Gericht Schrijven na twintig jaar

spelbaar niet uitnodigend of leerlingen hebben a braet te weinig informatie om een betoog te con strueren s van hecke overwegend zijn de volgende titels gekozen de babbelbox over het nieuwe fenomeen de gevaren en de aantrekkingskracht ben je soms jaloers zomer i99o een verhaalaanzet gericht schrijven sprookjes in nieuwe gedaante over de over eenkomsten en verschillen tussen sprookjes en na twintig j aar t v feuilletons sommige titels zijn weliswaar uitnodigend maar de mogelijkheden om een inhoudelijk degelijk onderbouwd verhaal te schrijven zijn beperkt leerlingen in deze leeftijdscategorie mag ge richt sch rijven blijven moet het misschien hebben meer steun nodig het blijkt dat leerlin zelfs bevorderd worden tot de enige algemeen verplich gen niet uit de voeten kunnen met op het eerste te schrijftoets in het centraal schriftelijk van xnvo gezicht goed geformuleerde richtvragen zij vwo zoals de cm m in 1977 voorstelde van de vele zijn nog niet in staat om met behulp van deze vragen die de cv e n commissie vernieuwing eind vragen hun betoog diepgang te verschaffen examenprogramma s nederlands moest beantwoor den vormden deze vragen niet de onbelangrijkste het eindexamen nederlands i99o is a lleszins daarom besloot zij de vakgroep nede rlands in leiden redelijk de teksten zijn mijns inziens van goed een onderzoek te laten instellen naar de praktijk en de niveau en discrimineren goed de vraagstell ing opinie van docenten die momenteel met gericht van het examen in mei laat te wensen over de schrijven we rken naast andere gegevens zouden de opsteltitels zijn niet goed de spreiding over de resultaten van dit onderzoek houvast kunnen geven bij gekozen onderwerpen is te klein en de richtvra het opste llen van haa r aanbevelingen gen waren te vaag leerlingen hebben meer hou in dit artikel doen de uitvoerders van genoemd on vast nodig in afwachting van de vernieuwing derzoek eerst verslag van hun bevindingen daa rna van de eindexamens zou het niet gek zijn als de buigen zij zich over de toekomst van gericht schrij traditionele opsteltitels vast verdwenen dat ven b innen het kader van de vermoedelijke aanbeve er als tussenoplossing meerdere n opdrachten lingen van de cve n schetsen zij twee overlevingsstra zouden worden verschaft leerlingen worden in tegieen voor het behoud van een van de dierbaarste dat geval niet de wildernis ingestuurd zij hoe onderwijsvernieuwingen uit de jaren zeventig ven dan niet zelf allerlei argumenten te beden ken of verhaalideeen uit te werken dan wordt er rekening gehouden met de spanning waar als je in leiden vanaf het station de stad in onder de kandidaten staan verplicht leuk doen loopt passeer je al snel eigen zorg in dit cafe gaat niemand goed af restaurant annex zalenverhuur waaraan zij haar toepasselijke naam ontleende vergaderde van 1970 tot 1973 de commissie die het experiment met de examenopgave b 2 begeleidde het eta blissement maakt naast de moderne amro bank en de fast foodtent op de hoek een wat gedateerde indruk dit verhindert een respecta bel aantal naar men mag aannemen deels vaste klanten echter niet het pand te bezoeken de zaak loopt duidelijk nog al kun je je zorgen maken over de toekomst wanneer er niet gere noveerd wordt terugblikkend op twintig jaar gericht schrijven dringt zich de parallel aan je op ook dit fenomeen begonnen onder de naam b z al s i 62 moer 1990 5 alternatief voor de traditione l e b i opstelop ivtnvo sector was geen onverdeeld succes en gave oogt al s een relict uit vervl ogen goede tij van beslissend b el ang het aantal deel nemende den het is samen met de von en het tij d schrift xnvo vwo scho len liep terug er vielen meer waarin we dit schrijven een van die kara kteris sch olen af d an erbij kwamen met als gevol g dat tieke overblijfselen uit de jaren zeventig de er ten tijd e van ons onderzoek in 1989 nog on jaren waarin het moedertaalonderwijs relatief geveer 6o schol en meededen van de ongeveer revolutionair veranderde n og weet deze veel 650 tegen 8o van de 700 in 1977 op zijn best eisende werk en toetsvorm zich te handhaven kun je van stab ilisatie s preken maar gegeven al zal hierna b lijk en dat het enthousiasme er het feit dat er weinig nieuwe scholen b ij komen voor in de jaren tachtig duid elijk taande men kun je vrezen voor de toekomst kan zich zelfs afvragen of bij ongewijzigd be toch val t er ook uit de jaren tachtig iets posi leid gericht schrijven niet zal uitsterven met tiefs te melden bij een l andelijk onderzoek naar de generatie die het destijds heeft ingevoerd de inrich ting van het schoolonderzoek vonden laten we ter inleiding even kort de geschiede schouw en van der geest 1987 p ir dat een in nis ophalen als er overigens een innovatie i n vergelijking met de jaren zeventig fors toege het moedertaalonderwijs is die gedetailleerde nomen aantal scholen geric ht schrijvenach geschiedschrijving verdient dan is dit wel ge tige stel opdrachten in het school onderzoek op richt schrijven neemt in plaats van traditionel e opstellen met grofweg valt deze geschiedenis in twee de andere woorden voor de doelstellingen ac hter cennia te verdelen de jaren zeventig die we l gericht schrijven l ijkt een toenemende bijval nog even na 198o doorliepen kunnen dan gel te bestaan m aar dit leidt om de een of andere den als het gouden decennium toen had ge reden niet tot deelneming aan gericht schrijven richt schrijven duidel ijk het tij mee het begon op het centraal schriftelij k met d e