Back to the sixties. Taalkristal: een traditionele grammaticamethode.

cursus nog te jong om over de status te be recensi e schikken die haar voortbestaan in een tijd van bezuinigingen zou kunnen waarborgen en dat is meer dan jammer toch hoef ik niet helemaal in mineur te ein bas kranenburg digen sinds kort is men namelijk op de aca demie voor journalistiek en voorlichting te back to the sixties tilburg gestart met een opleiding die geent is op het nijmeegs scriptorium die cursus is taalkristal een traditionele weliswaar aangepast aan de specifieke eisen die een journalistieke opleiding stelt maar on grammaticamethod e danks dat is het toch goed om te zien dat de e rvaringen en inzichten die het nijmeegs scriptorium heeft opgeleverd niet geheel on benut blijven drs b jager taalkristal grammaticale en andere literatu u r versch ijnselen in het nederlands zutphen thie me 1 993 97 blz fz z s o bruffee k peer tutoring and the conversa tion of mankind in olson g ed writing centers theory and administration urbana i ll een waargebeurd verhaal gehoord van een le ncte 1 9o4 p 3 15 raar nederlands een jongetje in een brugklas van de ven piet hein schrijven als sociaal pro kwam hem na de les een beduimeld briefje la ces in moer 1 993 i p 2 1 z ten zien waarop heel netjes was geschreven vakgroep nederlands kun tekstbesprekings taalkundige en rekenkundige ontleding trots activiteiten versie z 2r juni i99o vertelde het jochie dat zijn meester alle gram vakgroep nederlands kun opzet en doel van een matica die de klas moest kennen op een piep tekstbespreking versie 5 t s juni 1 99 2 klein briefje had geschreven zo groot als een vakgroep nederlands kun obse rvatielijst luis lucifersdoosje in de visie van meester was het tergedrag tijdens tekstbesprekingen r9 juni onderwerp wie het doet het lijdend voor 1992 werp was met wie het gedaan wordt haakje openen door het onderwerp haakje sluiten en een werkwoord was een doewoord een nieuwe grammaticamethod e uitgeverij thieme heeft een nieuwe gramma ticamethode op de markt gebracht taalkris tal grammaticale en andere verschijnselen in het ne derlands van drs b jager het boek bespreekt veel meer dan er op een klein briefje kan wor den geschreven er is een theorieboek een werkboek en een antwoordenboek leverbaar het theorieboek bespreekt in iets minder dan honderd bladzijden vrijwel a ll e ons be kende zinsdelen en woordsoorten van per soonsvorm tot en met bepaling van gesteld heid van lidwoord tot tussenwerpsel het boek bespreekt de samengestelde zin en be steedt aandacht aan de geschiedenis van het nederlands aan dialecten en groepszalen 158 moer 1994 4 het boek in vogelvluch t dat probleem heb je dus opgelost want de theorie wees ons er al op er blijkt weinig na een korte inleiding over het onderscheid in zeker te zijn in langere teksten komtvaak een taalkundige en redekundige ontleding hoofd combinatie van feiten en meningen voor zo stuk i komen eerst de zinsdelen aan de orde dat dikwijls moeilijk de grens te bepalen is hoofdstuk 2 in de theorie zien we kort uit hoofdstuk 6 gaat over de handeling in de zin gelegd hoe een zinsdeel gevonden kan wor we lezen er zijn werkwoorden in onze taal den bijvoorbeeld je kunt een meewerkend die een handeling weergeven die dus weer voorwerp gemakkelijk vinden zet het voor geven dat er iets gebeurt het verschijnsel dat zetsel aan of voor voor het betreffende zins werkwoorden geholpen door andere woor deel of laat deze voorzetsels weg als ze er staan den een handeling weergeven heet aspect daarna vinden we een aantal voorbeeldzinnen bijvoorbeeld in het boek in het werkboek staan de oefenin er is sprake van steeds dezelfde handeling gen de koppige jongen bezorgt me hoofd de kinderen huppelen over straat pijn waarin me natuurlijk als meewerkend er is sprake van een heel intensieve handeling voorwerp moet worden geidentificeerd steeds de auto racete de bocht om is er eerst een definitie van een zinsdeel daarna er is sprake van een handeling die maar een een toelichting bij de methode om een zins keer voorkomt hij geeuwde luid deel te vinden gevolgd door een aantal voor is geeuwen niet intensief dan kan iemand beeldzinnen niet bij herhaling geeuwen huppelen kinde in hoofdstuk 3 treffen we de woordsoorten ren dan altijd over straat en verricht een race aan veel aandacht is er voor het werkwoord auto niet steeds dezelfde handeling de bocht de soorten zelfstandig hulp