Een grote doos? De rol van explicitering in taakgericht onderwijs.

noten en li teratuu r nora bogaert t met dank aan onze coll ega veerle frateur goedele duran voor de feedback naar aanleiding van de lessen en de conceptversies van dit a rtikel 2 we willen onze vroegere en huidige colle ga s op het ictl nva danken voor hun een grote doos aandeel in het totstandkomen van het lesma teri aal waa rvan we gebruik mochten maken de rol van explicitering in 3 wie taalelementen of zelfs taalfuncties als uitgangspunt neemt voor de ontwikkeling taakgericht onderwis van lesmate ri aal zal meestal teksten cr e eren in functie van die elementen authentiek taalmate riaal is m e estal te heterogeen met betrekking tot taalelementen en taalfuncties omdat het nu eenmaal met andere bedoelin in het traditione el taalonderwijs worden gramma ge n wordt geproduceerd ticarege ls en s trategieen vaak ee rs t afz onde rlijk 4 bron hiervoor vormt het tijdschri ft ik ga uitgelegd en inge o efe nd om pa s daarna geintegreerd b o uwen opknapp en en verbouwen lasne t e worden in communicatieve opdrachten in taak media office nv nr 201 jrg 2 5 juni 1 997 g ericht onderwijs wordt v eelal de omgek ee rd e weg bewande ld uit hun poging en om taal te b eg rijpen van avermaet p een innige omhelzing tus en te producere n in co mmunicatieve situaties leiden sen de les e n de wereld daarbuiten de rol van taalle e rders gaandeweg regels en strategi een af en de leerkracht in taakge ri cht onderwijs in het is door verder taalgebruik dat deze regels en vort werkgroep nt2 red taakge richt taal strategieen ver jnd worde n is er binnen taakge richt onderwijs ee n onmoge lijke taak deurn e plan o nderwijs dan g een plaats vo o r expliciete uitl eg van tyn 1 996 blz 2 2 7 26 7 regels en s trategieen toch wel nora bogaert e n van avermaet p k van den branden goedele duran b eiden v e rb o nden aan het steun taakge richt onderwijs theoretische uitgangs punt nt2 leuven belgie tonen wat h e t doe l van punten in von werkgroep nt2 red taak expliciteri ng kan zijn e n ho e e n wannee r die gericht taalonderwijs een onmoge lijke taak deur expliciteri ng taalverwerving kan ondersteun e n zij ne plantyn 1996 blz 9 20 doen dit vanuit hun erva ri ng met e en specifiek e van den branden k negotiation of meani ng in doelgroep anderstalige nieuwkom e rs maar hun second language acquisition a s tudy of p ri mary inzichten zijn ook bruikbaar voor taalleerders van sch o ol classes proefsc hri ft leuven xu leuven andere leeftijden e n nive aus 1995 van den branden k ieder zijn zeg werk vormen om productie van taa lleerders te in taakgericht onderwijs wordt taalvaardig bevorderen in von werkgroep nt2 red heid rechtstreeks opgebouwd via zorgvuldig taakgericht taalonderwijs een onmoge lijke taak geconstrueerde en geordende taken krijgen deurne plan tyn 1996 blz 1 e 1 1 6 de teerders de mogelijkheid om allerlei soor ten regelmaten te ontdekken in het taal aanbod dat tot hen wordt gericht naarmate bepaalde taalelementen prominenter aanwezig zijn in een bepaalde taak en over het taken aanbod heen is de kans wellicht groter dat ze door de teerder worden opgemerkt en aanlei ding geven tot het formuleren van een hypo these over hun betekenis of hun functione ringssysteem in dit artikel zullen we nagaan hoe docenten kunnen inspelen op dit spontane ontdek 1997 6 moer 325 afb eelding 1 we rkblad bij g ez ichts be drog kingspro c es van taa lleerders ten eers te gaan zie afbeelding i zal onder meer toegespitst we in op de waarom vraag zijn er redenen zijn op de vraag is x langer groter kleiner te bedenken om het inzicht in re gelmaten d a n y of zijn x en y even lang groot d at leerders spontaan en onbewust opdoen kl e in e en trapje hoger te bren gen en om te zetten opdrac hten waarbij de verschi llen tussen in e en vorm van expliciete kennis ten twee zoekplaten moeten word e n aangekruist tweede stell en we ons de vraag wanneer en geven op even natuurlijke wijze aanleiding hoe regels en strategieen expli ciet aan de orde tot h et aanbieden van vormen in de vergro moeten of kunnen komen tende trap zeker wanneer het gaat om ver het antwoord