reeds gememoreerde activiteiten van de vakgroep eigen zorg die onder meer drie nog tegen deze achtergrond moest de cven een steeds zeer boeiende brochures opleverden ei beslissing over gericht schrijven als examen gen zorg 1974 1972 en 1974 in 1977 mondde onderdeel nemen wetende dat de overheid het dat al uit in het beleidsvoorstel van de cmnt om examenprogramma nederlands vooral gewij op alle scholen het traditionele opstel te ver zigd wil zien omdat het schrijfonderwijs te vangen door gericht schrijven of eventueel weinig afgestemd is op het vervolgonderwijs schrijven op feiten de vaktijdschriften puil de enige recente gegevens waarover zij voor den bij wijze van spreken uit van de voorstellen het nemen van deze beslissing beschikte waren om de didactiek en beoordeling van gericht de elkaar in zekere zin tegensprekende uit sch rijven te verbeteren met het cyclisc he model komst van het onderzoek van schouw en van van van paassen 1979 en het sluizenmo del van der geest en het cijfer van zesti g scholen dat van tuij l en de zanger 1981 als hoogtepun nog maar meedeed omdat het om een zeer be ten er verschenen uitvoerige handleidingen langrijke beslissing ging wilde zij meer weten 1976 en 1981 dat met n ame het cntm advies zowel van voor als tegenstanders van gericht ook de nodige protesten van taakverzwaring schrijven zij wilde zich een bee l d vormen van vrezende l eraren breda 1978 en 1979 en b e h oe momenteel met gericht schrijven wordt zorgde literatoren zoals po l l 198o opriep gewerkt en hoe er na twintig jaar door leraren maakte van gericht schrijven al l een maar een die ermee werken en die er niet mee willen nog meer besprok en zaak doorslaggevend in werken tegenaan gek eken wordt die jaren was de exponentiele groei in de prak daarom richtte de cverr zich tot de vakgroep tij k deden in 1971 vier sch o len mee aan het n ederlands in leiden met het verzoek een en eerste experimentele b 2 examen eigen zorg ander te onderzoeken d eels in samenwer king 1 9 71 p 7 in 1977 was dit aantal gegroeid tot met het cito werden twee enquetes onder ongeveer 8o alblas kamer 1979 p 949 docenten gehouden een grote representatieve a l dan niet onder invloed van het no non enquete onder al le leraren nederlands van de senseklimaat verliep het tij in de jaren tachtig bovenbouw van xnvo vwo en een kleinere er werd nog maar weinig over gericht schrij en q uete onder de deelnemers aan gericht ven gepubliceerd de uitbreiding met de lso schrijven de eerste enquete werd verstuurd 1990 5 moer i 63 naar 250 van de 65o scholen en kende een was ook al betrokken bij het experiment en res pons van 44 d e uitslag ervan werd door hanteert deze werkvorm dus al twintig jaar b raet o p 16 december 1 989 gepresenteerd op de we stellen vast dat de scholen tevreden zijn leid se schrijfconfe rentie en gep ubl iceerd in l e met gericht schrijven in het eindexamenpro vende talen b raet i99o van d e twee de enquete gramma slechts een vwo sectie van de 24 d oen wij hier verslag waar nodig aangevuld vwo en zs havo secties waarvan het sectie met gegevens uit de ee r ste standpunt bekend is geeft aan te twijfelen de komende jaren op het centraal schriftelijk eind het betreft hier een vragen lijst die in oktob er examen met gericht schrijven te blijven wer 1989 ges tuu rd werd n aar so van de 6o sc holen ken bovendien maakt gericht schrijven bij die o p het cent raal schriftelijk van havo vwo bijna driekwart van de scholen deel uit van het meed oen aa n ge richt schrij ven d e res p ons be schoolonderzoek vwo 70 8 havo 73 3 droeg 76 38 scholen stuurden de vragenlijst t erug waarvan uiteindelij k 31 scho l en met ver de didactiek om te beginnen geven we werkba re reacties overb leven a l vulden 6 scho het antwoord op d e meest principiele vraag len h iervan het zogenaamde a gedeelte van de ziet u elke individuele docent dus gericht vragenlijst niet in de vragenlijst bestond na schrijven primai r als alternatief schrijfonder melij k uit twee gedeel ten ee n kort a gedeelte wijs of als een manier om bijna het geh ele dat namens de gehele sectie ingevuld moest onderwijs nederlands anders in te richten worden en een vee l langer s gedeelte dat zoveel verreweg de meeste leraren geven te kennen moge lijk door alle betro kke n docenten inge gericht schrijven primair te zien als alte r natief vuld moest worden 99 docenten deden dit schrijfonderwijs 71 1 van de vwo leraren en voor meer gegevens in dit verband verwijzen 64 1 van de havo leraren hebben deze ziens we naar van hecke i99o wijze een minderheid maar een flinke 26 6 i n het vervolg p resenteren we alleen de ant van de vwo leraren en 33 3 van de havo woor d en op de belangrijkste vragen van de leraren ziet gericht sch r ijven als andere in enquete voor de vragenlijs t zelf pl us ant richting van bijna het gehele onderwijs ne woor d frequentie bij alle vragen verwijzen we derlands opnieuw naar van hecke i99o van de vele andere vragen naar de didactie k verslag van d e e nquete rapporteren we slech t s twee antwoorden in ex tenso de vraag naa r de realiseringsvormen zie zoals gezegd b estond d e vragenlijst uit een tabel i en de vraag naar de gebruikte sch rijfdi n en een b gedeelte het eerste ge deelte s l oeg dactieken zie tabel 2 op de houd in g van de gehele sectie ten opzichte van gericht sch rijven in het twee d e gedeelte uit tabel i blijkt dat er niet een werkwijze voor bestemd voor elke individuele d eelnemer apart gericht schrijven is zeg maar de helft van de waren drie