Literatuuronderwijs bij benadering

multi e tnisch e scholen den bosch project recensi e groep nt2 kpc groep 1997 verhoeven l a ven neer c van de guchte taaltoe ts allocht o ne kinde re n onde r bou w tilburg zwijsen 1986 robbert roosenboom verhoeven l a vermeer taalt oe ts allocht o n e kinde re n b o v enbo uw zwijsen tilburg literatuuronderwijs bij 1 993 wessel h van r bee rn ink instrument benadering taalbeleid voor scho o lb ege le ide rs handle iding pri m a ir onderwijs ensc hede slo 1997 we s terbe e k k p wolfgram m m v w van der horst d eltaplan e n het tij 7 jaar taalb e le id in rotterdam d e ltaplan taalb e le id tanja jan ss e n l ite ratuu ronderwijs bij benade primair onderwijs 1992 1999 rott erd a m h e t ring een empi risch onderzoek naar de vormge ving proj ec tburea u centrum edu c atiev e di e n s t en op b re ngs t en van h et lit e rat uuro nde rwijs ned er verl ening 1 999 lands in de bo v e nb o uw havo en vwo z p z j wijnhov en l van struikelblok naar sp ring dis s utrecht plank ove r het b e lang v an ee n sc h oo lt rede ben ade ri ng va n t aa lbeleid e n ne de rl a nds als t weede t aa l d en ha a g mini st erie van oc w mijn ni e uws gierigheid naar h e t proefsc hrift 1 997 va n tanja janssen w a s g e wekt toen ik ten tijde van haar promotie las wat een da gblad in de w e k e lijk se ond e rwij s bijl age o v er ha a r onderzo e k rapporte e rde vo e r voor de pers was vooral de constatering die je uit h e t onderzo e k zou kunn e n afleiden da t er ni e t ee n bep a ald e vorm van lit e ra tuuronderwij s i s aan t e wijzen wa armee e en grot e r e waarderin g voor lit e r a tuur en literatuur onderwij s te bereiken i s dan m e t ander e vormen d e m y th evorming en d e vergui zin g di e v e rsc hillend e lite ratuurdidacti e k e n nog wel ee ns t e n d e el vall e n zouden niet voor rekening kom e n van deze dida c ti e ken ho e dit ook zij de s tudi e van t a nja j a nss e n bree kt w e l me t e nke l e c li c hes ov e r lit e ratuurond e rwij s praktijk en opbrengste n in hoofdstuk i l e idt janssen haar onderzoek in e n bespreekt zij d e th e ori e vorming di e de laatste d e c e nnia op ha a r onderzoeksterr e in h e eft plaats ge von de n zij formule ert a ls do e l van het onderzo e k een s ys tematis c he bes c hrijving te gev e n van d e fe itelijk e inhoud vormgeving e n opbrengsten van he t lit e ratuurond erwijs ne derlands p i bij de terne literatuuronderwijs m e rkt zij op dat de verschi ll en in definities hierv an te ru g te voe ren zijn op enerzijds verschi llen in lite 1999 6 moer 329 ratuuropvatting en literatuurbes chouwings enquete onder literatuurdocenten opvatting en anderzijds ve r schillen in opvat ting ov e r wat onderwijs en leren inhouden in h e t twe ede hoofdstuk staat de nationale ve rv ol g ens b e spreekt zij de auteurs geri c hte e nquete centraal hiermee wil janssen de tekstge ri chte contex tge richte en lezersg erichte feitelijke inhoud e n vorm geving van h e t b e nadering en t e re c ht tek e nt zij daarbij a an lit eratuur o nd erwij s ne derl a nds op hoofd c om dat het bij de vernieuwing e n w a a rv oor d e pon e nte n bes c hrij ve n da a rnaast moet dit laa tste drie benade ri ngen pleitten ging om onderzoek antwo ord gev e n op d e vraag of er vernieuwingen in d enk e n op het niveau van in de do o r de do c enten gerappo rteerd e ond e r de retoriek v a n h et lite ra tuuronderwij s waar wijspr a ktijk k a rakteristieke o f proto typis c he h e t haa r in ha a r di sse rtati eond e rzo ek om lit e ratuurdidac ti e k e n t e ond ersc heiden p ging was e c hter h et ni ve au van d e praktijk 2 5 zijn ik wil ni e t al te uit ge breid op dit het doen de informatie hi e rover in onder hoofdstuk ing aa n verwerkin g van de uit zo eks lit e ratuur laat name lijk nog w el h e