op deze v ragen formuleren schillen in lengte dikte grootte enzovoort we aan de hand van concrete voorbe e lden uit van voorw erpen het gespr ekj e na de uitvoe lesmate ri aal dat aan het steunpunt nt2 leu ri ng van de taak leidt dan immer s noodge ven belgie werd ontwikkeld ten b e hoev e dwongen tot commentaren al s h eb jij de van and e rstalige nieuwkom ers in h e t secun jassen aangek ru ist da t klopt de jas op plaat n dair onderwijs deze leerlingen krijgen in is langer dan die op plaat b heb jij het bo ek vlaand e ren e e n jaar om van absolut e begin aangekruist ja op deze plaat is het inderdaad ners na ar vrij gevord erde taallee rders te evolu dikker dan op die plaat ere n door middel van inten s ief ond erwijs nederlands dit n eemt niet weg dat het ook in taken waarbij bepaalde hande li ng en proc es dat verder in dit artikel uitgelegd volgens een wiss elend tempo mo e ten word en wordt ook toegep ast kan worden voor onder uitgevoerd of waarbij d e s nelheid van moei instrome rs en volwas s en lager geschoold e lijke bewegingen gaandeweg wordt opgedre tweed etaa ll eerders ven komen vergrotende vormen op e en de voorb eelden die w e zullen geve n illu s na tuurlijke en central e wijze aan bod nu treren vooral het e xplicitere n van grammati doen jullie h e t wat vlugger nu nog vlugger ca regels het voorgestelde proce s kan echter nu heel vlug en nu opnieuw veel trager nu ook toege pas t word en op a ndere a spe c ten van nog trager taalgebruik en taal de bet ekenis van woor als g e volg van deze erva ri ngen groeie n bij d e n het functioner e n van vormen vervoe de leerders bepaald e vermoedens rond de ging ve rbui ging zinsaspe c ten woordvolg betekenis en het fun ctioneren van de vergro orde t ek s tkenme rken en h et hant e ren van tend e trap die bij elke nieuwe ontmoeting allerlei le es schrijf en raadstrategiee n over met vergrotende vormen bevestigd ontkracht al deze vers chijnselen kunnen leerders impli of aangevuld worden het inzi cht dat op deze c iete ke nnis opdoen die naderhand geexplici wijz e ontsta a t is in eerste instantie niet b ewu s t te e rd kan worden en dus niet verwoordbaar het gaat om impli ciete kennis over het taalsysteem in ru ime zin impliciete kennis deze kennis is het resultaat van een zelf ontdekkend proces dat op gang wordt de intera ctie die de leerkrac ht met de leerlin gebracht en voo rt gestuwd doordat de leer gen in een onthaalklas anderstalige nieuw ders vanuit een taak die hen aanlokt ee n komers opzet tijde ns de taak gezichtsbedrog reele behoefte ervaren om de zoektocht na a r 326 moer 1997 6 dat welbepaalde taalverschijnsel voort te zet een van datzelfde kantoor als de directeur ten net zo a ls dat bij een moede rt aalver binne n s t a pt en de werkn em e rs druk b ezi g we rv er het geval is komt een z a veeverver zijn met hun werkopdrachten een heel eind met imp li ciete kennis over die de leerli ngen moeten de verschillen tussen t2 de twee tijd stippen in een soo rt verslag note re n en daarbij vermelden wat iede re werk wel of geen explicitering nemer doet al s de directeur binnenkomt en wat hij zij voor dien deed dit resultee rt in het maar volstaat die impli ciete kennis moet dat volgende verslag de nummers s laan op de spontaan ontdekkingsproces niet sporadisch nummers van de werknemers op de afbeelding of systemati s ch ondersteund word e n door i nu telefonee rt de man voor de directe ur momenten van expliciteri ng vandaag de dag binnenkwam luisterde hij naar muziek twijfelen nogal wat taalwetenschappers aan 2 nu leest zij een verslag daa rn et las zij een de zinvolheid van expliciet taalvaardigheids tijdsch ri ft onderwijs ze ste ll en dat expliciete kennis 3 nu knipt zij iets uit een blad daarne t knipte absoluut geen bijdrage levert aan de ontwik zij haar nagels enzovoo rt keling van taalvaardigheid een well es nietes discussie kwam daardoor op gang met als de bedoeling is dat de leerlingen tot h et resultaat meer genuanceerde benaderi ngen inzicht kom e n dat de ovt in een welbepaalde van het probleem expliciete informati e krij situatie wordt gebruikt namelijk om hande gen over taal zou in bepaalde