Communicatieve vaardigheden in het beroepsgericht secundair (moeder)taalonderwijs

anne lemaitre ciale vaardigheden krijgen bijgebracht om op timaal in het bedrijfsleven en maatschappelijk verkeer te kunnen functioneren via een be hoeftenonderzoek bij de leerlingen en een be communicatieve drijfsenquete heb ik geprobeerd op deze vraag een antwoord te vinden het antwoord was vaardigheden in het vrij ontnuchterend de kwaliteit het rende ment en de doelgerichtheid van de talenop beroepsgericht secundair leiding in het technisch onderwijs kregen een onvoldoende daarom heb ik in mijn onder moeder taalonderwij s zoeksrapport niet alleen de kwalen geregi streerd maar ook enkele remedies aangege ven het bedrijfsleven toont ondanks de on voldoende ook bewondering voor de geweldi ge vaak individuele inspanningen en begrip komt de talenopleiding in h et hoge r secundair o n voor de ontzettend moeilijke omstandigheden derwijs in vlaande ren belgie tegem oet aan de be waarin de talenopleiding plaats vindt het be ho efes van de leerlingen en de eisen van het b edri1fs drijfsleven wil geen beschuldigende vinger leve n dit is de ce ntrale vraag van ee n onderzoek uitsteken wel een helpende hand dat ann e lemaitre van 19 88 to t 1989 h eeft uitge voerd in de provin cie oos t vlaande ren in opdrac ht de dynamiek van het onderwijs en het be van de ce l voo r h e t vlaam s pro vin ciaal o nde rwijs en drijfsleven verschilt erg van elkaar het bedrijfs ond er leiding van herman verstraeten in specte ur ta leven evolueert en heeft een groot aanpas len aan haar onde rzoek hebben in totaal twintig singsvermogen overlevingsinstinct terwijl het bedrijven uit v erschillende sectoren metaalnijver onde rwijs statischer is en niet snel kan reage heid machinebouw textieln ijverheid drukkerij ren op prikkels van buitenaf het gewijzigd bank en verzekerings weze n meege werkt daar leerlingenaanbod2 de toenemende comple xi naas t h eeft ze een leerlinge n e nquet e in vi er oost teit van de samenleving en het veranderde ar vlaam se pro vincial e schole n ge houde n het aantal beidsprofiel hebben de vraag naar de zin van respo ndenten was 276 1 4 2 leerlingen uit de z a chte het talenonderwijs erg actueel gemaakt tot e n 1 34 uit de harde technis che ric htingen fundamentele veranderingen heeft dit echter nog niet geleid behalve dat de lay out fraaier is en het jargon moderner klinkt zijn echt vernieuwende schoolboeken of methodes f maar mondjesmaat voorhanden utilitair be roep s gericht talenonderwijs stuit vaak op ver zet het is dan ook niet verwonderlijk dat het bedrijfsleven zelf praktisch gerichte taalcursus sen opzet omdat het reguliere onderwijs aan die behoefte niet kan of wil voldoen tijden s de cri s is van de jaren tachtig werd het bedrijfsleven gestimuleerd door een geweldige overlevingsdrang overleven kon alleen maar als de bedrijven zich anders zouden orienteren het volstond niet langer technisch hoogstaan de produkten af te leveren de concurrentie was zo hevig dat technische perfectie en com merciele gerichtheid absoluut onontbeerlijk werden kwaliteitszorg was het antwoord de centrale vraag van het onderzoek was of d e maar kwaliteitszorg ve ro nderstelt meer samen leerlingen voldoende communicatieve en so werking overleg en informatie overdracht 1993 5 6 m oer 190 communicatie werd essentieel discussieren en bespreking van de rechten en plichten van de rapporteren moe st op ieder niveau kunnen achttienjarige plaats vinden al snel bleek dat a2 ers niveau bespreking van defecten aan machines secundair onderwijs maar vaak ook at af leren jezelf te verkopen gestudeerden bijvoorbeeld industrieel ingeni leren hoe je gesprekken in het dagelijks leven eur of universitair opgeleiden niet in staat wa moet voeren ren om een probleem voorstel of procedure leren om initiatief te nemen mondeling of schriftelijk op een adequate wij ze te rapporteren in het tweede deel van het onderzoek werd aan de leerlingen door een vrij uitgebreid en behoeftenonderzoek bij leerlingen queteformulier gevraagd hun belangrijkste taalprobleem aan te geven het enquetefor de enquete heeft geen we tenschapp e lijke pre mulier bestond uit de volgende onderdelen tenties aangezien het aantal respondenten zeer beperkt is geweest namelijk 276 leerlingen van het moedertaalonderwij s het 6e e