Kunst als gebruiksvoorwerp. Een pedagogisch perspectief.

pieter mols vrede of we ontk e tenen oorlog maar we kunnen o nszelf niet ve rwere n als we in d e ban raken van hun ons terfelijke verhalen he t wordt hoogtijd dat ik hier wegga zeus voor kunst als ik ga ve rlangen naar vergankelijkheid v o or ik ga gel o ve n dat wijgoden allee n b es taan in de verhalen gebruiksvoorwerp van de st e rve linge n dat zij ons om een of and e re duis t ere rede n he bben beda cht dros 1995 een pedagogisch perspectief de verbeelding aan de mach t de verbeelding aan de macht werd in de jaren zestig met grote witte le tters op de pie ter mo ls is museumdirecteur van muse um t mur en ge kalkt ho ewel ik er mij bewust van oud e slo t in ve ldhove n e n op ve rschille nde b en d a t dez e l udi e k e tijd v e r a c hter ons ligt plaatse n werk zaam binnen kuns t en cultuuredu ca geloof ik to c h dat de ze uitro e p ze e r waarde tie b o ve ndi e n is h ij een van de initiatiefn em ers vol is om al s uitgangs punt te nemen voor e en va n h et project ide ntit e itsfabri ek zuidoos t besc houwing over het b e lang van de kunsten zijn bijdrage ko m t du s van buiten h et o nderwijs voor onderwij s e n opvo e din g hij l aat zi en hoe in stanties mu sea uit de k uns t in d e loop van de z e bijdrage zal e c ht e r we reld de l eerlinge n in h e t ond e rwijs prob e ren te duide lijk word en d a t he t o ve rbodig i s om be reike n zijn in z ichte n en erva ringe n kunnen deze kre e t op d e mure n t e kalken of om die echt e r oo k in sp ireren d we rken voor lee rkracht e n en uberh a upt ook ma a r uit t e spr e ken de ve r docen ten beelding i s altijd aan d e ma c ht of we dat nu na een inle iding wa arin mo ls z ijn vis ie n eerzet wi ll en of ni e t ree t behulp van gro te denk ers en ku nste na ars geeft hij voo rb eelde n van hoe z ulke m oo i e ideeen prak daarv oor moeten we ve rbeelding echter wel tisch vo rm gege ve n kunnen worden he t is goed om bred e r zi e n dat dit door de schilders in de jaren te zi en h oe h e t kan h e lpen o rn je handelen te laten zestig werd besc houwd toe n werd ver le id e n doo r een concreet ofjui st ab s tra ct geformu beelding ge a ssocie e rd met ludiek m e t spe e ls leerde visi e van id ee naar uitvoering e n m et de cr eativite it shou se die zich ond e r m eer uitte in a nti autori ta ir e opvo e ding e n d e vrij e e xpr es si e in de kuns tzinni ge v a kk en wa t is er toch zo k we lle nd m oo i aan da t z ingen v o or ee n te ru gkee r n aa r di e uitkoms ten van en ve rte ll en in de s tra te n in de kro egen het de ma c ht van d e v e rb ee lding is de ze bijdrage wo rdt h oog tijd dat ik wegg a vade r zeu s ik h a d z eker g e e n pl eidooi al op de olynipo s m oet e n z ijn de s trijd is dat de verb e eldin g ec ht e r wel een b e lang gewo nn en h e t koningsschap op ithaka is ve ilig rijk zo ni e t h et belangrijk s te mens elijke ve r ges te ld ik h eb hier n ie ts m e er te zoeken maar ik m ogen i s werd ve rwoord door samuel blijf staan kijken e n luist e ren ach vade r van de be ckett hij s telde dat het enige dat de m e n sen en de goden w ij zijn almachtig e n ee uwig moderne m e n s nog re st de v erbeelding i s ik maar we k en ne n geen l e v en en geen doo d e n we wil die uitspr a ak van becke tt uitbreiden en h ebb en gee n ve rha a l wij kunn en all es wij z ijn stellen d a t de v erb eeldin g h e t enig e is dat de ee u wig e n gelukzalig we h eersen o v er de hem e l en mens ooit in staat h ee ft ges te ld om te ove r de aarde wij ve rzette n be rg en lat en zeeen droog lev e n va lle n land verzinken vuur en roo k op spuite n uit om dit uit t e w erke n moe te n w e op bezoek vulkanen we beheersen alles wat l eeft we k e nnen bij d e franse filo s oof em a nuel levinas die in de hoogte van e lk e t op d e diepte van e lk e zee en de inleiding van zijn e ss ay het ik en de t o talite it van e lke gedachte e n inh o ud wij h e bb e n h et 1969 een p e rsp e ctief schetst van de plaats ve rm oge n s te rvelingen vrij t e maken van verd riet en waar het fenom een mens staat in de werk e ran cune we ku n nen z orgen dat alle haat u it het lijkheid waar hij zelf deel van uitmaakt geheugen weg ebt zoals hier op ithaka we geven alles wat all een maar l eeft h eeft dus geen 1999 3 moer 141 wee t van de uit wendige we reld he t gaat hie r ni e t het zich verbeelden van de wereld vindt o m ee n onwete ndheid waardo o r h et gek e nde om letterlijk plaa t s er worden beelden gema akt ringd is maar om ee n abso lute onwe tendh eid di e verhal e n die een verkla ri ng kunnen zijn e en berust op een afwezigh eid van e lk de nken d e legitimatie die zin geeft aan de nietszeggende z intuig en brengen de le vende nie ts b ij of z egeven wereld waarv an wij deel uitmaken de zin h et all een maar gewaarwo rdinge n een le v e nd geving kan echter nooit een een op een weze n is dus ni e t z o nder bewus tz ijn m a ar h e t kaart van de we rkelijkheid zijn het i s a ltijd h eeft een p ro bleemloos bewus tz ij n dat wil z eggen e en kaart en nooit h et gebied zelf ee n b ewu stzijn zo nd e r uit we ndig h eid d e uitkom s te n van deze zingevingsa rb eid daarmee geeft levin as de po sitie we er van kunnen vele g e d a ant en aann e men in mijn ieder leve nd ding of levend we ze n in he t geh eel o ptiek worden di e uitkomsten s t eeds sam e n dat w e de werkelijkheid zouden kunnen noe gevat onder het be g rip