Bavotoets getoetst

recensi e gen de leerlingen moeten handelen en niet al leen feitenkennis reproduceren en de samen hang tussen verschi llende lesonderdelen en ook tussen verschill ende vakken moet worden doree de kruyk duidelijk gemaakt de drie begrippen overlap pen elkaar gedeeltelijk en moeten niet los van danielle de doelder elkaar worden gezien het begrip toepassing gebruiken we vooral als criterium voor de bavotoets getoets t keuze van onderwerpen vaardigheden en samenhang komen hieronder expliciet aan de orde all ereerst bekijken we de samenhang die door roosmalen w m m van voorbeeldopgaven af het pmb project m an agement voor de basis sluitingstoets basisvorming voor het vak neder vorming zo benadrukt wordt we onderschei lands cito arnhem mei 1993 den daarbij de samenhang qua onderwerp bij voorbeeld huisdieren en de vaktechnische sa menhang strategieen of procedures die bij het cito heeft eind april 1993 voorbeelden verschill ende deelvaardigheden terugkomen van de eindtoetsen basisvorming voor alle vak de samenhang tu ssen de vakken een van de ken opgestuurd aan alle scholen de voor belangrijke vernieuwingen van de basisvor beeldtoets van nederlands beslaat de onderde ming moet in het onderwijs gestalte krijgen len lezen 2 uur luisteren kijken 2 uur zonder dat er in de toetsen van de versch il len schrijven 2 uur en discussie 25 minuten per de vakken expliciet naar gevraagd wordt wij acht leerlingen deze toets hebben we aan een beperken ons hier dus tot de samenhang bin kritische beschouwing onderworpen niet al nen de toets nederlands leen vanuit onze eigen visie en praktijkerva vervolgens gaan we in op organisatorische ring maar ook vanuit de opmerkingen en er bezwaren die sommige docenten aanvoeren varingen van deelnemers aan cursussen en bij tegen een breed samengestelde thematoets eenkomsten van het aps algemeen pedago tenslotte maken we kanttekeningen bij de gisch studiecentrum als vakgroep neder noodzaak tot differentiatie in de eindtoets en lands van het nrs hebben we een aantal op en bij de toetsing van verschill ende vakdomei aanmerkingen op een rijtje gezet de vakgroep nen bestaat uit een aantal nascholers van de lera renopleidingen en docenten van middelbare samenhang door thematische opzet scholen die als kaderdocent een of meer dagen per week aan het aps verbonden zijn voor nederlands krijgen we te maken met een we beperken ons hier tot opmerkingen over thematoets de verschill ende onderdelen zijn de opzet en inhoud van de eindtoets over de gerangschikt rond een thema dat voor leerlin waardering en mogelijke cesuren laten we ons gen van 1 4 of i s jaar redelijk bekend is in de niet uit de scholen zullen veel vrijheid krij proeftoets was dat thema vet oftewel ge z onde gen om tot een eigen interpretatie van de re voeding sultaten van de toetsen te komen welke eisen in brede kringen van neerlandici beseft men de inspecties daarbij zullen stellen is ons nog al jaren dat taalonderwijs per definitie contex niet geheel duidelijk trijk onderwijs is de ontwikkeling naar com als didactische uitgangspunten voor het on municatief taalonderwijs die gesteund wordt derwijs in de basisvorming staan voor alle vak door de beschrijving van de kerndoelen leidt ken de letters z v en s van toepassing vaardig vanzelfsprekend tot toetsing van totaalvaardig heden en samenhang het onderwijs moet heden als een brief schrijven of een gesprek gericht zijn op toepassing van de opgedane voeren een thematische vormgeving van de kennis in de schoolse en niet schoolse werke eindtoets maakt het mogelijk de totaalvaardig lijkheid vaardigheden moeten de nadruk krij heden te toetsen zonder dat de leerlingen zic h 1994 1 m oer 19 steeds weer in een nieuw onderwerp hoeven gisch handelen in die toetssituatie meer als een te verdiepen de toetsmakers zullen hopelijk middel dan