t e e n kom s ten v a n d e e nqu e t e ring h ee ft i nform a tie e n and e r te w e n sen ove r d a t geldt a fortio ri opge l eve rd o ve r de tijdsbes tedin g d e n age voor he t la a tste g e deelt e van j a n sse ns ond e r s tree fde algeme ne do el s tellinge n de be gin si zo eksvraag naa st het wa t en het hoe van tuatie van leerlinge n de in de l esse n aang ebo het literatuurond erwij s wilde zij e en b ee ld den te ks ten de wijze van b ehandeling van van de fe ite lijke opbre ngst e n erva n g e ve n deze te kst e n de a ard va n d e l ee rs tofinhoud d e ze z ijn n atuurlijk las tig in beeld t e bren v a n d e lit e r atuurgesc hie denisl esse n de l ee rlin g gen m a ar m ed e daarom vind ik d e gehan activiteiten e n w erkvorm e n d e g e bruikt e teerd e invalsho e k w el a ardig jan s sen kie st leerbo e k e n de ev aluatie en to e ts ing e n te n erv oor om n a t e gaan o f v e rschill e nd e ben a s lo tte d e boek e nlij s t op ba s i s v an de uitkom d eri nge n van lite ratuurond e rwij s ve r schill en s t e n sc hrijft jan sse n in haar sa me nva ttin g e n de opbrengs te n bij l eerlinge n tot gevolg heb c onc lu s i es e en p o rtre t v an h et litera tuur ben voor de discu s si e over verbet eri ng va n onderwij s in he t h a vo en vwo ho e wel de h e t lit e ratuurond e rwij s nederlands waaraan twe e de fas e t e n opzichte van h et sc hoolja a r ja nsse n e e n bijdrage hoopt t e l eve re n i s de w a ar o p d e e nqu ete b etrekking h a d i99o uitkomst van dit ge dee lt e van haar onde rzoek r99r no g vera f la g lijkt de z e s ynchro n e z e k e r inter ess ant maar als duidelijke sc hets beschrijving mij d e s tand va n zaken vooraf van de s tand van zak en in het literatuur gaand aan d e invo eri n g aardig weer te g ev en onderwij s a a n d e voora v ond van d e invo e ring d e top s v a n ge bruikte le e rb o eken za l in d e va n de tw eed e fa se he eft ook h e t e er s t e tu s s e ntijd no g d e m ees te v e r a nd ering onde r ge dee lt e zijn b e l a n g g aan h e bb e n e n well icht als ee n soort janss en b edi e nt zi c h v a n e en vijftal onder voorb e reiding op d e twe e de fase daarnaast zoeks midd el e n e e n gro o tsc h ee p se e nqu e te de le e rlingac ti v it eite n e n we rkv ormen ond e r do ce nt e n interv i ews me t twaalf proto de ap a rt ges t e ld e vraag n aa r k a ra kt eris ti e ke typi sc he doc ente n l es ob serv atie s va n vier lit e r a tuurdidac tiek en b e antw o ordt j a nsse n in prototypisc h e docenten e en onderzo e k n aa r haar con c lu sies bij dit hoo fds tuk no g ni e t de le e rervarin ge n van leerlin gen van d eze d e ze didac ti e ken word e n in hoofds tuk 3 vie r do ce nte n e n een ond erzo ek naar de profi e l en va n lit era tuurdo ce nte n eerst me t l ee re rv a ring e n van o ud l ee rlin ge n van h e n elka a r v e r gelek e n en gea nal ysee rd int er essant me t prot oty pi sc h wordt aangeg ev e n dat i s de v raa g in ho ev e rre do ce nte n die zegg en d e ze do cente n proto typisch lijk e n voor ee n de ze lfd e do e l e n na t e stre v e n ook voor van de vi e r g e noemd e b e nad eri nge n bij de deze lfd e inhoud e n e n a anpakk en ki e zen jans l es ob se rva ti es e n h e t onde rzo e k naar d e le e r se n h ee ft op ba s i s v a n de d oele n di e de e rv aringe n van le erlin ge n e n oud l eerlingen do cent e n volg en s d e enqu e te s tracht e n te staat uitera ard vier ke e r e en and er e b e nade ber eik e n vier gro epen ge maa kt kortweg ri n g centraal aange duid al s de culture le v o rmers de literair esthetische vormers d e m aa tsc hap pelijke vormers e n de individuele ont plooiers p 64 bij elk va n deze gro e pe n 330 moer 1999 6 onderzocht zij of en in w e lke mate zij zich esthetische vo rn iers op kritisch leren oorde