n 7 e jaar van het hoger secundair tech zes taaltak en aanduiden die het moeilijkst of nisch onderwijs in oost vlaanderen desal belangrijkst zijn of die het minst aan bod ko niettemin werpt het onderzoek enig li cht op men in de klas keuze uit 34 mondelinge en hun houding te g enover h et talen onderwijs schriftelijke taaltaken allereerst we rd d e leerlingen een lijst voorge z es taalprobl emen aanduiden die bijzonder legd met mogelijke taalopdrachten taaltaken moeilijk zijn keuze uit 22 mogelijkheden de enquetevrage n zijn gebaseerd op het vra tie n uitspraken over de moedertaal en het g e napparaat dat i bochardt taalvaardigheid moedertaalonderwijs evaluere n hier was ruim in het hoger onderwijs ee n enquete onder te voor commentaar voorzien e erstejaarsstudenten heeft ontwikkeld aange opmerking aan het invu ll en van het enquete vuld met eigen vragen en categorieen ook formulier ging telkens een gesprek vooraf zo onderzoek naar d e algem e ne behoe ften aan wisten de leerlingen beter wat van hen ver talen in bedrijven en instell ingen verdoodt wacht werd en wat het doel was van de enque delbeke was een inspiratiebron voor de te het was geenszins de bedoeling de leerlin attitudevragen de leerlingen vonden de vol gen te beinvloeden het was enkel een poging gende taaltaken de moeilijkste en belangrijkste om het aantal slecht of niet ingevulde formu een gelezen of beluisterde tekst schematiseren lieren te beperken en samenvatten een cursus overz ichtelijk samenvatten b h et vreemde talenonderwijs frans en franse en engelse teksten in h e t nederlands engels vertalen omwille van de uniformiteit duits wordt bij een mondeling examen vlot antwoorden niet onderwezen in de harde richtingen werd instructies opstell en bijvoorbeeld bij een ma h et duits niet opgenomen in de vragenlijst chin e onderdelen zakelijke bri even schrijven vijf taalproblemen taaltaken aanduiden die het bij een lezing of les aantekeningen maken moeilijkst of het belangrijkst zijn keuze uit 16 mogelijkheden het is opvallend dat deze lijst erg praktisch ge vier uitspraken over het frans of engels evalue richt is en sterke overeenkomsten vertoont met ren commentaar mogelijk de taalgebruikssituaties die het bedrijfsleven als opmerking de respons van de leerlingen was moeilijk en belangrijk ervaart namelijk rappor geweldig l eerlingen vroegen ook vaak waarom tage correspondentie informatie overdracht en nu pas iemand kwam informeren naar hun me werkinstructies opstellen de leerlingen kregen ning over het talen onderwijs op de uitnodi verder de gelegenheid een eigen lijst met taalop ging om bij de antwoorden ook commentaar te drachten op te stellen die ze interessant vinden voegen werd erg enthousiast ingegaan dit leverde de volgende lijst op bedrijfsbezoek met nabespreking in de les ne derlands 1993 56 moer 191 c d e s o c ial e vaardi g h ei d het nederlands is een mooie leuke taa l vier vragen waarv an twee open vrage n 55 ja ss nee de leerlingen kregen de kans hun hele oplei de eigen taal is altijd mooi ding te evalueren dialect is leuke r vlot speels elegant de volgende taalproblemen scoorden het droog dof stijf leeg hoogst veel afwisseling synonieme n een schema opstellen leunt te veel aan bij het noord nederlands de juiste woorden vinden bij een mondelinge soms wel toon hermans uiteenzetting het juiste nederlandse woord gebruiken in het literatuuronderwijs vind ik uitermate vervelend plaats van dialect 68 dt fouten saaie troep ballast van buiten blokken er zijn geen goede teksten een laatste gedeelte van het leerlingenonder men kan er niets mee doen behalve deelne zoek peilde de attitudes hoe belangrijk is het men aan de iq kwis nederlands voor de jongeren ik geef hier een er zijn interessanter onderwerpen voor de al overzicht van de belangrijkste uitspraken van gemene ontwikkeling bijvoorbeeld actuali de leerlingen aangevuld met hun commentaar teit liever meer aandacht voor het echte taalge het nederlands is belangrijk als ik verder wil s tude bruik ren 47 er zijn geen goede teksten je studeert soms in een andere streek waar men welke onderneming zal later vragen naar mul je dialect niet begrijpt tatuli de kennis van het nederlands wordt bij toela tingsproeven wel eens getest de bedrijfsenquet e om verslagen te maken een eindwerkstuk te schrijven het onderzoek