omstandighe lingen die in h e t verlede n plaatsvond e n uit te den het proces van taalvaardigheids ontwik drukken h e t spreekt voor zich dat deze taa k keling wel eens kunnen ondersteunen en abs oluut voorbari g en zinloos is voor wie ni et versne ll en namelijk door het bewustzijn ten eerst via allerlei taalgebruiks situaties met deze aanzien van bepaalde taalverschijnselen te vorm geconfronteerd is geweest2 van inzi cht verhogen consci o usn ess raising maar dan moet in een verschijn s el kan slec hts sprake zijn als de te e rder wel klaar zijn om die informati e te de bewuste reflec tie geent is op minimale ontvangen klaar zijn betekent in di t geval onbewu ste kennis dat het taalelement dat wordt geexpli c iteerd door de t eerder reeds imp li ciet en minstens het nut van expliciteren tot op zekere hoogte is verworven explici teren verloopt dus langs een inductieve weg taalverwerving voor teerders die in maar op een veel verdergaande wijze dan de korte tijd vanaf een nulniv eau een redelijk gangbare inductieve methodes waarbij de gevorderde schoolse taalvaardigheid moet e n regel ontdekt en geformuleerd dient t e wor opbouwen zoals dat bijvoorbeeld het ge val is den op basi s van een heel klein aantal voor voor anderstalige nieuwkomers zou explici beelden inductief te werk gaan b e tek e nt in t eri ng in d e b o venstaand e trant een zinvolle de taakgeri chte aanpak de ruimte scheppen bezigheid kunnen zijn als dat inderdaad het voor een leerproces dat ervaringsgericht pro proces van ve rwerven versnelt de huidige bleemoplosse nd en zelfontdekke nd van aard is stand van onderzoek hieromtrent laat echter de taak opgelet de baas is op komst in niet toe met zekerheid te ste ll en dat ook elke afbeelding 2 is e e n taak die speciaal werd teerder daar effe c tief baat bij heeft waar geconstrueerd om uit te monden in de expli schijnlijk hangt positief effect nauw samen cite ri ng van de betekenis van de onvoltooid met factor e n al s leeftijd lee rstijl voorafgaa n verleden tijd de leerlingen zijn in deze taak de scholing ervaring met gestuurde taalver assis t ent d e t ec tives d i e moete n uitzoe ke n werving motivatie en derge lijke waarom e e n reclamebedrijf slecht functio neert ze krijgen hie rvoor twee afbeeldingen taalbeschouwing los van het nut voor ee n van he t kantoor n e t voo r de direc t e ur een mogelijk sne ll ere taalv erwe rv ing zijn er binnenkomt en de werknemers druk bezig ook andere b e langrijke redenen om te expli zijn met hun eigen besognes maar de sleutel citeren de ontwikkeling van de taalbeschou bos van de naderende baas horen ri nk elen welijke vaardigheid is voor a lle leerlinge n 1997 6 moer 327 afbee lding z we rkblad b ij opgelet de baas is op ko mst een relevant doel op zich het geleidelijk aan op het vervolgonderwijs een belangrijke reden zelf achterhalen van regelmaten en het daar om aan taalbeschouwing te doen want in het door opgebouwde inzicht in kleine onderde vak nederlands en in het vreemdetalen len kan uiteindelijk uitmond en in inzicht in onderwijs wordt als vanzelfsprekend gebruik het systeem dat achter taalgebruik schuilgaat gemaakt van een sterk verwetenschappelijkt taal kan dan op een objectiverende wijze abstract begrippenapparaat om over taal te geisoleerd van taalgebruik benaderd worden praten taaluitingen worden geanalyseerd aan als een kennisdomein net zoals het uitzicht de hand van geijkte terminologie over taal van de aarde op een objective rende wijze me tataal i n zin sontl ed i n g e n woo rdl eer vin d wordt benaderd in het vak aardrijkskunde je hiervan legio voorbeelden in he t vreem op deze manier ler en over taal is een oefe detalenonderwijs wordt die metataal gebruikt ning in leren leren ook wordt het gemak om gemakkelijker de structuur van de nieuwe kelijker om wanneer bijvoorbeeld correct taal te kunnen aanleren vooral in het onder schrijven een vooraans taande doelstelling wij s frans in vlaanderen is dat nog zeer wordt commentaar te geven op het taalge belangrijk vreemdetaall eerkrachten gaan er b ru ik van de leerli ngen feedba ck kan dan op van uit dat de leerli ngen deze metataal vlot een