van de andere groepen ondersche idden in len maatschappelijke vorniers en op de rol tijdsbesteding peiling van de b eginsituatie van de lezer identificatie en pers oonlijke aangebod en teksten enzovoort zie mijn beleving individuele ontplooiers gaat ge opsomming in de vo ri ge alinea met deze paard met diverse werkvormen en toetsingen gegev e ns kon de vraag b e antwoord worden terecht stelt janssen ve rvolgens dat m e t dit of d e pr aktijk de retoriek volgt dus of er onderzoek de w erkelijkheid van het litera daadwerkelijk verschill ende strominge n of tuuronderwijs maar zeer gedeeltelijk in kaart benaderi ngen in het li teratuuronderwijs aan gebracht is ze gaat ook niet voorbij a a n de t e wijz en zijn het blijkt dat de h elft van de constate ri ng dat dit onderwij s nogal indi vi onderzochte verschill en groot of middelgroot dueel bepaald i s g enoemd moge n worden aan d e hand van deze v e rschill e n s t e lt janss en vi e r profielen op in hoofdstuk 5 introduc eert janssen het be g rip die hier ove rigens mo e ilijk s amen te vatten taakeise n m et b ehulp van lesobs erv aties wil zijn met uitzonderi n g v a n het profie l indi zij onderzoeken wat het door vi e r proto typi viduele ontplooiing ve rton e n d e a anh a ngers sc h e lit e ratuurdo c enten v e reist e l eerling en van elk profiel e nke l e uni e k e k e nmerk e n gedrag inh o udt taak e isen van litera tuur zoals h e t a cce n t op lit er a tuurgesch i ede nis e n do c ent e n late n zien hoe le e rlinge n i n d e po e zi e in he t profi e l c ultur e l e vorming h e t d a gelijk s e o nderwij s praktijk gea c ht w o rd e n a ccent o p literatuurtheorie e n op form ele om te ga an m e t lite raire kennis p rot as p ect e n in h e t pr o fi el literair esthetische uiteraard s t e lt zij hierbij d e vraag naar v orming e n h e t accent op nie t lit er a ire ac h si gnifi ca nt e v ersc hill e n tu sse n de pr o to ty p e n t ergrond en in h e t pr o fi el m a atsc happe lijke het anal yse in s trum e nt d at zij voo r dit g e vorming voor a lle pro fiel e n ge ldt ve rde r da t d ee lte van h aar ond erzo ek gebruikt b ev at zij zi c h in e nk ele o pzi c ht e n v an b ep aalde dri e c ategorieen voor a n a l yse van d e lee rsto f and e re ond ersc he id e n opvall e nd i s dat bij inhoud w aarbij m en zic h v ee l kan voors t elle n gee n va n d e profi e l e n ee n si gnifi ca nte voor domein t ek s t s oort en inhoud d e ca t eg ori ee n keur voor ee n b e paald l eerb oe k te ontde kken voor a n a lyse v an d e l ee rlin g a cti viteiten e n vi e l m e t na me de onde rve rde lin g daa rva n ware n ni e uw e r voor mij de prototypen onder de loep co g niti e v e tak e n ond erve rd e eld in reprodu cere n inte rpretati ef produ c eren c onv ergent h e t la atst e ged ee lt e v a n jan sse n s ond e rzo e k produ c er e n diverge nt producere n e n evalua naar de g e ra pport ee rd e l es pr a ktijk omvatte ti e f produ ce r en inte rvi e ws m e t d ocente n di e ste rk ee n van de lees a c tivit e iten dir ec te h a nde ling s ignalere n vi e r profielen uitdro egen d e vraag naar he t van probl e m e n evalu e ren id e ntificeren anti wat e n ho e bleef hi e rbij ce ntraal staan c ipere n re con s trueren ab straheren v erban wat de eerste twee profi el e n b e tr eft de d e n legge n elaborer e n refle c teren e n tran s culturel e e n de literair es thetisc he vorm e rs forniere n e n dr a gen de interviews w einig a an wat niet al leesfa se activiteiten voor a fg a and a an g e du uit de enquete s als b ee ld naar voren kw a m re nd e en n a het lez en and ers was dat bij de profiel e n m a atsc happe n a l ezing van de e e rdere hoofdstukken kan lijke vormin g e n indi viduel e ontplooiing men de vers chillen in leerstofinhoud we l de inte rv iews met de doc e nten die