De neerlandicus en de arbeidsmarkt. Verslag van een Leids onderzoek en forumdiscussie.

versla g in 1992 afgestudeerde academici is werkloos of verricht uitzendwerk het perspectief voor hoger opgeleiden is niet rooskleurig van alle werklozen heeft vijftien procent een opleiding ben vaske op hbo of academisch niveau zij hebben een groeiend aandeel in de werkloosheid heribert korte om de studievoorlichting aan aankomende de neerlandicus en de studenten te verbeteren heeft de vakgroep n e de rlandse taal en le tte rkund e i n sam e n arbeidsmarkt werking met de faculteit der letteren van de rijksuniversiteit leiden in 1 99 2 een enquete verslag van een leids gehouden onder afgestudeerde leidse neerlan dici van de jaren 1 94 5 tot 199 2 de uitkomsten onderzoek en forumdiscussie van deze enquete staan in een helder rapport van vierenveertig bladzijden inclusief bijla gen getiteld nut en nad eel van de neerlandicus een onderzoek naar de arbeidsmarktpositie van begin december 1993 verscheen een rapport leidse neerlandici 1945 1992 op 3 decemb er van de leidse vakgroep nederlandse taal en 1 993 werd dit rapport in leiden gepresenteerd letterkunde waarin verslag gedaan wordt van aan aad nuis waarna een forumdiscussie volg de arbeidsmarktpositie van leidse neerlandici de onder leiding van frits van oostrom hoog sinds het einde van de tweede wereldoorlog leraar oudere letterkunde het aantal afgestu gezien het belang van dit rapport en de deerde neerlandici van de xu leiden tussen z schaarse onderzoeken op dit gebied plaatst de januari 1945 en z maart 1992 wordt geschat op redactie een verslag van dit onderzoek waarin ongeveer 13 00 van hen werden er 1104 opge het accent ligt op het onderwijs als arbeids spoord die de enquete ontvingen het per markt centage afgestudeerden dat respondeerde was in de jaarlijkse schoolverlatersbriefvan eind no 69 in het rapport wordt verslag gedaan van de vember 1993 meldt het centraal bestuur voor werkgelegenheid beroepssectoren functies de arbeidsvoorziening het landelijk bestuur tevredenheid werkloosheid van belangrijke van de arbeidsbureaus dat afgestudeerden in factoren bij het vinden van een baan hoofd letteren en sociale wetenschappen moeilijk vakken keuzevakke n activiteiten van ve r een baan vinden hun positie op de arbeids schill en tussen afgestudeerden oude en nieuwe markt is zwak bedrijven hebben nauwelijks stijl en worden adviezen van geenqueteerden belangstelling voor hen een op de drie van d e gegeven in dit verslag benadrukken wij vooral m 111 11 111 n rlma gv vir o unfvep iteit wat mij beicfkfft cum i iiude benf u aan noh n 4 af6estudeerd 4t 116 m oer 1994 3 de resultaten voor het onderwijs als beroeps teiten is nauwelijks te maken ook zijn er geen sector van de leidse neerlandici gegevens van de afgestudeerden van de lera renopleidingen de trend die zichtbaar werd werkgelegenhei d bij utrechts onderzoek in 1986 was de groei van het aantal neerlandici dat redacteur jour iets meer dan de helft van de ondervraagde nalist werd het leidse onderzoek bevestigt leidse neerlandici werkt in het onderwijs dit2 daarvan werkt de helft in het voortgezet on derwijs eenderde in het hoger beroepsonder onderwij ss oort wijs of aan een universiteit en de rest in onder voortgezet onderwijs 25 wijssoorten als voorbereidend beroepsonder wijs middelbaar beroepsonderwijs en con universiteit hbo 19 tractonderwijs zie tabel i van de afgestu overig onderwij s 9 deerden oude stijl van voor 1986 is 61 werkzaam in het onderwijs van de afgestu deerden nieuwe stijl is dat 3 7 zie tabel 2 totaal 53 van de ondervraagden is 43 docent 5 onderzoeker en 4 heeft een kader of tabel 1 leidse neerlandici in het onderwijs bestuursfunctie in het onderwijs absoluut ge zien zijn er meer vrouwelijke docenten onderwijssoort oude nieuwe 165 390 maar relatief zijn er meer manne stijl stij l lijke 1 58 48 dit geldt overigens voor vrij wel alle beroepen die leidse neerlandici voortgezet onderwijs 30 14 vervullen het betreft hier de functies van redacteur journalist onderzoeker beleidsme universiteit hbo ai 17 dewerker kader bestuursfunctie voorlichter overig onderwijs i i 7 staffunctionaris en secretaris de beroeps sectoren semi overheid en handel industrie tabel a afgestudeerden oude