CKVI, een voorbeeld uit de praktijk

ine pels bestond als men als generalist zou moeten werken iedere docent geeft alles sommigen waren bang voor h et geven van ee n di sc ipline waarmee men geen affinit eit had of ze had ckv z een voorbeeld ui t den da a r gewoon ge en zin in anderzijds leefde er een zekere animositeit omd a t men de praktijk bang was dat e r tevee l ur e n n a ar e en bepaald e s e c ti e zoude n gaan w eife la c hti ge do c enten missen het enthou sias m e om met zo n nieuw vak te b eginnen de enige mani e r om kunst ove r t e brengen i s d e bevloge nh eid van d e culture le e n kunstz innige vo rming i s ee n van de ven 1 9 98 het zal nog w el enke le j a ren nie uwe vakke n in de twee de fase van het duren v o o rda t e r g esp ecialis e e rd e c x v doce n vo o rtgeze t onderwijs veel schol en h ebb e n m oe i te ten zijn di e door na sch o lin g in alle di sc iplin es m et d e invulling van dit vak ckvi in e pels ev en go e d thuis zijn en daar even e nthousiast d oce nte nede rlands e n kunstcoordinato r aan het over zijn het was da arom belan grijk het dr knippenb ergco llege in helm o nd beschrijft aa n mentor schap aantrekkelijk te mak en dat kon d e ha nd van voo rb eelden w at e r to t nu toe op haa r do o r e r voo r t e zorg e n dat e en d ocent v a nuit schoo l in praktijk gebracht is ni e t zozeer de ni e u w zijn ei gen dis c iplin e l es zou ge ve n e n zi c h ontwikk e ld e m e thod es ckv maar activite ite n die d aa rdo or z e ker zou v oele n bove ndi e n l a te n aans luit e n bij de b elev ings we reld van de lee rlinge n do c enten zi ch graa g o p hun inter esses aan en tegelijk ie ts nieuws bi ede n bre ngen kun stz inni s prek e n wij he bb e n g ekozen voor ee n invul ge vo rming t o t s ta nd zo le re n de ee rste e rva ringen ling do or speci a liste n i e d e re d ocent zijn in he lm o nd voo rwaa rde volge ns ine pe ls is da t e i ge n v ak omd a t we in h e t t wee d e fase h e t vak gedragen wo rd t doo r de sch oo lleiding e n met onderwijs voorlopig vasthoud e n aan een roo s verve geprese nt ee rd wo rdt d oo r ee n enth o usia s t t e r lee k e en carrou se lsyste em een go e d e team verde r m oe t de s tof de lee rlingen uitdage n oplo ss ing inh o ud bie den e n reac tie uitl o kk en het zoeken de probl e m en de tijd die het kos t de o rga nisa t ie de roosterin g invulling maar v oo ral h et plez ier dat langzamer hand o nts taan is zo we l bij l ee rlinge n als doce nten er is voor c xv t ge kozen voor ee n inroost e daaro ve r gaat h e t vo lge nde artike l ri n g van twee ur e n p e r week voor h et ath ene um be te ke nt dat e en j aa r l es in 4 ath e n e um e n e e n half jaa r les in 5 a th e n e um als j e c xv z s e rieu s neemt dan zal het een voor d e xnv o afd e lin g betek e nt d a t twee stevi ge bas is mo e te n krijgen d e sc hoo ll ei uur p e r week in de vi e rde kla s er worden din g van het dr knippenb e rgcoll ege he e ft vier th e ma s per jaar in gevuld e n een th e ma dat go e d b egre p e n e n is ges tart m e t een duurt n ege n we k e n een uur p e r week wordt so ll i citati e pro ce dur e voor h e t kuns t co rdina gegev e n door d e m e ntor d e m e ntor is torsc h a p v an and ere schol e n hoor j e dat ur en ve rantwoorde lijk voor d e be ge l e iding v a n d e toegewezen word e n aan me ns en di e toeva lli g leerling en zij hij draa gt er onde r and ere nog ee n gaatje in hun rooster h e bben voor zorg voor da t opdrac hten ingenomen wor h et vak is dat dode lijk e c ht gemotiveerde den d a t de ac tivite it en buite n schoo l go ed m e n se n krijgt de sch ool da n ni e t ve rl op e n e n ook evalueert de m e nto r m e t d e leerlinge n e lk th e ma de me ntor is e en organisati e tal e ndo cent zodat hij naas t de b egeleiding van de le e rling z e s ure n ook de lit e ratuur wie gaat ckvi geven l es se n drie uren kan gev en het tw ee d e uur ge eft ee n v a kdoce nt be eldende kun s t o f al s c o rdi nator merkte ik vorig jaar in muzi e k d e twe e vakdocenten krij ge n ee n gesprekken met co ll ega s op onze school d a t vast uur gedurende h e t hele jaar zij dra gen er voor het ment orschap weinig animo in te ge nste ll ing tot de mentor alle en zor g iio moer 1999 3 doc cluster 1 cluster 2 poster 3 week 1 week 2 week 3 week 4 week 5 week 6 week 1 week 8 week 9 klas a vak be vo be vo be vo muziek muziek muziek exte rn exte rn exte rn mentor college info begeleiding ut lil lil begeleiding begeleiding kunstdossie r vak klas b vak muzi ek muziek muziek exte rn exte rn exte rn be vo be vo be vo mentor college info begeleiding lil ut ut begeleiding begeleiding kunstdossie r vak klas c vak extern extern extern be vo be vo be vo muziek muziek muzie k mentor college info begeleiding ut lil lil begeleiding begeleiding kunstdossie r vak afb eelding i roos ter b ij 3 g ro epen voor hun eige n vak er zijn dri e kl assen op toe er ont s taat kruisb es tuiving elk e week sc hool de v a kdo ce nt en ge ve n l es in c lu ste rs komen w e ee n uur bij elkaar g e en taakuur van d rie we ken p er th e ma roul erend ove r di e om een ni e uw thema in te vul len e n het drie klassen zie afb e elding i zodo ende lopend e thema te besprek e n de s timulans die kunne n z e h etzelfde programma in d e d ri e daarv an uitgaat naar elkaar naar de invu ll ing klasse n g e ven h e t derd e clus ter van drie ur e n van he t th e ma en natuurlijk naar de leerlin kan worden in gevuld door i e mand van bui g en blij ft ni et onopge merkt er i s ee n tea m te naf di e e en gastl es of work s hop g ee ft dit gee st ontstaa n die plezierig i s e n s timuler end bi e dt de mo gelijkheid om all e di s ciplin es a an w e rkt binn e n het e ige n team e n a an s te kelijk bod te lat en kome n pe ls 1 998 verei s t i s we l naa r buit en natuurlijk zijn e r minder leuke da t het uur da t door de vakdoc ente n wordt ka nten he t kost ve el