als een doel nog jarenlang kiezen voor een thematische het belang van strategisch handelen in taal vormgeving van de eindtoets nederlands gebruiksituaties wordt algemeen beseft aan de los van deze vakdidaktische ontwikkelingen ene kant bieden bewust genomen stappen van stemt het thematische karakter van de toets de leerling aanknopingspunten voor de docent ook overeen met de ideeen zoals die in het al om de leerling beter te kunnen onderwijzen in gemeen uit de beschrijvingen van de basisvor bijvoorbeeld tekstbegrip of luistervaardig ming naar voren komen het idee van samen heid aan de andere kant krijgt de leerling hang wordt weerspiegeld in een thematoets door strategisch te handelen het eigen leerpro waarin verschillende vakonderdelen in onder ces meer onder controle het leren gaat effi linge samenhang aan de orde komen cienter en effectiever en bovendien biedt de doordat er voordat de toets wordt afgeno reflectie op het proces de cruciale stap bij stra men inleidende teksten over het thema wor tegisch handelen openingen naar toekomstige den meegegeven en eventueel klassikaal be leerwegen wie de keuzemogelijkheden over handeld beschikt de leerling over de mini ziet en bewuste keuzes kan maken weet bij maal benodigde achtergrondkennis bij ver mislukkingen alternatieven te bedenken zo schillende toetsonderdelen wordt het thema iemand zit minder vlug aan zijn plafond zo bovendien vanuit een andere invalshoek beke iemand kan het eigen leerproces verbeteren en ken de discussie opdracht gaat bijvoorbeeld dus steeds meer blijven leren hopelijk zelfs le over de verkoop in de schoolkantine van ge venslang zonde lekkernijen als appels in plaats van vette een handvat voor de docent een sleutel tot snacks de toets kijken luisteren naar een tele succes voor de leerling het is duidelijk dat stra visiedocumentaire gaat over rijst verbouw tegisch handelen een belangrijke rol dient te voedingswaarde en recepten de leestoets gaat spelen in de hele leerweg en dus ook in de over de bereidingswijzen van maaltijden en de voortgangsrapportage in diagnostische toetsen voedingswaarde van tussendoortjes tijdens het leerproces zal het strategisch han uit de inleidende teksten zijn de basisgege delen dan ook zeker aan de orde moeten ko vens dus bekend en de leerling kan dieper na men op het moment dat de docent een ni denken over de verschillende benaderingen veau advies moet formuleren het deterrnina dan wanneer er bij ieder vakonderdeel weer tiemoment kan hij zelfs een deel van de argu een geheel nieuw onderwerp zou worden mentatie baseren op het vermogen van de aangesneden ook aan de nauwkeurigheid van leerling te reflecteren op het eigen strategisch de formuleringen kunnen heel wat hogere ei hand el en sen worden gesteld als het onderwerp al ver het is dus van belang dat docenten voortdu schillende keren aan de orde is geweest rend alert zijn op het strategisch handelen van als er in de eindtoets dieper kan worden in de leerlingen als een voorwerp van blijvende gegaan op het onderwerp zullen we in ons zorg van voortdurend overleg zo dient men onderwijs ook regelmatig dieper op een on het strategisch handelen van leerlingen te be derwerp in moeten gaan zo kan een themati naderen sche eindtoets dus leiden tot verdieping zoals zo belangrijk en toch niet exp li ciet bevraagd nauwkeuriger formuleren of beter argumente in de eindtoets de leerlingen worden geacht ren met andere woorden tot verhoging van strategieen te kiezen en toe te passen de resul het niveau taten daarvan worden getoetst bij de eindtoets maar de reflectie op de strategie wordt ge samenhang in s trategisch handelen plaatst binnen het leerproces waardoor de re flectie uitdrukkelijk wordt gekenschetst als on het strategisch handelen de rode draad die derwerp van gesprek tussen docent en leerling voor vaktechnische samenhang