zwaart epunt zullen vormen een middenweg gezocht voor rkia zijn wille n we in het le erplan ook suggesties geven ze heel moeilijk en voor de mee s t gevorder voor de wijz e waarop de ve rschill ende vakken den gaat het waarschijnlijk om een herhaling meer geinte gre erd gegev e n kunnen worden als er s chriftelijk gewerkt wordt zoal s bij in utre cht zijn de inhoude n van de vakken opdracht 4 krijgt rkia een andere opdracht al op e lka ar afgestemd het analfabetenpro zij kleurt de plaatjes in plaats van de woorde n 58 moer 1997 2 eronder te schrijven oefening s met het docent registreert welke leerlingen in welke herkennen van de oo is te moeilijk voor hoeken werken rkia waarschijnlijk kan zij zich niet meer het grootste verschil tussen de werkwijze in concentreren ze zegt dat ze ziek is utrecht en rotterdam is dat het bij het in het laatste uur werken de leerling en in ho ekenwerk mogelijk i s om leerlingen in een niveaugroepen omdat ze eraan gewend zijn le s uur met verschi llende vakken bezig te laten dat op het bord staat wat ze moeten doen en zijn bijvoorbe eld rekenen e n lez en omdat ze weten waar de spu llen liggen in h e t leerplan zull en de ve rschi llende mo hoeven z e niet veel te vragen aan de leer gelijkheden beschreven worden kracht de leerlingen gaan a a n het werk de leerkracht komt langs de leerlingen lijken leren lere n w e inig gehinderd te worden door het onrustige gedrag van rkia som s worden e en ander ond e rd eel van het leerplan dat ik l e erlinge n als rkia wel uitgelachen door eruit wil lichten is het leren l e ren of zelfstan meer gevorderde le e rlingen ve rteld e de dig lere n me t de do c enten van ee n van de leerkracht maar dat is snel over als zij erop rotterdams e sc holen zijn w e een werkwijze wij s t dat zij zich zelf ook zo gedragen aa n h et uitd e nken h e t g a at on s erom dat hebben lee rlinge n zich gaan afvrage n wat zij eigenlijk het geluid uit de cassetterecord e r stoo rt de leren dat zij van tijd tot tijd teru g kijk e n en anderen niet om te bereiken dat de leerlin zic h reali se ren wat zij nu kunnen e n wat nog gen rustig kunnen werk en heeft de leerkracht niet dat e r dus enige bewustwording van het gedurende het hele jaar veel aand acht bes teed lee rproc es ont s taat aan regel s die in de kla s gelden als je iets wilt het lijkt in e erste instanti e mis s c hien onmo weten moet je wachten tot de l eerkra c ht tijd gelijk om daa r met analfab e ten aan te gaan he eft blij ven zitten zelf j e bo e k pakken w erken wij de nken echte r dat h et mo gelijk enzovoo rts is juist omdat zij nog geen vastomlijnde v erwachting h e bben v a n d e m a nier waarop hoekenwer k le ren op sc hool plaatsvindt daar kunn e n we gebruik van ma ken en m et h en stils t a an bij de in utre cht zijn de voornaam s te diffe rentiatie wijze waarop zij ler e n wij willen e r dit jaar vorme n dus het werken met hetze lfde mate mee gaan exp erimenteren dus resultaten kan ri aal terwijl er versc hi ll ende ei sen gest eld ik nog niet geven worden en het werken met niveaugroep e n we werken met de bekende dri eslag voo rb e e en ander voorbe e ld van een diffe rentiatie reiden uitvoeren en terugkijken voor h et ont vorm is het k oeke nwe rk dat op het rotterdam wikkel en van opdr achten in dit v e rband is se olympus college praktijk is ook hier vee l cre ativitei t nodig ze zu lle n aa nvank elijk worden de mondelinge vaardigheden klassi ge heel uit pla a tjes of monde ling e in stru c ti e kaal aangeleerd en de ov eri ge a c tivite iten moeten be s ta a n h ee l g eleidelijk kan er vinden in zogenaamd e ho eken pla a ts in e en ge sc hreven teks t g e