verhaal e e n ve rhaal men een slechts er zijn m aar anders wordt het dat een uitkoms t is van g e m a akte k euze s als een derge lijk l e vend we zen kan de nken het ge he e l van d e z e ve rhalen noemen wij het d e nken vangt aa n op het ogenblik dat h e t c ultuu r bew ustzijn zich bewu st word t va n z ijn part iculari dit werd onl an gs no g treffend onde r woor te it dat wil zeggen wann ee r he t nie t langer opgeslo d e n g e brac ht door toine jan s se n in d e volks ten blijft in zichzelf als le ve nde na t uur m a ar een krant van 13 oktobe r 1998 onder d e kop idee krijg t van d e uitwendigh eid wannee r het zich cultuur i s e en s lec ht bindmidd e l conclu bew u st wo rdt van z ich ze lf e n tegelijkertijd van de d ee rd e hij in een v ee l fundam e nt e le re z in uitwendigheid die bove n zijn natuur uitgaat dragen immigrant en wel b ij aan on ze cultuur en ze doen da t op p reci es d ezelfd e m a nie r als wa arop dit idee va n uitwendi gh eid veroorzaa kt e e n ned e rl a nd ers da t doe n doo r iede re dag p e rsoonlij ke problema ti sc h e verhoudin g tot d e w e rk e lijk ke uzes t e m a k e n keu zes die duide lijk m a k e n da t h eid d e m ens komt e rin n aa r voren als e e n er b epaalde m oge lijkh ed e n z ijn want dat is wezen d a t in s taat is betekenis te gev e n aan d e cultuur het to ta al van m en selijke mogelijkheden en omgevin g waa ri n hij function eert ni e t om ke uzes de wijze wa a rop wij onszelf v o rm e n en dat dit zo l e uk i s maa r uit bitte re noodz aak v oo r and ere n daarm ee alte rnatieve n aandrage n maar die be tekenisgeving verloopt niet vlek h e t ge heel van mogelijkh e de n en keuzes keloos d enke nd e w e ze n s zijn in d e i dee di e zou ook opgevat kunn en word e n al s zin hier ge vol gd wordt imm ers ni e t in staa t om ge vin g zin ge vin g wordt in ee n cultuur zich vo lle dig lo s t e m a ke n van d e werkelijk zi c htbaar in produ c te n in s por en di e de heid zij make n er zelf onde rdeel van uit ee n ve rbeeldin g a c ht e rl aat volledig o verzi c ht van de w erkelijkheid is vanda ar dat charlotte mutsaer s in h aar d aardoor ook e e n onmogelijkh e id gewo rd en bund e l kerse bl oe d i99o ook s te lde g oe de voor ee n c ompleet bee ld i s me er afstand e n kunst h aa lt niet alleen de h e rsenen e n h et hart di s tanti e nodi g bijvoorbe e ld d e di s tanti e overh oop maa r roept ook rissen vrage n op en a ls wa arva n s pra ke is in d e v e rzu c htin g v a n alle reerste v ra ag wi e ben ik athen e aan het begin va n dit s tuk in fe ite is dit de e ni ge vra ag die er toe doet ma ar and e rzijds h eeft ee n d enke nd weze n d e kun s ten worde n door muts aers m et n a me wel wee t kenni s van di e w erkelijkh eid en ge noemd omd a t d a a ri n de verb eelding e e n moet zic h om er me e om te kunn e n gaan een hoofdrol spe e lt ook in de weten schap i s de beeld vormen e e n onvolkomen b eeld ten v e rbe elding a a n d e macht wa nt ook de g evolg e van d e positi e di e hij inn e emt het w etensc h a ppen kunnen op g eva t worden als v e rmo ge n da t een denk e nd w e ze n nu in s t aat ee n u i tkomst van k e uz es van ve rb ee lding als s t e lt om zic h e en b e eld t e v ormen no e m e n ee n mogelijk v e rh aal e c ht er de inzet van de we de ver be e lding of v e rb ee ldingskracht wetensc happen i s al bij voorbaat b e p e rkt d e zonder deze verbeeldingskr ac ht zou ieder wetens c h a pp e n zoals die in onze tijd zijn denkend wez e n ten onder gaan in een l e tter vormgegeven h ebben als inzet te verklaren lijk niets zeggende we r e ld verbeeldings ho e de dingen we rken maar dit l eidt niet kracht kan daarom ook gezien worden a ls een automatisch tot b e grip van de pos iti e waarin overlevingsger eeds chap wij verker e n d e kuns t en zijn we liswaar een 142 moer 1999 3 onderdeel van het geheel van keuzes die wij als nadoener voordoener de wereld zelf te cultuur no e men maar wel een cru ciaal ond er leren interpreteren deel om die keuzes te interpreteren en te te i ll ustreren dat ieder verhaal slechts een be gr ijpen mog e lijk verhaal is en niet gelijk is aan de als we alle menselijke sporen van verbeel werkelijkheid ding s kra c ht zien als ev enzov ele poging e n om greep te krijgen op of zin te geven aan de in d e filos ofi e van het landschap analyseert ton niets z e gg ende werke lijkh e id waar wij onder lemaire 1 9 7 o aan de hand van schilderijen de el v a n uitmaken dan kunnen die uitkom van lands chappen hoe mensen in verschil sten o mge k e erd in gez et worde n om zi c ht te lende tijdperke n in het verleden omginge n krijge n op de mani er waarop de menselijke met h e t landschap het land s chap als genre v e rbe e lding s kracht fun c tioneert de cultuur binn e n de s child e rkun st i s in zijn visie dan wordt dan een groot depot van moge lijk e ook te b e schouwen als ee n s piegel van d e ke uz es die a ls gebruik s voorwerp inge z e t kun cultuur a ls een s pi ege l van de keuze n di e in nen word en als w e mens e n voor willen ee n bepaald tijdp e rk zijn gemaakt ber e ide n op h e t d ee ln e men aan di e cultuur m e t na m e kuns tenaars di e in d e twintigs te e n d an h eb ben w e h e t ove r e ducatie e n ee uw werken hebb e n intere s sante spore n opvo e ding na ge laten en produce ren die nog steeds tot in h e t v ervolg z a l blijken dat m e t name d e h e t begin van de twintigste e e uw zijn kun produc ten van