Daar ben jij toch langzamerhand te oud voor. Over jeugdboeken voor de tweede fase.

koos hawinkels daar ben jij toch langzamerhand te oud voor over jeugdboeken voor de tweede fase heel wat keren wordt een adolescent geconfronteerd met de verwachtingen van ouders en leraren doordat hij te horen krijgt daar ben jij toch langzamerhand te oud voor het is kennelijk ee n wijd verspreid e manier van opvoeden waargenomen gedrag confronteren met gewenst gedrag de variant die in het literatuuronderwijs heel populair is is het afwijzen va n jeugdliteratuur in de bovenbouw van havo vwo met als argument de leeftijd van de leerlingen let wel de kalenderleeftijd wa t iets heel anders kan zijn dan de psychische de eerste is gemakkelijk vast te stellen en varieert niet zo erg veel in een klasse laag zij is naast de veronderstelde intelligentie die bij het schooltype past een heel belangrijke peiler onder het klassikale onderwijs dat immers mikt op het gemiddelde de tweede de psychische leeftijd is per definitie individueel e n kan dus in een klasselaag aanzienlijke verschillen vertonen daarom is het dus ook veel moeilijker om je onderwijs daarop te richten de uiterste consequentie is im mers individueel onderwij s en dat redt geen enkele docent in een klas van bijna dertig leerlingen een alleszins aanvaardbare oplossing is overigens het onderwijs in niveaugroepen bij allerlei vakken of delen daarvan net als bij een aantal onderdelen van de talen is dat niveau wel vast te stellen het crite rium i s een bepaalde vaardigheid van leerlingen discussie of schrijfvaardig heid bij voorbeeld en afhankelijk van doel en beoogde werkwijze wordt zo n groep heterogeen of homogeen samengesteld het overkoepelende doel blijf t altijd vergroting van een of andere vaardigheid minder makkelijk is het wanneer het doel va n de leeractiviteit houdingsbe invloeding is attitudevorming dat is een per definitie psychisch e aangele genheid die overigens precies om die reden door sommige docenten niet tot hun leeropdracht wordt gerekend bij literatuuronderwijs speelt ze echter heel dikwijls een rol het aantal collega s dat zegt dat literatuuronderwijs puur om kennis en vaardigheden draait is gering bovendien speelt bij heel wat aan hangers van de cultuuroverdracht esthetische en sociale vorming dat leerlin gen aan die cultuur esthetiek en sociale zaken waarde hechten het beheren van het vaderlijk erfgoed is alleen in goede handen hij mensen die daar waarde aan hechten geen enkele vorm van literatuur is met andere woorden waarde vrij schuldeloze schuld leesplezier bij de houdingsbeinvloeding in het literatuuronderwijs speelt een groot aantal zaken een rol de drie belangrijkste lijken mij de psychische relatie tussen de docent en zijn leerlingen de sfeer tussen de leerlingen onderling en het ver guisde leesplezier over de eerste twee zal ik het hier niet hebben va n het laatste wil ik graag kwijt dat het een welhaast klassiek tragische rol heeft ge speeld in de discussie ron d de doelstellingen va n het literatuuronderwijs 79 hawinkels daar ben jij toch langzamerhand te oud voor schuldeloze schul d was zijn lot het werd door tegenstanders e n niet doo r kennis gehinderde buitenwacht van negatieve connotaties voorzien er werd van geroepen dat plezier zich niet laat dwingen en vervolgens tot containerbe grip verklaard onbruikbaar dus en verbannen de schuld steekt in het blote feit va n zijn bestaan wie durft nou toch vol t e houden dat plezier he t doel van zij n onderwij s is het laat zic h niet dwingen het val t nie t t e toetsen maar bovenal het is frivool e n onderwijs is een serieuze zaak het vonnis leek dus geveld