LeesGoed – Begrijpend lezen met de Comenius-computer

john van geenen middelen bij voorbeeld het woordenboek en de weetjesbank die de leerl ing bij de oefenin ingrid veeke gen kan gebrui ken de registratiemogelijkhe den voor de leerkracht en de moge l ij kh eid voor uitgevers om het programma leesgoed met inhouden te vu l len zodat het bij de reguliere leesgoe d me tho den gebruikt k an worden begrijpend lezen met be grijp end lez e n nader b ekek en de comenius compute r pas in de laatste tien jaar is er meer onderzoek naar het compl exe versc hijnsel begrijpend lezen verricht uit diverse studies is geble ken dat vele leerl ingen nie t in staat zijn teksten met voldoende begrip te lezen daarvoor zijn ver ledere basisschool wordt via het comenius project van schillende verklaringen te geven een daarvan computers voorzien apparaten die mits voorzien van is dat bij het onderwijs in begrijpend lezen goede programmatuur veel mogelijkheden bieden onvoldoende wordt beseft dat lezen en denken leerlingen kunnen individueel op eigen niveau en in nauw met elk aar samenhangen eigen tempo werken de resultaten van het we rk kun lezen is niet het passief consumeren van let nen geregistreerd worden enzovoort het ontbreekt ters woorden en zinnen maar het is een proces echter aan goede programmatuur die deze mogelijkhe waarbij de lezer zich inspant om betekenis te den vorm geeft o m daar iets aan te doen werd het geven aan het geschrevene b etekenis geeft aan program ma leesgoed ontwikkeld john van geenen datgene wat er staat als u de zin leest en ingrid veeke van het xpc in den b osch beschrij venhetprogramma de oude dame stapt in haar rolls royce en haar chauffeur rijdt weg h et print project p r oject invoering nieu dan kunt u a l s lezer bedenk en dat de oude dame we technologieen begeleidt de invoering van rijk is u leidt dit af door een verband te leggen de computers in het basisonderwijs middels tussen de beg r i ppen oude dame r olls royce deskundigheidsbevordering en courseware en chauffeur u weet immers dat een rolls ontwi kke l ing uitgaande van het speerpunt royce een zeer dure auto is dat h et in dienst lezen is nagegaan wel k e prob lemen in de prak hebben van een chauffeur de nodige centen kost tijk worden on d ervon den en op welk e wijze de etcetera voorts neemt u waarschijnlij k aan dat com puter daarbij een o plossing kan bieden bij de oude dame en haar chauffeur in dezelfde de daaru it voor t vloeiende coursewareprojec auto zitten en niet dat de chauffeur op zijn fiets ten stond d e meerwaarde van de computer in vertre k t dit voorbee l d laat u zien dat achter deze centraa l een dergelijke korte te k st een were l d van kennis leesgoed is een van de eerste computerpro en erva r ingen schuilgaat we kunnen dus stel gramm a s die in het kader van print onder len dat niet een bron maar twee bronnen ten de windows standaard is ontwikkeld lees grondslag liggen aan het begrij p en van een goed is ee n oefen programma dat gebruikt kan tekst namelijk de taalverwerking wat staat er worden bij h et onderwijs in begrij p end lezen en het denken van de lezer wat betekent het h et bie dt de moge l ijkheid om oefeningen wat er staat rondom een tek st t e ma ken ten einde deze tekst beter te begrijpen de mogelijkheden die de opbouw van het programm a een com puter kan bieden zijn hierbij zoveel mogelij k b enut bovenstaande opvatting ligt ten grondslag aan i n d it arti k el gaan we in op de achtergronden het programma leesgoed i n de literatuur is en uitgangs punten van het programma de deze opvatting beter bekend als de handelings oefeningen van het programma zelf de hulp theoretische benadering van het begrijpen d 170 moer i99r 5 lezen bol 1982 bol gresnigt de haan t99t gevraagd om zich een voorstelling van de be in bedoelde benadering is een drietal aspecten schreven situatie te ma k en en dit o p te schrij van het begrijpend lezen belangrijk we be ven of in te tikken daarna versch ijnen drie schrijven ieder aspect beknopt en gev e n aan op plaatjes waarvan een de beschreven situatie welke wijze die is uitgewerkt in het programma representeert waaruit de leerling een k euze leesgoed moet ma ken d e leerl ingen kunnen op deze manier controleren of hun voorstel ling van de het voorstellingsvermogen verhalen tekst klopt vervolgens wordt de leer ling ge en teksten gaan steeds over situaties die be t re k vraagd o p te schrijven of in t e tik ken wat de king hebben op een achter de tekst liggen schrijver nog meer zal vertel l en de l eerlingen de werkel ijkheid voor het begrijpen van een controleren h un voorspelling door het tweede tek s t of verhaal is h et van belang dat kinde stukje van de tekst te lezen met di t stukje tekst ren zich voorstel l ingen kunnen