d e kuns ten zoal s die in d e st e naars st ee ds bezig gewees t om een afbe el twinti gste ee uw zijn ont s ta an go e d e moge ding van d e w e rk e lijkheid te maken ook h e t lijkh e d e n b ie de n impress ionis me kan a ls e en laatste mo g e lijkh e id van dit uitgangspunt gezi en word e n de kunsten als gebruiksvoorwer p onde r invloed van de fotografie en d e film bl eek dit echt er een eindpunt te hebben in d e v erb e eldingspogingen van d e m e ns bere ikt kunstenaars kre g en de vrijheid om n emen de kun s te n ee n b el a ng rijk e plaa ts in ee n volg e nde s t a p te ze tte n niet h e t afbe e l d e kuns ten zijn door de eeuwe n he en steeds den van de werkelijkhei d wa s nog langer het va n b e te k e ni s e n waard e v era nde rd illu stra doel v a n de a ctie s die zij onde rnamen het tie lit e ratuur van d e analfab eet s choonheid kunstwerk was niet la nger e en venster op de b ezw e ring zijn vo o rb e eld e n va n b e tekeni s werke lijkheid kun s t e n a ars in de twinti gs te s en die d e kun s te n voor ee n samenl e ving e e uw name n niet langer de positie in di e h e t h e bb en geh a d e n no g h e bb e n h e t be g rip b es taa nde bev es ti gt zij name n po sitie s in kun s t kunne n we da n ook ni e t e enduidi g naa st het all edaa gs e e n vanuit dit verschov en verklare n d ez e te rm h e eft altijd ee n c ont e xt sta ndpunt ded en zij vers la g in de vorm van nodig waarbinnen het fun c tion e erde en daar kuns twerken doordat d e inge nom en stand bij g aat he t om ee n s t e eds verandere nd e punt e n z ek er ni e t all edaags te noemen zijn c ont ex t zijn d e v e rslagen die vanuit deze po siti e s d e kuns t e n wo rden st ee v ast gea ssoci eerd worden ge geven dat o ok niet in de kuns t e n met sc hoonh eid e e n negenti e nd e e euw se van de twintigs t e e euw is het expe ri ment de interpre tatie van de kun s ten het be lang van vrijheid van positie e n originalite it d e hoofd d e kunsten voor d e s am enl eving is ni e t g el e acti e die poging e n v an met name kunste gen in s cho o nheid dat i s s lec hts ee n mogelijk naars van d e twintigste e euw vertegenwoor aspect van het hel e verh a al van de kun s te n in digen ee n e norme hoeveelheid van moge lijke de lijn van d e id ee en di e hi e r worden uitge standpunten om de w e rkelijkheid zin t e w erkt zou het veel zinvo ll er zijn om de geve n da a rin stond e n kun s te n a ars na tuur produ c ten di e de kun ste n voo rt brachten en lijk niet alleen kunst is e e n onderdeel van d e voortbrenge n te zien a l s gebruiksvoorw er cultuur maar zij zijn w e l vorm gevers bij pen als ge reeds c hap om uitstek die in relatieve vrijheid hun po s itie identite it te ond erzo eken kunnen b e pal e n de plaats van de mens al s zingever betekenis gever t e o nd e rzo e ken 1999 3 moer 143 een pedagogisch perspectie f kennis worden toegevoegd aan reeds aan we zi ge k e nnis en va a rdigheden die frag als we e r van uitgaan dat het de inzet van menten kennis komen vooral voort uit de opvoeding e n onde rwijs is om kind er e n voor k e nni s di e iem and z elf op wil do e n vanuit zijn te b e re iden op een rol als medevormgever van eigen int ere sse of vanuit problemen e n vragen d e we re ld waari n zij l ev en d a n lev e r e n d e die hij op gelo st wil zi e n kunsten bij uits te k de verhalen de midde len d e d e rde v erte lte c hniek is de voortdurende waarmee kinder en aan de s lag kunne n gaan inz e t van m etafo ren va n o mz ettin gen v e rge d aarbij gaa t he t niet om te rm en als mooi of lijking en e n verh a len waarsc hijnlijk i s da t l elijk ma a r om termen van vormgeving van iib e rhaupt de e nige manier die een l era a r in zin geving oft e w el h e t verhaa l als me t a foor staa t s t elt o m zijn l ee rlingen i ets t e ler e n voor di e zin g evin g daa rbij kunn e n de kun d e fram es of s itu a tie s die door l erar e n s t en a l s ge reed sc h a p al s ge bruiksvo orw erp w orde n v erv a ardigd om kind e r en of v olwas di e nen se n e n in s t a at te ste ll e n om zi c h op e en wil dit o p ee n zinvoll e mani er geb e ure n p e rso onlijk e m a nie r d e w e reld to e t e e ige n e n dan zullen we ook voorbij mo e ten g aan aan o f om te le r en ke uz es te mak en word e n e en lout e r kunst histo risc h e b enade rin g va n ve rde r ge ke nme rkt door ee n grot e mat e van d e kun ste n als kuns t in g eze t wordt al s toeval e n v a n div ers it e it zove el mo gelijk ge bruik svo o rw e rp d an zijn kuns thi stori sc he wordt gep ro be e rd o m alle versc hillend e cul ca t eg o ri e e n e n ord enin gen in t ijdp e rken e n turel e disc iplines a an bod t e laten kome n a ls stromin ge n o f uitl e g ov er d e int e nti es van de mo ge l ijk e m a ni e re n om i ets t e zegg en kunst en a ar nie t lan ge r h e t uitgan gs punt uit in d e t e ontwikk el e n ac ti v it eite n om d e r ge gangs punt i s dan de ontmo etin g tu ssen het lijk e z a k e n t e re ali se r en komt de opv oe de lin g verha a l da t do or h e t kun s tw e rk wordt vert e c entr aa l t e staa n al s pro du ce nt v an zijn e ige n genwoordigd e n h e t verhaal van d e bes c hou id entiteit als ve rt elle r van zijn ei ge n ve rh a al w er e en t oesc houw e r zal niet h e t we rk s tuk d aa r voo r k a n de p e d agoo g o pv o e d e r c ul a an d e sl ag mo e t e n ga an hij zal zi ch h e t tuurorgani s ator of hoe ook t e b e no e m e