algemener niveau verwoord worden hebben leren hanteren in het moedertaal hi erd oo r kun j e bij voorb eeld aan een leerling onderwijs leerkrachten nederlands in de de boodschap geven dat in veel van zijn ve rv olgopvang blijken ook een aantal ver uitingen het werkw oo rd niet op de geschikte wachtingen ten aanzien van de neveninstro plaats staat wat minder omslachtig is dan hem mers te koesteren met betrekking tot taal te moeten ve rt ell en in uiting zus en zo beschouwing en s pe lling kortom omdat staat het woord zus en zo niet goed en in metataal over taal de vaktaal is in sommige uiting zo en zus staat woord zo en zus niet vakken in het ve rv olgonderwijs dient ze goed en minstens tot op zekere hoogte te b e horen tot de doelstellingen voor het onthaal vervolgonderwijs voor de groep anders onderwijs talige nieuwk omers is ook de voorbereiding 328 moer 1997 6 vormen van expliciterin g kwestie als de rechterkant van afbeelding 2 het nu afbeeldt wat stelt dat dan voor de onbewuste niet verwoorde kennis die als dit de eerste stap is in het hoofdstuk t2 leerders via taakuitvoe ri ng opdoen moet ovt vtt neemt de bewustzijnsverhoging uiteindelijk verwoordbaar worden dat ge bij voorkeur de eerder bescheiden vorm van beurt vi a zogenaamde explicite rings momen een als dan regel aan de bedoeling is ten in een taakgerichte aanpak betekent dit een vorm van systematise ring te doen ont dat een bepaald taalelement uit een taalgeheel staan in de zin van als h e t do ewo o rd de vorm naar de oppervlakte wordt gebracht zodat er de of te h eeft dan wordt i e ts uit het verlede n een systematiek zichtbaar wordt daaraan v erte ld hoeft niet noodzakelijk een abstracte regel te pas te komen de bewustmaking van taalver in afbeelding 3 staat e en taak met de s oo rt ge schijnselen staat dus in eerste instantie los van lijke bedoeling een als dan regel naar de het gebruik van metataal wel wordt de aan oppervlakte te bre ngen de leerl i ngen wor de oppe rvlakte gebrachte kennis verwoord den met de volgende situatie ge confronteerd in de vorm van functionel e re gels dit wordt de politie heeft bij invallen in tw ee verdachte hieronder verder toegelicht flats gestol en voorwerpen te ru ggevonden er wordt voor elke vindplaats een lijst met a functionele ad hoc regelvorming w e teruggevonden voorwerp en opgemaakt deze kijken eve n terug naar de taak in afbeelding 2 wordt naar de klerk gestuurd di e de lijsten de leerlingen hebben een verslag gemaakt van bestolen eigenaars bijhoudt zodat deze dit wordt klassikaal besproken en op het bord kan uitzoe ken welke voorwerpen aan wie geschreven sornrnige le erlingen zu ll en con to ebehoren sle chts twee p e rsonen kom en in sequent de ovt op de jui ste plaats gebruikt aanmerking mijnheer bedonder en mevrouw hebben anderen zu ll en deze vorm maar af en palinck verstrooid notee rt de klerk achter toe gebruiken en nog anderen misschien elk voorwe rp van hem of van h aa r helemaal niet op het bord komt in elk geval een juiste versie het is z e er goed denkbaar lijst 1 dat een leerling tussen de vormen di e hij heeft een volledige encyclopedie van hem geschreven en de vormen op het bord zelf een computer van he m een verschil vaststelt en bijvoorbeeld de een reeks woordenboeken van haar vraag stelt waarom gebruik je hie r vormen een antieke sofa van he m met de en te en in andere situaties niet een bronzen beeldje van haar een onderhandeli ng met de leerlingen kan 9 afrikaanse maskers van haa r dan worden opgezet waa ri n de leerkracht de 6 schilderijen 1 van picasso van hem leerlingen zoveel mogelijk zelf laat ontdekken andere van haa r en verwoorden als leer li ngen vastlopen of moeilijkheden hebben bij het verwoorden lij s t 2 kan de leerkra cht het zelfontdekkende proces een schilderij van matisse van haa r op gang houden met heel ge ri chte en onder kleren van yves saint laurent van hem steunende vragen die zich toespitsen op de waardepapieren van haar staande lamp van he m een duur horloge van haa r reacti e een volledig koffieservies van 200 jaar oud van haa r b lansdaal docent mavo havo vwo een reeks boeken geschiedenis van de schil onderwijs