soorten v ragen opgenomen naar de respondenten geeft aan dat leerlingen in vwo didactiek de b eoor deling en d e voor en na en havo individueel aan hun gericht schrij delen va n gerich t schrijven over deze vier ven onderwerp werken een derde van de res onderdelen volgen nu resul taten pondenten laat leerlingen in vwo en havo zelf de keuze tussen het werken in groepjes of het sectiestandpunt aan de secties werd individueel werk groepswerk wordt maar gevraagd hoe lang ze al meedoen aa n gericht weinig verplicht gesteld slechts door 33 3 in schrijven of ze van plan zijn e rmee door te gaan vwo en door 25 6 in havo groepswerk lijkt en of gerich t schrijven oo k in het schoolonder impopulair zoek opgenomen is de mate waarin leerlingen al of niet in welnu de gericht schrijven sch olen doen groepjes zelfstandig in de gericht schrijven gemiddeld al zo n negen jaar aan deze werk lessen kunnen werken is groot 68 3 van de vorm mee sommige sch olen drie om precies te respondenten vwo en 61 5 havo staat zelf zijn zijn p as b egonnen de meeste zijn er al lan standig werken toe bij ruim 40 van de res ger dan vijf jaa r mee bezig en een enkele school pondenten moet met een logboek gewerk t i 64 moer 1990 5 tab e l i realiseringsvorme n uit t abel 2 blijk t dat oefeningen in het sch rijven van versc hillende tekstsoorten en her schrijf vwo havo o p drachten voor ve rschillend publiek op drach de leerlingen ten zijn die in g erich t s chrijven onderwijs werken in b egi n sel individueel 46 6 56 4 veelvuldig wo rden gegeven de eerste soo rt op wer ken in b egi nsel in groepjes 33 3 25 6 drac hten door ruim 87 van de leraren vwo wer ken naar keuze ind ividueel 33 3 33 3 havo de tweede soort door ruim 53 of in groepjes oo k is ui t de tab el af te lezen d at leerli nge n k unnen d e meeste gericht 68 3 61 5 h un tek st moete n herschr ijven na com men taar schrijven lessen o p sc h ool van de l eraar d at is niet zo vreemd natu ur zelfstandig bestede n lijk maar ook wel en dat gebeurt toch nog h ouden een logboe k bij 41 3 43 5 niet zo vaak in het moedertaalonderwijs na werken met r ichtlijnen voor 3 3 7 6 commentaar van medeleerlingen g e r ich t schrijven u it een uit tabel i bleek reeds dat zo n 40 van de schoolboe k leerk rac hten een logboek laat bijh ouden d oo r krijgen richtlijn en voor gericht 96 6 97 4 de leer lingen uit tabel 2 b lijkt nog eens het sch rijven va n d e docent bel ang dat leerkrac hten h echten aan het werken kun nen literaire onderwerpen 83 3 48 7 met logboeken 25 in het vwo en 35 8 in het kieze n havo werk t e rmee kunnen niet liter aire onder 86 6 97 4 werpen kiezen van de andere antwoorden in deze rubrie k ver melden we nog da t weliswaar de meerderhei d mind e r d an een l esuur p er wee k aan gericht tabela sch ri1fdidactieken sch rij ven bestee dt maar dat op het x nvo ruim een derde een tot twee lesuren hiervoor vwo hav o uittrekt b ijna alle scholen geven ook nog didactieken in de bovenbouw schrijfopdrachten buiten het kader van gericht verschillende tekstsoorten 88 3 87 1 schrijven vooral brieven maar ook traditionele her schrijven voor verschil 58 3 53 8 o p stellen en vormen van c reatief schrijven al lende publiek me t al geeft ongeveer de helft van de docenten verslaggeving d m v logboek 25 0 35 8 een becijferde schrijfo p drach t p er trimester herschrijven na docent 20 0 23 3 maar ongeveer een derde komt zelfs daar niet commentaar aan toe herschrijven na leerlingen 16 6 18 3 commentaar hierboven hebben we een beeld proberen te anders 11 6 20 5 schepp en van de wijze waarop secties of i ndivi due le d ocenten met gericht schrijven werken dat b eeld is samengeste ld uit de ant woor den worden b ijna alle docenten verstrekken ze lf die zijn gegeve n op de min of m eer gesloten richtl ij nen voor gericht schrijven vragen van de enqu ete er was ook nog een de vrijheid in onderwerpskeuze is b ij vwo op en slotvraag die men kon aangrij pe n om groter dan bij havo bij ruim 80 van de do meer in detail te beschrijven hoe me n te werk centen vwo kunnen leerli nge n zowel een lite gaat ook kon bij deze vraag ve r wezen worde n r air als een niet literair onderwer p nemen bij naar meegezonden instructiemateriaal enlof bijna alle docenten havo kan gekozen worden examenop gaven voor een niet li terair onde r werp maar bij veel d ocent en hebb en deze vraag laten ru ste n s l echts 48 7 va n de xnvo docenten kunnen of verw ij zen naar het antwoord van ee n colle g a leerl ingen een literair onderwerp kiezen lite of naar h et meegezonden instr uctie materiaal rai re onde rwerp en zijn dus duidelijk minder dat d oor de sectie is ontwi kkeld uiteind elij k gewenst in het x nvo h ebbe n we van nege ntien docenten secties ant woord gekregen op de o p en vraag soms is zo n antwoord een fel plei dooi voor he t beh oud van 1990 5 moer 16 gericht schrijven we stoppen nooit meer tabe1 3 beoordelingscr iteria soms betreft h et verstre k te examenopgaven of een korte toelich ting op een vraag maar vaa k vwo hav o zijn het zeer waar d evolle gegevens over de gang van zaken die in een enke le opmerking of h et juiste inh oudelijke verwerking ioi 65 instructiemateriaal te lezen zij n van het materiaal zo wordt wat meer duide lijkheid verschaft a dequate doe l en publiek 98 63 over d e vrij heid van onderwerp skeuze van de geri chth e i d l eerlin g veel secties laten in het voor examen hel dere inr ichting van de tek st 8z 64 jaar een documentatiemap over een algemeen grammaticaal en stilistisch 