n ni et we rkstuk l e tt e rlijk mo e te n to e e i ge n e n d e r l a n ge r vo o rsc hrijv e n h oe h e t mo e t of hoe h et gelijke ontmoetingen kom e n e chter ni e t van is d e opvo e d e r moet zi c h m e er richte n op zelf tot s ta nd z e mo e te n in ee n opvoe dings h e t c r ee r en va n s itu a ties v a n h e t sc h epp e n s itu a ti e ge orga niseerd worde n aan de op van m o ge lijkh e den w aa rbinn e n g e o e fe nd ka n voe d e r d e taak om fra mes s itu ati es o f mo ge word e n in h e t mak en va n e ige n k euz es va n lijkh e de n te s ch e pp e n waari n der gelijk e toe e ig e n m aniere n om zin te ge v e n ei ge ninge n plaa t s kunn en vind e n in h e t v erl e d e n is ee n g root aant a l m ogelijk voor de vo rm ge vin g va n dergelijke s ituati es hed en onderzo c ht va n d e ma nier wa a rop dit k a n ge bruik g em a akt word e n va n e en aa nt a l ge r ea lisee rd zou kunn e n worden als voor ve rt elt ec hni e k e n be e ld van ee n de r ge lijk e a a np a k gee f ik hi e rna alle r ee rs t h e t v e rsc li o v eu p e rspectief door ont twee voo rbeeld en m oe tinge n s teevas t vorm t e g e ve n va nuit ee n po siti e die ni e t all edaa gs is v anuit ee n v e r drie wachters in een beeldentuin vree md s tandpunt wo rdt ni e uwsgie ri gh eid ge w ekt h e t ond erd ee l v e rsc hoven v a n deze in h e t po pulaire kinde rprogranima he t klo k te rm houdt in d a t de verv re emdin g ni e t t o ta al huis kw a m r ege lm ati g ee n s k et c h vo or w aa rin moe t zijn altijd g aat h e t om e en ve rsc hui een gro e p sc hoolkind e re n door een mu s eum vin g te n opzi c hte va n e en b e k e nde s itu ati e in w ordt r o nd gele id t erwijl d e rondleid er zijn d e tw ee voorb ee ld e n di e hi erna g ege ven uiters te b es t do e t s chree uwt de b eg eleidend e worde n i s dit idee m eerder e mal e n to ege pa st l ee rkra c ht om d e haverklap kopp e n dicht e e n twe e de verte lt echni e k is d e inz e t van de naar de gro e p kind e ren fragmentarische i zi e u tvsg ierfq h eid daarmee w o rdt d e ze s k e t ch i s gebore n vanuit de erv a ri ng ee n manier van l e ren b e doeld die nie t uit ga at dat ee n mu se umb e zoek me t kinde ren v ra ge n v an e e n cursori sche opze t v ee le e r gaa t h e t is om mo e ilijkhed e n zij zouden immers ni e t om ee n manier van lere n wa arbij brokj es g einteresse erd zijn 144 m o er 1999 3 toongesteld in de expo s itie ru imte en de beel dentuin van gale ri e interart zie afbeelding i and erzijd s stond het idee centraal dat een galeri e e n een beeldentuin eigenlijk plaatsen zijn waar bijzondere verhalen worden ver teld de verhalen die in e e n gale ri e museum of beeldentuin worden v erteld zijn verhalen in be eld illustraties waar de tekst bij ont bree kt kind eren zijn zeer vertrouwd met v e rh a len de onzin v e r sj e s v an e en wi e gen de moed er de kleuterdeunen e n versjes voorleesv e rhal en de televis ie overs troomt de kind e re n dagelijk s met v e rhalen dez e verh a l e n vo e re n in onz e we reld de boven toon kun s tw erken zijn ec hter door hun aard niet zo to e gank elijk al s a nd ere b eelde n die on s d age lijk s o v erspo e len ku nstwe rken zijn jui s t ni e t voorgeprogrammeerd om ee nvoudi g ge cons umeerd te word e n ze h e bb e n altijd m eerdere lagen zijn ge raffine erd er sam e nge s teld e n vragen va n d e co nsume nt dan ook mee r mo eite e n inzet kinde ren kunn e n ni e t uit zichzelf di e l age n en betekeni ssen ontd e k k e n ze missen d e v aardi g h e id daa rto e e n bov endi en zijn d e b eelden afkoms tig uit ee n afb eelding 1 in de beeldentuin volw assen we r e ld hulp i s dus zee r ge b o de n op mijn eerste sc hoolr ei s n a ar h et rijksmu startactiviteiten seum in am s t erda m wa s de enig e e i s die d e b ege leidende tek e nl era ar stelde dat we in in het eers te de e l van h et project w as het ie de r geval min s ten s ee n h al f uur binne n v e rtr e kpunt ee n liter a ir gegeven e e n ve rhaa l moes ten blijven het groots t e de el van de klas dat mo es t uitmonde n in e en bee ld in h e t brac ht dit h alf uur vl a k bij de uitgang do o r tw ee de deel va n het proje ct werd juis t de e e n mi slukt bezo e k du s en ee n g emis t e kans o m g ekee rde w e g bewandeld blijkb a ar vond di e l eraar h e t rijks mu se um uit d e regio waa ri n d e ga leri e opereert we l b e langrijk ge no eg om e r ee n bu s r ei s v a n w e rden vijf gro e p e n 8 van ve rsc hill end e bas i s tw e e uur a an te b es t ed en j e moe s t da a r to c h scholen uit gen o di g d om d eel te n e men aa n ooit g ewees t zijn maar om h e t b e zo e k h e t projec t voordat de kinderen op b ezo e k v erv olg en s ook inhoud te ge ven w e rd v e r ge kwame n in d e gale rie w erd e e n aantal ac tivi ten to c h blijk e n kind e ren een enorme inte teiten op sc hool uitgev o e rd de bedo e ling resse in kun s t t e h ebb e n als h e t b ezo e k aa n van di e ac ti v it eite n wa s om d e kind e re n alv as t pla atsen waar kuns t te zien i s go ed ge organi op het s poor t e z e tten van d e we rkstukken se e rd wordt een go e d ges tru cture e rd b e zo e k di e z e zoud e n gaan z i en le vert z eer ve el op de opz e t va n deze activiteite n werd gemaakt n a ar analogie van h e t w erk v a n fran c i sc o als v oorbeeld v a n zo n be zoek wil ik hier laranjo dat in de e xpo siti eruimte van de verslag doen van een