schept mogelijkheden tot ver derkunst van he m snelling van het leerproces bijvoorbeeld door een schildersezel van haar het expliciteren van kennis en vaardigheden een beeldje bedekt met bladgoud van he m waarom zou je die mogelijkheid laten liggen door te veel alleen het tempo van de leerling afb e elding 3 werkblad van wi e zijn de gestolen te volgen voorwerpen 1997 6 moer 329 de leerlingen krijgen via een motiverende en tempoverschi llen binnen een klas geen omweg de opdracht om uit te zoeken we lke onoverkomelijk probleem vormen voorwerpen van mijnheer bedonder en wel ke van mevrouw palinck zijn ze werken b veralgemening door analogie in de daarbij in groepjes van twee elke leerling taak ben jij een goede speurneus zie krijgt slechts een lijst die hij aan de partner afbeelding 4 nemen de leerlingen de rol aan niet mag tonen de opdracht luidt verder van spionnen die hun baas moeten be wijzen een van ju llie ma a kt de l i j st voo r mijnhee r dat ze over goede opmerkingsgaven beschik bedonder de ander m aakt de l ij st voor me ken hiervoor moeten ze nicole en thomas v ro uw pa li nck je l ees t om be u rt de l ijst voo r d i e bespioneren en hun kamers onderzoeken de j e gekr egen hebt zodat je pa rt n er d e voorwe r leerli ngen krijgen een beperkte tijd om op pen kan op sc hr ijven die h ij nod ig heeft daar na ba s is van twee tekeningen a ll es op te schrijven v u l je je lijstje a an met de voorw erpen d i e je z e lf wat ze over nicole en thomas te wet en gekregen hebt komen in e e n eerste fase krui sen de leerlingen de om de opdracht uit te voeren lop en de informatie ve elementen op de afbeelding leerli ngen tegen de vormen hem en haar gewoon aan in een tweede fase moet een aan zo ontstaat de behoefte om uit te dokte verslag uitge schreven worden voor de opdracht ren w elke vorm naar wie verwijst in de gever de lee rlingen krijgen hiervoor e en bespreking na de taak zal misschi e n blijken invultekst waarbij een aantal zinnen vo ll edig dat sommige leerlingen op een verkeerd uitgeschreven staat die tekst ziet er uit als in spoor zaten op zich is dat geen punt ook afb e elding s fouten kunnen leiden tot bewustwording vooraleer de leerlingen deze taak voorge een heel eenvoudig eindbesluit k a n dan zijn legd krijgen hebben ze via all erlei taken als de v o rm van he m wo rdt gebruikt dan wordt gere geld oog in oog ge s taan met een ad hoc v erw ezen naar mijnheer b edo nd er en als de vorm rege l in d e z in van a ls mieke mevrouw smit van haar voorko mt dan wordt ve rwezen naar anna de direc t ri ce dan z ij gebruik en e n als m ev rou w palinck piet mijnh eer janss en d e l eraar dan h ij gebrui de vorm van exp li citeri ng die in boven ken staande taken wordt gerealiseerd is niet het de speu rn eustaak is erop geri cht deze regel formuleren van een systeem verleden tijds door de leerlingen te doen toepas s en voor vorming bezits aanduiding in zijn geheel het verwijzing naar andere con c rete personen draait om die ene specifieke vorm in deze namelijk nic ole en thomas dit kan meteen specifi ek e context en van enige metataal is een aanleiding zijn tot het verzamelen va n die nog g een sprake concrete al s dan gevall en onder een enkele noemer de leerlingen kunnen er dan toe ad hoc regels zull en vers c hi ll ende keren gebracht worden de analogie die aan de kant opnieuw geformuleerd moeten word e n tel van het als gedeelte opduikt mieke me kens op een iets andere manier omdat de taak vrouw smit anna de direct ri ce ni c ole en zich in een andere context afspeelt met piet mijnheerjarissen de leraar thomas vast a ndere bezitt e rs dan mijnh ee r palin c k en te ste ll en dit mondt dan uit in een regel als mevrouw bedonder bijvoorbeeld of omdat vrouw dan z ij gebruiken e n als man dan hij een i e ts ander aspect van hetzelfde ver s chijn gebruiken de ontdekking van een analogie is sel in d e taak aan d e orde komt van hen voor de te erder erg handig omdat de dan komt bijvoorbe eld te genover van h em te zijd e van de regel g e makkelijker kan worden staan niet elke leerling is immers op hetzelf toegepast op nieuwe situ a ties ook deze de moment aan e e n