proto enigs zins voorspell e n des t e benieuwd e r was typi sc h war e n voor dez e profie len ve rsc her ik naar ev e ntuele vers c hillen in leerlinga ctivi pen h et eerder e nog w at va ge be eld dat de teiten het onderzoek bl e ek echter op t e enquetes over hun praktijk te zien gaven in lev eren dat de inhouds dimens ies gevoeliger ha ar conclusi e s b e ste mpelt jan s sen de c ultur e le voor docentverschi lle n in taakeisen zijn dan vo rn iers al s de mees t homogene gro e p lesin de g edragsdimensi es ten aanzien van do houd en vooral v a kdidactiek lopen bij de mein en tek s ts oort zijn e r meer grote v e r and e re groep e n wat me er uiteen he t acc ent s c hi ll en tus s en de vier do c enten gevond en op leren l ezen interpr e tere n e n be oordelen dan ten aanzien van cognitieve t a ak lee s 1999 6 moer 331 activiteit en leesfa se p 1 38 omdat ik toch leren o o rdel e n bij hem niet duidelijk e r a an de l aatste verschi ll en het inte re ss antste vind wezig dan bij de and e ren in e en verkl ari n g bren g ik daa rvan e nk e le hier voor het voet hie rv oor wijs t j ans se n op de bep e rkinge n in li cht waar ik in het v erv ol g e en ve rgrote n be trouwbaarh eid en validite it van h a ar ond e r d e trap gebruik mo e t men e r d e dan zo e k b epaling e ven bij denken in he t profiel c ulture le vorming moeten opbrengsten volgens leerlinge n l ee rlinge n vak er eerde r v e rworv e n ke nnis re produc eren wat d e in minde re mate a an en dan de opbr en gs te n volg en s l ee rli nge n en w e zige producti eve t a ake i se n b e tre ft he bb e n oud lee rlinge n m et name naa r d e ve rb a nd e n d e ze vaker m e t to e p assi ng d a n me t int e rpre m e t h e t so ort lit e ratuur o nde rwij s d a t lee rlin t a ti e e n eva luatie t e mak en d aarn aast wor ge n ge not e n h e bb e n w as ik z ee r ni e uws d e n v a ke r direc te h a nd e lin gen zoal s mee gi e ri g in ho e v err e klopt h et b eeld van de le ze n v oo rle z e n e n rec it ere n ve r ei st in de do o r c ulture l e v o rme rs gewe kt e weerz in en lees fase gaat er wat meer aa nda cht uit n aar de h et d o or individu el e ontploo ie rs gewe kt e pr e r e ading fa se e nth o u siasm e of in jan sse ns vraagst ell ing in in h e t pr ofie l literair esthetische vo rmin g w elk e opzi c hte n ve r schillen de fe it elij k e l ee r zijn d e vere is t e lee rlingac ti vite it en na u welijk s opbre ngst en bij d e vie r be n a de rin ge n ik wil a nd e rs bij d e pro du c tie ve e i se n moete n de vo oral n aga a n waa r dat su cces of ge br ek l ee rlinge n hi e r w ellic ht wa t meer ze lf info r aa n su cces bij d e l ee rlin gen uit b es t aat matie m a nipule ren he t n ave rt elle n va n li te sc hrijft j a n sse n op p agin a 1 4 6 zij ric ht zich raire inhoud e n k omt minde r aa n bod da arbij v anz elfspr e ke nd de aa nd ac ht op in he t profie l maatschapp elijk e vormin g b e h ee rsb are factor e n di e op da t s u cces van moeten d e l ee rlinge n w a t m ee r pro du c tieve invloe d kunn e n zijn waa rbij ze te ru g k eer t vr agen e n opdrac ht e n ma k e n mind e r vaa k n aar d e vi e r pr ofi e le n in fe it e s t e ld e zij moeten z ij ve rb a nd e n l egge n tu sse n te ks t zi c hze lf voor de taak een s ubj ec ti eve impres ged ee lt e n lite r a ire t ek s te n onderling of tusse n s i e v a n co mplexe e ffecten d ie wel d e k e rn van de ge l ez e n t e ks t e n d e buite n t eks tu e l e we r h e t lite ratuur o nd erw ij s lijke n t e rak en p 1 4 6 kelijkhe i d te m e te n en h ee ft daarbij ge bruik ge maakt in h e t pro fi el indi vidu ele o ntpl ooiin g t e n va n ee n m e thod e di e me n ee rd er ge bruikt s l o tte doe t de doce nt vak e r ee n b er oe p op h ee ft om opbre n gs t e n va n vo rmingsac hti ge eva lu a tieve