tijd en werk soms gegev en voor all e d rie de kla s sen is inge roo s kunnen din g en pas op het laat ste mom e nt te rd op hetzelfd e tijdstip bij voorkeur aan h e t ingevuld worden en soms lopen all erle i din e ind e van de dag 6e of 7e uur zodat e xte rn e gen door e lkaar do centen e e n blok v a n me e rd e re ure n kun bov e ndi en mo et j e fl e xibel ge n o eg zijn om n en ge ve n dit wordt v oor de klasse n ge com tu sse ntijd s i e t s t e ve ra nd e re n zo s tond bij p e n s eerd doo r ee n vrij uur in a nd ere w ek en voorb eeld in on s tweede thema de roman voor d e sc ho ol is het ko s t e nbe spare nd om ti e k onb e antwoorde liefde voor literatuur e xte rne docenten e e n of twe e keer t e late n een opdrac ht naar aanl eiding van h e t gedicht kom e n in pl a ats van dri e ke er rika van pi e t paaltjens de leerlingen van 4 ath e n eum bleken hier teveel moeite mee te werkwijze atheneum hebben voor de tweede wee k zou een fragm e nt uit julia aan de ord e komen we op basis v a n d e hierboven g eschetst e invul zijn er s ne l van afge s tapt en we kozen een ling was h e t g ee n probleem meer om d ri e meer ludiek e invulling twee ge di c hten van m e ntoren e n tw ee vakdoc e nten te vinden heinrich heine een van carlo s drummond w e kond e n zelfs ki e zen de motivati e was de andrad e het kontje ach hoe aardig en een belangrijk selecti e c ri terium een gedi c ht van elke mentor zelf de leerling inmiddels draaien we ruim een halfjaar en beoordeelde welk gedicht het dic htst bij het het blijkt dat er boven verwachting veel thema van d e onbeantwoorde li efde kwam kwaliteit gele verd wordt met z n vijven w eet we lke passage hem het meest g et roffen had j e inhoudelijk en didac tis ch me er dan alleen en w aarom welk gedicht h e t minst was en ook neemt de belangs te ll ing voor elkaars vak waardoor dat kwam naar aanleidi ng van ee n 1999 3 moer 117 voorb ee ld v a n een brainstorm mocht hijzelf neerslag in h e t k u n s tdoss ie r het is de m a p aan het w e rk pra ktische opdrac ht hierna waari n alles v e rzameld wordt aantekeningen kon hij zijn eigen gedi cht b e oordelen of het recen s ies uitwerkingen van opdracht e n teke gesl a agd was en hoe hij het s chrijven e rvan ningen foto s etcetera de leerling krijgt ervaren h a d we kregen veel positieve re ac steeds een beoordeling voor elke opdracht ties van de l e erlingen zeker op de gedichten d e ze opdrachten moeten voldoend e zijn van d e do ce nten ma a r ook op het zelf anders kan de lee rling g ee n eindexamen doen sc hrijv en v a n ee n gedicht to ch bet e k e nde n a ar aanl e iding v an h et kuns tdoss ier krijgt hij dit dat we m e t drie mentore n s nel aan de bov e ndi e n ee n mondeling sc hool o nderzo e k g a ng moes t en voor ee n ni euw e invulling en al s afsluiting in he t v ijfde le erj a ar uitw erkin g naast de v oo rtgang voor het d e rde thema interbellum s urrealisme en om de do c ent in staat te stelle n aan te s luiten droom bij wat er bij d e leerlingen l ee ft vormt zoals bekend de kun s tau tob iografi e h e t be gin van he t werkwijze ha v o kuns td os s ier d e b e do e ling hie rva n is d at d e l ee rling door h e t b ea ntwoord e n va n ee n d e in vullin g voor de havo z al e r a nd e rs uit aantal v ra ge n e n opdra c ht e n inzi cht krij gt in g a an zi e n w e l zullen w e vas thouden a a n de de e igen ervaringe n en ideeen ov er onze v erd e ling m e ntorschap e n vakdoc e nt in ho e c ultuur en wat hij da a r tot nog to e aan be l ee fd verre e r ee n ve rschuiving gema akt wordt van heeft als do c ent krijg j e door h e t lez e n van d e th em a s n a ar ee n grotere geric htheid op de d e ze autobiogr a fi ee n e en duide lijk b ee ld van v er s chi ll ende di sc iplines da a rove r zijn we d e kl as d e culturele bagag e blijkt ook in de n og in disc u ss i e waar sc hijnlijk zal ee n th ema drie kla ssen 4 ath e ne um waari n w e gestart d e k a p stok worden w aar alles aan wo rdt zijn z ee r geri ng sl ec hts enke l e n hebb e n me t opg e hange n de bindende fac tor zod a t een de ouders wel ee n s e en th e ate rvo o rs tell ing di s cipline m e t zijn verschi ll end e fa ce tte n meer b e zocht een gebouw of een kerk b ek eken of ond e r d e aandacht gebrac ht wordt uit e r aard zijn ooit na ar een muse um gewe e s t maar een is het va n het grootst e b e lan g dat zove el poppenmu seum o f e en rijtuigmu se um biedt mo gelijk praktisch te doen jui st op een to ch we e r w a t ande rs dan het st ed elijk in xnvo opl e id i n g d e int e resse wordt wakk er am s t e rdam praktisc h zijn d e l ee rlin ge n wat g e houd e n door veel doe dinge n waar ee n mee r bezig gewe est z e he bb en m eeges pe eld leerlin g i e ts a an kan bele ven in ton eelvoors te llinge n op s chool zelf gedi c h te n ge sc hrev e n a an dan s of b alletvo or s tell in de vier domeinen van ckv i ge n meegew e rkt of tekeningen of h a nden arbe idwerkjes gem a akt als doc e nt we et je h e t vak ck v r b e helst ee n ke nni smaking in dan dat j e me t j e s tof ni e t te hoog moet ee n vi e rtal dom e in e n grijp e n ve rtre kke n vanuit d e be l evingswe i de ken n is va n kun s t e n cu l tuur v an d e leerlin g r eld en de e rvari nge n van d e l e erlin gen bi e dt wordt verwac ht dat hij in s taat is om v orm d e mogelijkh eid o m ze in te leide n in d e inhoud e n his tori sche achtergronden van lite we re ld v a n kuns t en cultuur hi eronder ga ik rair e we rk en b eeldende kun s t theater e n die p e r in op elk van de vi e r d o m ein e n derge lijk e m et elkaar in ve rband t e brengen 2 d e e rv aring m e t culture le a ct ivite ite n h e t gaat om kennis van kunst en cultuu r ervarin ge n m et d an s film en tone elvoor s t ell inge n c oncerten te ntoonstell inge n van methode s b eelde nde kun s t en fotografi e arc hite ctuur e n w er eld lit e ratuur e en ni e uw probl e em de ed zi c