is ook hier beperkt gebleven in die zin dat aan twintig bedrijven een lijst met het nederlands is belangrijk voor mijn latere beroep taalgebruiksituaties werd voorgelegd de be 92 drijven waren papierfabriek langerbrugge nv het maakt een betere indruk anders kom je te gent vynckier nv te gent sidmar nv te dom of naief over gent volvo europa truck nv te oostakker het is beleefder vriendelijker minder afstande honds europa nv te gent bekaert nv te aal lijk of deftig ter ebes nv te gent siemens nv te oostkamp het voorkomt misverstanden stv spoorwegmaterieel en metaalconstructies als je dialect spreekt zal men vlugger proberen te st michiels brugge n v gebroeders de misbruik van je te maken clerq te zottegem mietec nv te oudenaarde het geeft geen pas dialect te spreken tegen ho santens rrv te oudenaarde fabelta nv te ni ger geplaatsten buitenstaanders nove de dender pvba te ninove en lvd company nv te gull egem inste ll ingen die de wie van jongs af nederlands spreekt zal het later lijst onder ogen kregen waren ssr te gent al gemakkelijker hebben 75 gemeen fiduciair instituut te gent ag te je wordt vlugger geaccepteerd gent foster parents plan te gent en az st je spreekt natuurlijker algemeen nederlands vincentius te gent overigen uitzendbureau an gregg te oudenaarde fabrimetal vlaanderen je komt beleefder over te gent en gomov te gent onder taal je hebt het gemakkelijker bij so ll icitaties gebruiksituaties werd in de enquete verstaan dan moet je je dialect later niet afleren een bepaalde context waarin de taalgebruiker actief of passief zijn taal hanteert de enquete leidde tot de volgende conclusies het nederlands is belangrijk voor ieder e 1993 56 moer 192 werknemer in een bedrijf sommige bedrijven heel andere aard hoofd en bijzaken onder werven niet langer werknemers die onvol scheiden afgewerkte zinnen bouwen een me doende kunnen lezen en schrijven ook niet dedeling logisch en gestructureerd opbouwen voor de eenvoudigste klusjes omdat de moge op het vlak van de taalproblemen lijken be lijkheden tot omschakeling te beperkt zijn drijven en leerlingen op een totaal andere toch maken de bedrijven een onderscheid golflengte te zitten bedrijven wijzen vooral werknemers die in de produktie of bij een op structurele problemen de leerlingen vrezen onderhoudsdienst terecht komen en dus geen meer voor stijl en spellingsfouten commerciele contacten hebben hoeven geen algemeen nederlands te gebruiken zij spreken nieuwe didactieken dialect hun moedertaal efficient duidelijk taalkgebruik voor de interne mondelinge de bezochte bedrijven hekelden nog meer communicatie volstaat bijvoorbeeld in staat dan de inhoud of de organisatie van het on zijn informatie geordend door te geven aan derwijs de aanpak het wekte zelfs afwisselend co llega s actief kunnen en durven deelnemen verbazing en verontwaardiging dat het talen aan werkgroepen of vergaderingen de onderwijs nog steeds flink verankerd is in een taaleisen die de bedrijven aan de technische klassikaal schoolse methode ook uit de l e er bediende de ploegbaas of de meestergast stel lingenenquete bleek het pleidooi voor een an len liggen een stuk hoger van hen wordt een dere minder schoolse aanpak een constante te vlot en correct taalgebruik verwacht in de zijn zowel de leerlingen als de contactp e rso volgende situaties moeten ze in staat zijn zich nen van de bedrijven noemden de klassikaal behoorlijk uit te drukken schoolse aanpak een aanslag op het leerproces het wekt demotivatie in de hand herleidt de mondeling leerlingen tot will oze objecten en ondermijnt mensen ontvangen het communicatieproces een interdiscip li nai informatie opvragen en doorgeven re aanpak in de vorm van projectonderwijs werknemers opleiden zou een antwoord kunnen zijn actief deelnemen aan bijeenkomsten of ze zelf leiden interdisciplinaire aanpak de ge telefoneren buiten het bedrijf isoleerde aanpak van leervakken is volledig achterhaald de programma s van de verschil schriftelijk lende vakken overlappen elkaar bijvoorbeeld rapporteren armoede is een onderwerp voor de lessen instructies opstellen nederlands geschiedenis en moraal i n vlaan dossiers opstellen documentatiemateriaal ver deren is de vakoverschrijdende aanpak nog gelijken keuzes verantwoorden heel ongewoon men werkt bij voorkeur indi vidueel geisoleerd technische