ac tivit e it en i s ee n elab o re re nd e va kken te mete n h e t l a te n schrij ve n van l eesac tiv it eit b e la ngrijk e r e n is h e t mind er l eerve rsl age n ik ga ni e t in o p de wijze b ela n grijk om de soo rt d e s tromi ng de waa rop zij dit middel h ee ft aa ngepast t en struc ture l e midd ele n e n d e rge lijke van e en b eh oeve van h aa r o nd erzoek maar w il direc t te k s t te id e ntifi ce re n d aa rn aast b e nut de do orgaa n n aa r d e res ult aten doce nt d e p os t r ea ding fase v ak er jansse n h ee ft de ze geformul ee rd in de vo rm waa r j an sse n zic h afvraagt of deze ve rsc hil va n t o ptie nlij s tj es zi e afb ee lding i b o v e n l en c orr es pond e re n m et ee rd er gesi gn al ee rd e a an bij d e c ultur e l e vo rme r s t aat ee n p ositi e v ersc hillen in doe l s t ell inge n e n gerapp ortee r ve a ttitude te n o p z i c ht e va n lit erai re we rke n de l es pr a ktijk s te lt zij vas t d a t d e t aa keisen m et 6 6 pr ocent d e negati eve atti tud e s taa t v an d e c ulturele v orm e r en v an de indiv idu e l e o p de d e rde pl aats m e t 3 3 pro ce nt m en m oe t ontplooi e r go e d t e inte rpre te r e n zijn tegen hi erbij be de nke n dat l eerli n ge n in hun rap deze ac ht e r grond d e nad ru k op lit erair e p ortage zow el po si ti eve a l s n egati eve leere r th eorie e n s truc tuur a na lyse i s ec ht er in d e va rin gen ra pp ortee rde n m aar h e t p e r ce ntage taak e isen va n de literair esthetische v o rm e r l ee rlin ge n d at uitsluit e nd p ositie ve l eer e rva nie t duid elijk e r aa nw e zig dan bij de ande re n ri nge n ra pp o rt ee rd e was ook r elati e f hoog 46 en bij de m aatsc h app elijk e vorm e r s tuit jans proce nt e n he t p erce nt age me t uit sluit e nd sen op ee n tegen s trijdig heid hij la a t l ee rlin n egati eve l eerervaringe n r elati ef laa g io pro gen minder vaa k verb ande n l eg gen tu sse n ce nt tekst e n w e rk e lijkh e id t e rwijl men h et omge b ove n aan bij d e esth e ti sc h e vorme r s t aa t d e ke erd e zou v erwac ht e n da arna as t is kriti sc h n ega ti eve attitude t en o pzicht e van lit e rair e 332 moer 1999 6 werken 55 procent waarv an iets m eer dan literatuur en de relatie tekst lezer komen er de h e lft 3 t procent uits luitend negati e f is de hi e r b e kaaid van af bij het profiel lite rair positieve staat op de tweede plaats 4 1 pro esthetische vorming gaat het om de negatie cent waa rvan 17 proc e nt uitsluitend po sitie ve houding ten opzichte van de analy s e van ve leeruitspraken do et bij de maatschapp elij literatuur die hoog sc oort laag sc oort hi e r als ke oo rni er s taat wederom de positieve attitu leere rvaring de proc e durele en metac ogniti e de bovenaan niet 64 pro c ent uitsluitend v e kennis en vaardigheden op het ge bi e d van po s iti ef 2 6 pro ce nt dire ct gevolgd door de taalge bruik ove r literatuur bij h e t profiel negatieve met 6 2 pro ce nt uitsluitend ne ga maa t s chappelijk e vormin g zijn ge e n uni e k e tief 2 4 pro c ent ook bij de individuele vers chill en gevond e n bij het profiel indivi ontplooi e r staat de positie ve attitud e op de duele ontplooiing rapport e ren alleen op h e t ee rste plaa ts s o pro ce nt waa rva n 38 procent ge bi e d v an de int erpre tatie van lit eratuur uit s luit e nd positief vrij groot dus d e neg a si gnific a nt mee r l ee rlin g en le e re rvari n ge n e n tieve a ttitude s t aa t hie r p a s op d e ge deelde bij d e n egati e ve a ttitud e t e n aa nzi e n v a n vij fd e plaat s m et 26 proc e nt waarvan 1 4 lit e ratuurond e rwij s la ag sc oort d e z e groe p pro ce nt uit sluite nd n ega ti e d e ne gati ev e bij de n eg atieve attitude t en opzi c ht e van h e t a ttitud e i s hier verdron gen door inte rpreta lezen van literair