maken van begint de cyclus opnieuw tekst lezen op een door de schrijver b ed oel de werkelij kheid schrijven hoe d e situatie eruit ziet goede pl aat of situatie daarvoor dient de kennis en er je kiezen en voors pe llen wat de sch r ijver gaat varing van het k ind inza ke die werkelij kheid verte l len wanneer een leer l ing een fout p laatje geactiveerd te worden dat het kind zich een kiest wordt de suggestie gegeven de tekst en bee l d vormt van de sit uatie of werkelij kheid het eigen antwoord opnieuw te lezen zie hier stelt h et in staat voo r sp ellingen te doen over boven de afbeelding van de eers t e scherm van het vervolg of afloop van h et verh aal of de de oefening voorspe llen tek st anticiperend of voors pel lend luiste ren lezen de communicatieve achtergrond een tekst is steeds een innerlijke dialoog tussen de in de oefening voorspellen krijgt de leerling een schrijver van de tekst en degene die hem leest stu kje van de tekst te zien d e leer ling wordt de denkactiviteit van de lezer heeft betrekkin g 1991 5 moer 171 j ut w et beetje vraewa a p da stieren gn a3 ss konen o p le ti vo o r ltat yingui n s a is ekeei d die leven in ad en kamen o p de i pa u l saz a ia ja um t aecr t weten kun je in een ken dat is een soort wa aro m heeft u deze tekst geschreven be nt u ze lf w el eens op antarc tica geweest l even e r ook pinguins op d e n oordp ool l mej f6 i1 6 sa 3e 172 moer t99i 5 op wat er staat en op wat het betekent lezers de sch rijver en wat voor soort tekst is d it de zijn zic h vaak niet bewust van deze inner leer l ing kiest een antwoord uit vier a l ternatie lijke dialoog omdat d ie d ialoog automatisch ven d e sch rijver in de vorm van een animatie en in verkorte vorm in het verborgene plaats geeft aan of het antwoord goed of fout is vindt en waarom zie bovenaan pagina 172 de af h et motief of het doel van de schrijver be beelding van de eerste scherm van de oefeni n g paalt de soort tekst die de lezer voor zich krijgt communiceren zo zal iemand die wat wil ver k open en dat schriftelijk kenbaar wi l maken wellicht ge i n de oefening vragen k an de leerling een keuze bruik maken van een advertentie in de krant maken uit een aantal vragen waarop de sch r ij waarin de persoon in kwestie zijn produk t op ver zelf antwoord geeft het behels t vragen een bepaa lde manier beschrijft de lezer is wel die de leerling meer informatie geven over de licht de potentiele koper de communicatieve ac h tergronden van de tekst en de schrijver achtergrond van deze tek st d e advertentie de l eer l ing ziet hoe de sc hrijver het antwoord moet door de l ezer a l s zodanig worden onder op zijn haar typemachin e intikt ani mati e kend de leerling kan ook een eigen vraag aan de sc hrijver stellen die in de klas besproken ka n i n de oefening communiceren wordt de leerling worden zie onderaan pagina 172 de afbeel gevraagd om de communicatieve driehoe k ding van de eerste scherm van de oefening vra titel schrijver lezer s in te vu llen de leer gen ling kan al l e woorden uit de te k st slepen ver plaatsenmet behulp van de muis en in de d rie de denkvaardigheid een der d e k e nme rk hoek p laatsen nadat de leer l ing de communi bij het begrijpend lezen is den kvaardigh eid om catieve driehoek goed heeft ingevu l d worden grotere verbanden in teksten te kunnen leggen twee vragen gesteld wat is de bedoel ing van bij de den kvaardigheid ondersc hei d en we een 1991 5 moer 1 73 174 moer igqr 5 aantal kenniso p eraties die bij het lezen een ter com pletering van het p rogram ma l ees voorname ro l s p elen al s u de zin leest goed is de oefening cont role ren op gen omen d e leerl ingen kun n en na dat zij verschi ll ende de juweliersnijdt netglas met een diamant oefeningen gemaakt hebben controleren of zij de te k st b egrepen hebben z ie on deraan pagi dan heeft u geen problemen om de tek st te be na 174 d e afbeelding van d e ee r ste sc herm van grijpen omd at u een juist verb an d legt tussen de oefening contro leren het snij den van glas en de har dheid van de dia mant deze eigenschap en niet he t feit dat een centraal in he t p rog r amma staat de te k s t d e diamant duur is is van bel ang voor tekstbe tekst vormt d e basis waar al le oefe ningen op grip zo zijn er in het denken van d e lezer h u n eigen wijze bet r ekk ing o p hebben h et meerdere van dergel ijke kennisoperaties ana totale p rogramma kan schematisch a l s volgt lyseren vergel ijken classificeren p rocesmatig worden weergegeven denken onderkennen van verbanden verklaren van verschijnselen voorspellen in de oefening samenstellen komen deze d enk communiceren samenstellen operaties nadrukk elijk aan bod de leerl ing krijgt een gedeelte uit de tekst waarin een aan teks t ta l kenmerken impliciet