en de zaak gesloten leesplezier was out maar tot mijn onuitsprekelijke vreugde haalt cor geljon in zijn literatuur en leerling op p 14 5 eindelijk het basale artikel van steinmetz uit 1984 uit de verge telheid steinmetz heeft elf jaar geleden al laten zien dat er vele vormen van leesplezier zijn die volgens mij allemaal in meer of mindere mate aansluiten bij de wensen en behoeften va n adolescenten ontsnappin g of compensatie bevestiging vernieuwing en de behoefte aan structuur naast de leesvaardig heid en het vermogen onbegrip te elimineren het literatuuronderwijs evenwel lijkt de eerste vier niet te erkennen en richtzich op de vergroting van de lite raire leesvaardigheid en het vermogen betekenis toe te kennen aan onbegrepen teksten dat niet erkennen lijkt mij voort te komen uit het slechte collectieve geheugen va n onderwijsgevenden i k kan mij namelijk niet voorstellen dat zelfs j dautzenberg niet in zijn jeugd en adolescentie want zelfs een intellec tualist als hij zal die fasen toch hopelijk we l hebbe n doorgemaakt in zij n lectuur onbewust komaan dat wil ik hem nog wel toestaan vooral gezocht heeft naar compensatie bevestiging etc en ook bij zal die toch niet uitslui tend gezocht hebben in heuse literatuur voor volwassenen hoe zou hij dan zo deskundig geworden zijn in subgenres als s f of horror toch zeker al leen maar doordat hij op een zeker moment door die genres gegrepen is ooit een beter woord gehoord voor psychische beinvloeding genre s di e doo r mensen die er niet van houden vaak als puberaal worden afgedaan en waar je waarschijnlijk inderdaad in je puberteit van moet leren houden het traditionel e weerwoord van het onderwijs tege n het verwijt dat ik hier formuleer is di e eerste vie r leesplezieren zij n voo r d e onderbouw daa r hoeft het allemaal nog niet zo serieus combineer daarmee de ervaring dat in de onderbouw jeugdliteratuur gelezen wordt en je hebt een idee van de status die die jeugdliteratuur nog steeds heeft jeugdliteratuur in de bovenbouw ik betoog al jaren lang datje met jeugdliteratuur heel serieus literatuuronder wijs kunt geven maar deze keer wilde ik vanwege die psychische leeftijd en de daarbij aansluiten de wensen en behoeften van adolescenten en de daar weer mee samenhangende vormen van leesplezier een pleidooi houden voor het le zen van jeugdliteratuur in de bovenbouw zelfs va n havo en vwo dat plei dooi hou ik mondeling wel vaker en dan word ik bijna steevast geconfronteerd met twee reacties daar zijn ze toch veel te groot oud voor en als ik me daar ook nog in moet gaan verdiepen het tweede argument moet serieu s ge nomen worden tijdtekor t i s reeel he t andere echte r getuigt erva n dat de sprekers een te uniform beeld hebben van de leeftijd van hun leerlingen 80 hawinkels daar ben jij toch langzamerhand te oud voor tot mijn grote vreugde u ziet ik ben momenteel een gelukkig mens trof ik in spiegel jig 1 2 1994 nr 1 een artikel aan van helma va n lierop de brauwer waarin zi j ee n vuri g pleidooi houd t voo r hetzelfde opnam e va n jeugdliteratuur in het curriculum van de bovenbouw havo vwo zij schrijft in literatuuronderwij s waari n jeugdliteratuur naas t volwassenenliteratuu r wordt aangeboden kunnen doelen die docenten janssen 1992 zij doelt hier op een nationale enquete die tanja janssen heeft gehoude n onder docenten over opvattingen over en praktijk van hun literatuuronderwijs k h nu zeg gen na te streven met hun literatuuronderwijs ook en zelfs beter gerealiseerd worden jeugdliteratuur sluit over het algemeen beter aan bij d e bele vingswereld van jongeren dan de meeste volwassenenliteratuur zodat doelen als leesplezier