zorgt tussen de het gaat daarbij niet om verbalismen maar om verschillende vakonderdelen wordt in de kennis en inzicht die niet noodzakelijk een voorbeeldtoets niet expliciet getoetst blijk duidig geformuleerd hoeven te worden a ll een baar zien de makers van de eindtoets strate tegen die achtergrond is begrijpelijk dat strate 1994 i moer 20 gisch handelen niet expliciet als doel in de school vertellen wat ze voor toets hebben ge eindtoets is opgenomen had we moesten een brief schrijven om zo n opdracht tot een goed einde te kunnen organisatorische probleme n brengen moeten leerlingen een aantal vaardig heden beheersen en conventies kunnen toe sommige leraren zeggen zoveel verschill en passen die weinig fraudegevoelig zijn dit in de onderdelen dat kost teveel tijd tegenstelling tot een toets waarin vooral feite of in een th e ma t oe t s moe t j e de ve rsc hil lijke kennis wordt gevraagd voor een kennis lende onderdelen wel vlak na elkaar geven an toets van moeilijke woorden bijvoorbeeld ders moet iedereen zich toch nog steeds op hoeven leerlingen met voorkennis van wat er nieuw in het onderwerp verdiepen dat levert gevraagd wordt het grootste gedeelte niet te organisatorische problemen binnen de school leren als ze weten dat ze een brief moeten op schrijven moeten ze daarbinnen misschien in het nederlandse onderwijs besteden we nog wel een verslag verwerken zodat de me vrij veel tijd aan toetsing elke school heeft zijn dedeling een brief schrijven onvoldoende eigen traditie op dit gebied sommige scholen houvast biedt om een voldoende resultaat te kennen drie proefwerkweken per jaar daar bereiken binnen kan een thematoets waarschijnlijk ge het tijdstip waarop de toetsen worden afge makkelijk een plaats krijgen andere scholen nomen is afhankelijk van de organisatie en tra be oordele n hun leerlingen gedeeltelijk op dities binnen de school wel zal er gezocht grond van het in de les gemaakte werk en moeten worden naar vier of vijf toetsmomen maar voor een klein deel op grond van toets ten binnen een of twee weken maar omdat resultaten ook binnen een dergelijk program het per klas geregeld kan worden zullen de or ma kan met enige creativiteit wel een moge ganisatorische problemen tot een minimum lijkheid worden gevonden om de eindtoets zo beperkt kunnen blijven organisch mogelijk in te passen de onderde len schrijven en discussie hoeven bijvoorbeeld differentiati e niet voor all e klassen op hetzelfde tijdstip te worden afgenomen spreiding van de onder de kerndoelen gelden voor alle niveaus en nu delen over een of twee weken is mogelijk komt er ook voor iedereen dezelfde toets deze thematoets nederlands dwingt niet tot vooral docenten die werken met leerlingen examen organisatie de toet s kan worden in die heel goed leren of jui s t heel zwak zijn be gepast in verschill ende tradities twijfelen de haalbaarheid en zin van dezelfde de hoeveelheid tijd die geinvesteerd moet toetsen voor iedereen ze vergeten daarbij dat worden ongeveer 8 uur hangt samen met de je vaardigheden op verschill ende niveaus kunt breedte van de eindtoets onder het kopje do beheersen de opdracht een brief te schrijven meinen leggen we uit waarom wij voorstan met behulp van verschill ende gegevens kan op ders zijn van zo n breed samengestelde toets verschi ll ende manieren worden uitgewerkt in als u met ons van mening bent dat een brede de verwerking van de opdracht verraden de toets te prefereren valt boven een smalle zoals leerli nge n hun niveau ze laten ess entiele ge een traditioneel eindexamen dan zult u de gevens weg of voegen juist zeer effectieve zin hiermee samenhangende tijdsinvestering moe nen toe dat bepaalt het niveau van hun uit ten accepteren werking sommige docenten zien als probleem dat als de toetsen vooral gericht zijn op vaardig leerlingen van verschillende scholen