Kringen in de vijver. De reikwijdte van taalgericht vakonderwijs.

uitleidin g maaike haj er ken bezien is er sprake van initiatieven tot taalgericht vakonderwijs met een steeds bre dere uitwerking en die k ri ngen in de vijver hebben de oever nog niet bereikt zu ll en we kringen in de vijver zien de reikwijdte van taalgerich t kringen in de didactiek vakonderwijs van tekstbehandeling tot taalrijke leeromgevin g effectiever w e rk en m e t de bestaand e le smate rialen is e en concr e te wens die vaak het de paraplu taalgerid2 t vako nde rwijs o mvat een startpunt voor taalbeleid vormt in scholen va riatie aan initiatieven g ericht op een effectie ve re er zijn prakti sche s uggesties en zelfs stappen didac tiek in mee rtalige kla ssen zo w el in d e plann e n om in e en klassikale behandeling van didac ti ek in de ex tern e onderst e uning van h et schoolboekte ks t e n tot beter tekstb egrip te ontwikk elproces als in de sch ool o rg anis ati e blijkt komen aandacht voor de uitleg van lastige z ich de focus op d eze k westi e t e verruim en ging woorde n li g t dire ct in het verle ngd e daarvan h e t ee rs t o m een beperkt e o verzichtelijke aanpak d e artik e le n va n v a n der zande n p 1 68 van enk e le didac tische aspecten nu o ntvo u wt de bakk e r p 176 en van der v e er p 1 84 paraplu zich o ver ing rijpender ve rand e ringe n van gev e n voorbe elden van een succesvoll e aan h et onde rwijs he t is alsof er ee n s teen in d e vijve r pak rond te ksten het toeganke lijk maken is gegoo id waardoor het ond e rwijswate r in s tee ds van het ta ala a nbod s taat voorop als toegang wijde re kringe n in be weging raakt in dit artikel tot de l eer s tof d e teksten zelf blij ve n daarbij sch etst maaik e haj e r die cirkels zo als ze in de buiten di sc u ss i e h e t g aat e rom de did a ctiek a rtik e le n in dit numm er v an mo e r naar vo re n z ijn aan t e pa sse n ni e t om de m e thode t e vervan gekom en gen of te her sc hrijv e n sc hrijft bakker de aanp ak blijft daardoor dichtbij de bestaande praktijk wat de overs tap voor docenten het is een lonkend per s p e ctief effectiev e r we llicht e envoudiger maakt vakonde rwij s waa ri n taalontwikk eling is in ge bouwd taalgeri cht v a konderwijs t v o i s mari a nne v erhallen roept de vraag op welke een frequent gebruikt begri p ge worde n en activiteite n tek stb e grip verder kunne n be vor lijkt de bre d e re term taalb e l eid z elfs t e gaan dere n e n v e rwijdt de cirk el p 125 zij l aat ve r vangen de focu s ma g da n g e me en s chap zi e n hoe voorafg aand aan het inbr e ngen van pelijk zijn de in dit themanummer be schre tek s ten in d e l e s e rva rin gscont ext e n aan v e n initiatieven va ri er e n onderling ste rk en gebra c ht worden door kindere n rondom op meer punten d a n all een d e onderwij sse c thema s te late n werken k ijken e n luisteren tor om die verschillen aan te duiden zou je behandeling van de tekst leidt d a n vervol etik ett e n kunnen g ebruiken als taalb e wust gen s sn e ller tot begrip en wordt bovendien vakonderwijs voor s itu aties waarin een do nog gevol g d door toepas sings a c tiviteit e n c ent bewust met in s tru c tietaal omgaat te rwijl voor taalontwikkeling i s d an ook meer hij taalontwikkeling ni e t zoals in taalge richt nodig dan be g rijpelijk taalaanbod ook t a al vakonderwijs tot expliciet doel verheft producti e pra ten en s chrijv e n is d a arvoor hajer e a 2000 maar het plakken van zo n gewenst in een hele andere l eeftijdscatego