project dat ik heb gale ri e ge toond werd de werken van deze opge zet e n uitg e voerd voor gal e ri e int e r art in portugees e s child e r laten ee n combin a ti e van h eeswijk dinther mols 1995 architectur ale vormen en organi s che vormen uitgan gspunt voor h et project wa s enerzijds zi en binn en e e n schild erij h e t w erk dat tijdens de expo s iti e was ten bij de start v a n het werk w erden de kinde 1999 3 moer 14 5 afb eeldi ng z werke n aan ee n opdracht re n gec onfronteerd met een a a nt a l verh aal d a t het de pla a ts mo et kunnen innemen v an fragm e nt e n w aa rin ge bouwe n we rde n ove r ee n verh aa l h e t verhaa l mo e t o verbodi g w o ek erd door pl a nt e n g ro ei e e n fra g m e nt uit wo rd e n een kun s tw e rk i s e e n a utonoom d oo rnro o sj e ee n fr agm e nt uit j api e e n d e b ee ld d aa rom we rd al s v o l g t verd e r gegaan bon es t a ak en ee n s tukj e uit r a nonke l van ki es uit d e vi e r scen es h e t plaatj e da t h e t bes te j acq u es h ameli n k p as t bij de z i n d oor h e t gebla de rte ko n j e d e kind e re n kreg en d e frag m e nte n t e le z e n nog n e t zi e n wi e e r ge wo ond had en mo este n n aga an w a t d e ov er eenko ms t was dat pl a atj e uit de serie van vi e r we rd tussen d ez e ve rhaa l fragme nte n v e r v ol ge n s uitge knipt en op een ni euw vel ge pl a kt l os van d e co nt ex t w aari n h et ee rst h e t uit g angs punt wa s nu duidelijk d it i s z a t d a t b ee ld mo es t nu word en b ewe rkt t ot v erg elijkba ar m e t het eerste idee va n ee n ee n z e lfstandig w e rkstuk da a rvo or kr egen d e kun s te naar waa r moe t he t werk o ve r gaa n kinde r en d e o pdrac ht o m h e t pl aatj e t e maa r ee n idee is no g g een kun s twerk tu sse n b ewe rk en aan te tast e n door midd el van ee n idee e n ee n uit e ind e lijk kun s twe rk li gt o mkeri nge n ve rgrotin ge n h erh alin gen kle ur ee n h e l e weg de verv ol gopdr acht w as dan v e ra nderi n gen etce t era ook om e en va n d e ve rhal e n uit t e ki e z e n e n z o kwam e n d e kind ere n uit e inde lijk t o t ee n d aa r ee n s oort s tri p v an vi e r sc e n es v an t e we rk s tuk d a t ve rde r gin g da n ee n illu stra ti e m a ke n dit blij ft no g h ee l di c ht bij de n e i gin g e n da t zijn uit gan gspunte n v ond in ee n v a n kinde r e n om e e n ve rh a al om te z e tt e n in v e rh aal e e n v e rgelijk b ar e we g die ee n kun ee n illu s tra ti e het v e rhaal e n h et b eeld zijn s t ena ar volgt a ls hij vanui t e en id e e a an h et d aa rin ni e t gelijkw a ardig bij ee n illu s trati e i s we rk ga at om tot ee n b eeld t e kom e n sprake va n een to e voeging aan h e t ve rh a al h e t ve rh aal blijft h e t b e l a ngrijk s t e de b e doeling van een kunstwerk i s ec hte r 146 moer 1999 3 naar de galeri e nadat de hele klas met deze opdracht aan het w erk was geweest werd e n uit iedere klas acht kinderen uitgekozen die naar de gale ri e zou den gaan bij het selecteren van de kindere n werd de hele klas betrokken d a arbij werd gelet op een aantal cri te ri a de motivatie om aan een werkstuk door te werken d e durf om oorspronkelijk e b e eld e n te b e w erken en te v e ra nde re n de kwaliteit van het werkstuk m e t deze werks tukken kwamen de kinderen naa r de gale rie afbeelding 3 werken aan een opdracht de e erste activiteit die hier gedaan werd wa s het op een lijn krij ge n van de ver sc hillen h e t werks tuk mo e st l e id e n tot he t verh aal d a t de gro epen d aa rv oor werd e n d e meege e r ac ht e r za t daarv oor ging en w e na a r d e brachte werkstukken in h e t midden va n de b ee ldentuin in de b ee ldentuin was h et werk ruimte op d e v loer gel eg d in een kort op gest e ld van ee n g root aa ntal kun s te naa rs gesprek werd d e weg h e rha ald di e in d e kla s gevolg d was de e er s te opdra c ht mo es t de kinde ren op het opvall e nd wa s h e t h o ge niveau va n de spoor z e tte n van h e t id ee dat ee n kuns tw e rk w e rks tukken in ve e l werk s tukken wa ren ee n verhaal in b eeld i s v e rsc hille nde b e w e rkin ge n to e gepa st een ik v erteld e d a t w e hi er in ee n vree md e a antal kindere n was z ee r ver ge gaan in het ve rh al e ntuin stond e n d e v erha len di e hi e r aanta s ten van de oors pronkelijke illustratie ve rteld worden kun je niet hore n je kunt z e all een maar zi e n d e kind ere n kregen ee n de afsluite nd e s tap v a n h e t ee rs t e deel w as we rkblad waa r ee n lij s t me t s oort e n v e rhal e n een vergelijkin g tuss en h e t w e rk v a n de op s tond dro e vi ge oud e vrolijke kwad e kind e r en e n h e t werk v an lara njo da arv oor sa a i e mo oi e s p ann e nd e etce t era ze moe s kr e ge n d e kind er en de opdrac ht loop m et j e te n d e be e ld entuin rondlop e n en a c hte r de w e rks tuk door d e gal eri e rond e n ga op zoek s oorten v erhalen opschrijv en welk be e ld vol naa r e en werkstuk va n laranjo da t o vereen ge ns hun zo n s oort v e rha al zou vertelle n al s kom s ten he eft m e t jouw werk stel je voor het zou kunn e n prate n de b e do elin g wa s dat je he t werkstuk va n j e zelf in de plaats van teve ns d e kind e r en d e w e g zoude n we te n in een we rk s tuk v an d e kuns t e naa r zou mo ge n d e tuin e n een glob a le indruk krege n va n w a t hangen welk we rk s tuk zou dat dan zijn e r te zi en wa s zie afbe e ldin g 2 e n 3 de kind eren liepen