elkaar heden kunnen a ll e leerlingen dezelfde toetsen kunnen inlichten over de inhoud van de eind maken zonder dat ook alle uitwerkingen het toets het is echter de bedoe ling dat we in de zelfde worden de beheersingsgraad van de basisvorming vooral onderwijs geven in vaar vaardigheden bepaalt het niveau van de uit digheden ook de eindtoets is dus vooral ge werking van de opdracht in de docenten richt op het beoordelen van de beheersing van handleiding wordt aangegeven hoe de toetsen vaardigheden daarbij is het nauwelijks van moeten worden beoordeeld bij de schrijftoets belang of leerlingen vrienden op een andere bijvoorbeeld worden beoordelings s chalen ge 1994 1 moer 21 geven voor inhoud structuur en verzorging kers van het cito hun tekstkeuze in het open iedere schaal heeft vijf punten baar zouden beargumenteren waardoor mis theoretisch gezien kan er op verschi ll ende schien heel wat onrust onder docenten kan aspecten van de eindtoets worden gedifferenti worden vermeden eerd er kunnen andere teksten aan verschil ook de differentiatie in vragen bij de tekst lende leerlinggroepen worden voorgelegd an levert voorlopig vooral problemen op een dere vragen gesteld de tijdsduur kan worden paar mogelijkheden om met vragen te diffe gevarieerd de mogelijkheid kan worden ge rentieren er zouden verschillende vragen kun schapen om hulpmiddelen te gebruiken en de nen worden gesteld voor verschillende groe normering of de waardering van de behaald e pen leerlingen of het cito zou kunnen aan scores kan ver s chi ll end worden toegepast de geven dat sommige vragen geschrapt kunnen makers van de toetsen hebben echter gekozen worden voor een bepaald soort leerling het voor eenzelfde toets voor zowel zwakke als lijkt echter waarschijnlijk dat een dergelijke hoogbegaafde leerli ngen voorlopig lijken all e variatie in vragen ook meer problemen zal beslissingen op het gebied van differentiatie in oproepen dan oplossen welke leerlingen moe toets en meer vragen en problemen op te roe ten deze vragen wel maken welke niet waar pen dan op te lossen hier valt klaarblijkelijk liggen de grenzen tussen deze groepen leerlin nog he e l wat werk te verrichten gen en tenslotte moeten niet alle leerlingen we kunnen op dit terrein vooruitlopend op de vragen van een werknemersverklaring of de ontwikkelingen wel enkele kantteke ningen belastingformulier kunnen begrijpen plaatsen bijvoorbeeld bij de l eestoetsen voor kortom op het gebied van differentiatie lopig is het zo dat all e leerlingen dezelfde tekst wachten we met spanning mededelingen en en dezelfde vragen krijgen voorgelegd zwak publicaties van het cito af ke lezer s krijgen grote lapp e n tekst onder ogen en schrikken daarvoor terug zeggen hun do domeine n centen in het leesonderwijs van vroeger zou deze uitspraak z e ker waar zijn maar goede en in de beschrijving van de kerndoelen is het zwakke leerlingen die weten dat er versch il vak nederlands opgesplitst in drie domeinen lende leesdoelen bestaan en dat ze afhankelijk taalvaardigheden spreken luisteren kij van hun doel een leesstrategie kunn e n kiezen ken luisteren lezen en schrijven kennis van b ekijken zo n tekst in grote lijnen en geven op taal en taalverschijnselen en informatievaardig hun manier zo goed mogelijk antwoord op de heden traditioneel worden van het vak ne gest e lde vragen goede lezer s zullen de tekst derlands in eindexamens vooral de subdomei bovendien veel gedetaill eerder kunnen begrij nen schrijven en lezen getoetst pen en er dus ve el meer gegevens uit kunnen een voordeel van de uitbreiding van het aan afleiden tal subdomeinen in de eindtoets van de basis zowel zwakke als goede lezers zull en met al vorming naast lezen en schrijven ook kij lerlei soorten t e ksten om moeten leren gaan ken luisteren en discussie is de verplichting en dus kan eenzelfde tekst