etiket zegt te weinig om de blik op een rie bij le erd e rs in bedrijfsopl eidingen kan andere manier te scherpen bespreek ik hier dit vertaald worden in een herziene verhou onder de vers chill en in de beoogde didacti ding van praktijk en theorie zoal s berntsen sc h e verande ri ng het gevolgd e ontwikkeltra bes c hrijft p 252 j ec t en de inbedding van initiatieven in de d a armee komt ook het vakontwikkelings schoolorganis atie vanuit die d ri e invalshoe perspectief bete r in beeld d e rol van inter 2000 4 moer 277 u i t l e i din g actie bij het ler e n is niet iets specifieks voor docent leerlingen en leerstof onder taalverwe rv ing maar is essentieel voor con de loe p ceptuele ontwikkeling vygotski en andere leerpsychologen benadrukken de functie van het leerplan moet kritisch beschouwd wor interactie tus s en leerder s onderling en leer den en binnen de mar ges die je hebt zou je der en docent voor leren in het algemeen flexibeler mo e ten zoeken naar e en geschikte d e functie van de docent is niet alleen zelf leerweg zo betogen ook dienvont en d e heldere uitleg te geven ma a r ook leerlingen jager p 22 4 dienvont probeert in haar taal te laten gebruiken als denkinstrum e nt biologie en ve rzorgings less en losser te kome n l e erlingen aan de praat krijge n over de v an de be s taande t e k s te n en l ee r g angen d at leerstof en dan niet alleen die in sc hool impli c e e rt k e uz es maken voor di e le e rs tofon boekteksten i s een expliciet doel van het derdelen di e r el eva nt zijn voor vmbo le er atlasproject bots e a waarin taalspellen ling e n en daarbij pa s se nde aantrekk e lijke ingezet word en in vakle ss en p 21 4 s am e n w e rkvormen zoeken di e per thema s t erk we rke nd ler e n p as t g oed bij d e ze aanp ak kunnen varier e n sam e nw erkend ler e n is ee n waa rin all e le e rlingen g ea ctiveerd word e n s tand a ardwerkv orm in haar le s se n geword e n die verwijding van d e blik is ook te lez e n in ook de to e t sing komt i n b ee ld hoe kunnen de bijdrage van van gorp p i35 hij leerlingen late n zien wat zij aan vakinhoud e n bepleit een overwo g en keuze voor taaltaken hebbe n verworve n and e rs dan door het di e le erlingen motiveren da a rdoor tot inte r b e antwoorden van tien pro efw erkvrage n de a cti e aanze tt e n en tot taal e n vakontwikk e vakinhoud e n vakdidac ti e k komen nu aan d e ling leiden l eren door h e t opdoen v an orde vaste le sstramienen werken niet mee r concrete erva ringen binnen tak e n en v a n de les opz e t va rieert naar them a en typen daaruit academi sc her inzichten overdrag e n is c on c ept le e r j e ee n begrip als s troom nu op het oogm e rk van exp e rim ent e le m a te rial e n d e ze lfde mani er aa n a l s gr a af o f aardo pp e r voor de vl aam se b as i s schol e n de leerkra c h vl a k en welk e c onsequ e nti es zou dat mo e t e n die daarme e werke n zijn verv olgen s s pil te n hebben voor de dida ctie k in verdere ver s preiding van de werkwijze e e n uniforme aanpak ove r v akken he e n of doordat de leereffecten op vakontwikk e lin g binne n vakken is in dez e c irk e l verl a te n en geto e ts t worden in e e n ex p e rim e ntel e e n verva ngen d o or een v a ri atie aan we rkvor niet e xperimentele setting i s het po sitieve m en waarbij ook diffe rentiati e binn e n een re sultaat aan te tonen w at nieuwe leer klas mogelijk is individuele behoefte s van krachten motiveert in dez e werkwijz e zijn l eerlingen komen me e r in b e eld binn en de vooral