48 28 onderwerp make n soms moet dat een actueel correct taalgebruik onderwerp zijn of wordt met vakken als aard p ersoo nlijke visie 36 2 5 rij ks kunde geschiedenis biologie of maat correcte sp elling interpunctie 17 7 schapp ij l eer samengewerkt deze documenta p resent atie tiemap ook wel de p roefmap genoemd word t in een schoolonderzoek beoordeeld in het de getallen zijn scores die afgeleid zijn uit het aantal examenjaar is in deze gevallen een literaire keren dat een criterium doo r de docente n genoemd werd map verp licht maar vrijheid bl ij heid ook vermenigvu ldigd met de rangorde die eraan toegekend h et omgekeerd e k omt voor de proefmap is een werd de docenten konden van degenoemde criteria drie literai re de examenmap een niet li t eraire een cr iteria rangorde nen door bij het belangrijkste crite enkele sectie docent geeft aan met minicyc l i te rium het cijfer i in het hokje te plaatsen bij het op een werken na belangrijkste het cijfer 2 en bij het criterium dat op secties docenten die hun leer lingen twee de derde plaats moest staan het cijfer 3 ma ppen laten mak en laten hun leerlingen kie zen voor groepswerk of individu eel werk een in verb and met de vraagstelli ng van h et onder ma p wordt dan in groepswerk gemaa kt d e an zoek lessen i n het analyseren van feiten en me dere meestal de examenmap i ndividueel h et ningen en in betrouwbaa rheid sanalyses lessen blijk t ook wel zo te zijn dat er in d e lessen over in het ma ken van boekverslagen en lessen in in ee n aaneengesloten periode aandacht aan ge terviewtech nieken richt sc hrijven wo rdt besteed slechts een keer het meegezonden instru ctiemateriaal be werd er exp l iciet melding van gemaak t dat in de stemd voor leerlingen verschilt onderl ing sterk on derbouw al met oefening in gericht schrij in omvang en k wal iteit het varieert van een ven word t begonnen maar we denken dat veel p aar stenciltjes waarop staat h oe je het beste secties docenten daa r niets over h ebben ge kunt werken tot fraai vormgegeven boe kj es schreven omdat in d e enquete uitsluitend naar waarin niet alleen veel info rmatie t e vinden is de situatie in de b ovenbouw gevraagd werd over de werkwijze tijde ns h et verwerven en i n h et schoolonderzoek kan zo n map op ver verwerken maar ook veel te l ezen is over de schillende manieren terugkeren het log b oek examenop dracht en de beoordeling daarvan word t beoordeel d leerlingen houden monolo gen of voeren een discussie over het onderwerp de beoordeling in de enquete is nie t ge van hun map d e leraar laat een briefop dracht vraagd naar tussentijdse proces beoordelin uitvoeren of de leer ling of de groep word t gen beoordeling van tussenprodukten of naar verzocht een p resentatie van hun onderwerp te becijfering van map p en sp reekbeurten of brie geven ven in een sch ool b eoordel ing we hebben uit algemeen kan gesteld worden dat er een sluitend gevraagd naar d e selectieve beoorde groot aantal instr uctiel essen deeloefe ningen l ing van het eindprodu k t wie zijn erbij betrok aan de eigenlijke gericht sch rijven lessen ken wel ke criteria worden gebruikt en wat is voorafgaat d e vo l gende i nstructielessen deel de weging van die criteria en wor d t de proces oefeni ngen worden genoemd l essen met be gang bij de beoordeling van het eindprodu kt trek king tot o pzet doelstellingen indelings betrok ken p rinci p es en dergelijke bibliotheek lessen we stipp en hier slec hts aan dat men zeer wei lessen in het lezen en samenvatten van arti kelen nig gebrui k maakt van de mogelijkhei d om i66 moer 1990 5 ta b e14 voordelen van gericht sch rijven d esku ndigen van buiten het vak erbij te halen en dat zo n 70 de procesgang bij d e eindbe vwo havo oord eling buiten beschouwing l aat mee r te voor leerlingen vertellen hebben we over de criteria waarmee de betere voorberei 209 100 0 137 ioo o eindprodukten beoordeeld worden zie tabel 3 ding op laterelreele de belangrijkste criteria zijn juiste inhou de schrijftaken lijke verwerking van het materiaal ade quate betere schrijf 135 83 3 83 79 5 doel en publiekgerich theid in overeenstem prestatie s ming met de op d racht en held ere inrich ting van zelfstandig leren 118 83 3 69 71 8 d e tek st voor vwo leraren wegen de eerste werken twee criteria iets zwaarder xnvo l eraren vin meer motiverend 68 61 7 39 5i 3 den ze alle drie even b elangrijk asp ecten van integratie vak 52 35 0 40 43 6 taalverzorging en de persoon l ij ke visie van de onderdelen leerling bij de verwerking van het materiaal leren werken in 8 8 3 6 i o word en wel in de beoordeling betrokken maar groepje s tellen minder zwaar voor leraren betere schrijfpres 68 70 0 46 66 7 voor en nadelen uiteraard van he t taties grootste b elang voor het nemen van een beslis positief totaaleffect 67 71 7 4 2 74 4 sing over gericht schrijven zijn de voor e n meer begeleidende 26 31 7 9 17 9 nadelen die deelnemers en niet deelnemers eri n rol als docent zien we ra p porteren eerst de an t woorden va n beter contact met 17 23 3 15 28 2 d e gericht schrijven docenten ta b el 4 en 5 e n leerlingen zetten er dan de mening van de gemid deld e docent naast tabel s nadelen van gericht schrijve n uit tabel 4 b lijkt d at de leraren het er unaniem over eens zijn dat geric ht schrijven leerlingen vwo havo een betere voorberei d ing biedt o p latere reele voor leerlingen sch rijftaken dan het traditionel e op stelschrijven geen nauwelijks nadelen 30 0 38 5 en zo n 6o tot 70 geeft aan dat de schrijf pres