e w e rken ti e van literatuur declarati eve kenni s door bij ee n go ed e b esc houwing van d e ze resul inte rpre t a ti e va n lit e r a tuur met ac o g niti e e n t a t e n mo e t n a tuurlijk betrokk e n word en of door re l a ti e teks t le z e r d ec l a ra tie ve ke nni s en z o j a in welke mat e b e paa ld e l ee r e rvarin bij d e c ulture l e hervormer was d e n egatie v e gen doo r d e do ce nt we n selijk ge ac ht word e n attitude slechts v e rdronge n doo r lit e rair jan sse n do e t dit zorgvuldig in haar co nc lu s i es hist oris ch e achte rgronde n d e claratiev e ke nnis ook gaa t zij uitge breid in op w a t er t ege n tweed e plaa t s m e t 56 pro cent h a ar uitkomsten in gebra c ht kan worden op j a n sse n gaat in ha ar vergelijkin g op zo ek grond v a n repre sentativite it van de b ev raagde n aar lee re r va rin gen waa rop ee n profi elgr oe p popula ti e e n and e re z a ke n na de ze sl age n o m zic h van all e dri e d e and e re profi el gro ep e n d e a rm k a n zij v oorzic htig c on clud eren d at d e o nd e rsc he idt dit zijn bij h e t profi el c ulture profie l en culture le vorming e n individu e l e l e vorming vi e r as p ec te n d e positi eve attitu ontplooiing elk aars s pie ge lb eeld vormen d e t en opzi c hte va n lit e ra ire we rk en ten waar de e n e doc ent eri n slaagt om bij zijn opzic ht e van ve rplicht l e z e n voor d e lij s t en l eerlin ge n pos iti eve houdingen t en opzic hte t e n opzi c hte van h et lit e ratuuronde r wij s e n v a n lit era tuu r e n l i t eratuurond e rw ij s in s ta nd m e t ac o g nitie ve k e nni s e n v aa rdi g h e d e n t e h o ud en e n t e b ev ord ere n s l a a gt d e and e re ov e r l e r e n e n stude r e n d e an a lyse v a n eri n o m hun inzicht te ge v en in de m ee r tabel 6 5 toptien van leerervaringen van de profielgroep culturele vorming chantal cv in perc entages van het aantal leerlingen n 41 dat een of meer leerervaringen in de betref fende catego ri e rappo rt eert categoriee n leerlingen 1 literaire werken positieve attitude 81 2 literair historische achtergronden declaratieve kennis 56 3 literaire werken negatieve att itude 44 4 studievaardigheid metacognitie 39 5 literatuuronderwijs positieve attitude 32 6 niet literaire achtergronden declaratieve kennis 29 7 literaire werken metacogniti e 24 8 analyse van literatuuddeclaratieve kennis 22 9 literaire werken declaratieve kennis 17 taalgebruik over literatuur pro o edurele kennis 17 10 verplicht lezenjnegatieve attitude is 1999 6 moer 333 tabel 6 6 toptien van leerervaringen van de profielgroep literair esthetische vorming hans n 42 categorieen leerlingen 1 literaire werken negatieve attitude 55 2 literaire werken positieve attitude 41 3 literaire werken metacogni ti e 36 4 analyse van literatuur procedurele kennis 33 5 literair historische achtergronden declaratieve kennis 31 6 studievaardigheid metacognitie 26 7 literaire werken declarati eve kennis 24 8 analyse van litentuu ddeclaratieve kennis 2 1 literatuuronderwijs negatieve attitude 21 9 relatie tekst lezer declaratieve kennis 17 10 literair historische achtergronden negatieve attitude 1 4 taalgebruik algemeen metacognitie 1 4 tabel 6 7 toptien van leerervaringen van de profielgroep maatschappelijke vorming anne n 50 categorieen leerlingen 1 literaire werken positieve attitude 64 2 literaire werken negatieve att itude 62 3 literair historische achtergronden declaratieve kenni s 36 4 literaire werken metacogniti e 32 5 taalgebruik over literatuur procedurele kennis 30 6 analyse van literatuur declaratieve kennis 28 7 analyse van literatuur procedurele kennis 26 8 relatie tekst lezer declaratieve kennis 22 9 taalgebruik algemeen metacognitie 20 10 taalgebruik over literatuur metacognitie 18 literatuuronderwijs negatieve a tt itude 18 