interactievaardighed e n van de do cent bve sector ligt de ze in val s ho e k eerder voor crucia al de ha nd dan in b asi s e n vo ortge zet ond e rwij s in nederland raakt h e t w erk van lemm e n s bij g ebrek a an vastli gge nd e le erpl a nn e n dat aan deze benadering p 1 46 ook zij zoekt wordt geill u s tree rd door de proje cten n e d er naar taken di e leren door de leerlinge n l an ds op de w erkvloer b ern ts e n p 252 b evorde r en en een andere ro l van de l eer tegelijk he eft zi c h de k ri ng v an a fzond erlijke krac ht bevorde re n schrij ve n e n s pr e k e n lessen verwijd tot le ssenseries vakken en zelfs o v er de vakleerstof worden d a arin uit g elokt tot l eerpl a nr ec on struc tie d e ee nheid van ve r e n ook leerstrategieen zijn in experimente e l a ndering is dus vergroot er wordt gezoc ht mate riaal ingebouwd zij g eeft daarbij e c h naar andere vorme n van afstemming van taal ter aan hoe lasti g het is om lo ss e ma t e ri al e n en vakonderwijs n aar traj ecten die pa sse n bij geri cht op vaardigheid s ontwikke ling in t e spe c ifieke groepen t ee rders zo als v a n meelis pass en in het leerplan van d e s chool je zou e n den ho lla nd e r p 247 bes chrijven minder aan dat leerplan vas t moeten zitten en daar lijkt in basi s en voortgezet onder wijs de beweging van het water voorals nog tot stilstand te komen 278 moer 2000 uitleidin g de kringen van de wikkelen en op basis van obse rv atie van de eigen leerlingen een keuze daaruit te leren ondersteuning maken de bijdrage van be rn tsen en van de van tips aanbieden tot coaching ven bevat voorbeelden van een benade ri ng waarin beho e ftenbepaling van leerders uit de onders teuning van taalbeleidsontwikke gangspunt vormt voor de verbete ri ng in ling zowel inte rn binn e n scholen al s door aanpak door docenten p 2 69 extern e begeleiders en nascholers is eveneens voor opleiders en begeleiders van buiten de geva ri eerder geworden voor de ondersteu school en ook voor inte rn e begeleiders bin ning vormen la s tige vakteksten een concr e et nen de s chool wordt het steeds belangrijker te a angrijpingspunt het is een terrein waarop w e t e n hoe docenten gewend zijn te werke n redelijk veel onderzoek is verricht met re s ul en waar verande ringen wen selijk zijn als er taten die in n ascholingsvorm zijn door te immers in th e ori e zoveel zou moeten veran ge ven je kunt docenten immers inzicht de ren is een selectie en p ri o ritering op z n ge ven in de rol van voorkennis en woorden pl a ats en het obse rv eren van de gangbare s chat bij t e ks tb egrip j e kunt h e n oefe n e n in w erkwijze i s da n een s tartpunt ob serv ere n het uiteenrafel en van tek s ten in la s tige zins als onderdeel v an b egeleidin gstrajecten wordt constru c ti es en hen stappen aanleren waar ook ingegeven door teleur s tell ende effecten langs z e d e te ksten t e lijf kunnen ga an bij hun van tradition ele nascholingsvormen op de kl ass ikal e b e handeling erv a n voor do c enten dagelijks le s praktijk zie ook meestringa e a die tali ge struike lblokke n in schoolbo e ktek 2000 voor e e n fase van bewustwording st e n wi lle n wegnemen zijn tipbo e kjes ont w e rkt een cursu s welli c ht maar voor het wikkeld ev e n a ls stappenplannen bij te k s t doo rv oeren van veranderi ngen in lesroutines behandeling en bewerkte lessenreek s en of is andere steun nodig nieuwe vragen zijn l ess tramien en al s extra s teun in de rug bij het dan waarop moet gelet worden bij obs erv e werken m et be s ta and e