regel toe of is zich even vorm van expliciteren verpli cht niet meteen bewu s t ook na een taak van e en bepaald tot abstract s terk verwetenschappelijkt den verschijnsel verschillende b e wu s tmakende ken en gebruik van ingewikkelde metataal taken over eenzelfde verschijnsel zijn in p ri ncipe onontbeerlijk zodat verschill ende c introductie van metataal de stand van lagen in de bewustwording kunnen ontstaan zaken aangaande de hij zij kwestie ziet e r 330 moer 1997 6 l arlingende l echt of schijn iecrlin eemal pclil of schijn afbeelding 4 werkblad bij ben j ij al ee n goe de speurneus op een gegeven ogenblik als volgt uit gelijkenissen aan de als zijde heeft hij die de teerder hee ft ten aanzien van het ver netjes bij elkaar geruimd en in een doosje schijnsel hij versus zij uit concrete situaties gestopt a llerlei als dan regels op een ad hoc aan de als kant heeft de teerder de analogie niveau afgeleid op basis van vastgestelde die be s taat tuss en mieke mevrouw smit wat ik weet over nicole nicole heeft een rijbewijs ze is dus al 18 jaar heeft een auto de sleutels van de auto liggen op haar bureau studeert fysica en wiskunde drinkt graag koffie en eet heel veel spaghetti leest tijdschriften en ook boeken speelt gitaar luistert vooral naar klassieke muziek kijkt veel televisie houdt niet van mensen die roken draagt graag lange broeken heeft een fototoestel en gebruikt dat toestel erg veel wat ik weet over thomas thomas is erg slordig en vuil hij ruimt niets op houdt van sport hij speelt tennis en hij duikt leest boeken en stripverhalen heeft erg veel knuffelbeesten is dus waarschijnlijk nog niet zo oud speelt gitaar eet graag koekjes afb eelding 5 invultekst bij ben jij al een goede sp e urneu s 1997 6 moer 331 opdracht het onders taande tekstje is niet in het nederlands geschreven maar in het esperanto heb je er een idee van wat de boodschap betekent de informatie in de tabel kan je op weg helpen kio estas vi mi estas lernanto cu vi estas bona lernanto jes mi estas bona lernanto kio faras vi mi tradukas la tekston kio wat la is het enige lidwoord vi jij u jullie zelfstandige naamwoorden eindigen op o esti zijn bv la parko s het park la lernanto de leerling mi ik bijvoeglijke naamwoorden eindigen op a lernanto leerling bv la gra n de parkos het grote park la bona lernanto de goede leerling bona goed het lijdend voorwerp wordt aangeduid met een n jes ja bv li havas fraton hij heeft een broer vi faras la tekston s hij maakt de tekst fari doen het meervoud wordt gevormd met een j traduki vertalen bv ovoj eieren tekstoj teksten tekstos tekst de infinitief van de werkwoorden eindigt op i bv vid i zien e sti zijn de persoonsvormen hebben in alle personen dezelfde uitgang bv mi estas ik ben vi e stas jij bent li estas hij i s ni esta s wij zijn vi es tas jullie zijn ili estas zij zij n afb eelding 6 werkblad bij espe rant o anna de directrice nicole enerzijd s en piet als het leren van metataal de doelste lling op mijnheer jans se n de leraar thomas ander zich is wordt ook gebruik gemaakt van taken zijds benoemd en als ee n etiket als vrouw waari n de metataal zodanig verwerkt is dat de dan z ij e n als man dan h ij op de doos leerlingen er niet omheen kunnen ne t zoal s gepl akt dat voor de taalverschijnselen in de voorgaan de te erder heeft anderzijds ook voor de de voorbe elden het geval was het begrijpen aanverwante v erschijnselen zij mv ik van het metatalig etiket is zo opvallend of jij wij en ju llie evenals hem haar cru ciaal voor het uitvoeren van de taak dat ze ons e nzovoo rt een vergelijkbaar ontdek het wel moeten begrijpen of er wel een vraag kingsproces doorlopen over moeten stell en vanuit een persoonlijke een v eralgemening die nu aan de orde kan door de taak gecreeerde behoefte e en komen heeft te maken met de dan kant van voorbeeld van de explicite ri ngstaken op dit de etiketjes op al de genoemde dozen met niveau s taat in afbeelding s aanverwante inhoud d eze doz en kunne n de esp e ranto taak zie afbeelding 6 s telt de immers worden samenge zel en op hun beu rt leerli ngen voor de noodzaak de gepresenteer onde r ee n noemer gebrac ht tak en di e geric