h vo ri g jaar 3 de praktische activiteiten op d at gebied in werk voor toen de me thodes uitkwam e n de stukke n kan de beleving van de c ulturele activi methodes gaan uit van een th e mati sc he wijze te it of studie van het thema getoond worden van benaderin g ee n thema wordt gevuld met 4 de reflec ti e op deze algem e n e kennismakin g e e n b espre king van kunstwerken k riskras door a lle s wat ge da a n en b el eefd i s vindt zijn all e cultuurp eri ode s he e n method e ontwik i i 8 moer 1999 3 kelaars gaan e rvan uit dat leerlingen een vogelperspectief bezitten de ene bladzijde in een boek behand e lt een kunstw erk uit het eind van de vorig e eeu w de volgende bladzijde een van honderd jaar eerder de de rd e bladzijde springt weer ruim honderd j aar verder als ingewijde kun j e dit w e l volgen typis c he tijdgebonden k e nmerken haal j e e r wel uit maar een leerling bezit sl e chts een kikvorspersp e ctief hij moet nog ing ewijd word e n in d e we reld van d e kun s t e n kijkt er nog tegenaan hij bezit gee n overzicht me thode ontwikke la ars gaan e rva n uit d a t l ee rlin gen wel merk e n dat kun s te n aa rs uit v e rsc hille nde p e rioden e n di sc iplin es d e we r kelijkh e id ande rs benader e n in het vo o r traj ec t m erkten wij dat dit b e hoorlijk v erw a r rend k a n zijn voor l eerling en d e tijds b a lken di e acht e r in d e methode s ge pr ese nteerd word en t e n spijt zo n a anpak n e i gt ste rk n a ar opperv l akki ghe i d v erder bi e d en d e methodes zovee l opdra c h ten aan in ee n the ma dat h e t h eel veel tijd ko s t om dez e te m a ke n ee n s el ec ti e d a aruit bi edt ni e t altijd s oel aas e e n sc ho ol in de afbee lding z co llage a la david hockney om ge ving re du ce erde de dertig opdra chten die bij een th e ma hoorde n tot ze v e n maar ook d a t ble e k voor l ee rlin ge n ee n flinke cultuurhistorische invalshoe k op gave t e zijn tr e k als do ce nt e e ns ee n p a ar avonden uit en maak d e opdra c hte n maar coh ere nti e b e reik j e volgens mij niet door het z a l tege nvall e n daarbij kan de vraa g alle e n thema s te ki ez en wij h e bben g e koze n ges t e ld worde n ho e v ee l kuns tb e l eving er nu vo o r d e cultuur his torisc h e invals ho e k in in di e vragen e n opdrac ht en zit e n of de ze plaat s va n de them a ti sc he wij ki e z e n ee n opdrachten re ee l zijn bijvoorbee ld p eri ode e n daari n zoeken we een them a dat m aak een foto van wat jou ee n geluksge vo e l i s op zich al ee n he l e op gave omdat er ee n gee ft vul da t ma a r e ven in rijk aanbod van th e ma s is in zo n tijd ssp a nne elk c afe ziet e r ande rs uit dit s oort ge l ege n h e t grote voordeel i s d a t b e pa alde tijds ke n hede n kent ee n grote variatie a an interie urs merken voor de l eerling doorzi chtig zijn probe er nu in een gro e pj e de kl eding van het omdat ze in alle dis ciplin es voorkomen h e t b e di en e nd p e rs on eel t e b e de nken voor c a fe n inzi c ht in de kun s tw e rke n kan daardoor ve r en ca fe b wat voor kwaliteit vra ag je v a n groot word e n e e n tijd s beeld he lpt om d e e en de rgelijke opdrac ht kuns t uit die pe ri ode beter te be grijpen d e componi st ludwig von beethove n schree f anders blij f j e han ge n in een waard e oordeel te r er e van n a poleon zijn de rd e symfoni e zo a l s ik vind h e t we l ni e t mooi ve el tijd ge ge na amd ero i ca b eluis t er enkele d e len v a n bond e n kunst i s zonder een be grip v a n d e deze s ymfonie in hoe ve rr e vind je dat er tijd s ge e st niet in te vo ele n schroom niet b e wonde ri ng voor de held in deze muzi ek te om de ze kenni s aan te br e n gen de leerlinge n b e luis t e ren v a lt e n ho e k o mt dat mo e t e n e en bron h e bbe n die vo e dt aan de wie denkt dat een leerling op eig e n gelegen andere kant moet je het ook niet te zwaar heid en zonder stu ri ng deze opdracht uit zal acce ntu e ren want er is w einig tijd voor in dit voere n i s naie f vak 1999 3 moer 11 9 een voorbeeld de zestiger jare n we zijn het afgelopen jaar gestart met de zestiger jaren een tijd die nog redelijk dicht bij de leerlingen li g t hun oude rs zijn in deze tijd opg egro e id en h et thui s fr o nt kan infor matie uit de eers te h and le v e re n het thema werd th e beat gene ration grappig is dat d e muziek maar ook de lite ra tuur van die gen eratie een a ardige r evival b eleeft boud e wijn de groot in de thea te rs jan creme r op tv muzi ek van the beatl es e n th e ro lling stone s is nooit weggewe est wij als do ce n ten konden ons ook ui tleve n de onde rwe r pen die we altijd al graag in de kl as h a dd e n wi lle n bre n ge n ma a r w aar nooit tijd v oo r wa s p a ste n wond erwel h e t va k muziek gin g aan d e slag met muziek v a n de twee bove n g enoemde groep e n als praktis che opdrac ht w e rd ge koz e n voor het li e d h ey jud e d e kla s werd in groe pen v e rd ee ld e n e lk e gro ep maakt e een muzikale improvi satie met ins tru me nten op d e ze melodie d e prese ntati es vulde n de derde muziekl es b eelden de vormin g koo s pop a rt d e ee r afbee lding 3 collage a l a da vd hock n ey s t e les b es tond uit e e n di a prese ntatie en een inl eiding in dez e kunstvorm tijden s d e twee c ompilaties aan geboden van bo e ken v an cr e d e l es kree g elk e gro ep van vijf leerlingen een m e r mi lle r c amp ert en kerouac naar aan fototoe s tel twee d ehands heel go e dkoop en l eiding van e en bespreking koz e n zij e e n teks t d e opdra c ht in de omg evin g van de sc hool uit ongevee r 25 pa gina s m et opdrac ht e n ee n obj e ct te fo tografere n a l a david ho c kne y op d e ze mani er kunnen wij h e n ve r sc h e id e zie afbeelding 2 3 en 4 in d e d e rd e les werd ne boeken a anbi e den zodat z e e en be eld d o or twee l eerlin gen de c ollage sam e n ges t eld krij gen van d e w ereldlit e ra tuur m ee r k a n d e a nd