en nieuwe stijl en on zijn ook goed vertegenwoordigd met respec derwijssoor t tievelijk 14 en i i de meest voorkomende functies naast die in het onderwijs zijn die van redacteur jour factoren om een baan te vinden nalist beleidsmedewerker en voorlichter van de respondenten is bijna driekwart tevreden de hoofdvakken die de ondervraagden in de met de huidige betrekking ontevreden is 1 3 afgelopen zevenenveertigjaar het meest kozen iets meer dan de helft van de ondervraagden waren moderne en oudere letterkunde de had tijdens de studie de huidige functie voor jonge afstudeerrichting taalbeheersing sinds ogen van de respondenten vond 36 de hui 1983 trekt relatief de meeste studenten tabel dige betrekking via een advertentie een kwart 3 geeft alleen weer welk percentage per afstu is daar op een andere manier aan gekomen bij deerrichring in een bepaalde onderwijssector voorbeeld door introductie door derden door werkt ml moderne letterkunde ol oude een open sollicitatie door gevraagd te worden re letterkunde tb taalbeheersing mt mo voor de functie of via stage of uitzendbureau derne taalkunde xtx historische taalkunde van de leidse neerlandici is 6 43 werk bw ol boekwetenschap oudere letterkun loos in het onderzoek wordt onder werkloos de bw ml boekwetenschap moderne let verstaan alle respondenten die geen functie terkunde vervullen het gemiddelde werkloosheidsper centage onder academici bedraagt 5 3 waar vooral respondenten met als hoofdvak taalbe bij werkloosheid door het cbs gedefinieerd heersing vinden werk buiten het onderwijs wordt als werkloze beroepsbevolking een ze zijn vooral werkzaam als redacteur journa vergelijking met de werkgelegenheid van af list voorlichter onderzoeker beleidsmede gestudeerde neerlandici van andere universi werker en communicatie organisatie adviseur 1994 3 moer 117 hoofdvak onderwijssoort mb ol tb mt h t k bw ol bwm l voortgeze t onderwij s 28 35 5 21 27 6 15 unive rsitei t xs o 16 1 7 21 25 3 3 25 ove ri g o nd e rwijs to 12 4 r t to 8 tabel 3 hoofdvak en onderwijssoort onder de leidse taalbeheersers zijn nauwelijks een eerstegraadslesbevoegdheid dan nieuwe werklozen van de boekwetenschappers is nie stijlers respectievelijk 9t en 3 2 van de af mand werkloos het hoogste percentage werk gestudeerden oude stijl is s o docent van de lozen is te vinden onder de respondenten met nieuwe stijlers is 27 docent deze cijfers ma historische taalkunde als hoofdvak ken duidelijk dat er tegenwoordig minder sinds de invoering van de wet tweefasen neerlandici in het onderwijs willen werken structuur in 1982 moeten studenten een volle tot de tweede fase lerarenopleiding wordt dig studiejaar besteden aan keuzevakken dat een klein aantal studenten toegelaten acht kan binnen of buiten de vakgroep maar ook studenten in het studiejaar 1 99 2 1 993 binnen of buiten de letterenfaculteit de po pulairste keuzevakken van de respondenten tot op heden werd de norm nog niet waren een keuzevak binnen de studie neder overschreden er meldden zich gewoon niet lands didactiek leren communiceren en genoeg studenten aan hoewel de meerder public relations voorlichting taalbeheer heid van de leidse neerlandici in het onder sers kozen het meest voor keuzevakken als wijs werkzaam is is het aantal dat in deze sec public relations voorlichting communica tor een baan vindt gedaald in het rapport wor tieve vaardigheden en bestuurskunde een den daarvoor drie mogelijke oorzaken ge eerstegraads lesbevoegdheid is door 7 2 van noemd het afnemend aantal banen in het on de respondenten oude en nieuwe stijl samen derwijs het negatieve beeld van het docent gehaald schap en de lokroep van het bedrijfsleven er is sprake van een trend van onderwijs naar afgestudeerden oude en nieuwe stij l bedrijfsleven zo is het percentage redacteu ren journalisten bij de respondenten nieuwe het studieprogramma na 1982 wordt aange stijl veel hoger dan bij de respondenten oude duid met nieuwe stijl vanaf dat moment is de stijl 1 8 en 8 de percentages voor beleids studieduur beperkt tot vier jaar de eerste fase medewerker voorlichter communicatie orga tijdens de tweede fase kan bijvoorbeeld geko nisa ti e advise ur en rx me dewerker man ager zen worden voor het behalen van een eerste liggen voor nieuwe stijlers iets