d e gale ri e rond en al s ze na enige tijd kwam e n we weer bij elkaa r e n een werkstuk gevond e n hadden mo es t en ze werd de h oofdopdra c ht uitge l egd voor d a t hun ei ge n schilderij onder dat van de kun ste doel had ik vijf opdra chte n uitgew erkt di e na a r l egge n en op schrij ven w a t de overeen opdra chte n lagen op een centr a l e pla ats in d e kom st was ve rvolge ns lic htte n ze d e ge von tuin e n iede r kind kon na ar e i ge n inzi c ht ee n den overeenkomst toe aan hun klas genoten opdracht kiez e n om uit te vo e r en wa s e r ee n d e mee s t e overe e nkom s t werd ge zo c ht in h e t opdra cht a f dan kond e n ze ki e zen uit d e kl e urgeb ru ik maar ook c ompo s iti e en sfe er ande re opdra cht e n d e opz e t was om zov eel w e rden va ak genoemd moge lijk verschi ll ende ac tiviteiten te h ebb e n om duid e lijk te m a ken da t kuns twerk e n een naar de beeldentui n v e rhaal in be eld kunn e n zijn wat m e opvi el was dat de kinderen zeer het e ers te deel van de a ctiviteit afgeslot e n e n e nthousias t we rkten e n de e ne opdracht na d e het werd tijd om d e omgeke erde weg te andere afwerkten om maar vooral g e en acti volgen nu werd niet uitgegaan van h e t viteit te hoev e n missen dit had wel tot v e rh a al maar van het uiteinde lijke w erkstuk ge volg dat de uiteinde lijke resultaten op papie r 1999 3 moer 14 7 als een kunstenaar een beeld maakt heeft het verhaal dat er achter zit altijd iets met hemzelf te maken het heeft iets te maken met wat hij mooi vindt of juist heel lelijk met iets dat hij heeft meegemaakt of iets dat hij zich goed herinnert ga thuis ergens rustig zitten met een vel papier en een pen maak dan een lijstje van gebeurtenis sen uit je leven die je je nog heel goed herinnert omdat je het heel leuk vond of heel erg omdat het je heel blij gemaakt heeft of juist heel verdrietig een lijstje dus met herinneringen die voor jou belangrijk zijn probeer zo tien herinne ringen te verzamelen als je echt niets meer weet lees je het lijstje nog een keer over zoek dan uit het lijstje drie herinneringen waarover je iets zou kunnen maken maak van ieder van de drie herinneringen en tekeningetje gewoon met potlood of kleurpot lood kies uit die drie tekeningetjes er een waarvan je een echt kunstwerk zou willen maken maak voor jezelf uit wat voor soort werkstukje je zou willen maken afb ee lding 4 werkst uk van een lee rling plat gebruik dan een groot vel papier en kies uit vetkrijt of plakaatverf om je herinnering in beeld ni e t zo go e d uitgewe rkt w e rde n maa r h e t te brengen do e l van de a c tivit e it en was nie t h e t uiteinde ruimtelijk kies voor klei of hout of misschien lijk e sc hri ft elijk e r es ultaa t heb je zelf een materiaal waar je liever mee werkt om je herinnering in beeld te brengen de opdracht voor een eigen werkstu k voor beide manieren geldt dat je niet tevreden moet zijn met het eerste tekeningetje of je nad a t e r ee n uur v ers tre ke n wa s we rd he t eerste idee in de eerste opdracht heb je je laatste d ee l van het h e l e proj e ct uit g el egd de eerste idee ook helemaal veranderd je kon toen b e d oe lin g w as immers dat de kind e r en z o u je eerste idee net zoals een echte kunstenaar den word en v oorb e r e id om ze l f ee n w erkstuk gaan veranderen door je eerste idee te vergro t e m a ke n uit de ze w erks tukk e n zou d an ee n ten te verkleinen het om te keren er stukken af expo s iti e in d e galerie s a m e n ges t eld worde n te halen het te herhalen hi erv oor kregen d e kind e re n e e n opdracht ga vervolgens aan de slag om het kunstwerk ook m ee naar s cho o l uitgaa nd e va n ee n ei ge n echt te maken je snapt natuurlijk wel dat het h eri nne ri ng moe ste n ze via e e n aa ntal opge werkstuk er prima uit moet zien om in de galerie s telde op e n rege l s kom e n tot ee n kuns t we rk te mogen komen staan of hangen voor de g alerie d e o pdrac ht werd ve rv ol ge ns op sc hool uit als de activit eiten in de b ee lde ntuin zijn ge werkt afge rond kom en d e kind e re n w ee r bij e lk aar op h e t ter r a s en wordt de opdra cht uit gel eg d de kinderexpositi e die thui s o f op sc hool mo e t worde n ge m a akt to e n d e w e rkstukk e n na d ri e weken in d e jullie zijn uitgenodigd om zelf ook een kunstwerk gal erie we rd e n afge l e ve rd stond i e de re e n v e r te maken ofwel een verhaal in beeld b aas d ov e r d e kwalit e it van h e t we rk bij ee n de volgende zaken kun je daarbij helpen z ee r druk bezoc hte opening w erd e e n beel d 148 moer 1999 3 presentabel product de proj e cten kennen steed s een zelfde aantal onderdelen steeds i s er een onderdeel waa ri n allerlei activiteiten worden gedaan die s te eds vanuit een ver s choven perspectief m et het onderwerp bezig zijn bovendien is er over het algeme e n geen noodzakelijke opbouw v a n d e activiteiten er wordt ingespeeld op d e fragmentarische nieuwsgie ri gheid en bij voortdu ri ng worden met a fore n ing e zet en wordt interdi sc iplin air g ewerkt naas t d e a c tivit e iten i s e r een onderd eel wa a ri n een c onfrontatie m e t ee n kun stvorm wordt ge r eali s e erd bij voork e ur wordt e r al s ee n derd e ond erdeel ee n tec h niek aang e bo de n dez e dri e ond e rd e l e n zou m e n kunn e n betit e l e n a l s het aanbr e ngen v a n b agage h e t v e rz a me l en va n all e rl e i versc hill e nd e mog e lijke oplo ssingen voor ee n probl ee m m e