ere lede n van de gro e p v e rzorgde n de ni e t in dit vak want da a r i s d e tijd t e bep e rkt sc hri ftelijk e rapporta g e d e lee rlinge n h ebb en voo r hoo guit kun je hen al s ee n van de tie n a an d e ze opdrac ht ve e l ple zie r b ele e fd d e acti vite it en ee n boek l aten l e zen gerelatee rd resultat e n hing e n eers t op onz e sc hool op een aan de thema s wij vullen door het jaar h ee n te ntoons te ll ing en zijn nu te zien in he t bij h e t aanbiede n va n een ni euw the ma d e kas te e l het pl aa tse lijk museum t e helmond keuzelijst a a n zo krijg je gee n c o nfli c t m e t bel eving die b es taat uit pl e zi er le ve rt ook d e literatuurlij s t e n v a n de tal env a kk e n no g kwali teit th e beat ge n erati on in d e z estiger j a re n i s a fgesloten met ee n themafee st d e l eerlingen tom oos t erhui s e en cabareti e r vulde de h e bben zelf d e zaal versierd met ond er andere de rd e c arrousel hij ve rzor gde e e n g as tc oll e ee n groot s pando e k met make peac e no ge in de kl as o ve r d e timing va n een grap d e war ve el z elfgema akte bloem e n wie rook te ks t en van li e dj es e n d e presentatie daar v an kusse n s e n kleu rige doeken de mei sjes w a ren de twee ande r e l ess en va n de c arrous el ga f hij s chitterend verkl ee d oude r s en zelfs de als voors tell ing in h e t plaatse lijk th eater jongen s dro ege n allema al iet s uit de z es ti ge r l i t eratuur koos voor liedj es van boudewijn jare n uite raard stamd e de muzika l e in v ulling de groot en l e nny kravitz t e kst e n muzi e k uit de ze tijd h e t was ee n sc hittere nd fees t werd e n vergel eken boud ewijn won op grond met d e drie klasse n van zijn t e ksten verder kregen de le e rlinge n 120 moer 1999 3 kunstwerk in communicatiemodel een algemene literaire code dat is het geheel a a n lit eraire opvattingen dat in e en bepaalde de k e uze voor een cultuurhisto ri sch e invals fase van de literatuurgeschiedenis he e rst deze ho e k is niet zomaar ont s taan g e relateerd aan cod e omvat de s oc iale en cultuurgebonden het lit e ratuurwetenschappelijk onderzoek van fac toren di e bep a ald worde n door de tijd en d e laatste honderd jaar zijn een viertal invals d e omgeving lod e wick 1983 hoeken te ondersch e id e n die ook van toe een individuele lite rair e cod e hi e rtoe b eho p assing zijn op ctcvi de aut e ur de te kst de ren di e elementen in e en tek s t di e zich context en de l ezer h e bb e n d e laats te hond e rd afzetten tege n e n du s v e rschill e n van de jaar wisse lend centra al gesta a n h e t zwaarte al gem e n e lite raire code dez e code omvat de punt lag eerst bij d e aut e ur verplaatste zich pers oonlijke de wij s ge ri ge m a ats c happ e lijke toen naar de te kst e n bij de re c epti e es thetica religi e uze en a rtisti e ke op va ttin g en va n ee n ja u ss 1 970 s eg e r s 1 9 8 o kwam he t t e ligge n individu o f ee n bood sc h a p op de l ez e r rom an j ac obs on 198 1 h e eft in zijn a rtikel linguis ti cs and poeti cs e e n model dez e c ode geldt na tuurlijk ni e t alle en voor opgesteld om t e late n zien ho e ve rb a le com e en literair werk ma ar voor elk kun s twerk muni ca ti e ve rlo opt en h ee ft de c ont ext e en do o r kunstwe rk en ge groep e erd aa n te bi e de n plaa ts g egev en dit model i s hier wee rgeg even rond ee n pe ri ode m et e e n ge m e ens chapp e lij ke code ontstaat de moge lijkh e id voor d e context situatie l ee rlin ge n zich di e c ode e i ge n te maken e n z e boodscha p daarmee in s taa t t e s tellen di e kun s t te b ele v en ee n v oorb eel d uit onze praktijk kan dat zender ontvange r v erduid elijk e n in mus eum het k a steel te h elmond we rd contact onlangs ee n t e ntoons t ellin g ge houden va n cod e we rk en uit d e la ats t e tw ee hond e rd j a ar w aar li c ht ee n b el a n grijk e rol vervul d e d e gro ep of zoals lodewick lodewi ck 1983 het aangeeft le e rlinge n die ik b e ge l e idde b e zat een kijkwij zer zi e afb e eldin g s e n 6 bov e ndi e n kond en persoon v d schrijver tekst persoon v d leze r d e l ee rlinge n gebruik mak e n va n een audio tour e e n sc hild e rij van charl ey to o rop toon individuele en algemene cod e d e e e n ge zin uit h et be gin v a n de a o e ee uw dat in een armoedige s ituati e v erkeerde c en traal op he t schilde rij stond e en zwarte k achel dit co mpl exe vle ch t w erk m aakt s t ee ds deel e e n kindj e m e t mutsj e op w erd dicht bij de uit van e e n bep a ald e s o c ia al c ultur e l e perio ka c h el ge houden a llee n dit kindje wa s in de een lit eraire te kst le es kunstwe rk hoort zachte pas t eltinten ge s childerd de and ere thuis in e en literaire c ont ext s chematis c h person en wa ren me t ee n felle p e ns eel s tre ek in gezi e n zou da t er a l s vol gt uit kunn e n zi e n de kl eure n zwa rt bruin e n ok e r n eerge ze t bund e l roman mage re erns tige koppen m e t roodomr a nd e het o e uvre van de schrijv er og e n to e n enk e le l ee rlin ge n langskwam e n tek s ten v a n e en s troming van een ge neratie reage e rden zij direc t e n h e ftig m e t wat een te ks tars enaal v an ee n lite ra tuurge schi e deni s lelijk sc hilderij da t vind ik e c ht ni e t mooi te k s tar s en aal v a n ee n int e rnation a l e lite r a w e zijn erov e r gaa n pra t en he t tijd s b eeld tuurgeschiedenis bleek he el belangrijk als gevolg van de indu s tri a li sati e werd e n de arbeide r s uitge buit d e als m en e e n tekst lee st of e en and e r kunst le e rlingen ontd e kte n ee n kapot kopje op h et w e rk beleeft i s het goe d te bedenk e n d a t een s child erij ee n h omp bro o d d e roodomra nd e kun s twerk e e n dergelijk e c ontext b e zit in de oge n di e hen aankeken en ee n aankl ac ht lite ratuurw ete ns ch a p no e mt m e n da t d e code inhield en lat e r op de kijkwijz e rs ble e k juist van e en literair