hoger dan voor graadslesbevoegdheid aan de universitaire lera oude stijlers renopleiding van een jaar studenten oude stijl konden dat tijdens hun doctoraalstudie doen adviezen van geenqueteerden de keuze om dat te doen stond iedere student vrij een andere opleiding tijdens de tweede het meest opvallende gegeven is dat veel res fase is de onderzoekersopleiding de assistent pondenten oude stijl de cursus algemene on in opleiding aio oude stijlers kozen vaker derwijskunde en vakdidactiek met de bijbeho voor de hoofdvakken moderne en oudere rende onderwijsstage onder de maat vonden letterkunde en moderne taalkunde nieuwe dit oude stijlprogramma bleek nauwelijks stijlers krijgen meer belangstelling voor taal toereikend om les te kunnen geven voor de beheersing boekwetenschap moderne letter cursus was vier maanden ooo uur beschik kunde en historische taalkunde baar de 60o uur waren als volgt verdeeld 400 er zijn veel meer respondenten oude stijl met uur college 13 5 contacturen en 270 uur voor 118 moer 1994 3 in te gaan te hoge werkdruk te laag loon het bedrijfsleven biedt volgens hen betere perspec tieven geconstateerd wordt dat de buitenwe reld neerlandici ziet als academici die beschik ken over een goede schriftelijke en mondelin ge taalvaardigheid de respondenten geven een aantal punten aan om het perspectief op een baan te vergroten een brede generalistische opzet van de studie heeft de voorkeur studenten moeten zich goed orienteren op de waarheen gaat de weg die wij neerlandic i moeten arbeidsmarkt en wanneer zij weten welke rich gaan ting zij op willen dan kunnen ze hun keu ze vakken daarop laten aansluiten bereiding en zoo uur stage 8o contacturen stage is belangrijk i2o uur voorbereiding het programma had werken naast de studie is belangrijk volgens de respondenten meer praktijkgericht activiteiten ontplooien naast de studie is be moeten zijn en ze vinden ook dat er meer aan langrijk dacht besteed moet worden aan nederlands als tweede taal nt2 twee van de acht afgestu het hoofdstuk wordt afgesloten met de op deerden die in het rapport aan het woord ko merking bij een sollicitatie blijken vaak alge men formuleren hun kritiek op de studie en mene vaardigheden en persoonlijke kenmer de cursus vakdidactiek als volgt de eerste is in ken zwaarder te wegen dan het gevolgde 1974 afgestudeerd de tweede in 1985 hoofdvak de tendens dat sociaal normatieve kwalificaties als communicatieve vaardigheden tu ssendoor na het afstuderen en voor de huidige samenwerkin gsvermogen creati v iteit ambitie baan als secretaris sv xx heb ik zes jaar les gege en doorzettingsvermogen bij benoemingen de ven en toen vond ik ook al dat ik zelfs daarvoor niet doorslag geven is al enkele jaren waarneem wa s toegerust spelling het groen e boekje daar heb baar ervaring en opleiding komen op de ik pas als leraar mee kennisgemaakt van praktische tweede en derde plaats moelker van beveren dingen ook het maken van verslagen heb ik nooit 1992 ie ts geleerd de forumdiscussi e de opleiding didactiek was bij ons wel erg gericht op het vwo zeg maar terwijl ik op dit moment de studievereniging ni euw nederlands peil voornamelijk bezig ben met doelgroepen die veel la van de leidse vakgroep nederlandse taal en ger zitten ik moest me weer helemaal opnieuw af letterkunde organiseerde op 3 december 1 993 vragen welke werkvormen gebruik je voor dit pu de presentatie van het rapport de presen bliek welke methodieken welke leerstijlen hebben tatie werd gelardeerd door een forumdiscussie ze enzovoort daar wist ik heel weinig van toen ik hoewel er van een werkelijke discussie geen met dit soort werk begon ik hoor van meer mensen sprake was onder leiding van frits van die de didactiek opleiding hebben gedaan dat ze het oostrom aan het forum namen deel op zich een heel nuttige opleiding vinden ook bui hans bennis universitair hoofddocent mo ten de klas heb je er wat aan maar het zou wat derne taal kunde breder mogen in de basiseducatie en het onderwijs antoine braet universitair hoofddocent taal voor allochtonen bijvoorbeeld kom je immers ook beheersing veel neerlandici tegen vincent kraan werkzoekend neerlandicus christanne maris marketing communicatie de aansluiting van de studie nederlands op de manager arbeidsmarkt wordt door