tabel 6 8 de toptien van leerervaringen van de profi elgroep individuele ontplooiing alex n 50 catego ri ee n leerlingen 1 literaire werken positieve a ttitude 50 2 interpretatie van lite ratuur declaratieve kennis 44 3 interpretatie van literatuur metacognitie 30 4 relatie tekst lezer declaratieve kennis 28 5 l i teraire werken negatieve attitude 26 literaire werken metacognitie 26 6 literaire werken declaratieve kennis 24 7 taalgebruik over literatuur procedurele kennis 22 8 analyse van literatuur procedurele kennis 20 analyse van litentuudmetacognitie 20 interp retatie van literatuur procedurele kennis 20 9 analyse van literatuur declaratieve kennis 18 10 verplicht lezen negatieve a ttitude 12 afbeelding 1 toptien van leerervaringen in verschillende categorieen 334 moer 1999 6 duidigheid van liter a ire teksten en hun t e pons al waren het ni et duidelijk de li teratuur leren daarmee om te gaan in beide gev allen liefh e bber s die respondeerden en al zijn oud ten kos te van datgen e wa a r hun spi e gelbeeld leerlinge n w e l w a t welbespraakter en genuan s te rk in is ce e rd er ook nu pre s e nte e rt jans se n pa s na deze en a ndere kantteke nin gen w ee r haar opbrengsten oud leerlinge n voorzichtig e maar zorguldi ge conclu s ies de e erste tw ee beide me e r tradition e l e r e b e na in he t hoofdstuk over de opbre ngste n bij d e de ringe n sc or e n in enkel e opzichten positi e l ee rlingen had jans se n al gesteld de vraag ve houdin g en studie v a ardighe id e n k e nnis w at pre cies be klijft we lk e kenni s e n va a r e n va ardigh e d e n op he t ge bi e d v a n de n e digh eden e n houding d e le erling mee n eemt d e rlands lite ratuurgeschied enis b et e r d an de van d e lite ratuurl essen kan pa s b ea ntwoo rd twe e m ee r v e rni e uw e nd e benad eringen worde n in h et nasc ho ol se l e v en p 195 in ande r e sc ore s zijn hi e r ni e t naas t of tegenover h e t daarop vol ge nd e hoo fdstuk ne emt z e de ze t e z e tt e n o pbr engste n onde r de lo e p de inhoud e n vo rm gevin g va n h et lit e ratuuronde rwij s lij zes conclusie s k en er toe te d oen p 1 9 7 ve r schill en d e s o o rt en vormin g le id e n t o t v ersc hill e nd e hi ermee sluit jan sse n de ve rslaggevin g va n soorte n l ee rervaringen i s g e bl ek en in h e t h aar ond e rzo e k a f r es te n d e conc lu s i es eve n ond erz oek ond er leerlin gen ho e b es te ndig v oorb ee ldi g al s zij dat p er ho ofd s tuk al ge d a an zijn nu d eze leer opbrengst e n i s d e vol ge nd e he e ft ro ndt zij h e t ge h ee l a f in e nk el e vraag g e zi e n do e l ste llinge n di e d oce nte n co nc lu sie s m et kantte ke ninge n dit zijn e r ze g gen n a te s tre v en z o al s c ultur e l e vormin g zes lite rair es the ti sc h e vorming e nzo v o ort i s de z e t en ee rs te con c ludeert jan ssen dat d e va ria vra ag z ek e r l egiti em m e t de ze do ele n ric hte n ti e te groot is om te kunnen spre ke n v an het lit e r a tuurd ocent en hun pijl en n a me lijk o ok huidi ge lite ra tuur o nd erwij s te n tw ee de mo e t duid elijk op he t n aschoolse l eve n op v erge ge zeg d wo rd e n d a t d e vi e r be nad eringe n di e lijkba re wijz e als onde r de l ee rlinge n o nd e r d e re t orie k o nd ersc he idt in d e praktijk nie t z ocht jansse n onde r o ud l ee rlinge n va n de all e eve n duid elijk t e ond e rsc he iden zijn d e vie r prototy pisc h e do cente n w a t hun l ee r duide lijkh eid is r e lati ef mind er aa n we zi g bij e r va rin gen z ijn e n welke v e rsc hill en p er te k s t geri c ht e be n a derin g va n de lit erair es pro totyp e de z e ve rto n e n the ti sch e vormin g e n bij d e cont ex tgeric ht e g een t o pti en maar t o pvij flij s tj es d ez e kee r b e n a d ering v a n de m aatsc h a pp elijke v or zi e afb eeldi