kost meer tij d 60 0 48 7 taties beter zijn voor de leerlingen worden ver kans op overname taalgebruik 45 0 30 8 der als belangrij ke voordelen genoemd d at ze bronnen met gericht schrijven zelfstandig leren werk en te gering accent op schrijven 23 3 20 5 en dat ze meer gemotiveerd zijn voor d eze werk ligt niet iedereen even goed 13 3 s 1i vorm er is een p ositief to taaleffect van de voor leraren werkvorm merkbaar zo zegt ruim 70 m inder geen nauwelijks nadelen 23 3 28 2 belangrij ke voorde l en maar niet onbelangrijke kost meer tijd 76 7 69 2 zijn dat de leerlingen aan meerdere va konder d e begeleidende regelende rol 36 7 33 3 len werken als zij gericht schrijve n onderwijs zwaar volgen en dat h et leraar leerlingcontact als werken zonder voldoende 8 3 i 3 beter ervaren wordt door de leraren faciliteiten uit tabel s b lijkt vooral dat er zowel door l eer l ing als d oor leraar noga l wat tij d en moeite de le raren konden vier voordelen nadelen voor leerlin geinvesteerd moet worden om de hierboven gen en twee voor leraren rangordenen in tabel 4 zijn de genoemde positieve e ffecten te berei ken al s getallen sco res die afgeleid zijn uit het aantal keren dat belangrijk ste nadeel wor d t voor lee rlingen en een voordeel door de docenten genoemd werd vermenig l eraren genoemd dat gericht schrijven meer tij d vuldigd met de rango rde die eraan toegekend werd kost aan pogingen van leerkrac h ten gericht tussen haakjes steeds pe rcentages in tabel 5 geven de schrijven ond erwijs mi nder tij drovend te getallenpercentages weer maken bested en we hieronder nog aandacht i990 5 moer i 67 zeker een derde van de leraren vwo en havo tab e1o minder tijdrovendgetnaakt vindt de begeleidende regelende rol d ie hem i n gericht sc hrijven is toebedeeld relatief zwaar vwo hav o een heel ander nadeel van gericht schrijven voor de leerlingen is de kans op overname va n nooit 22 is het taal gebrui k van de geraadpl eegde bronnen mislukt io 4 45 van d e vwo leraren en 3o 8 van de havo gelukt zo 13 leraren noemt d it nadeel h et l ijken h oge per centages maar h et gaat hier om een kans op overname van het taal gebru ik van geraadpleeg over eventuele p ogingen om gerich t schrijven de bronnen en dat wil niet zeggen dat overname mind er tij d rovend te maken d eze vraag is van dat taalgebrui k ook altijd plaatsvindt beantwoord door 52 vwo leraren 86 7 en zo n 20 tot 23 van de vwo xnvo leraren 32 havo leraren 82 1 a door meer leraren geeft al s nadeel voor de leerlingen aan dat bin dus dan het aantal dat de tijdrovendheid als na nen gericht schrijven een te gering accent valt deel genoem d had dit valt te verklaren uit het op schrijven terwijl toch zo n 79 tot 83 van gegeven da t er noga l wat leraren melding ma hen het voor leerlingen een voor d eel noemt dat ken van succesvolle pogingen en om die re den de schrijfp res taties beter wor d en tijdrovendheid niet eerder als nad eel h adden ten slotte blij kt uit tabel 8 dat meer dan een genoemd kwart van de l eraren geen of nauwelijks nadelen tab el 6 laat zien of de 52 v w o leraren en 32 voor de leerlinge n en voor zichze l f als docent havo leraren ooit p ogingen hebben onderno ziet aan gericht schrijven men en of die zijn gelukt hoe verhouden deze ant woorden van gericht aan de leraren die geslaagde pogingen onder schrijven docenten zich nu tot de mening va n nomen hebb en is ook nog gevraagd aan te ge de gemiddeld e leraar bij w i e er een kans van i ven hoe het werken met gericht schrijven min op ro is da t hij aan gericht schrijven meedoet der tijdrovend gemaakt kan worden we geven in de rapportage van braet i99o ontbreken de door hen genoemde pogingen hier in het l ijstjes met voor en nadel en zoals d e gemid kort en zonder commentaar weer delde docent die ziet wel vinden we er h et vol we besteden mind er l essen op schoo l aan ge gende slechts zo tot ii op teert voor gericht richt schrijven laten de l eerlingen er meer thuis schrijven in he t toe komstige centraal schrifte aan werk en lij k en voor de voorstanders van h et traditionele we laten leerlinge n elkaar controleren en leg opstel zijn daarvoor vooral twee redenen het gen het accent o p het log b oek bij de begelei traditionele opstel is ook wel aanvaardbaarltoe ding reikend al s toetsvorm en andere toetsvormen we dringen bij de leerlingen aan op dui d elijke lees onder andere of vooral gericht schrijven beperk te onderwerpen zijn te arbeidsintensief zie tabel 9 en zo aldaar we zijn teruggegaan van twee ma pp en naar een evenals uit het eerder genoemde onderzoek van map schouw en van der geest 1987 blijkt echter we laten een map individ ueel maken en een in dat bepaa l de principes van gericht schrijven groepjes wel degel ijk vrij veel steun genieten gezien de we laten de leer l ingen nu meer in groepen van populariteit van de brief en in mindere mate twee of drie werken schrijven op feiten tabel 8 en 9 in b raet i99o we doen een van de twee documentatiema ppen klassikaal minder tijdrovend het meest genoem we hebben een aantal organisatorische pro ble de nadeel van gericht schrijven voor docenten men opgelost en werken nu efficienter zelf is dat het tijdrovend is meer tijd kost dan we hebben meer structuur meer systeem in de traditioneel schrijfvaardigheidsonderwijs door correctie de verwerking van de mappen aange 76 7 van de vwo leraren en 69 2 van de bracht havo leraren genoemd omdat we dit hadden we zijn voor d e correctie van de mappen uitge voorzien hebben we een vraag opgenomen weken