koppelwerk om racen als hij op een circuit zijn rondjes woord sterk en zwak de tijden van het werk draait woord de spelling der werkwoorden daarna het is niet duidelijk wat een leerling met komen de lidwoorden zelfstandige naam deze informatie moet leidt kennis van deze woorden de bijvoeglijke naamwoorden en de drie voorbeelden tot meer inzicht in taal in het voornaamwoorden algemeen of van het nederlands in het bijzon zelfstandige naamwoorden kunnen zo lezen der we in het boekje onderverdeeld worden in hoofdstuk 7 gaat over taalverandering het concreta abstracta en collectiva de concreta bevat een korte geschiedenis van het neder vallen uiteen in twee soorten voorwerpsna lands van het hebban olla vogala nestas hagun men en stofnamen nan via een voorbeeld uit het middelneder negen woordsoorten worden besproken van lands naar het moderne nederlands ook het het persoonlijk voornaamwoord tot en met standaard nederlands en iets over dialect komt wederkerend wederkerig vragend onbepaald aan de orde het betreft zo lezen we uitslui voornaamwoord en telwoord zelfs de voor tend een verschil in gebruikswaarde dialecten naamwoordelijke aanduiding ontbreekt niet zijn gebonden aan een bepaalde streek maar in hoofdstuk 4 passeert de samengestelde zin zijn daarom niet minderwaardig uit de toe de revue onderschikking nevenschikking lichting bij een aantal voorbeelden moet wor foutieve zinnen beknopte zinnen samentrek den geconcludeerd dat de beschaving van king elliptische zin hoogontwikkelde culturen wel degelijk een hoofdstuk 5 gaat over zekerheid en waar rol speelt bij de ontwikkeling van de stan schijnlijkheid en over feiten en meningen de daardtaal let op de hoofdletter over dialec voorbeelden die we in dit hoofdstuk aantref ten van sociale klassen wordt niet gerept fen laten er geen twijfel over bestaan wat een in hoofdstuk 8 gaat het over groepstalen en feit is de oorspronkelijke bewoners van beroepstalen we treffen een voorbeeld van australie zijn de maori s en wat een mening jongerentaal opgetekend door kuitenbrou wat heb je dat leuk gedaan maar de wer aan en enkele andere voorbeelden van oefeningen in het werkboek zaaien eerdei groepstalen er lijkt een losse en willekeurige verwarring dan dat ze duidelijk maken wat greep te zijn gedaan in een doos met voorbeel het essentiele verschil tussen feit en mening is den 1994 4 m o er 159 de taal in de reisgidsen zit vol met knusse andere taalverschijnselen daarom ga ik in dit woordjes in datgebied is alles even verrassend in boek o a in op verschijnselen als modaliteit en tiem zuiver uniek vol schoonheid rust en stilte aspect ik besteed enige aandacht aan de ge de sporttaal onderscheidt zich door haar schiedenis van de nederlandse taal aan de po buitengewoon slordige taalgebruik ook sitie van het nederlands tussen andere talen in kranten verschijnende berichten over sport aan de dialecten in verband met het standaard munten uit door slordig taalgebruik nederlands aan woordvorming en familiale in het werkboek vinden we geen oefeningen taalkringen bij de hoofdstukken over taalverandering en de auteur verwijst naar het leerplan van de groepstalent het werkboek gaat niet verder dan basisvorming inderdaad wordt kennis over hoofdstuk 6 dat is jammer want vuist deze taal onder meer over groepstalen en over dia onderwerpen lenen zich in het bijzonder voor lect tot het curriculum gerekend maar de zinvolle herschrijfoefeningen leerlingen zou opzet van taalkristal vormt een flagrant con den eens kunnen proberen een ambtelijk stuk trast met de ideeen van de basisvorming om te zetten in alledaags taalgebruik met be het lesprogramma van de basisvorming is houd van betekenis of kunnen pogen een immers juist opgezet om leerlingen de link stukje om te zetten in formeel taalgebruik met de praktijk duidelijker te maken om maar juist in deze hoofdstukken ontbreken de kinderen te laten ervaren dat onderwijs niet toepassingen zozeer een doel als wel een middel is aan theoretische kennis over taal alleen heeft een doelgroe p leerling zo is de huidige opvatting niet zo heel veel in de basisvorming draait het om toepas in het voorwoord zegt de auteur voor wie zijn singen vaardigheden en samenhang en niet boek bedoeld is en hoe het is ingericht de om kennis sec niet om feitenkennis die geen leerstof wordt gepresenteerd op twee niveaus kader heeft gekregen niveau i bevat leerstof die bedoeld is voor het theorieboek