l es materialen s ver ren wi e observeert een taalco rdi nator een hall en v an d er v ee r c o lle ga een e xterne ond e r s teune r hoe in e e n aantal onders t eunin gsprojecte n be bespreek je observaties na ook de ond e r sc hr e ven in dit themanummer is ervoor s t e uner moet hierbij een ruimer repertoire gekoz e n t ev e ns e en ontwikke lpoot op te aan vaardigheden opbouwen om s c holen te nemen waarin ni e uw e e xp eri mente le l es kunnen helpen trajecten zull en langer mo e mate rialen worden ge maakt met l ee rstofse te n worden om zo n inzicht in de s chool e n lectie en didacti ek volgens nieuwe principes zo n ba nd me t docenten te kunnen opbou die p ri ncip es versc hi ll en in de ben a deri ngen wen dat adviezen zinvol en bruikbaar wor van bijvoorbeel d m verha ll en van gorp den en coaching functioneert lemm e ns e n ja nssen van dieten p 2 3 2 in d e bve sector i s het g e bruikelijk e r dat g e meensc happelijk is hun streven naar een ond e rs te uners la ngerlopende brede onder v e rnieuwd e vakle s opzet waa ri n taalv e rwer wijsvernieuwings trajecten be geleid en terwijl ving ve rv lochten i s in va kontwikkelin g de de onderst e uning in basis en voortgezet ondersteuning zou de ve rn ieuwde le s materi onderwijs van beperktere omvang en r e ik alen moeten aa nbieden om de beoogde we rk wijdte is nascholers en begeleiders zu ll en wijze zichtbaar te mak en en do ce nte n te zich in dat zi c h ontwikkele nde veld stevi ger ontlas ten en ook om daarmee h et e ffec t van moeten g aan opstell en als mensen die bredere een exp e rimentele opzet te kunnen toetsen vernieuwingen kunnen en wi llen ondersteu in de bredere aanpak waa ri n naast tekst nen dan de beperkte tekstbegripstrajecten begrip ook productiev e vaardighed e n van le e rling e n be oogd worden krijgt de onder steuning bre d ere taken zoals de ontwikkeling van interactievaardigheden van de docent eigenlijk gaat het erom een repertoire aan vaardighed e n bij het uitleggen van nieuwe stof behandelen van teksten etcetera te ont 2000 moer 27 9 uitleidin g de kringen binnen de het v olgend le suur weer vrij pass ief e n indivi d u eel i n een an d er va k kun nen functioneren schoolorganisati e zie dienvont en de jager p 224 gelukk i g sp or en de beoogde veranderi n gen individu ele en schoolbr e d e actie s me t br ed ere v erni e uwingen die de school aanvankelijk hoeft ee n project taalgericht verplicht is door te voeren mi e dema e a vakonderwijs voor de organisatie in de school 1 998 maar deze aansluiting van taalge ri cht geen ingrijpend e gevol gen te hebben veran vakonderwij s bij bredere dwing e nd e r veran deri nge n starte n va ak bij e en kl e in aantal de rin gen i n de sc hool zoals de basisvorming ge motiveerd e docenten die de noodzaak van of vmbo invo e ring in h et voorge z e t ond e r verande ri ng ziet e n ber eid i s he t e igen le s blijkt l a sti g ook al s de grote stroom van ge ven onder de loep te nem e n al dan ni e t landelijke ond erwij sverni e uwing g oed lijkt g efaciliteerd met extr a taakur e n v o e ren zij aan te sluit e n kunnen ta a lb eleid sac tivite it e n a ang ereikt e ni e uw e mat eri a le n in en didac ti gem a rgin alis ee rd raken d e ontwikk e lin g van s che sugge s ties uit het i s da n ook ni e t ond e rwij s kundig leiders chap dat voor een v erwonderlijk da t in e en aantal artikelen bet ere aan s luiting nodig is is nog p ri l school ge en a a nd ac ht aan s c hoolbr e d e aa np ak wordt le ide rs die co n se quent di sc