gebruikt worden voor scholen om ook deze vakonderdelen bij de eindtoets zowel voor zwakke als voor serieus te nemen daarmee komt ook meer goede l ezers ze krijgen een paar jaar later nadruk te liggen op het communicatieve ka toch ook a llemaal hetzelfde huurcontract on rakter van het taalonderwijs hoe moeilijk het d er ogen bijvoorbeeld ook is om discussieren correct te maar de docente n van zwakke lezers houden beoordelen nu het in de eindtoets voorkomt vol dat h et schrikeffect van lange lappen tekst kan niemand de discussieles uit het vak neder zo groot is dat er nauwelijks sprake kan zijn lands weren over de didactiek van dit onder van het toetsen van leesvaardigh eid ook do deel zal nog het nodige moeten worden centen van hoogbegaafde leerlingen zijn ge gezegd maar dat de discussie een serieus on kant t egen de tekst voor iedereen zeer derdeel van het vak nederlands is staat nu bui moeilijke indringende vragen kun je nu een ten kijf maal niet ste ll en bij een tekst die nogal opper hetzelfde geldt voor het onderdeel kij vlakkig blijft het zou goed zijn als de toetsma ken luisteren bovendien sluit de toets me t 1994 1 moer 22 televisie luisteren goed aan bij de leefwereld van het begrip fictie expliciete verbanden zijn van de leerli ngen de z van toepassing die gelegd met terreinen als film theater en tv se door het pmb als eerste letter van t vs zo bena ries waardoor jeugdliteratuur minder geiso drukt wordt is in dit onderdeel vanzelfspre leerd en dichter bij de leefwereld van grote kend aanwezig groepen leerlingen is geraakt als de eindtoets de voornaamste onderdelen van het vak ne kennis over taal en taalverschijnselen wordt in derlands zal moeten beslaan zal fictie er in de de kerndoelen als apart domein genoemd toekomst zeker in moeten voorkomen deze kennis betreft uiteenlopende zaken als communicatiemedia dialecten taalontwikke computers ling verschi ll ende tekstsoorten en schrijfcon venties voor een deel zal de toepassing van het laatste domein van de kerndoelen dat der kennis op dit gebied tot uiting komen in de informatievaardigheden betreft naast het han te lees schrijf en spreektoetsen maar onder ren van vraaggesprekken audio visuele media werpen als dialecten de rol van de media en en schriftelijke informatiebronnen het om fictie dreigen in de verwaarlozing ten onder te gaan met de computer een leerling moet ge gaan het onderwijs over dialecten en de rol gevensbestanden en tekstverwerkingsp rogram van de media omvat tot nu toe voornamelijk matuur kunnen gebruiken feitelijke kennis zodat het begrijpelijk is dat ze voorlopig is men op de scholen nog niet toe voorlopig in een vaardighedentoets niet aan aan het systematisch onderwijzen v an computer bod komen het lijkt ons echter interessant te gebruik binnen het vak nederlands de facilitei vernemen in hoeverre de vaardigheidsaspecten ten zijn gebrekkig de docenten moeten worden die een rol spelen in communicatieve onder bijgeschoold en de didactiek staat nog in de kin werpen als dialecten en media in een eindtoets derschoenen dit is typisch een gebied waarop verwerkt zouden kunnen worden nog veel moet worden ontwikkeld het lijkt ons daaro m logisch dat computergebruik nog niet in fictie de eindtoets i s verwerkt het hanteren van de andere informatiebron met het onderwerp fictie is nog iets anders aan nen vraaggesprekken media en schriftelijke de hand onderdelen van fictie worden ook in bronnen zou in een vaardighedentoets uitste het domein lezen genoemd hierdoor en kend tot zijn recht kunnen komen juist in een door de traditionele plaats die literatuuronder thematoets zou de vaardigheid informatie te wijs inneemt in de bovenbouw van het voort selecteren verbanden te leggen en informatie gezet onderwijs wordt aan fictieonderwijs in te bewerken aan de orde kunnen komen kij bij en nascholing een speciale