en individuele ontplooiing beter bereikt kunnen worden maar ook doelstellinge n al s culturel e e n literair esthetische vormin g hoeven niet in gevaar te komen p 18 het zou te ver voeren haar argumenta tie hier over te nemen ze komen er op neer dat je met jeugdliteratuur eigen lijk precies hetzelfde kunt doen en dus ook dezelfde doelen kunt nastreven als met literatuur voor volwassenen maar dat jeugdliteratuur daarenboven meer rekening houdt met de psychische leeftijd van veel scholieren en dus eerder tot een adequate beleving en dus attitude leidt da n die volwassenenliteratuur grosso modo dus hetzelfde als wat ik hierboven betoogd heb toch is er een probleem leerlingen uit de bovenbouw wille n voor vol wor den aangezien ze zulle n dus zelf oo k aangeve n dat ze te groot zijn voor jeugdliteratuur terwijl tezelfdertijd boeken die hun op het lijf geschreven lij ken door uitgevers in jeugdboekuit voering op de markt gebracht worden een andere oplossing dan uitgave als gewoon boek zie ik niet totdat het zover is zal iedere docent door middel van voorlezen en overreding moeten proberen die drempel te slechten veel bibliotheken zetten dergelijke titels trouwens al tussen de boeken voor volwassenen of categoriseren ze als d boek aidan chambers jeugdboeken voor de tweede fase een auteur voor wie dit zeker geldt is aidan chambers drie titels waarmee je in de onderbouw nauwelijks uit de voeten kunt maar die wel door querido als jeugdboek zijn uitgebracht boeken die een voor adolescenten buitenge woon waardevolle inhoud hebben en een zodanig literaire structuur dat er ook nog wel wat structureels aan te kluiven valt bovendien oorspronkelijk in het engels zodat ze niet alleen bij nederlands maar ook in de engelse literatuur les aan de orde kunnen komen en zelfs geknipt voor vakoverstijgend of inter cultureel literatuuronderwijs het gaat om je moet dansen op mijn graf oor spronkelijk 1982 vertaling 1985 nu weet ik het 1987 vert 1990 e n de tolbrug 1992 vert 1993 chambers schrijft al sinds 1968 naast zijn kritisch werk aanvankelijk vooral voor kinderen zijn eerste boek voor jongeren was in 1978 lang weekend op drie manieren later herdrukt onder de titel verleden week dat viel bij lem niscaat nog in de categorie tcommer en kwel hoewel chambers zijn the ma s loskomen van thuis en eerste liefde en seks daar niet onder hoefden val len je moet dansen op mijn graf was het boek dat homoseksualiteit presen 81 hawinkels daar ben jij toch langzamerhand te oud voor teerde als volstrekt normaal het gaat over twee knullen in zuid engeland die vol animo proberen uit te vinden waaruit het echte leven bestaat en wat dat leven de moeite waard maakt een van de twee rijdtzich op een gegeven mo ment met zijn motor te pletter en de ander probeert al schrijvende erachter te komen waaruit hun relatie nou precies bestond ik heb het voor dit stukje nog eens gelezen en was weer in de ban onbegrijpelijke bekroninge n nu weet ik het onderzoekt wat geloof is dat onderzoek wordt uitgevoerd door een jongeman die zelf absoluu t niet religieus is maar in het kader van een project op school de opdracht aanvaardt om zo veel mogelijk van jezus te we ten te komen er zal namelijk o p school ee n film gemaak t worden met al s onderwerp hoe zou het jezus vergaan als hij nu op aarde zou terugkomen in zijn confrontatie me t een diep religieus meisje op wie hij verliefd wordt en doordat hij uit alles liefst de volle consequentie trekt komt nik er uiteinde lijk zelfs toe om zichzelf te kruisigen je moet niet nadenken over geloof je moet handelen alsof je gelooft en zonder lijden aan het kruis is het christelijk geloof nie t