bruikt gaan worde n in mooi groot lokaal sp e ciaal voor de analfabe het begin zal d e docent s te rk moeten sturen tengroep zijn verschillende ho eken inge ik zal e nkele voorbeelden g even ric ht de reken lees en schrijfhoek zijn h e t v oo rbereide n kan in d e e erst e fase alle en verplichte hoeken dat wil zeggen dat de nog h ee l globaal zijn omdat d e leerlingen docent a angeeft welke leerlingen in deze in dez e fas e no g weinig n e derland s b e heer hoeken werken de leerlingen werken hier sen het voorber e iden vindt plaat s o p zo veel mogelijk onder beg eleiding van de verschillende momenten aan het begin van do c ent daarnaast zijn er keuzehoeken dit de dag a an h e t begin v a n een le s en aan zijn bijvoorbeeld een hoek met luistermate ri het begin van een oefening aan het be gin aal een hoek met ontwikkelmate ri aal een van de d a g la at d e do c ent bijvoorb e eld zi e n computerhoek en een tekenhoek voor deze ho e het programma van die dag eruit z i et hoeken kunnen de leerlingen kiezen zij het vergelijk het programma dat in kla s al dat zij niet altijd dezelfde hoek in mogen de hangt als een onderd ee l afgesloten is 1997 2 moer 59 wordt de d e sbetreffende afbeelding opzij was ze deed geconcentreerd mee met de les gehangen de ex analfabete leerlingen stromen du s aan he t begin van het hoekenwerk laat de door naar een nt2 groep in de eerste opvang docent de leerling aanwijzen wat hij gaat het feit dat ze al bezig geweest zijn met doen als leerlingen zelfstandig gaan werken spreken is zilver geeft een kleine voorsprong in een hoek werken zij aan de hand van en daarmee zelfvertrouwen zwakke leerlin stappenplanne n werkwijzers waarbij de stap gen bijvoorbeeld de zwakke leerling uit het p en met symbolen aangegeven zijn in de gevorderdengroepje gaan naar een langzame tweede fas e vraagt de docent aan het begin leerders groep in de eerste opvang een enke van de dag wat de leerlingen gaan doen de ling wordt doorverwezen naar het voortgezet leerlingen kunnen de juiste afbeeldingen speciaal onderwijs vso zoals de leerling die ophangen en afbeeldingen weghalen als een absoluut niet weet wat te doen met spreken is onderdeel klaar is verder denken leerlingen zilver m ee over de benodigdheden voor een les in de leerlingen kunnen maximaal twee jaar de tweede fase kunnen de stappenplannen het nt2 programma in de eerste opvang met symbolen en tekst weerge geven worden volgen daarna stromen zij door naar het reguliere onderwijs vaak ivbo of vso soms wat betreft het terugkijken bedenken de mavo ex analfabete leerlingen komen zel do c enten voor de hoeken een regi s tratiesys den of nooit in een havo of vwo klas teem waarop de leerling bij kan houden waar terecht dit heeft te maken met de grote hij is i n de ee rs t e fase geven doce nt en achterstand in schoolse kennis en vaardighe vers chillende soorten oefeningen een eigen den die zij hebben ten opzichte van de andere symbool en zetten d e symbolen ook op een leerlingen in een jaar moeten zij inhalen wat aftek e nlijst of kaa rt zodat de leerling kan andere leerlingen in ongeveer zes jaar geleerd bijhouden wa t hij gedaan heeft de do cent hebben laat de leerlingen een oordeel geven over wat betreft klas ni van twee van de drie eigen prestaties bij luiste roefeningen kan de leerlingen die goed kunnen werken met leerling zijn oordeel inspreken op de band spreken is zilver verwacht de leerkracht dat zij bij ande re o efeningen kan de leerlingen met op de mavo terecht zullen komen de oudere een kleur of een rondje of kruisje laten zien leerlingen gaan naar een arbeidsmarktgericht hoe het gaat bijvoorbeeld zwart betekent traject sommige