worden beschreven na lezing van dit tek stgedeelte moet de leer samenvatten vragen stellen l ing een plaatje samenstellen de leerling dient uit een aantal p l aatjes die te kiezen die de ken controleren merken bevatten d ie nodig zijn om aan de op dracht te voldoen de plaatjes kunnen in een raster geplaatst wor den de leerling contro hulpmiddele n binne n handbereik leert vervolgens of zijn haar samenstelling van h et geheel klopt zie op pagina 173 de afbeel de leerling kan tijdens het werken met het ding van de eerste scherm van de oefening p rogramma steeds gebruik ma ken van ee n samenste llen aan t a l hulpmiddel en e r is een help knop die de l eerl ing informatie tot slot gaan we in op het thema samenvatten geeft over d e wijze waarop de leerling de oefe h et is mogelijk om in de basisschool o p be ning kan make n sch eiden wijze te oefenen in het maken van een de info knop geeft over een aantal woor d en in samenvatting we gaan ervan uit dat inzicht in de tekst extra informati e de structuur van een tekst een belangrijk hu lp de woord k nop geeft van een aantal woorden midde l is bij h et samenvatten van een te kst in in de tekst de l etterlij ke bete ken i s de oefening samenvatten krijgt de leerling een de gum knop kan gebrui k t worden om fout schema en een aanta l kernzinnen aangeboden ingevu lde antwoorden in schema s weg te de leerling moet de kernzinnen o p de goede h ale n plaats in het schema p laatsen h ij zij kan daar d e print knop biedt de mogelij k heid om de bij om hul p vragen de belangr ijkste k ernzin tek st de zelf ingeti kte tekst of een afdruk van wordt voor de leerling in het schema geplaatst het scherm uit te printe n een eenvoudig lijnschema harkschema met de tekst knop kan de h ele tekst opge boomschema en een eventueel niet al te inge vraagd worden wanneer deze in de oefening wi k kel de combinatie daarvan zijn de schema niet zichtbaar i s tiseringsvormen die in de oefening samenvat d e stop k no p tenslotte maak t het mogelij k ten aan bod kunnen komen wanneer de leer om op ieder momen t met het programma te ling het schema op de juiste wijze heeft inge stoppen vuld wordt gevraagd om aan d e hand van het schema de tekst aan een medeleerling te vertel len zie bovenaan pagina 174 de afbeelding van de eerste scherm van de oefening samenvatten i99i 5 moer 17 5 leesgoed voor de leerkracht noot en literatuu r l eesgoed i s o p d e eerste pl aats een oefen i wind ows is de user interface waarvan de co p rogram ma voo r de l eerl ingen e r is ech ter meniu s com p uter is voo rzien oo k ee n leer kracht ge dee lte aan gekopp eld waar mee de l ee rkr ac ht het programma voor b ol e m a gresnigt m j d e h aan reading zijn haar g r oe p ka n instellen en de resultat en comprehension an approach based on speech activ van d e l eerlingen die met het prog r amma ge ity theory a msterdam john benjamins i99i we rkt he bb en k an bekij k en d e instellingen b ol e leespsychologie groningen wolters heb ben b etre kking op de tek sten waaruit de noordhoff 1982 lee rl ing ee n ke uze kan ma ken op deze m an ier kiezen de lee rlingen uit die tek s t en d ie het b este bij hu n niveau p assen d e leerkrach t kan vooraf i n stellen wel ke lee r lingen a l s een paar met h et p rogramma gaan wer ken na afloop kan d e leerk racht de resultaten b e k ij ken het p rogramma registreert d e vo l gor de waarin de lee rl ingen de oefeningen maken en of de oefe ningen worden afgemaa kt verder worden de antwoorden op de controlevragen geregis tree rd en de totale tij d dat de l eerling m et het programma gewerkt h eeft lees goed een raamprogramma leesgoe d is een raamprogramma d it b ete k ent d at de st r uctuu r van h et programma h et leerl in gge deel te b estaa nde uit de oefeningen en hu lpmidd ele n zoals beschreven en het leer krachtged eelte vastl iggen d e i nhoudelijke vulling van het pr ogramma de tek sten en de p l aatjes zijn variabel o p deze manier k an h et p rogram ma bij iedere meth ode voor begrij pen d lezen d ie d e ach tergrond en van het pro gramma ond ersteunt gevuld worden h et programma vormt b ij de methode een extra mogelijkheid om te oefenen o p dit moment is het raamprogramma met een demonstratievull ing voor groep 7 gereed met een aa nt al ui tgeverij en vinden ges p rekken pl aats om het raam programma aan hen over te dragen h ierdoor is de uitgever in staa t zelf zorg te d ragen voor te ksten e n afbeeld i ngen die p assen b ij de methode die zij op de mark t hebb en of uitb re ngen h et is niet moge l ij k om als l eerkrach t ze lf d eze vulli n gen met name de plaa tjes te mak en h o pelij k kan leesgoed een integraa l on der deel wo r den b ij het werken met een me t ho d e voor begrij p end lezen 176 moer 1991 5