werk dez e code kan men dit schilderij hoog te s coren omdat d e l eer onders cheiden in ling e n bewond eri ng hadden voor de mani e r 1999 3 moer 121 r nog merkwaardiger is dit a ls op een cursus voor het kunstc o rdinatorsch a p gastdoc enten de verschill ende di s ciplines juis t beli c hte n vanuit deze vier invalshoeken h et kunstwerk de kunstenaar de cultuurhistori s ch e context en de kijker luistera ar l e zer geljon 1998 40 culturele activiteiten keuze s het tw ee d e dome in bij c xvi hee ft betr e k king op het bezoeken v a n cultur e le activitei ten hie rbij sp elen d e vrijheid v an keuze de kw alit e it d e voorb ere iding de info d e kijk luiste rwijz e rs d e b egeleidin g e n de fin a nc i e n ee n rol de leerlingen mo e tje de kans geven zi c hz elf en hun mogelijkh e d en te ontdekk e n dat v alt of s taa t m et e e n goe d e b ege l eidin g kuns tpar ticipa ti e b e te kent jongeren ove r de s tree p tr e kken in contact bre nge n met culture le aspec t e n die nog nie t op hun bordj e li gge n z e c onfro nt e re n m e t kw alit e it lange nhuy j s en 1 999 introdu cee r een c ulture le acti v i afb ee lding 4 collage a la david hockne y teit wij maken als t e am ee n keuz e uit he t aanbod zodat w e kunnen l ett e n o p kwalit eit waarop dez e aanklacht i nhoud g ekre g e n had maar o ok op invu ll ingen die p asse n bij hun was er a llee n gevraagd naa r een ee r s t e rea cti e l eeftijd dat wil nie t zegge n da t e r gee n dan w as die ne gatief uitgevallen en d e impuls mogelijkh eid voor he n b es taat om met e en om het schilderij voorbij te lopen zou groot eigen voorstel te komen m aar dat gebeurt geweest zijn altijd in overle g me t de m e ntor regelmatig ge ven w e e e n flye r uit m e t mo gelijk e invul leren kijke n linge n voor hun ac tivit e ite na ge nda de lee r lingen kie z e n z e lf o f ze wel of niet naar een het leren kijken naar ee n sc hilderij en d e m a nifes tati e gaa n en naar welk e ze kunne n tijds plaa t s ing zijn belangrijk het kun s twerk zi c h bij d e coordinator op g even die v o or ra a kt de m en s in zijn d e nke n zijn kijk op de kaartj es zorgt en voor e e n k orting wereld zijn wil zijn d riften zijn h erinneri n bov e ndi en is bij d e v oorst elli ng altijd iemand ge n zijn voor s t e lling en haan s 1997 bij de v a n h et doc e ntent ea m aanwezig naast ee n ontva nger d e l e zer de kijk e r de lui s te raar kijk lui s t e rwijz e r i s d e aanw ezi gheid va n d e zijn zowel d e al gemen e al s de individu e l e do c ent bij wi e j e me t vrage n t e rec ht kunt of c od e van invlo ed in alle nu op de markt met wi e j e gewoon eve n van g eda c hten kan zijnde methodes zijn de thema s ge vormd wisselen v a n h et grootste bel a ng dan krijgj e door uit ve rschill e nde p eri ode s kunstw erken ge en voorstellin ge n die voor s pel e rs en pu met e en zelfde onderw e rp bij elkaar te bre n bliek verp es t worde n door een groepje l ee r gen omdat di e kuns tw e rken g eb asee rd zijn linge n d a t voor c xv naar ee n ton e el s tuk op vers chill ende codes is het voor de leerling mo e t te rwijl ze zonder voorbereiding en onmogelijk om tot een coherente beleving te zonder e en belan gste lle nde do c ent op pad k om e n in pla a ts v a n ee n kun s tzinnige b ele ge stuurd zijn pa s door een introdu ctie van vin g ontstaat s le chts een ve rwarrende verza een te ntoonstell ing e en voors telling een meling oppervlakkige indru kken c once rt kan hun interesse gewekt worde n 122 moer 1999 3 htend voorheek loop op je gemak door de tentoonstelling en maak de opdrachten lees eerst de opdrachten door zodat je weet waarop je moet letten aan het einde van de tentoonstelling lever je dit opds achteac forneutter bij de kunstm entor in 1 ki es een werk w aarvan j e denkt dat j e ouder s he t mooi vinden le g u it waarom je ouder s dit werk mooi zullen vin den ti te l en maker v an het werk m ij n oud e r s zal zullen dit mooi vin den omdat 2 kies een w erk d at j ij h et moo is t vind t e n p robeer aan te geven wat jou aansp reekt aan h et wer k titel en make r van h et w erk het w erk spree kt mij aan d o o rdat 3 zou jij het door jou gekozen werk ook o p j e k amer wil len hebben w aarom w el n iet 4 stel je voo r d at een van d e te n toongeste ld e w er ken in een mu seum geexposeerd mag worden we lk werk komt daarvoor in aanmerkin g e n motiveer je k euze titel en ma ker van het werk waa ro m p ast het w erk in een m use um 5 geef hier onder je indrukken van de te n toonstelling w eer denk daarbij o a aan d e tentoongeste lde w er ken de inric h ting van de tentoons telling en de bedo eli ng van de tentoo n stell ing met vergeten de opd rac h ten inleveren bij ie k unstmentor naam klaa afbee lding 5 kijkwijzer b ij tentoons t e lling 1999 3 moer 123 kijk en luisterwijzer s kort e evaluatie bij enkele antwoorden van de kijkwijzer als aanzet voor het vak cxvr zijn door h e t keuze keuze museum team kijk en luisterwijz e rs ontwikkeld elke ouders leerl i ngen docent mentor of vakdocent maakte voor zijn di scipline e n een verwant e literatuur en bregje ton eel beeld e nd e kun s t e n archite ctuur een hofdame kijkwijzer di e be stond uit vra gen geri c ht het lam zowel op het inhoudelijke als het r e ceptieve landschap asp ect zie a fb ee lding 5 de vrage n v an all e laag over laag di sc iplin e s zijn bij e lk a ar gel e gd en er is vis van speksteen gekozen voor ee n m odel d a t v oor alle onde r fotocollage de l e n ge lijk is er i s ook ee n e i gen log o zodat rene ontmoet toulouse 7 d e h erkenba arh eid voor d e l e erling groot i s marijke ontmoet g klimt 4 tot nog toe loopt dit goe d d e leerling weet vreemde vondst 2 w at hij mo e t do e n omdat hij de ze kijkwij droomhui s i ze rs maar voo r tien activi te i ten geb rui k t boom in de knoop 6 voorkom j e s l e ur in janu ari is e r ee n ei ge n t entoon s tell ing perfect volume 