naar een geschiktere p eriode in het jaar i oo moer 1990 5 we werken met correctiemo dellen een groep te maken en de an de re alleen en we hebbe n een s trakk e re procedu re ontwikkel d standaa rd iseert onder meer de sc h rijfop d rach voor controle door de leraar maar ook voor de t e n uitwerki ng in d e richtin g va n d e leerling maa r niet alleen een vergelijking m et de o p we maken de schrijfo p drachte n me t alle docen vatt in gen over gericht s chrij ven in 1977 is ten die betrokken zijn bij ger icht schrijven verhelderend oo k een vergelijk ing met de nu we werken vake r met zogenaam d e s t and aard levende gedac hten over het reguliere sch rijf opdrachted onderwijs dat afgesloten wo rdt met ee n op stel we maken b esta nden van gegeven op d rachten is vee lzeggend zie h ier voor braet i 99o h et we hebben inmiddels alle ooit gegeven schrijf belangrijks te is wel dat ove r het tr adit io nel e opdrach ten in de t ekstverwerker en p utten opstel veel meer ontevre d enhei d bestaa t in d e daaruit onder aanbrengen van kleine wijzigin toekomst wi llen verrassend veel docenten van gen dit op stel af vormen van gerich t en gedocu menteerd schrijve n b oeken winst dit nee mt conclusie dit ve rslag l aat maar een con echte r niet weg dat het o ps tel n og al tijd d e clusie toe de deelnemers zijn enorm gehecht groot ste aanhang h eeft en dat gericht sch rijven aan gericht s c hrijven d oors l aggeven d lij kt in de toekoms t s l echts d oor to gewenst wordt voor hen te zij n dat leerlingen met deze werk dat is preci es het p er centage dat er nu mee vorm b eter voorbereid word en op latere reele werkt schrijftaken e n dat ze er b eter door le ren schrij ven d an door traditioneel o p stel onderwijs met deze gegevens werd de cv en geco nfron ook het p ositieve to taaleffect wordt door veel teerd en het wor d t tijd d e inmiddels mede op docenten geroemd d at weegt allemaal duide basis van deze gegevens genomen beslissing lijk op t egen de vr ij algem een onder ken de extra van de vern ie uwi ngscommissie over gerich t werkd r uk die g ericht schrijven m et zich mee s chrijven in de besch ouwi ng te b etrekken brengt een druk d ie sommigen met en anderen zonder succes heb ben p roberen te verlichten d e toekoms t twee overlevingsstrategi e en deze wellic ht wat voorsp elb aar lijk ende uit komst krijgt mee r relief wanneer we deze ver i n haar derde voortgan gsrapp or tage di e het gelijken met d e b evindingen van alblas di e in voorlo p ige concep t exame nprogramma ten 1 9 77 docenten over gericht schrijven ond er b e hoeve van de ve ldraa d pl eging en commen vroeg gerapporteerd in a lblas en kamer 1979 taar van desk undigen beva t meldt d e cv en dat a ls gevolg van verschil in opzet t ussen onze zij er bij schrijfvaardigheid niet is uitgekom e n en q uete en die van albl as ka n da t overige ns wat o p t oetstechnische gronden eigenlij k zou slechts onde r zeker voorbehou d en onvolledig moeten ge b euren het verplich t stellen van een gebeuren zie hierover van hecke i99o het ty p e schrijftoets lij kt op dit moment nie t o p b elan grijk ste versc hil lijkt de verschuiving van verantwoorde wijze mo gel ij k e r zijn volgens meer sociale doelstellingen naar pure sc hrijf de commissie onvoldoe nde feitelij ke argumen doels telling en te zijn i n tegens telling to t wat ten om te kiezen d aar om s tel t zij grosso mo d o wij vonden scoorden toen een beter contact voor d e status quo inclusief de mogelijkhei d tussen leraren en leer l ingen en same nwerken in al da n niet met gericht sc hr ijven te werken een g roe p hoog men was toe n ook veel mind er nog vijfjaar te handhave n en te laten onderzoe zeker over de verbetering van de schrijfpres ken welke toetsvorm op feitelij k e g ronden d e taties zoals men ook niet zo hoog op gaf over voorkeur verdient in voetbaltermen gericht het p ositieve t o taaleffec t wat in ver gel ijkin g sch rij ven kr ijgt in d e verl engi ng alsnog de k ans met 1 977 ve rder opval t is ee n zekere rationalise om als winnaar uit de bus te komen dat er na ring va n d e werkwijze die zowel ge rich t lij kt vijf jaar voor een en niet meer d an een vorm o p h et terugdringen van de we rkdruk al s het gekozen moet worden s t aat voor de cve n benad ru kken va n schrijfdoelstellingen men vast sch rijft meer voor perkt de vr ij heid van leer hoewe l het n i e t zeker i s of deze op stelling va n lingen meer in een typ eren de vorm daarvan is de cven ongesch onden door de consulterin g d at men de leerling dwingt de ene map met komt en het ook niet ze k er is dat de mi nister 1990 5 moer 169 dit voorstel zal ove rn emen lij k t h et toch wel de gebrui kte bronnen verderop b es preken we zoveel kans te mak e n d at het zinnig lijkt het als maatrege l en om deze risico s in te damme n randvoorwaarde voor een besp iegel ing over d e z oals men ziet gaan we niet in op mee r n or ma toekomst van g eri cht schrijven te neme n tieve b ezwaren dat geric ht s chrijven te weinig vooro p s taat bij o ns d at het wenselij k is dat ge de creatief stilis t isch e com p onenten e n te veel richt schrij ven in de een of andere vor m b e de in houd elij ke kant van schrijfvaardigheid b e waard blijft ja d a t in de toekomst meer d ocen nadrukt en daarom niet inhoudsvalide zou zijn ten me t deze vorm gaan werken eventueel volgens ons is de meer feitelijke kwestie of ge naast andere vormen al zal maar een vorm een richt schrijven in d erdaad beter o p latere schrijf p laats