ht de woorden in klass e n onder te brengen dat zijn op deze vorm van veralgemening geven geeft aanleiding tot de introductie van de aanl e iding tot het introdu ceren van metataal metataal termen li dwoord zelfs tandig naam in het beschreven g eval i s dat de term per woord bijvoeglijk naamwoord werk soonlijk voo rn aamwoord het introduceren woord enzovoort moeilijkheden bij het van me tataal is een sluit s tuk op he t zelfont oplossen van deze taak kunnen leiden tot het dekkend proces dat de lee rling doorma a kt weer oproepen van alle impliciete en expli ciete kennis die de leerlingen al h e bben over reacti e deze taalverschijnselen onder andere in de vorm van functionele ad ho c re gels en ana b lansdeal docent mavo havo vwo logieen dat mensen bij het leren van taal regels zo wordt de p ri mitieve doos langzamer afleiden uit taalgebruik is waar maar of het hand een g esofis tiqueerd opbergsys teem met ook zo werkt bij de min of meer korte momen e en duidelijke etiketteri ng die algemeen ten van taaltaken vind ik twijfelachtig gangbaar is dat systeem wordt echt e r niet 332 moer 1997 6 opdracht de meeste mensen zijn rechtshandig daardoor wordt de linkerhand iets speciaals iets dat ongewone krachten heeft en soms ook kwade kracht onderstaande tekst geeft een paar voorbeelden let in het bijzonder op de voorbeelden waarbij het gaat over de hecktaler en meineed waarom is het gebruik van de linkerhand hierbij echt nu ttig de magische linkerhan d op vele plaatsen van de wereld gelooft men dat de linkerhand speciale krachten heeft hier volgen vier voorbeelden ten eerste als je een eed moet afleggen maar je kan echt de waarheid niet vertellen kan je toch meineed plegen zonder gestraft te worden leg de eed af met je linkerhand of houd je linkerhand in je broekzak terwijl je de eed aflegt ten tweede wil je een hecktaler hebben dat is een muntstuk dat altijd naar jou terugkeert dan moet je het volgende doen je geeft het muntstuk aan de verkoper met de linkerhand en ondertussen trap je zachtjes op zijn linke rv oet ten derde baby s die zichzelf nog niet gezien hebben in de spiegel kunnen zichzelf in hun linkerhand weerspiegeld zien en tenslo tte wil je een bloedneus stelpen dan moet je een draad om je linkerpink winden afbee lding 7 taak voor het bewus tmak en van s trategi een vooraf door een deskundige aangebracht om de leerli ngen te verplichten bepaalde maar gaandeweg ontworpen door de g ebrui leesstrategiee n te gebruiken is de leesopdracht ker zelf in functie van de spullen die hij in zo gekozen dat ze enkel goed kan uitgevoerd hoogst eigen persoon gaandeweg verzameld worden als de leerlingen ook werkelijk de heeft en waarin met het oog op efficient betekenis van de woorden uit de tekst hebben terugvinden van de s pu llen orde moet wor ge haald problemen bij het beantwoorden van den gebracht de verwetenschappelijking van de leesopdracht leiden dan ook tot een gespr ek het denken en spreken over taal wordt met waarin het geb ru ik van strat egieen om de andere woorden verankerd in voorafgaande betekenis te achterhalen een plaats krijgt ook ervari ngen van de teerder hier kan h et resultaat een functionele regel zijn bv alsje een moeilijk wo o rd in ee n tekst leest explicitering van andere dan wo rdt het so ms in de te ks t zelf uitge legd taalverschijnsele n wat de taak in afbeelding 7 geschikt maakt al s expliciterend kader i s dat ze het betreffe n goede expliciteringstaken moeten erop de aspe ct onder de aandacht van de teerder geri cht zijn bij teerders bewuste erva ri ng en brengt in een context waarbij dat aspect ee n teweeg te brengen in de voorgaande voor h eel centrale en cruciale plaats inneemt zodat beelden hadden deze erva ri ngen betre kking je er met de be ste wil van de w ereld niet op meer vormelijke aspecten van taal en op omheen kan een bepaald soort woordenschat metataal in er niet omheen kunnen kan zich daarbij op het laatste voorbeeld afbeelding 7 wi llen we het recepti e ve vlak afspelen zoals dat in d e illustreren hoe ook strategieen op een bewus takenren 3 het geval is maar ook op het ter niveau gebracht kunnen worden door een produ ctieve