de ondervraagden jos nijhof docent nederlands voortgezet on over het algemeen slecht gevonden meerdere derwijs malen geven ze het advies niet het onderwijs aad nuis onderwijsspecialist d 66 1994 3 moer t t9 marleen van rossum medewerker vakoplei municatiefuncties in het bedrijfsleven nog vol ding boekenbranche doende mogelijkheden ziet volgens haar wor den diensten en produkten steeds meer uitwis marijke van der wal voorzitter van de vak selbaar zodat veel interne diensten worden groep constateerde in haar welkomstwoord dat opgeheven maar de communicatieve vaardig er de laatste tijd nogal wat belangstelling voor heden blijven ver onder de maat dus daar de oud student de alumnus is de ontdek moeten mogelijkheden liggen king van de alumnus valt echter samen met de volgens marleen van rossum werken veel zoveelste bezuinigingsronde die de universitei neerlandici in het boekenvak de uitgeverij en ten te verwerken krijgen de zo in het nauw tijdschriftenbranche maar moeten ze steeds gebrachte universiteiten krijgen behoefte aan vaker onder hun niveau beginnen dat geeft verdedigers in het veld daarom zijn regelma echter niet want de eerste of tweede baan tige contacten tussen de universiteiten en de hoeft niet de uiteindelijke baan te zijn ze ko afgestudeerden nodig het blijkt dat alumni men er wel behoefte hebben aan bijscholing en op de vincent kraan vindt dat de neerlandicus al hoogte willen worden gehouden van nieuwe tijdens zijn studie de arbeidsmarktkansen moet ontwikkelingen zien te vergroten door netwerken en tot de invoering van de tweefasenstructuur sollicitatievaardigheden te oefenen verder zou bleken neerlandici massaal werkzaam te zijn in bekeken moeten worden in hoeverre de studie het onderwijs daarna echter wordt het gedifferentieerd moet zijn aangepast aan de arbeidsperspectief onduidelijk en vaag boven ontwikkelingen op de arbeidsmarkt dan moet dien is het docentschap nog maar voor een klei hem nog van het hart dat de tempobeurs is ge ne groep weggelegd derhalve moet de universi stoeld op de fictie dat iedere studie even zwaar teit de toekomstige neerlandici ook op andere zou zijn maar dat is natuurlijk niet zo binnen functies kunnen voorbereiden om te weten te ieder vakgebied zou je moeten kijken hoeveel komen in welke functies neerlandici terecht ko tijdje nodig hebt en daar de studiefinanciering men besloot de vakgroep tot de enquete het op af moeten stemmen percentage respondenten was erg hoog men wat betreft het docentschap reageerde aad maakte veel opmerkingen had suggesties voor nuis dat de oudere generatie neerlandici hele nascholingen en stageplaatsen het belang van maal geen docent wilde worden ze wilden al het onderzoek vroeg om aandacht in de vorm lemaal schrijver worden maar dat kon je toen van een presentatie en een forumdiscussie tertijd niet zeggen hij ziet dat de jongere ge neratie dingen doet waarvoor je vroeger niet frits van oostrom vroeg zich af of de samen naar de universiteit hoefde er zijn ook veel leving de neerlandicus wel voldoende ziet meer studenten gekomen met name ook door staan of er in de opleiding ter wille van die het hoger onderwijs voor velen beleid hij samenleving iets moet veranderen en of de pleit ervoor niet langer moderichtingen in de student strategisch dient te studeren dat wil studies toe te laten maar studenten een vak te zeggen met het oog op een betaalde functie leren bovendien wil hij een lans breken voor naar aanleiding van zijn vragen vond er een het oude leraarsberoep als je er aardigheid in gedachtenwisseling plaats waarbij geconsta hebt bestaat er geen mooier vak dan dat be teerd werd dat er in ieder geval sprake is van halve dat het een schandaal is dat het zo weinig een verschuiving van functies voor neerlandici gehonoreerd wordt met die grote werkdruk van het onderwijs naar het bedrijfsleven wat de ontwikkelingen van de samenleving ko de toekomst betreft moet echter geconstateerd men via de schooldeur binnen de docent kan worden dat de banen in het bedrijfsleven buitengewoon veel betekenen als de deur naar dichtslibben en dat er in het onderwijs weer de samenleving maar open staat veel plaatsen vrijkomen doordat de huidige generatie onderwijsgevende neerlandici ge frits van oostrom vatte de bijdragen van de