5 monnik 2 ge w eest v a n de prakti s che invu llin gen op sc hool er wa s e en o fficiele op ening me t de kardinaal d ri e klassen en met gast en v a n binnen e n buite n d e sc ho ol de lee rlingen serv e e rd e n de keuzes van kunstwerken die leerlingen maken voor hun ee n gla asje c ide r zodat h e t ge heel een feeste ouders voor zichzelf en voor het museum zijn erg lijk tintj e kre e g dit result eerde in ee n t e n verschillend met dit onderscheid dien je als docent rekening toonstelling in h e t pla a ts elijk mu se um va n te houden als je vraagt naar een oordeel van de leerling werk van le e rlin ge n van div e rse sc holen al s licht e nd voorbee ld enk e le l ee rlingen kre indrukken van de tentoonstelling ge n de kans d e te ntoonste ll ing mee t e h elp e n leukste tentoonstelling tot nu toe 4 inric ht e n z e m oc hten mee d enke n over d e afwisselend gevarieerd 1 pla a tsing van d e werks tukk e n e n de m a ni e r niet te zien dat leeftijdsgenoten waarop ze ge prese nteerd w erden de vor hieraan werkten 10 me nd e wa a rd e is evident uite raard zijn w e mooi 6 met de dri e kla sse n na a r deze te ntoons t elling leuk 5 to e gewe es t d e dre mpel van he t museum is veel kwaliteitsverschil 6 vo o r hen ni e t hoog m eer leuk om te zien wat er op schole n gemaakt wordt 3 buitenlandse reize n veel mooie kleuren vind je niet in andere musea 3 m et de doce nt en die op onz e sc hool de niet veel aan omdat ik niet buit e nland se re iz e n b e ge l e id e n bekijken we van kunst houd amateuristisch hoe w e opdrac ht en hierbij zinvo l in kunn en pa s sen in c xv r d a t kan een pr a ktisc h e afbee lding 6 evaluatie van re a cties opdracht zijn of opdr a cht voor een kijk en luisterwijzer m e t de groep di e naar rome pas dan zu llen zij ook b e wus t kieze n om iets ga a t ligt he t pl an al vas t volge nd jaar zullen d e rg e lijk s bij te won e n waa rdoor he t pl e zi e r we dat z ek er uitbreide n naar de groepen voor de rgelijke m anifestaties de ka ns krij gt t e l eerlin ge n di e naa r a nd ere st ed e n gaan m aar groei en en hun belevingswe r e ld ve r g root kan a a nge zi e n we m et c xv ge s tart zijn op het word e n dat is wat anders dan z e naar tien atheneum en allee n atheneuml eerlingen m ee evene me nten te sturen omdat dat nu een kunnen met d e z e rei s ligt voor ons hie r het maal verplicht is voor dit vak beginpunt als pro ef wordt dat e en prakti sc h e 124 moer 1999 3 opdracht die ook een honore ring krijgt van omdat dit voor hem geen zin meer heeft de de cxv docent deze opdracht zal bestaan uit praktische opdracht voor de leerling bestond het herschrijven van een stuk geschiedenis uit het schrijven van een b ri ef van lotte aan van bepaalde opgravingen of ruin e s die wert her waa ri n zij zijn besluit respectee rt bezocht worden de begeleidende docenten maar dit tevens zeer moeilijk vindt omdat verstrekken de benodigde informatie niet we als docent veronderstelden dat jongens a ll een in rome maar ook al in het voor misschien moeite met deze opdracht zouden traj e ct op school ter plekke kunnen de hebben gaven we er een tweede naast wel is leerlingen werken aan hun opdracht zodat de erop gewezen dat veel mannelijke s chrijvers vi s uele inbreng onmiddellijk meegenomen toch vaak een vrouwelijk persp ectief kiezen kan worden verder zal de mogelijkheid er zodat een jongen best een lotte brief an zijn om zelfstandig op meer info rniatie uit te s chrijven slechts een jongen koo s de alte rna ga a n als dat nodig is of a ls een leerling dat tieve opdra cht het h eeft ons v erbaasd dat wil voor volge nd jaar will e n w e bekijk e n of l ee rlinge n zo go ed e en tijd s beeld aa nvo el e n het zinvol i s een kort th e m a aan te bi e d e n dat hun taalgebruik dat laat zien tijdens de ov e r de cultuur van e en s tad be s prekin g gav e n ze aa n dat ze het leuk al s een sc hool al de faciliteite n h eeft om v onde n om al j e gevoe l en s e en s overdre v e n buite nlandreize n te org a ni se ren is h et natuur op papi e r t e gooi e n normaal is d aa r geen lijk j amme r als het va k c xv r die niet zou plaats voor d e brie ve n zijn s u cces sie velijk gebruik e n all ee n ee n kijk lui s terwijz e r aan v a n ee n mei sje e n van ee n jongen zie bi e de n is beslist t e mag e r er zijn schol e n di e a fb eelding 7 e n 9 voor c xvr alleen een reis mak e n en daarin een praktische opdracht bij be e ld ende vor h et total e le sse np akk e t stoppen e e n wee k op ming als ond erde el van hetz elfd e them a wa s pad en men is klaar met c xvr gemakkelijk e en pentekening naar aanl e iding van e e n voor de s chool en de do cent en maar van een afb e elding van een romanti sch schilderij of we zenlijk ingroeien in dit vak en leren door beeldhouwwe rk hierbij kon een fragm e nt e rvari ng komt natuurlijk niets tere cht van een hedendaa g s gedicht of lied ge koz e n worden de leerlingen gaven in een ev aluatie praktische activiteite n aan dat zij met veel plezier aan dez e opdra c ht g ewerkt hebb e n zi e afbeelding 8 zo en ii praktijkopdrachten surrealisme en droo m v ee l sc holen h ebben mo e ite met de invul ling en van prakti sche opdrac hten soms is h e t het mag duidelijk zijn dat we gekozen heb al geno e g als leerling e n e en dan s voors t ell in g b en voor praktische opdracht e n bij elk them a ge ven ma a r een de rgelijke pr ese ntati e is go e d e n voor i ed ere dis cipline momentee l zijn we vo o r he t open podium en dat i s w a t ande rs b ezi g m e t het de rd e thema surr eali s m e en juis t de praktis c h e opdra c hten v e rsc h affe n een droom le e rlin g d e kans om i ets te b e l e ven aan een in d e lite ratuurles s en bes t aan de prakti s che b epaald thema het gaat er bij dit vak to c h om opdra cht e n uit dez elfde pro c edes die door dat hij zijn creativiteit ontwikkelt dat v er surre aliste n ge bruikt we rden flard e n v a n dro