u ss ies ov er didac b es teed s amenwerken in we rk gr o epj es bin ti ek in de sc h oo l stimuler e n e n l eve nd hou n e n de s c hool s ve rha ll en p 1 94 i s dan den lijken witte raven ook hi e r zi e n w e welli c ht inspirerend maar niet voorwaard e echt e r bew eg ing er zijn s c holen wa a r lijk voo r d e be oo gd e a a npak n a he t ee rs te omga an niet ve rsc hillen tu ss en l ee rlin g en enthou s i asme komt dan de b eho e fte a a n e n v a a rdighed e n onderwijz e n th e m a s zijn verspre iding van de e rva rin gen onder coll e w aa rover doc e nt e n e rv a ringen uitwis se len g a s individuele doc e nte n kunn en m et hun en ee n ge z a m e nlijke a a npak zo e ken d e w e rk ge en e chte zod e n a a n d e dijk zett e n exp e riment ere nd e t vo do ce nten hebbe n in eenmansacties b ij het aanlere n van leesstrate zo n di sc uss ie ee n duid elijke inbr e ng d e gieen of s choolse woordens chat hebben g ee n ge w e ns te dida c ti sc h e ve rand e ring ze t d a n o o k rendement voor le erlin ge n bij e en a a ntal d e ontwikkeling binnen de schoolorganisati e t a albe leids a c ti v iteite n wordt de b enodigd e in bewe ging ve rnieuwin g va n d e did ac tis che v e rbre ding w e l heel c onc re et voorges te ld aa npak in alle va kke n mo et op d e ag enda alle doc e nten hange n posters m et l e e s stappen kome n niet all een proj ectgro e pj es maar of s chooltaalwoord e n in de kla s e n b es t e de n h el e v akgro ep en of klassenteams bui ge n zi c h daar in hun l es sen a a nd a cht a a n v e el schole n over de vraag welke a anpak voor deze leerlin hebb e n d a t g eprob eerd proble ma tis ch lijkt gen werkt di sc u ssi es ove r lesinhoud en didac daa rbij d at deze taal e l ementen v aak lo s blijven ti sc he a anp ak diffe rentiati e tu ssen l ee rlingen s taan v an de ei genlijke vakl es vijf minut e n zijn in h et voo rtgezet ond erwij s bijzonde r er aandacht voor sc hoolt aalwoorde n en dan is daar j arenlan g v e el a andacht naar or ga nisa ov ergaa n tot de ord e va n de les is miss chi e n torisc h e verand eringe n uitgega an zond e r dat nie t de b e doeling ge w e est van d e ontw erp e r s di e t egelijk e rtijd a ang egr ep e n werd en om d e van die su g ges ties maar zo pakt e h et in de inhoud van het ond erwij s tot e en gezam e nlij praktijk op z n b es t uit en wann ee r mo et je k e zaak te make n l ee rling e n nu aange ven d a t z e globaal of juis t waar s ame nwe rking ove r vakgre nz e n heen zo ekend mo e te n ga a n le zen i s da t e i genlijk w e l b esc hre v e n wordt ga at het om s pe c ifi e wel een aanwijzing die voor a ll e leerling e n k e duo s of e rvaringen uit de bve waar ge neraal gege ven kan worden ook bij sowi es o flexib el e r geprogrammeerd ka n wor do centen di e indiv idu ee l pogen l ee rling e n te d e n s amenwe rking tusse n taal e n vakd o c e nt a c tiv e r e n door d e kl ass ikale l ess tru c tuur te wordt be sc hrev en door van meeli s e n den doorbreken is afstemming met d e aanpak van hollander m et als do e l d e uitwerking van coll ega s op een geg even mome nt onont spe cifi eke geintegreerde traject e n voor vol be e rlijk h et i s onmogelijk om binnen d e wass en teerders ook in het leerwerkplaat ei ge n vakle s van l eerlinge n zo n a c ti ev e senproject in h ard enb e r g j an ss en v a n die c ooperatiev e op ste lling te vragen wanneer z e ten p zoo i s sa menwerking over vakgr e nz en 28 0 moer 2 000 uitleidin g heen gestructureerd niet verwonderlijk