in het centraal schriftelij k kunnen ver taken voorbereidt veel belangrijker werven over de relatieve betrouwbaarheid van toet volgens ons moeten de ogen niet ges l oten sing aan d e han d van ger icht schrijven was de worden voo r het feit dat gericht sch r ijven in cntivt destij ds optimistisch alwee r een o p inie het centraal schriftelij k bedreigd wordt gege in plaats van een feit en al lij kt gericht schrij ven d e opvatting dat e r maar voor een ty pe op ven beoordeeld volgens het bekende sluizen dracht p l aats is en gegeven de grote weerstand model betrouwbaarder dan een tra d itioneel op b ij zoveel docenten tegen het huid ige gericht stel beoord eel d zonder enig bovenpersoonlijk schrijven lijken er m aar twee mogelijkhed en model toc h lij kt ons deze voorwaarde voor ge die we gerust overlevingsstra tegieen mogen rich t schrijven be hoorlij k b e dreigend mi n noemen te bestaan ofwel er wordt op gemikt stens twee factoren z ijn hiervoor ver a ntwoor dat een aangepas te vorm van gericht schrijven delijk de sterk uiteenlop ende en per leerli ng over vijfjaar niet alleen de beste toets bevonden verschillende op drac hten en de wijze waaro p wordt maar ook een voor de meerd er heid van het s luizenmodel gebrui kt wordt als het al ge de docenten aanvaardbare vorm ofwel men bruikt wordt dat wordt naar onze meni ng las geeft ge r icht sc hrijven in het centraal schr ifte tig concurreren met verbeterde andere schrijf lij k op en brengt h e t in zijn zuivere vorm ond er toetsen in het centr aal schrifte l ij k ook voor de in het sch oo l ond erzoek beide moge lij kheden aanpak van dit probleem doen wij verderop werken we wat nader uit suggesties to t s l ot wat de d o delijk ste voorwaarde l ij kt gericht schrijven in het cse omtebe gericht schrijven zal voo r voldoende l eraren reiken dat gericht schrijven over vijfj aar zege aanvaardbaar moeten zijn de eerste en bijna viert zal de vorm aan drie voorwaarden moeten onneembare hindernis l ijkt hier het tijdsbeslag voldoen enerzij ds zal deze de meest val ide en t e zijn vriend en vijan d zijn het er immers over betrouwbare toets moeten zijn anderzijds za l eens d at geric ht sc hrijven mee r tijd kost n u is deze aanvaardbaar moeten zijn ook dit een mening die nader onderzoek ver de huid ige deelnemers aan gerich t sch rijven eist b e langrij ker echte r dan dit tij d sp robleem claimen dat hun vorm inderdaad het meest dat volgens ons best aan te pakken valt voor zo valide is deze aanp ak bereidt het beste voor op ve r he t bestaat is in onze ogen een ander meer latere reele schrij ft aken en levert be tere sc hr ijf verborgen bezwaar de hele open didactiek prestaties op d it zijn echte r voor lo p ig geen staa t veel docenten niet aan samen met de an feiten maar opinies van partijgangers en hoe de r e knelpunten voer t dit ons tot de volgende wel me n een vergelijk end warenonderzoek op vergaande voorstellen deze pun ten niet h oeft te vrezen zijn er toch een de vrijh ei d van ond erwerps keuze p er leerling paar risico s te noemen weliswaar b esteden d e vrijh ei d om als indiv i duele d ocent sc h ool gericht schrijven docenten meer lestijd aan exameno p gaven samen te stellen en de v rijhei d schrijfonderricht maar ten eerste is dat niet van het hanteren van een beoordelingsmodel altijd zuiver sc hrijfonderwijs enten tweede b lij verdwijnen evenals het a l te open curriculum ken d eze d ocenten nog net iets minder schrijf met de kans op te weinig specifiek sch rijfon produkten per trimester te beoordelen met een derwijs cijfer dan andere docenten verder noemen in p laats daarvan wordt gewerkt met ee n be veel deelnemers aan gericht schrijven de kwa perk t aantal landelijk vastgestelde thema s d e kans van ove rname van het taalgebruik van daarbij aansluitende centraal o p ges telde exa 170 moer 1990 5 menop gaven en een bindend maar niet a l te kunn en b evorderen z e komen er allem aal op gedetailleerd beoo rdelingsvoo rsch rift ter wij l neer de wer kwijze met beh oud van een red elijke onder meer door het landelijk beschikbaar ko m ate aan vrij heid nog m eer te ratio n aliseren men van documentatiemateriaal de rol van het en het ver zetten van m eer dan dubb el werk te d ocumenteren te ru g gedron gen wordt te n b ate voo rk omen h et trof ons te zie n hoe op vele van het schrijven sch o l e n bijna id e ntieke wiel en worden uit ge men zal in deze voorstellen d e trekken her vonden d eze maatregel en zoud en via samen kennen van het n ieuwe ge documenteerd e op we rki ng tu ssen ge rich t s chrijven scho l e n stel van de c v e n eerder al d oor rodij k 1983 gesteund door de sr o en bijeenkomsten van als we rkb aarder variant van gerich t s chr ijven veldvere nigingen g estal te m oeten krijg en voorges teld in feite stellen wij voor dat schol en ten eers te zouden alle wer kb es p arend e trucs die nu met gerich t schrijven wer ken overlo waar van we e r eerder enkel e r app ortee rden van ped naar deze nieuwe mogelij kh ei d die kl aar de huidige zes tig sc holen in detai l geinve nta bl ijkelijk bedoeld is als een meer h aalbare kaar t riseerd en samengebracht moeten word en in om ongeveer d ezelfde doelen te bereiken die de meest economisch e to t aalp rocedure we met gerich t sch rijven worden nagestreefd bed oel en niet dat scholen van een hand leidin g d uidel ijk is d a t hiermee een aantal b el angrijke of zelfs maar een werkwijze gebruik ma ken princi p es en voordelen van het hui dige gerich t want aan zoiets w