loopt niet vanzelf dat moe t gestuurd en bege m en op schrijven eventueel gekoppeld aan l eid word e n de keuze voor v eel prakti sch e e en drooman alys e los se zinnen van een opdrac hten li gt voor de hand enkele voor gedicht l a ten dwarr elen uit een env e lop waar beelden mogen dit verduidelijken m ee d e leerling een nieuw gedicht s amen d e e erste le s over d e onbe a ntwoorde liefde stelt het afmaken van een gedicht wa arvan in de romantiek was gewijd aan de ken het slot weggelaten is en het groep s werk aan merken van deze tijd en aan een fragment uit een cadavre e xquis hierbij krijgen vijf h et boek het lijde n van d e jo nge werth e r in dit leerlingen een vel papier waarop ze een fragment neemt w erther afscheid van lotte bijvoeglijk naamwoord schrijven ze vouwen zijn geliefde omdat zij getrouwd is tevens d e regel om en geven het papier door de besluit hij afscheid van het leven te nemen volgende leerling schrijft een zelfstandig naam 1999 3 moer 125 li ev e we rth e r het spijt m e dat ik m e opges lot e n heb maar ik 91 k o n het nie t lang e r verdrage n he t verhaal van f n oss ian greep me zo aan dat ik daard o or g evo e lens van ho op b ijjou opgewekt h eb ik kan h et je ni e t kwalijk nem e n omdat ikzelf niet ze ker be n van mijn gev o e le ns mijn hart wo rdt doo r duize nde n em o ties be laagd je bent ee n die rbare v rie nd we rth e r maar ik ben getrouwd albert is tro uw e n hij is lief tegen m e oa ik zo u h e m ni e t kunn e n verlat e n mijn omg ang met jou h eeft ee n onuitwis bare invloe d gehad op mijn hart oh wasje maar ee n broer van m e dat z ou alles vee l makkel ij k er h ebben gemaakt je lo tt e p asmin afbeelding y brief bij th e ma de ro mantie k woord eronder d e vol ge nde een w e rkwoord l afb ee lding pentek en ing bij ro mantisch kuns t enz op d e z e manier ontstaan de meest vr ee mdsoortig e woordc ombin atie s en dat wa s werk ook precies de bedoeling v a n de surre ali stische ontw erpen zij ee n fanta s ies c h ri ft dat zij zoda s chrijvers dit surreali s ti sc he woord s pelletje nig gro ep er e n dat d e tek en s een b eeld v a n kun je met drie regels e rbij af lat e n ma ken als een t eks t oproep e n met kopj es en tite l erbij gedichtje dit leidt tot verra ssende resultat e n mi ssc hien aardig om te vertell en i s dat al d eze omdat de absurditeit zijn intrede do e t pra ktis c he opdra chten door h e nzelf ge bun dan s the a t e r paz uit tilbur g vult de d erd e d eld wo rd e n in e en tijds chriftje zt x 21 c m carrouse l vakles sen in zij gebruike n dez elfd e d e sch o n e zakdoe k net zoals het tijd sch ri ft losse zinnen van de gedichten al s inspiratie voor de lichamelijke in v ulling m et d e leer lieve we rth e r lingen het gedicht vormt z o de onderliggen 0 mij n liefs te we rth e r uw ve rtre k naar de de ge da chte voor de chor e ografie die met de h e m e len ve rvult mij m e t de di epste droefh e id die leerlingen samen onts taat ee n m e isje ooit heeft ge voe ld ik b esef nu dat jij van mij hield als va n ee n echtgeno te had ik dit een eigen tijdschrift ma a r eerde r gewe t en dan had ik mijn gevoel ens omtre n t jo u duide lijk e r kunn en mak e n b eeld ende vorming koos als invull ing voor nu ik dit b esef s nap ik de gevoelens die in uw d e praktische opdracht h e t maken v a n e e n bri eve n staan ik ken d e drang o m in het coll age van propjes papier a ll es wat ge vonden wasse nd e wate r te springen zo dat alles v e rge t e n k a n worden in een pru llenbak l e erlinge n zo u worde n en d e pijn o mtrent uw vertrek zo u struinen e ers t de school af op zoek naar dan duide lijk voorbij zijn ik zal verd er bruikbaar mate ri aal vervolgens ontst aan schit moet e n le ve n m et d e en o rm e schuld van uw ter e nde co llages m et zilver en goudpapier dood of ik d eze kw elling volho ud weet ik stukj es tekst et ce tera v e rd e r ga an le erlingen ni e t thuis op zoek naar penn enkra bbeltjes op een uw lotte kladblok bij de telefoon in schriften en v o or altij d e n tot in ee uwig heid dergelijk e hier st elle n zij e en bladzijde uit chris samen een mooie co ll age van toeva llig ge vonden tekeningetjes is het resultaat verder afbee lding g brief bij th e ma de r o manti ek 126 moer 1999 3 van theo van baaren dat in een oplage v an e e n exemplaar uitkwam van 1941 tot 1944 om de kans op ontdekking door de nationaal socialistische bezetter zo klein mogelijk te maken a a n het e ind van dit thema b e zitten zij een eigen tijdsch ri ft met invullingen uit de diverse dis c iplines op de hierboven beschrev e n manier e rva re n d e leerlin ge n waar de surr e alisten m ee b ezig g ewee s t zijn behalve d e informati e ve le sse n ove r het s urre alis me de ict les 25 minuten aan d e computer met inges cande 4 schilderijen e n t eksten van s urrealisten met klein e opdra cht e n hun studi ewijzer wa a rin a anvulle nd e info s taat ov e r h e t surre alisme de fragmenten uit filmpj e s over d e fanta sti sc he drome n van dali un chi en andalou de film spe llb ound d e vi s u e le v erwerke lijking van de drome n van max ern st e n d e praktisc he opdra c ht e n verde eld over d e v er s chi lle nde di sciplin es krijgen zij e e n aardig bee ld va n de ze stroming d e ze eig e n ervaring i s va n afb eelding io pente kening bij romantisch kunst wez enlijk b elang om te begrijpe n wat bre we rk to n en zijn volge lin g en b ewogen h ee ft di g leren gel egd wordt con s tate e rt els jimke s eigen ervaringen dat h e t geva ar ontstaat dat docenten bij dit erva ri ngsva k s om s teveel aan de leerlinge n d e praktijkopdracht e n v erv ull e n e e n we ze n ov e rlaten van eekelen 1 999 maar bij het lijk e rol in ckvi z e verh e ldere n h e t the ma zelfs tandig l e re n h ee ft d e do ce nt to c h jui st d e waar een l ee rlin g me e bezi g i s doordat zij de rol van beg ele id e r g ekre g en d a nk zij het k a ns krijge