leerlingen uit de langzame niet best ge el betekent fantastisch enzo leerdersgroep blijven zwak en gaan naar het voorts vso in d e tw e ede e n derde fas e kunnen hierbij eenvoudige lijstjes met aankruismogelijkheden samenhang in een samenraapsel gebruikt worden bijvoorbeeld kruis aan de oefening ging a goed b ni e t zo heel goed c ons streven is het leerplan zo op te zetten dat slecht het uitnodigend is voor de docent om te dit zijn enkele voorbeelden van het type gebruiken p er fase en per vaardigheid wor opdrac hte n da t wij uitw erke n we zijn er nog den materi al e n geadvis ee rd bij ie de r ond e r volop mee b ezig deel zullen praktische aanwijzingen gegeven worden hoe het mate ri aal in de les gebruikt leerwegen kan worden hoe er gedifferentieerd kan worden enzovoorts dat zal ook hard nodig de praktijk is dat leerlingen gemiddeld een zijn om te voorkomen dat docenten he t jaar in de analfabetengroep zitten dat is de overzicht verliezen de leerstoflijn in h e t tijd die zij nodig hebben om zich te ontwik leerplan is noodgedwongen samengesteld kelen tot een leerling die mee kan komen in u it veel versc hi llende mate ri alen een b eginnersgroep voor gealfabeti s eerden het leerplan biedt geen kant en klaar pro bovengenoemde rkia zag ik na een paar gramma docenten zullen nog veel moeten maanden terug in klas al en het wa s verba doen er worde n aanwijzingen gegeven voor zend om te zien hoe haar gedrag veranderd het aanpassen van oefeningen het maken va n 6o moer 1997 2 extra opdrachten enzovoorts weinig mate tele versie rotte rdam het projectbureau ri alen zijn nu eenmaal specifiek voor twaalf z j tot zestienjarigen geschreven laat staan voor ree s c v d spreken is zilve r t e rwe rkingsoefe analfabeten ninge n a leiderdorp de kangoeroe 1988 met het leerplan willen wij wel een duide lee rplan nederlands als tw ee de taal s te x de le n lijke aanpak geven en materialen die daarbin i tot en m e t 6 groningen wolters noordhoff nen in e en bepaalde s amenhang gebruikt z j kunnen worden dat is roeien met de ri emen die we hebben er is behoefte aan meer er is behoefte a an materi alen voor twaalf tot zestienjari ge analfabeten bijvoorbeeld voor het oefenen van luister een spreekvaardig heid er i s behoefte aan computerprogram ma s en multimediale p akketten dit zijn ideale hulpmiddelen bij leren lezen en bij woordenschatverwerving leerlingen kunnen t egelijkertijd tekst horen en zien op plaatjes of in sch ri ft er is genoeg te wensen en het leerplan is daarbij een stap in de goede ri chting noten en literatuu r dit zijn klankzuivere woorden di e leerlingen eerst als g e heel woord leren herk ennen aan de hand d aarvan l eren ze de klank letterkop pe li ng van dat woord en vervolgens leren ze nieuwe letters er wordt rege lmatig naar teruggegrepen weet j e nog d e a uit jas daarom hangen ze aan de muur 2 het eerder genoemde l e ren leze n dat op het p ri sma coll ege gebruikt wordt is de proef versie van lezen doe je o veral berenst j e a l eze n e n schrijve n groningen rug in ontwikke ling c a esa r f b veilig lere n lezen tilburg zwij sen i98o color cards distri butie in nederland door swets zeitlinge r lis s e deen j c van veen taalriedels een cursu s spree kvaardigheid nede rlands als tweede taal gro ningen wolters noordhoff 1994 groot r de i ubeda de kop erop utre cht ncb 1990 gu chte c v d lezen doe je ov eral e en m e th ode aanvankelijk lezen in het nede rlands voor allocht one instromers tilburg zwijsen 1996 guchte c v d l eren lez e n een c urs us aan v an k elijk lezen in h et nederlands vo o r allochton e lee rlingen van tien t o t veertien jaar experimen 1997 2 moer 61