denkbaar niet dat hij door deze kruisiging gelovig word t ove rigens het boek heeft volkomen onbegrijpelijk in 91 een vermelding gekre gen van de nederlandse kinderjury het laatste de tolbrug is in 1994 zelfs bekroond door diezelfde kinderjury een zilveren griffel wa t zeer juist zo u geweest zij n als het hier een boek voor volwassene n betrof maa r zoals gezegd de presentatie is di e van een jeugdboek en de prijs is ook ingesteld voor jeugdliteratuur jany die nu ein delijk wel eens van zijn ouders los wil komen en wil uitproberen of hij zich in eenzaamheid staande kan houden wat voor hem het bewijs van onafhanke lijkheid en dus volwassenheid zou zijn gaat in plaats van zijn school a f te maken voor langere tijd afgelegen wonen en werken als tolgaarder op een of andere weinig gebruikte brug er is een relatie met een meisje maar vooral is er een indringer adam die zijn zelfonderzoek verstoort te veel aandacht en meer van tess krijgt en bewijst dat jany geneigd blijft zijn leven door ande ren te laten bepalen ook bier weer een dramatisch hoogtepunt en een ont knoping die slechts gedeeltelijk de vragen van de lezer beantwoordt was bij herlezing voor mij in nu weet ik het de kruisiging nog steeds gefor ceerd en weinig geloofwaardig in de tolbrug vergaloppeert chambers zich in zijn techniek hij heeft te veel perspectiefwisselingen waardoo r hij het de le zer onnodig moeilijk maakt en in een bepaald gedeelte is de wisseling va n ik naar bij verteller onlogisch en dus onjuist maar in inhoudelijk opzich t wint het boek bij herlezing een s o in vijf havo of zelf s zes vwo met chambers als onderwerp kan een boeiend onderzoek opleveren naar zeer veel aspecten van literaire competentie inclusief een reflectie op verwoorde aspecten van het leven waarover de kandi daat uit eigen ervaring en inleving wijze woorden kan spreken een s o dus waar ook de docent veel van kan leren 82 hawinkels daar ben jij toch langzamerhand te oud voor nog zo n jeugdboek voor de bovenbouw over filosofie ook de wereld van sofie roman over de geschiedenis van de filosofievan de noor jostein gaarder is een voorbeeld van een boek waarmee je als docent in je maag kunt zitten een pil van 550 bladzijden voornamelijk bedoeld om de westerse filosofie voor kinderen begrijpelijk t e maken waarin de auteur mijns inziens zeker geslaagd is daar zit mijn twijfel niet die betreft vee l meen wie leest zoiets uit zichzelf en hoe moet een leraar het aanpakken om de anderen nieuwsgierig te maken gaarder heeft alles in het werk gesteld om zijn lezers te boeien hij vertelt op postmoderne wijze een raamverhaal waarbinnen de stukken over filosofiein gepast worden in dat raamverhaal waarin met enige regelmaat figuren uit klassieke kinder en jeugboeken opduiken wordt langzamerhand duidelijk dat de personages niet echt zijn maar slechts een geleend bestaan leiden in een boek dat een vader schrijft voor zijn dochter waardoor overigens het raamver haal zelf ook weer ingekaderd wordt in nog weer een verhaalschil daaromheen de bedoeling van de vader die als majoor i n een vn bataljon i n libanon dient is zijn dochter in te wijden in de denkwereld van het westen zodat zij op de drempel van de volwassenheid een zinvolle keuze kan maken bij haar plaatsbepaling in dit leven die vader realiseert zich dat zinvol kiezen eigen lijk alleen kan wanneer je weet waaruitje kan kiezen en dat de kans op een goede keuze vergroot wordt als je weet welke keuzes er in het verleden door anderen gedaan zijn en welke argumenten die anderen voor hun keuzes hadden datje pas zinvol in een wereld kunt leven als je je afvraagt waar die wereld vandaan komt en wat