t de ze ba ga g e wordt dan a ls vie rd e ond e rd eel e en op e n opdr ac ht g e g ev e n w aarin e en ei gen product moet worde n g e realis eerd da t ge prese nt ee rd wordt aa n and e r e n afbee lding 5 werks tuk va n een leerling h e t proj e ct zelfpo rtre tt e n we rd gem a akt rondom de t e nto onstelling h e t ander e ge zi c ht ge ge ven van p ri m a w e rk zie a fb eelding 4 e n een th e mat e ntoon s telling waarin z elfportret s t en van e e n aa ntal brab a ntse kuns t e naars d e tentoon s t e llin g st o nd op ges t eld op de ware n opge nomen en aa ntal van d ez e por bov e nv e rdi e ping van de galerie e n de trap di e trette n beantw oordt in grot e lijnen aa n het da a r na a r toe leidd e w as afges lote n met lint eers t e id ee d a t m en heeft v a n ee n zelfportre t e e n van de me d ewerkers van de gal eri e hi eld e e n zo n a tuur getrouw moge lijke afb ee lding ee n ope nin gs to espraa k da a rin m a akt e hij va n j e e igen ge zi c ht maar in d e tentoon s t e l ge bruik van enk e l e te kste n di e kindere n bij ling waren ook ve rsc hillend e obj ecten en hun we rks tuk h adde n geschreven d a t l e idd e schild erijen op genome n di e da ar hel e ma al a a n tot h e rk enning e n verhoogd e de ni euw s gie voorbij ginge n rig heid va n de b ezo e k e rs eind e lijk werd bij d e s tart v a n dit proje c t w e rd een doos in to e n d e t e ntoon st e llin g ge op e nd door ee n d e kla s ge z e t w a arin ee n aantal ka artj es z at v a n de dee ln e mend e kind e re n die h e t lint met uits praken di e bij d e ver schi ll ende kun s t doorknipt e e n kond e n d e kinde r e n van de werken war en gema akt i e der kind trok ee n v e rs chill e nde s chol e n e lkaa rs kun s twe rk e n k a artj e e n m a akt e ee n portre t dat volge n s zijn bewond eren idee he t beste bij di e uitspra ak paste dez e uitspraken en portre tten we rden ve rv olgen s zelfportrette n opge borgen om lat e r in het proj e ct ee n rol t e spelen g e durende e e n groot a ant a l j a re n wordt door ve rv olgens we rd een groot a antal activitei de werk gro ep kunst werk in de g em ee nte t en ge daan in de kla s alleree rs t a ctiv it eite n veldhoven voor a lle bas is sc hol en in die die j e eig en buitenkant v e rkenn en geme e nt e proj ec ten ge reali s e e rd op het ter het tekenen van een eigen portr e t op klassie r e in van d e kun s t e n de inze t v a n d eze ke wijz e me t een spi egel moc ht natuurlijk proje c ten i s steed s om t e kom e n van een niet ontbreken confrontatie met een kunstvorm tot een eigen op opleidin gen voor beeldend kuns tenaars 1999 3 mo er 14 9 lichaam n a dat iemand die microfoon had inges likt een doorsn e de van hers enen met daarop aan geg even de verschill ende plaatsen waar de ve rschi ll end e waa rnenungsvermog e ns zijn gesi tueerd hore n ruike n vo e l e n zie n etcetera die s tukjes werde n in twee helften verdeeld op d e e ne helft kwam t e s taan w at m e n l e kker vond ruiken e n wa t men vond s tink en wat m e n graag zag en wat hele maal niet op di e m a ni e r kun j e voorke ure n in be eld of onder woord e n bre ngen afbeelding 6 een zelfportret van bert hermens w ordt gebruik ge maa kt v a n sch ema s om een hoofd in t e d e l en wat g eb e urt er als j e e en d e rge lijk s che ma v e r ge lijkt met j e e ig en hoofd w e rk v a n d e oostenrijk se kuns tena a r r ainer werd in d e vorm van reprodu c ti es in de kla s ge to o nd ve rv ol ge ns ging e n kind e re n aa n de s lag om over e e n foto v a n zichz elf of van een v ri endje h ee n t e te k e n en foto s va n hoo fd e n we rd e n gebruikt om h o ofde n uit e lkaar t e hal en ka ri kature n s c h a duwprofi ele n we rd e n ge m aakt de seri e a c tivit eit en werd a fges lot en me t ee n spel waari n iedere e n we rd uit g enodigd om e en and e r ho o fd te ki e ze n een ze lfportret dat a llee n j e e ige n buitenkant toont z egt e i genlijk no g ni e t s ov e r ho e j e b e nt of hoe j e j e voelt j e zo u o ok in s ta a t mo e ten zijn je e igen binnenk a nt in b e eld te bre nge n dat was de inze t v a n d e v ol ge nde se rie ac ties een muziekstuk trip into di e b o dy werd belui st e rd d aarb ij w e rd v e rte ld d a t dit de we e rgav e was va n een opnam e di e ee n mi c ro foon m aakte van de ge luiden in een menselijk afb eelding 7 een zetp o rtret van re n e b oga e rts 150 moer 1999 3 afbeelding 8 de ve rhalenlust van het nt uset n e e n a a ntal re pro du cti es van g eorge rou a ult d a arvo or w e rd en de get ek e nd e po rtretten uit werd ve rbond e n m e t e en li e d v a n nee rl an ds he t b egin va n he t proj ec t weer t ev o ors chijn hoop waari n zij d e gemo e d s toestand b e zing en geh a ald sa m en me t d e uits prak e n van d e di e ee n arti es t ac ht e r d e c ouli ssen e rvaart kuns te na ars wa arva n werk op de tentoon stel g edi c hte n werde n gesc hr ev e n fo to s tot l e ling aa nwe zig was zi e afbeeldin g 6 en 7 ve n gewe kt a a n de kinde r e n d e vr a a g o m d e door h e n dit de el we rd afges lote n me t he t ontwerp e n ge tekend e portretten en uit s prak e n bij de va n e en id ee om je alle rgroo t s te geh eim w e rkstukke n t e han gen di e zij van to e p ass ing d oe lt re ffe nd o p t e b e rg en v onde n h e t tw eede o nd erd e el van h et proj ec t be stond na h e t a a nbre n ge n van d e ze baga ge gin gen uit ee n tec h n i ek wa a rin uit e ind elijk