is vakinhoudelijke inzichten ook is een betere dat de meeste v oorbeelden uit de bve sector integratie van taalkundig geinspireerde on komen dersteuning en vakondersteuning gewenst ook daar is het een en ander te verbeteren de toekomst de school als lerende organisatie is een term die past bij de bovengeschetste werkwij keien of kiezelstenen gooien ze ook daar is voortgaande verandering wens e lijk een professionele cultuur waarin nieuwe kringen in de vijver docenten c reatief en se ri eu s aan kwaliteitsver er zit beweging in het onderwijs aan meer bete ri ng werken zal veel aanstu ri ng door de talige leerders to c h zullen er nog meer schooll e iding vrage n het is duidelijk dat bij ste n e n in de vijver gegooid moeten worden dit alles de e ne vijver de andere niet i s het om die b e we ging erin te houden welk e bas i s onde rwij s i s kleinsc halig en vakgrenzen ontwikkeling zou je wi ll en zi e n zoud en er ni e t hoeven bes t a an bij het voort wat betreft de didactiek e n d e leerinhouden gezet onderwijs zijn die vakgrenzen en leer zou er ee n b e tere balans moeten komen in planne n st e rk beperkend in de sv e se c tor materia a l leerling en en do c ente n nu wor liggen meer mogelijkh e de n om traje c t e n op de n vooral a c ti es ondernomen om leerlin ge n leerd ers af te ste mm en aan te pa sse n aan de sc hoolse we rkwijze z eg doc e nt en l ee rpla n l esmateriaal en leerlinge n voortschrijdende inzichten zov e el mo gelijk homogeen naar ac htergrond t e groeperen maar leerplan en lesmate ri a al weten we geno e g van effectieve werkwijz en kunn en omgek eerd ook m ee r aan d e leerlin om de t v o ontwikkeling te sturen zijn er gen en hun b e ho e ftes a a ngepas t word e n d e geschikt e k eien e n kieze ls t e n en om het wa ter maats ch appij is multic ultur ee l geworde n he t in de vij ve r in beweging te houden dat is onderwijs zou dat m eer mogen weerspiege maa r ten dele het ge val de vraag waarom le n dan nu het g eval is lesmate ri alen kunn e n onderwijs aan meertalige leerlingen t e leur b e ter ge sc hikt word e n voor gebruik in hete s te ll ende re s ultaten opleve rt i s nog ni e t be rogene groep e n waarin refere nti e kader leer antwoord effe c tiev e verande ri ngen zijn we l e rvarin gen en taalvaa rdigh e id uiteenlop e n licht nog breder dan w a t nu onder de noemer dat vra agt ook om h e t va a rwe l ze gg en tege n taalge ri cht vakonderwij s w ordt nage stre efd het theezakje s model waarin de vakleerstof wat ge beurt er pr e ci e s in de interactie in de een aftreks el i s van acade mische disciplines klas en hoe wordt aan t ee rders al dan niet dat naargelang het school ty p e steeds slapp e r toegang geboden tot de leerstof met andere w o rdt voor he t vmbo kunne n in plaats woord en welke proc esse n va n in en uitslui daarvan wel ee ns h e el a nde re l eerinhoud e n tin g s p e l e n zich d a ar af wa a rin taalge bruik en a nder e didactisc he werkvorme n gekozen maar ook etnis che fac toren e en rol s pelen worden dan voor het vwo het to ega nk e lijk mak en van teksten is in dat de onde rsteuning kan zich verder ontwik verband maar een van de relevante aspe c ten ke len door meer samen met docenten te hele andere zaken zoal s intere tnische verhou zoeken na a r wen s elijke verand eringen in les ding e n in een klas s pelen bijvoorbe eld ook inhoud en didactiek vanuit inzicht en in een rol e e n deelvraag daa rbij luidt va nuit effe ctiev e aanpak van ta al geric ht vakonder welke vi s ie werken do ce