middeld zo n veertig a vijfenveertig jaar oud is forumleden samen en merkte op dat uit het christanne maris was het daar helemaal niet rapport een positief beeld naar voren komt mee eens in die zin dat ze wat betreft de com onder neerlandici is geen sprake van massal e 120 moer 1994 3 werkloosheid in het algemeen verdienen ze noten en literatuur niet slecht en blijken ze op talloze plaatsen werk te kunnen vinden bovendien prijst bijna i het werkelijke percentage is mogelijk iets lager 75 van de geenqueteerden zich gelukkig in daar de enquete niet naar gepensioneerden het werk dat ze uitvoeren de zorgen die hij vroeg heeft en die ook mede uit het rapport naar vo 2 een fout persbericht van de leidse vakgroep ren komen betreffen leidde begin december in de volkskrant tot in de zware belasting van docenten nederlands in gezonden brieven met wat in ieder geval het voortgezet onderwijs hoge werkdruk te voor ons onbegrijpelijk gegoochel met cij genover weinig verdiensten fers over het percentage neerlandici van de ut de toekomst van de promovendi de aio s die rechtse en leidse universiteiten dat een baan weinig rooskleurig is want wat moeten ze na vindt de volkskrant van i december 1993 hun promotie meldde dat 66 van de leidse neerlandici bin de onderzoekstaak van de universiteit die nen een halfjaar werk vindt het arbeidsmarkt steeds minder naar behoren gekweten wordt perspectief in leiden steekt volgens het bericht omdat de formatie door de bezuinigingen te gunstig af tegen het perspectief van afgestu rugloopt deerden algemene letteren in utrecht dit zou komen doordat de utrechtse opleiding het werkloosheidspercentage van de leidse meer generalistisch is utrecht reageerde daar neerlandici is nauwelijks meer dan het algeme op op 6 december 1993 met het bericht dat in ne werkloosheidspercentage van academici de periode 1987 1992 74 van de afgestudeer het sombere beeld dat wij aan het begin van den algemene letteren en 7 8 van de afgestu deze bijdrage schetsen dat vooral afgestu deerden nederlands na verloop van een half deerden in letteren moeilijk een baan vinden jaar werk vonden de leidse vakgroep neder wordt door dit onderzoek genuanceerd voor land herstelde op 13 december 1993 het foute leidse neerlandici de verdienste van dit on persbericht door te zeggen dat het genoemde derzoek is dat het daarvoor controleerbare ge percentage van leidse neerlandici die binnen gevens geeft hopelijk behoedt het de leidse zes maanden werk vonden alleen geldt voor vakgroep nederlands ervoor zich te storten in afgestudeerden die in de periode 1 9 8 6 1992 di conjunctuurgevoelige arbeidsmarktontwikke rect na hun doctoraalexamen onvrijwillig lingen en trends om daar het curriculum op werkloos zijn geweest van het totaal aantal aan te passen terwijl men wel alert blijft in het afgestudeerden in de periode 1986 1992 vond programmaboekje staat hierover de volgende 66 vrijwel direct een baan 89 van de leidse uitspraak van hans bennis forumlid als we neerlandici die afstudeerden in de periode ons al zouden moeten bezinnen op de aanslui 1986 1987 vond binnen een half jaar werk ting van het studieprogramma bij de arbeids waarvan akte markt dan dient het studieprogramma meer gericht te worden op een beroep in het onder groneschild n en k korevaart nut en nadeel wijs het is te hopen dat dit onderzoek over van de neerlandicus een onderzoek naar de arbeids een aantal jaren herhaald wordt om de vinger marktpositie van leidse neerlandici 1 945 1 99 2 achter een aantal ontwikkelingen te krijgen vakgro e p n ederland se taal en letterkunde wel is duidelijk geworden dat de studie ne rijksuniversiteit leiden 1993 derlands een goede basis biedt voor tal van be moelker r en j l m van beveren doorslagge roepen ook van die in het onderwijs in de vende kwalificaties bij selectie personeelsfunc toekomst komen meer banen vrij voor het tionarissen kijken of het klikt in gids voor leraarschap van de respondenten is 73 tevre personeelsmanagement 3 1992 p 2 5 28 den met hun baan daaronder dus ook leraren in het rapport staat het tussen haakjes als toevoeging aan het advies van respondenten om niet het onderwijs in te gaan maar dit ver slag willen we ermee eindigen het leraarschap is zwaar maar een prachtvak 1994 3 moer 121