status toege ken luisteren naar een t v documentaire is kend veel docenten gebruiken fictie als onder daarvan een te klein onderdeel dat ook nog te werpenbron voor spreek luister en schrijf beperkt is namelijk all een receptief het onderwijs daarnaast wordt op veel scholen spreekt tot onze verbeelding en het zal vast kennis over all erlei iteraire begrippen aange motiverend werken als leerli ngen zelfs in de bracht aan de hand van jeugdliteraire werken eindtoets informatie terzijde mogen leggen en het heeft onze bevreemding gewekt dat een hele teksten niet hoeven te lezen dat zou een zo veelvoorkomend en gewaardeerd onderdeel toets zijn op basis van genoten onderwijs met van de lessen nederlands niet in de afsluitende een hoog werkelijkheidsgehalte dat vereist toets van de basisvorming voorkomt theore bewuste keuzes van de leerlingen strategisch tisch lijkt het heel wel mogelijk om een fictio handelen dus wij zouden het toejuichen als de nele tekst te gebruiken als tekst voor de toetsmakers er bewust voor zouden kiezen te leestoets maar zolang de leestoets nog als titel onderzoeken wat de mogelijkheden op dit ge draagt het lezen van zakelijke teksten zal fictie bied zijn in de eindtoets waarschijnlijk niet voorkomen voor het hele domein van informatievaardig waarmee fictie naar het rijk van de luchtkaste heden zouden we dus graag een belangrijke len verwezen is plaats ingeruimd willen zien in toekomstige onbegrijpelijk zeker nu met de introductie eindtoetsen 1994 i moer 23 samenva ttin g onduidelijkheden daarover kunnen worden vermeden tot slot zullen we de voornaamste conclusies al met al beschouwen wij de thematoets uit de voorgaande hoofdstukjes nog eens gezonde voeding als een goede aanzet voor een samenvatten eindtoets waarbij we hopen dat verdere allereerst gaat onze waardering uit naar het ontwikkeling ook na het verschijnen van deze thematische karakter van de eindtoets ook de voorbeeldtoets onvervaard ter hand is ge mate waarin de toets is gericht op vaardig nomen heden waarbij kennis onmiddellijk moet wor den toegepast stemt ons tot tevredenheid dat daarbij ook toetsen ontwikkeld zijn voor kij ken luisteren en discussie juichen we toe de voordelen van de brede toetsing lijken ons groter dan de nadelen van de grote tijdsin vestering doordat er vooral vaardigheden worden getoetst hoeven er geen onoplosbare problemen te ontstaan vanwege bijvoorbeeld examensituaties een aantal onderwerpen komt tot onze spijt niet in de eindtoets voor in de meeste gevallen beseffen we dat er eerst onderzoek moet wor den verricht of zelfs dat de didactiek van het betreffende onderdeel nog verder moet wor den ontwikkeld alleen bij het onderdeel fictie betreuren wij de omissie en hopen op snelle verbetering dat strategisch handelen bij de taalvaardighe den niet aan bod komt in de eindtoets vinden we begrijpelijk mits de reflectie erop in dia gnostische toetssituaties een belangrijke plaats krijgt op de scholen voorbeeldtoetsen op dit gebied achten wij daarvoor onmisbaar het lijkt ons de moeite waard te zoeken naar toetsvormen waarin strategisch handelen in combinatie met de in formatievaardigheden kan worden beoor deeld in een eindtoets ook het gebruik van de computer bij het verwerven en verwerken van informatie databestanden en tekstver werking zal in de toekomst een plaats moe ten krijgen het lijkt ons ook wenselijk dat verschillende onderwerpen uit het domein taal en taalver schijnselen in de toekomst in de eindtoets zul len voorkomen te denken valt daarbij aan dialecten en de rol van de media tenslotte zouden we graag zien dat de keuzes die bij het ontwerpen van de toetsen gemaakt zijn met name die op het gebied van mogelij ke differentiatie worden toegelicht door de toetsmakers daarmee zou veel onrust die te rug te voeren is op normering en cesuur en 1994 1 moer 24