nten bern ts e n en wijs kan s amen met docenten toegewerkt van de ve n lichten een tipje van de sluier al s worden naar een situatie waa ri n zij l eren ze beschrijven hoe taaltrai n ers de taalvaardig b e h oeftes van t eerd e rs in te sc h atten te heid van teerders beoord elen de overtuigin reflecteren op de eigen w erkwijze en sy s te gen veronderste llingen en kennis van do cen mati sch aan kwaliteits ve rbetering van het ten en he t effect daarvan op hun lesgeven eigen onderwij s t e werken a c tieonderzo e k vormen inde rdaad nog een zwart e doos kun je zo n werkwijze noemen de rol van binnen een nwo project onder de titel inter ondersteuners verandert daarmee naar een actie in de mu lt i culturele kl as processen van in en proce sbegeleiding en selectief inbrengen van uits luiting onderzoekt een multidisciplinai r 2000 4 moer 281 u i tle i d i n g onderzoeksteam van onder andere a ntropolo m e estringa t e a over de invoering van gen s ociologen taalkundigen en wiskundi taalgericht vakonderwij s in l ev ende tale n gen momenteel die samenhang bij meertalige tijdschrift najaar 2000 te verschijnen brugklassen in het voortgezet onderwijs miedema m m hajer t meest ri nga koole 2000 hajer 2000 daarbij zijn ook taalge richt vakonderwijs een nieuwe invulling de verhoudingen in de kla s of cursusgroep en van taalbe leid naar lesse n voor alle lee rlingen de invloed op het leerpro c es relevant door enschede slo xvu aps projectbur e au berntsen is die factor al zijde lings genoemd 1999 over een jaar levert het genoemde onder sheppard k integrating content e st a repo rt zoeksproject we llicht meer kiez els op om in from the front in snow m a d m de vijver te gooien brinton ed s th e cont e nt base d cla ss roo m pe rsp ectiv es o n integrating language a nd co nt ent dit them a numm er maakt duide lijk hoe diver white pl a ins n y longm a n 1 997 blz 22 s e initiatieven str ev e n naa r effe c tie ver e n 34 zinvoller onderwijs in m eerta lig e groepen ook de in s pir ati e br on v o o r taal geri c ht vak ond erwij s de angelsaksi sc h e co nt en t b ase d appro ach in tweede taalonde rwij s is ee n grote range aan praktijken gaan omvatten d aar door werd het moeilijk te ontwaren welke vorm van taal vakint e gratie nu voor welke teerders vruchtbaar wa s zie sheppard 1 997 en hajer 1 998 om de komende jaren te kunnen leren van ervari ngen met specifieke invullingen van het geintegre erde taal vak onderwij s is het daarom w enselijk goed bij te houden onder welke c ondities tvo vruc hten afwerpt voor bepaalde le erlin g en welke didac ti s che aa npak welke vormen van onde rst e u ning binnen welke sc hoolor ganisa torisc h e context laten we af en toe op het ban kje naas t de vijver gaan zitten om de b ewe ginge n in het water t e zien e n om te proberen h e t s oms troebele water van h e t huidige onder wijs verder te doorgronden lite rat u u r hajer m de bruikbaarheid van d e c ontent based approach in de ned e rlands e c ontext in toegepas t e taalwe te nschap in artikel en 1 99 8 numme r i b lz 201 210 hajer m co nt e nt teache rs interacti o n st rateg i es in mul t iling ual classes paper ge pr ese nt ee rd op de nnn l conferenti e van c ouv er 2000 ver schijnt al s working pap er in de reeks inte ractie in de multiculturel e kla s utrec ht groningen 2000 koole t interactie in de multic ulturele kl as ee n multidisc ipli n a ir nwo proj ec t kwa lon in tijdschrift voor kwalitatief ond e rzo ek in nederland jaargang 5 nummer i blz 3 2 35 282 moer 2000