er de bedoeling van is if any kortom hij is diep door drongen van de waarde van historische kennis historisch besef en reflectie alle wezenlijk zijnsvrage n komen dan ook aan de orde zo opent het boek min of meer met de vragen wie ben jij 1 en waardoor wordt je uiterlijk be paald wat is een mens of is er een leven na de dood boeiend boek voor culturele en kunstzinnige vorming gaarder hanteert daarbij diverse stijlen wat de lectuur veraangenaamt de reac ties van sofie op de verhalen van haar leraar knox vind ik wat clichematig maar met name pakt mij d e stijl va n de passages waari n hij filosofisch e standpunten en discussies weergeeft misschien heeft hij gewoon verschrikke lijk veel verstand van filosofieen kan er daardoor boeiend over verhalen ik heb me altijd voor filosofiegeinteresseerd en dus vaak in boeken als van du rant russell of storig gelezen hun abstracties en dorre stijl stonden een hel der begrip toch vaak in de weg maar ja hoe gaat dat je wilt niet toegeven datje het niet helemaal snapt dus je leest dapper verder deze keer echter had ik geregeld het gevoel dat ik nu pas echt begreep wat die andere auteurs met hun cryptische formuleringen mij toch niet helemaal duidelijk hadden kunnen maken daarom denk ik dat gaarders stijl ook ideaal is voor jonge lezers en voor andere beginners in de filosofie de zal niet het verhaalverloop weergeven dat is niet erg interessant en elders al gedaan wie de inhoud preciezer wil kennen zij verwezen naar leesgoed van september 1994 waarin marita de sterck de auteur interviewt en het boek 83 hawinkels daar ben jij toch langzamerhand te oud voor beoordeelt de lectuur van de wereld van sofie vergt langdurig geconcentreerd lezen en dus een groot uithoudingsvermogen en dat brengt mij terug bij mijn uitgangspunt bij wat voor lezers slaat zo n boek aan ik vermoed dat de meeste mensen er toch iets ouder voor moetenn zijn dan de 14 of 15 jaar die de hoofdpersonages zijn zo n 16 tot 19 lijkt me het is wellich t ideaa l materiaa l voo r de filosofische achtergronde n bij he t nieuwe va k cx v culturel e e n kunstzinnig e vorming i n d e tweed e fas e havo vwo en natuurlijk bij het onderdeel filosofie va n de nieuwe combinatie die daar gaat komen mens en maatschappij wetenschappen groot verkoopsukses maar misschien heb ik het wel helemaal mis want volgens de sterck waren er in sept 94 al 290 000 exemplaren van verkocht in duitsland en de vertaal rechten aan twintig landen en wat nog veel uitzonderlijke r is de uitgever meldt op 23 februari dat er in nederland en vlaanderen tot nu toe 85 000 exemplaren verkocht zijn bovendien staat het in groot brittannie al voor de tweede week nummer 1 op de hard back list een lijst niet speciaal voo r jeugdigen daarnaast wist de uitgever uit reacties van boekhandelaren dat het vooral veel gekocht wordt door niet jeugd door ouderen waarschijnlijk ou ders van schoolgaande kinderen en mensen die net als ik nou eindelijk we l eens het fijne van filosofie zouden willen weten het is een onderwerp dat kennelijk in de belangstelling staat en waarover niet zo n grote keus beschikbaar is die ouders delen waarschijnlijk mijn ervaring dat dit boek veel helderder geschreven is dan de oude van storig en consorten daarom moeten we misschien ook maar niet al te moeilijkk doe n over ma nieren om het in het onderwijs te introduceren maar erop vertrouwen dat het via de ouders zijn weg wel zal vinden en straks in de tweede fase via andere vakken dan de onze razend populair wordt het zou een zegen zijn j ostein gaarder de wereld van sofie roman over de geschiedenis van de filo sofie baarn houtekiet fontein 1994 prijs 49 50 84