in taken 2 en 4 wordt de goed gekozen opdracht de leerlingen wor teerder geconfronteerd met een producti e den geconfronteerd met een tekst waa ri n nood met betrekking tot respectievelijk de twee woorden staan die ze zo goed als zeker onvoltooid verleden tijd en de hij zij niet kennen hecktaler en meineed de vorm en e rvaart hij daardoor d e noodzaak tekst bevat voldoende aanwijz ingen om erach om inzicht te krijgen in het functioneren ter te komen wat de woorden betekenen e rvan 1997 6 moer 333 b eslu it magda vanmontfort in een taakgeri chte aanpak worden leerlingen via zorgvuldig ge constru e erde taken gestimu leerd en begeleid in hun zelfontdekking van taakgericht werken voor regelmaten in de te leren taal dat proces d oorloopt gro fweg d ri e s tadia van impliciete zwakkere leerders kennis over ad hoc regels en analogieen naar veralgemeende bewuste kennis verwoord in verloren moeite algemeen gangbare metatalige termen taken zo c onstrueren dat het te ontdekken element cruciaal is zond e r daarbij de natuur lijkheid en de motiverende kracht van de taak in het gedrang te brengen vraagt de nodige er wordt we l eens b eweerd dat taaldidac tiek e n die vindingrijkheid onze explorati eto c ht naar een ste rk accent legge n op de a ctie ve leerd e r en h et goed e explicite ri ngstaken is dan ook nog l a ng z elfontd ekk e nd l eren vooral rende ren v o or de nie t afgero nd b etere lee rlingen de z wakkere lee rling zou in de ko u blijven staan en de extra zo rg e n structurering noten en literatuu r die hij nod ig heeft ontb e ren binne n taakgericht onderwijs h oeft dat echte r geensz ins z o t e z ijn inductie is e e n wijze van redeneren wa arbij intege ndee l vo lgens magda van montfort bi e dt men vanuit b ijzondere concrete elementen juist een taakgericht e aanpak optimal e kan se n om veralgemenende besluiten trekt ook de zogenaamd zwakk e teerders in hun we gaan er in on s geval namelijk voor de taalve rwe rv ing t e s timul eren en hun motivati e e n groep nieuwkomers van uit dat de meest e co mp e te ntiegev o el tijden s taal en and ere lesse n teerders taal nog niet op e en dergelijke abstrac hoog te houde n van mo utfort bouwt haar artik el te manier hebben bestudeerd dit staat in op vanuit een con crete taakgerichte l es die werd tegen s telling tot het vreemdetal enonderwijs opgenomen op video in haar ste rk psy ch ologisch dat beroep doet op begripp e n die verduide o nderbouwd v erhaal gaat d e auteur v o oral in op de lijkt zijn in het moedertaalonderricht en daar onderste uning die doce nt en op versc hillende niv eaus om wel hanteerbaar zijn voor de leerlingen kunnen bie den naar hun z wakste teerders t o e wann ee r die laatste z ich wagen aan moeilijk e van gorp k op zoek n a ar de w e reld achter taken ee n de el van dit artikel versch ee n in taal taalbesc houwing binnen ee n taakge gew ijz ig de v orm ee rder in le s 89 1 997 richte aanpak in von werkgroep nt2 1996 taakgericht taal o nderwijs een o nmogelijke taak deurn e antwerpen plan ty n 1996 blz 1 7 in de kri tiek op de taakgeri chte taaldidactiek 17 8 wordt vaak naar voren ge sc hoven dat de kuiken f voor de vorm grammatic a binnen zwakkere teerders in de kou blijven staan een taakge ri chte aanpak in von werkgroep leerlingen die worden opgevangen in een nt2 1 996 taakgericht taal o nderwijs een onmo vorm va n buitengewoon onderwij s kinderen ge lijke taak deurne antwerpen plantyn en jongeren die h et minder goed doen in he t 1996 blz 179 194 reguliere onderwijsaanbod en volwassenen schrijv e r a de uit de school geklapt taak die g e en of weinig formele opleiding h e bben ge ri cht werken met hooggeschoolse begin genoten blijven de zwakke schakel in de ner s in von werkgroep nt2 1996 taakge ketting tenminste dat is de mening van hun richt taalond erw ijs e en o nm oge lijke taak deur leerkrac hten ne antwerpen plantyn 1 996 blz 71 96 de leerpri ncipes die aan de basis liggen van de taakgerichte aanpak lijken voor leerkrach ten in de praktijk meer van toepassing op de sterk e r e teerders voor de bet e re leerlingen in de kla s klinkt het all emaal een stuk vanzelf 334 moer 1997 6