i l men nie t h et gaa t om een schrijven geofferd worden maa r even dui delijk groslijst van geordende tips om zo e fficient mo is dat deze aange p aste ve rsie meer k ans heeft gelij k te werken nu verwachten wij niet dat veel gericht ten tweede pro pageren we h et l andelijke en schrijven d ocenten voor zoveel water in de meerjarig e gebruik van enkele stand aardo nder wijn voel en al i s er in de reeds geconstateerde werpen met d eel s standaarddocumentatie en tendens tot rationalisering wel al een aanzet in vaste schrijfopdrach t en deze kunnen da n die d eze rich ting te b es p euren we kunn en ons ook nen a l s voor iedere l eerling verplic hte eers te h eel goe d indenke n dat men dan de voorkeur miniryclus1 map om b a sis principes b ij te bren geeft aan degrad atie naar het schoo lo nderzoek gen daarna kiest iede reen iedere groep een waar geen compromis voor gesloten h oeft te eigen o nd erwerp sommige scholen kennen wo rd en a fgezien van het statusverlies is e r deze aanpak al en ook bestaan er schoolboeken nat uurlijk alles voor te zeggen o m gericht waaraan h et bedoelde materiaal o ntleend k an sc hrijven daar onder te b rengen wat ook al de worden waar het om gaat is dit materiaal over conclusie was van eigen z org i n haar l aatste alle deelnemende schole n te versp reiden brochure eigen zorg 1 974 p 41 43 ten derde zien we veel in uitbreidin g van het sys teem d a t sommige docenten scholen ook al gericht schrijven in het so devoorde kennen met verschillende docenten gezamen len van o pname in h et schoolonderzoek zijn niet lij k min of meer ges t andaard iseerde schrijfop alleen dat min of meer o p de oude voet k an wor drachten maken en die op diskette zet t en zod at den d oorgegaan ze mak en een nog authen tie ze ge m akkelijk aan gepast kunne n worden aan kere vorm van geri ch t schrijven mogelijk m en el ke leerl ing m en zou zo een land elijke o pga hoeft dan niet ach te raf schrij fop drachten bij venba nk kunnen maken o ve rigens verdwijnt mapp en t e verzinnen maar laat d a t is pas echt het arbeid sintensieve bedenken en maken van r ealistisch de l eerlingen va n meet af aan hun opgaven bij mapp en a ls op een nat uu rlijk e eigen doel p ubliek en tekstvo rm k iezen een wijze door de leerling zelf zijn opdracht wordt heel ande r voordeel is dat zic h bij deze keuze bepaald al die scholen kunnen aansluiten die volgens schouw en van der geest 1987 en b raet i99o tot slot het ee r ste wat volgens ons de zestig nu al o fficieus iets aan gerich t sc hr ijven in h e t sc holen te doe n staat is een bijeenkomst te be schoolonderzoek doen leggen om een s tr ategie te k iezen en wegen t e d e prec i eze vorm van deze va rian t laten we bed enken om deze uit te voeren voor een initia hie r in het mi dde n wel suggereren we oo k tiefnemer hebben wij de adressen b eschikbaar voor deze aanpak een aantal maatregelen die vo lgens ons het we rk en met ger icht sch rijven 1990 5 moer 171 literatuur ge doc umenteerde op stel in levende talen 384 1983 p 409 4i2 al blas p a kamer ron d de vers p reiding van schouw l e van der geest vij fti en jaar ge richt s chrij ven in het vwo en havo in le sch oolon d erzoek nederl a nds restauratie en vende talen 347 1979 p 9 4 6 958 vernieu w ing in moer 198715 6 p 7 20 b raet a meer dan o pstellen docen t en neder tuijl h van j de z ange r d e fictie van het al l ands over schrijfvaardigheid in de bovenbouw gemeen geldend analy tisc h beoordelingsmodel en he t eindexamenprogramma havo vwo in voor gericht schrijven vwo xnvo in levende levende talen 45 i 1990 p 219 224 talen 362 1981 p 457 469 b reda wordt gericht schrijven verplicht en zanger j d e praktijkboek gericht schrijven vwo houdt dit een taakverzwaring voor d e leraar havo d eel i enschede slo 1981 ned erlands in nassau s c b reda in levende z anger j de praktijkboek gericht sch r ijven vwo talen 332 1978 p 64 66 havo d eel 2 e nsche de s l o 1 9 hi b reda gerich t s chr ijven niet invoeren uitslag van een enquete n assa u s c b reda i n levende talen 344 1979 p 684 685 commissie mo d ernisering moedertaalonderwijs handleiding voor gericht schrijven s h ertogen bosch 1976 commissie mo derniserin g moedertaalonderwijs advies ove r het eindexamen nederlands in het v w o het h a v o en het m n v o s h ertogen bosch i977 eigen zorg het alternatieve opstel verslag van een expe rimen t met de stelopdracht b 2 aan vier scholen in het jaar 197o 1971 samengesteld door de vakgroep begeleidi ng experimenten nederlands eigen zo rg den haag commissie vwo havo mavo 1971 eigen z org an ders opstellen verslag van het expe r iment met de stelopdracht b 2 aan tien vwo scholen in het jaar 1971 1972 samengesteld door de vakgroep begeleiding vwo experiment nederlands eigen zorg d e n h aag commissie vwo xnvo mavo 1972 eigen zorg mee r dan opstellen eindve rslag van het experiment met de stelopdracht b 2 aan vijftien vwo scholen in het jaar 197o 1993 sam engesteld door de vakgroep begeleiding vwo exper iment nederlands eigen zorg den haag commissie vwo havo mavo 1974 hecke a m van ge richt sch rijven na twintig jaar verslag van onderzoek naar praktijken en opinies va n scholen m et ger icht schr ijven leiden i99o afstu deerscriptie rul paassen w van naar een realistischer model voor gericht schrij ved in levende talen 344 1979 p 6i8 6z4 poll k l een gericht schrijven drie grote ver gissingen in het p rincipe van de omweg amster dam ig8o rodij k c h ontwikk eli ngen p leidooi voor het 172 moer 19905