ee n z e lf de kind e re n zelf aan d e s la g om een ze lfpor portr e t w e rd gefo tografee rd een z e lfportr et tr e t te mak en d aarv oor krege n zij ee n zoge waa ri n uitera a rd ni e t allee n j e ei ge n buite n naa md e ope n opdracht a an ge bode n d a t wil kant we rd ge pr ese nt ee rd maar w aari n bov e n ze g ge n ee n a a nt al s pelr e gel s waara an h e t di en i e ts te zi en was va n j e e i ge n binne nkant eindr esultaa t mo e t voldoen met b e hulp van een la nge a fstands zelfont s p anner fotografe e rd e n d e kinder e n zichz e lf maak een zelfportret waarbij je zoveel mogelijk d a arbij mo est e n p asse nd e a ttribute n word e n van jezelf toont zowel je buitenkant als je to egevoegd en e e n dec or word e n g ekoz e n binnenkant op zoveel mogelijk verschillende attribut e n en de cor mo es ten een uitgebreide r manieren verhaal gedicht foto schilderij band b e eld g ev e n v a n de ge portr e tteerde d a n ee n je stukje haar je mag gebruik maken van wat gewone foto zou doen je al gemaakt hebt en daar eigen dingen aan toevoegen na de ze a ctie s w erd de t e ntoonste lling b ezocht op die manier maakt je een verzameling die je 1999 3 moer 15 1 vervolgens in een originele verpakking bij elkaar daarom uit een groot aantal verhale n g edich brengt de verpakking moet zodanig zijn dat alles te n en liedjes uit d e moderne kinde r en voor een toeschouwer zichtbaar is of juist niet jeu gdliter a tuur de gekozen verhalen en ge di c h ten vorm en s teeds o p een a n dere als omlij s ting voor deze opdr a cht werd ver manier een a ss ociatie met de voorwerpen in teld d a t d e a ldus vervaardigde zelfportretten de vitri ne s soms gaat het om verz a melinge n z oo jaar ongeopend zouden blijven iemand som s over de dood s oms over de stilte en di e ove r 200 j aar e en dergelijke v erpakking kind e ren krijgen de opdracht om naar aanlei vindt mo e t een b ee ld kunn e n krijgen v a n de ding van de g eleze n ve rhal e n ge luid e n ge di c h m a ke r te n te m a k en om zo de ge luiden van de h e t h el e proj ec t werd a fge sloten me t een voorwe rpe n van he t mus eum t e l a te n hore n t e ntoons t ell ing va n het w e rk van de kind e om telefoon g espre kken te voer e n tuss en tw ee re n ze lfpo rtret ten d eel 2 vo orwe rpe n o m e en ov e rl evingsp a kke t sa m en te s telle n voor een onb ewoond e iland of om verder op dit spoor h eili genbee ld en tot leven te wekken op dit s poor k an eind e loo s geva riee rd w or op di e z elfd e wijz e i s o ok ee n ki s t ge maakt d en een verd e r e verdiepin g e n uitwerking waa rbij reprodu cties van hed e nd aa gs e kuns t van d e mo ge lijkhed e n van dit c oncept is t e werk e n de inga ng vormen e n ee n waarbij v inde n in twee bo e ken di e door mij w erden da gelijk se ge bruiksvo orw e rpen de ingan g to t gesc hrev en kij k en m e t k u nst een id eeen b oek ac ti es vorm e n zi e a fb ee lding 8 voo r tentoonstellingsbezoek 1 994 ri cht zi c h m et in dez e kis t e n kom en h et id ee van h e t n ame op a ll erlei variaties van dit uit gan gs punt ver sc hoven p ers pe c tie f de fra gmenta risc he voor kinde re n va n d e bov enbouw en onl a ngs ni e uw sgi e righ e id en h e t we rk e n me t me tafo v ersc heen de k unst afk ijk en inspire rend e activi ren z ee r na drukk elijk naar vore n bov e ndi e n teiten voor jonge kinde re n m e t kuns t 1999 blijken d e kis t e n di e in ee rste in s tanti e wa r e n ontwikk eld voor d e b as i ssc hool ook ze e r educatieve kisten en kaste n g o e d bruikb aar voor g ro ep e n l ee rlin ge n uit he t voort g ezet onderwij s e n z e lfs volwasse n e n e e n heel andere mogelijkh e id om d e in dit zijn met dez e m a te rial e n e nthousiast te krijge n s tuk op ges t eld e prin cipes vo rm te geven i s in d e vorni van e en v e rhale nkis t zoals di e is literatuu r ontwikkeld door museum t oude slot in veldhov e n di t mus eum is een c ultuurhi s dros i odysseus een man van verhalen amster tori sc h mu se um waa rin ee n gro ot aant a l dam querido 1995 gebruik s voorwerp e n verz a me ld i s uit m e t janssen t cultuur is een slecht bindmiddel name d e n e gentiende e e uw d e ze voorwer in de volkskrant 13 oktober 1998 p e n zijn voor kinderen e n jonge r e n ev e n lemaire t de filosofie van het landschap baarn ex otisc h al s voorw erpen uit e en mu se um ambo 1970 voor he d e ndaa gs e kunst of ee n afri ka muse levinas e het ik en de totaliteit in het um vandaa r d a t in dit museum vrijwe l ge en menselijk gelaat baarn ambo 1969 rondleiding e n word e n ge gev en v o o r d e z e mols p kijken met kunst een ideeenboek voor groep en er i s gekozen voor e en h ee l andere tentoonstellingsbezoek jswboek nummer 3 manier o m kinder e n zich de ze voorwerpen tilburg zwijsen 1994 toe t e l a t e n e i gen e n mols p drie wachters in een beeldentuin in er i s uit gegaa n van h e t id ee dat geschi ed enis jsw nummer i september 1995 blz i6 e v i ets is van nu wij inte rprete r e n nu op onz e mols p de kunst afkijken inspirerende activitei eigen wijze de hi s to ri sche v oorwerp e n m aar ten met jonge kinderen en kunst jswboek in e e n op v o e dingss ituatie moe t ook hiervo o r nummer 21 tilburg zwijsen 1999 een frame g e sc h a pen w o rd e n w aa rbinn en mutsaers ch kersebloed amsterdam meulen w ij de dingen kunn e n inte rpreteren ho t99o d e verhalenki s t van h e t mu seum b estaa t 152 moer 1999 3