vakken alge veel bedrijven merken duidelijk dat werkne mene vakken en talen moeten worden gecoor mers met een technisch diploma een afkeer dineerd tot een functioneel geordend vertonen voor iedere vorm van taalgebruik ze geintegreerd pakket van contracten die met nemen vaak hun toevlucht tot taalaanvullend de leerlingen worden afgesloten om afspraken gedrag tekenen aanwijzen en taalontwij vast te leggen samenwerking tussen techni kend gedrag niet rapporteren de telefoon sche en algemene vakken is niet nieuw maar niet opnemen zwijgen tijdens vergaderingen meestal gebeurt dit slechts sporadisch en op de bedrijven nemen dan ook vaak de talenop persoonlijk initiatief een systematische leiding in het secundair technisch onderwijs interdisciplinaire aanpak biedt echter verschil op de korrel te veel grammatica literatuur en lende voordelen taalbeschouwing terwijl de essentiele vaardig de leerstof wordt betekenisvol want de leerling heden zoals rapporteren en discussietecnieken kan kennis van een vak toepassen op een ander veel te weinig aan bod komen de taalproble vak men die de bedrijven bij de werknemers met de leerstof vormt een geheel het verband tus een technische functie signaleren zijn van een sen verschillende kennisgebeiden wordt dui delijk 1993 5 6 moer 193 universitair hbo z 3e cyclus 4 ie cyclus ze cyclus 3e jaa r ie cyclus ie cyclus re se jaar x aso kso tso bso 3 3e graa d 3e gr aad 3e graad 3e graa d w q q z aso k so tso bso z o ze graad ae graad ze graad ie graa d o z 0 q ae l eerjaar beroepsvoor b ereidend ij 3w u c7 w ie l eegaar a r ij b i bv z w h 3 w q z 0 schema van h et onderwijsstelse l in vlaanderen aso algemeen sec undair onderwis s chriftelijk of mondeling rapporteren van ge kso kuns t secundair onderwis simuleerde defecten aan machines of van tso technisch se cundair onderwijs technische procedures bso beroep s s ecundair onderwijs bijhouden van een ploegenboek waarin een overzicht staat van de uitgevoerde reparaties denksystemen worden als univer s eel erkend een ploegenboek is oorspronkelijk een boek door de leerlingen die er s teeds mee gecon dat door arbeiders die in een ploegenstelsel fronteerd worden werken wordt bijgehouden om elkaar te infor het leerproces wordt fle xi bel contracten kun meren en op school i s het een rapport van uit nen worden aangepast aan de belangstelling gevoerde werken van de leer lingen een bedrijfje oprichten waarbij de leerlingen de produktie onderhoud marketing kwali hier volgen enkele suggesties voor een moge teitscontrole en de verkoop uitvoeren lijke s amenwerking tussen docenten techni een videoregistratie maken van een technisch e sche vakken en de taaldocenten 1993 56 mo er 194 uiteenzetting van de leerlingen en in de taalles evalueren projectonderwijs biedt zowat alle denkbare voordelen het scherpt sociale vaardigheden zelfwerkzaamheid organisatie vermogen zin voor kwaliteit contacrvaardig heid flexib il iteit en creativiteit komen tot ont wikkeling het brengt ook een hele reeks praktische vaardigheden bij want het project onderwijs kan immers gebruik maken van in dividu eel opzoekwerk discussie rapporteren roll e nsp el t elefoneren corresponderen precies voor dit soort praktische of functionele vaar digh e den pleit h et bedrijfsleven om haar werkn emers mondiger te maken teamwork het onderwerp en de ver sc hillend e fasen van h e t werk moeten nauwkeurig worden afgebakend achtereen volge ns kan de docent taken verdelen in de gro ep een werkplan opstellen richtlijnen uit werken voor de in te winnen informatie de informatie wordt vergeleken en besproken en te n s lotte tot een rapport ve rwerkt tot slo t in juni 1989 werd mijn rapport in a ll e vlaamse provinci es aan de taaldocenten voorgesteld de nieuwe handboeken nederlands voor het technisch en beroepsonderwijs houden in de rdaad rekening met de gerapporteerd e nieuwe behoeft e n oefeningen en teksten zijn duidelijk meer gericht op praktische vaar digheden er is me er aandacht gekomen voor het kunne n in plaats van het kennen en dat is in ieder geval vast een begin n oten zie het schema van het onderwijsstelsel in vlaanderen vorige pagina hiermee bedoel ik dat de leerlingen minder gemotiveerd zijn ze kiezen vaak niet voor een technische opleiding het is de laatste mogelijkheid die hen nog rest 1993 56 moer 195