vertelt bijvoorbeeld wel dat leerlingen uit de brugklas van alle vormen van je in kranten en op tv dikwijls teksten aantreft voortgezet onderwijs de tweede klas van die een combinatie zijn van feiten en menin xnvo en vwo en de tweede en derde klas van gen maar daarmee wordt nog niet duidelijk vso en mavo niveau 2 bevat leerstof voor de waarom leerlingen dit onderscheid moeten derde klas van havo en vwo en voor de vier maken taalkristal rept niet over samenhang de klas van vbo en mavo met enig ander vak het traint leerlingen niet een wat curieus doelgroepenbeleid betekent op relevante vaardigheden en het geeft geen dit nu werkelijk dat een derdeklasser op het praktische en zinvolle toepassingen geen her vso dezelfde leerstof moet gaan krijgen al schrijfoefeningen bijvoorbeeld terwijl vrij de eerstejaars atheneumscholier lesprogram algemeen wordt aangenomen dat het her ma s zijn toch niet gelijk voor alle schoolty schrijven van teksten of het schrijven van een pen het idee dat een vso leerling dezelfde verbeterde versie van een eigen tekst een uit leerstof moet doorwerken als bijvoorbeeld de stekende manier is om tot een betere taal havist is achterhaald en onlogisch beheersing te komen met behulp van taalkris ik vind taalkristal een boek voor vwo en tal leert een leerling vrijwel uitsluitend ont voor havo scholieren voor een mavo en leden wat een doel op zich lijkt te zijn voor een vbo leerling is het veel te droog en hoezeer de auteur ernst maakt met de basis veel te moeilijk welke leraar nederlands be vorming blijkt ook uit een klein rekensom handelt de bepaling van gesteldheid in een metje de verhouding grammatica andere derde klas van het vso taalverschijnselen is in het theorieboek 8 0 20 en in het werkboek 95 5 basisvormin g kindvriendelijk de auteur legitimeert zijn leerstofkeuze als volgt binnen de basisvorming is er niet alleen ik heb ernaar gestreefd de theoretische en aandacht voor de grammatica maar ook voor daarom voor kinderen doorgaans vrij saaie i oo moer 1994 4 leerstof op een kindvriendelijke toon te pre enige herkenbaarheid met de praktijk zonder senteren zo lezen we in het voorwoord twee enige verband met schrijven met taalbeheer voorbeelden van zinnen waarin een kind sing of taalvaardigheid vriendelijke toon ver te zoeken is ik vind taalkristal te vergelijken met een omdat een bijvoeglijke bijzin iets zegt van zwart wit televisie vroeger keek je ernaar een zelfstandigheid is hij in wezen geen apart maar nu is het een vero uderde curiositeit met zinsdeel maar een onderdeel van een groter deze methode gaat thieme terug in de tijd zinsdeel back to the sixties bijvoeglijke naamwoorden kunnen attribu tief en predikatief gebruikt worden ook woorden die bij de redekundige ontleding be paling van gesteldheid zijn rekent men tot de bijvoeglijke naamwoorden conclusi e taalkristal behandelt de taalkundige en rede kundige ontleding op traditionele wijze veel theorie steunend op de klassieke syntactisch semantische methode die enkele eeuwen gere geerd heeft in het onderwijs in de moedertaal veel oefeningen losse zinnen zonder context het boek bespreekt enkele facetten van taal in het algemeen taalverandering eigenlijk een historische taalbeschouwing van vroeger tot nu verschillende soorten talen groepstalen beroepstalen dialecten sociolecten zeker maakt kennis van de grammatica van het nederlands onderdeel uit van dat lespro gramma en zeker is kennis van verschillende dialecten van groepstalen en van sociolecten deel van de leerstof van de basisvorming de markt voor het boek zal bestaan uit zeer traditionele docenten nederlands die alle grammatica willen behandelen zonder zich af te vragen of een leerling er wat aan heeft docenten die er heil in zien de regels van die grammatica de methode om een zinsdeel te traceren en een groot aantal oefeningen in zinsontleding systematisch en volledig te be spreken er zal naar alle waarschijnlijkheid een markt zijn voor een boek als taalkristal zelfs nu de basisvorming een ander lesprogramma heeft gebracht waarbinnen ontleden geen doel op zich is taalkristal is een erg traditioneel boek som mige passages lijken rechtstreeks afkomstig uit de oude rijpma en schuringa de grammatica die in de jaren zestig en zeventig op nto insti tuten van voor naar achteren werd doorvorst het lijkt me geen goede zaak leerlingen van nu lastig te vallen met al deze ballast zonder 1994 4 moer iot