n face tt e n hie rvan op hun e i ge n e nthousiasm e en d e inzet van d e men sen die wijz e mee t e beleven hi erdoor l e re n zij me ew erken aan zo n proj ec t onsta a t h e t r e fl ec t ere n op e i gen e rva ri n gen op h e t gebi e d pl ezi er zo w el bij do cent als l eerling en da t is va n kunst en cultuur e n ee n eige n s ma a k to c h de b e do eling va n he t v ak cxvr ontwikkelen d o c e ntennetw erk 1999 d e ze opdrachte n mo e ten v e rder gaan d an ee n kunstdossie r pa sse nd melodietj e zoeke n bij ee n schild e rij zoal s erg e ns in e e n method e v oorkomt uit het moment van reflectie re s pe ct voor de lee rling ki es je voor ee n zinvoll e invu ll in g individuele en gro e ps h e t kun s tdoss ie r is de map waa ri n de l eerli ng opdrachten mo e ten elkaar afwis s elen het verslag doet van wat hij he eft m eegemaakt en s oc iale element i s bepal end voor een groep gezien met b etrekking tot de opdrachten bij d e s opdracht lee rlin ge n kome n m e t k ri ti e k al s th ema s de praktische activiteiten en d e cultu er ee n des erteur in d e groe p zit d e gr o ep rel e activite iten een le erling leert daardoor stuurt het proces en het resulta a t maar e e n om t e reflect ere n op die activiteiten meeu leerling moet ook zelf een ke er de geleg en wi ssen 1 997 het kunstdo ssier geeft de doc e nt h e id krijg en te lat en zien wat hij beleefd h ee ft en de l e erling e en beeld van de erv ari ngen op en wa t hij kan het ge bied van kun s t en cultuur die de l eerling dat een go ede enthousia ste be geleiding heeft opgedaan verheul 1997 de docent wez e nlijk is mag duidelijk zijn met betrek leest wat de leerling wel en niet heeft waarge king tot de nadruk die steeds op het zelfstan nomen wat hij benadrukt wat hem raakte 1999 3 moer 127 afbeelding ii pente kening bij romantisch kunstwerk wat h e m sc hokte wat hij afkeurt e n wa ar hij constateren zijn in zijn reacties hierop de symp a thi e voor h ee ft dirk se n 1989 kwaliteit van het kunstdossier is meetbaar de vanuit zijn e ige n ac ht e r gr o nd e n h ee ft ee n helderheid in de uitwerking van de diverse leerlin g ger efl ec t ee rd op zijn e rv a ri ngen me t opdrachten de samenhang de aanpak en de kuns t als h e t goed i s mo e t er een gro ei te verwoording van de gevoelens zijn zaken di e 128 moer 1999 3 voor een docent niet ongewoon zijn n aar sel e n om e r iets moois van te maken in aanleiding van dit kunstdossier volgt een pnrvo journaal t999 nr 3 2 blz 7 10 monde ling schoolonderzoek aan het eind van eekelen y van cxv docent is een echte de c xvt pe ri ode duizendpoot in uitleg 1999 nr 7 na twee thema s kunnen wij al s docent een geljon c kunst dat is iets waar je met je gro ei cons tate ren in d e a anpak van praktische oude rs na a r toe g a at in tsjip l e tteren 1 99 8 8 opdrachten door de leerlingen e n i n het haans a ove r poez ie tilburg pragmatek s t werken me t kijk en lui s terwijzers dat komt 1 99 7 natuurlijk ook doordat bij h e t eerste thema ja c obson r linguistics and po etics select e d all es nieuw was zowe l voor le erli ng al s writings part til poe t ry of gramnlar and do ce nt ni e t alle s is no g uitge kri s talli see rd grarnm ar a s poe try den ha a g parij s n e w we zoek e n en we e x p eri mentere n of er een york mouton 1 98 1 d a adwerkelijke groei zal zitten in de e rva ri ng jauss h r literaturgeschichte als provo katio n e n beleving bij dit vak dat zulle n we a f fra nkfurt suhrkamp 1 97 0 mo e ten wac hten tot d e eers te li c hting e xv l a nge nhuysen h tijdschrift 1999 e rs het vak afgerond h ee ft va n g ro ot be la n g lode wi c k h j m f p j j coe nen a a hierbij i s om contac t te houde n m e t de smuld e rs lit eraire kun s t d e n bosch m alm l ee rlinge n en a a n te hore n wa t zij te verte llen b e rg 1983 hebben ov e r de thema s de aanpak da arvan m eeuwi s se n l h et ni e uwe vak gebied cxv in e n hun r eac tie hi e rop daarom komt er va n twaa f tot ac htti en 1997 nr 8 blz 24 27 rege lmati g e e n a fva ardi ging va n elke kl a s bij p e l s i cultur e l e e n kuns tzinni ge vormin g in d e kun s t co rdin a tor op d e the e bij c kv op de leve nd e tal en 1 996 nr si t blz 33 8 34 2 the e om sam en d e voortgan g van het vak p e l s i hoe or ganiseer je d e l esse n voor c xv r onder d e lo e p te nemen op s chool in tsjip 1998 8 blz 57 60 p e l s i ho e organis eer je c xvr in oeno log ie de toekoms t 1 9 98 2 9 blz 280 282 s ege rs r t he t lezen van lite ra tuur gronin ook al s taat de invulling va n h e t v a k c xv i ge n wolte r s noordhoff 1 9 8 o nog onvoldo e nde vast to c h kan er e e n zin v en p h v a n de 7k mo et erge ns een vonk uit voll e en pl e zi e rige vorm aan gegev e n wor kunn e n putte n een oordee l over cultur ele d e n d e m e thod es bi e d e n vooral s no g ge en e n kun stzinni ge vorming i in tsj ip le tte houva s t de o pdr acht e n hie ruit l ei d e n sn el t ot re n 1 99 8 8 4 v erve ling e n h e t vertre kpunt om opdra c ht e n v erh eul c d e kuns tv a kke n zijn volwa sse n in op b eleving s fe itje s e n kuns tw e rk e n t e z e tt e n van twaalf tot achttien 1 997 nr 8 blz 20 21 zonder dat dez e voldo e nde ingeb e d zijn in ee n pe ri ode le idt tot opp erv lakki gheid bij ee n va k waar d e tijd b ep e rkt i s ve rdi ent h et aanbe veling met v a kdo cent en t e w e rk e n di e voldoend e kwalit e it e n b evlogenh e id kunnen bi e de n w a ardoor cxvi een uitstralin g krijgt di e zow el bij l eerlin g al s docent de c r e ativiteit z a l s timul e re n on s c ultuurgo e d kan daa rd oor v oor de l ee rling inzi c ht elijker worden e n d e kuns tzinnige b e leving be vord e r en dat het vak e en goede toekoms t ma g hebben literatuur dirksen j reader respons e c ri ticism onder w ijs in h e t boeiendst denkbare onde rwe rp in l evende tal en 1989 nr 446 doce ntennetwe rk veel ve rza m e len e n uitwi s 1999 3 moer 129