n g 2 d e ve rd ee ldhe id is gro t e r ming t e n d e rde profil eren de vier b e n ad e d e z e k ee r w e ini g ca t egorieen sc or e n bov e n rin ge n zic h ni e t all e ev e n sterk op z owe l h e t d e so proce nt bij d e g edragsco mp o ne nt va lt ni ve au van d e le erstofinhoud h et wa t al s op d e ee nzijdi gh e id op o ud l ee rlinge n z egge n he t nivea u va n d e dida ctie k he t h oe dit voo ral dec l a r a ti e v e k e nni s en ee n d ec larati ev e geldt v oo r zow el d e ge rapport ee rde praktijk ho udin g in h e t genote n lite ra tuuro nd erwij s t e al s v oor de geob se rvee rd e pr a ktijk ma ar in h e bb e n op gedaa n d e t opvij flij s tj es zijn ook ve rsc hill e nd e mat e d e aut eursgeri c ht e b e na eentonig e r geworde n ov eral d e a ttitud e t e n deri n g profil ee rt zi c h o ve ral min o f meer opzi cht e van li t er a ire we rke n h e tzij pos itie f e v e n s t e rk d e t e k s tge ri chte h e t mins t e e n d e h etzij negatief o p d e eerste pl aats l ez ers geric hte is duid e lijke r in de p raktijk dan ik wil nie t wee r s tilstaan bij d e ve r schillen in de r etori e k aanwezi g op zow el l ee r s tofin tu sse n d e gro ep e n m aar doo rgaan na ar de houde lijk al s vakdid actisc h niv eau zi e afbe el con clus ies in vergelijkin g me t de leerlin gen din g 3 d e vol gend e drie c onc lu sies hebb e n lijkt nu het so ort vormin g e r mind e r toe te b etre kkin g op d e opbren gste n h e t i s aardig doen oordele n e n l eeropbr e ng s te n v an oud om te le z e n d at i ed er e be na de ring in b e p a alde le e rlingen verv a ge n verkl arin gen hie rvoor opzicht en sup erie ur e n andere opzi c hten infe zoe kt janssen in bij v oorb e eld d e b e p e rkt e rie ur genoemd mag word e n e n da t d eze populati egroott e d e onb e trouwbaarh eid v a n opzicht e n per b e nade ri n g we er and ers zijn he t ge heu gen en de we ll i c ht sel ectiev e res attitudevormin g in het algem een lijkt onaf 1999 6 moer 335 tabel 7 8 topvijf van leererv aringen van de p ro fielpoep culturele vorming chantal cv in percentages v an het aantal oud leerlingen n 28 dat een of meer leerervaringen in de betreffende categorie rapportee rt categorieen respondente n 1 literaire werken positieve a tt itude 54 2 literaire werken negatieve attitude 46 3 niet literaire achtergronden declaiatieve kennis 43 4 literaire werken declaratieve kennis 29 literatuuronderwijs positieve att itude 29 5 literair historische achtergronden declaratieve kennis 25 tabel 7 9 topvijf van leerervaringen van de profielgroep literair esthetische vorming hans n 28 categori een respondenten 1 literaire werken positieve attitude 43 2 literaire werken negatieve attitude 39 3 niet literaire achtergronden dectaratieve kenni s 36 4 literair historische achtergronden declaratieve kennis 32 5 relatie tekst lezer declaratieve kennis 25 taalgebruik algemeen procedurele kennis 25 literatuuronderwijs positieve attitude 25 tabel 7 10 de topvijf v an leere rv aringen van de profielgroep maatschappelij ke vorming anne n 27 categorieen respondente n 1 literaire werken negatieve attitud e 52 2 relatie tekst lezer declaratieve kennis 33 3 niet literaire achtergronden declaratieve kenni s 26 4 literaire werken positieve attitud e 22 literatuuronderwijs negatieve attitude 22 5 literair historische achtergronden declaratieve kenni s 19 analyse van l iteratuur negatieve attitude 19 literatuuronderwijs positieve attitude 19 tabel 7 11 de to p v ij f van leerervaringen van d e profiel gro ep in divi duele ontplooii ng a lex n 1 9 categorieen respondente n 1 literaire werken positieve attitude 47 2 literaire werken negatieve att itud e 37 3 relatie tekst lezer declaratieve kenni s 32 4 niet literaire achtergronden declaratieve kennis 26 5 interpretatie van literatuur declaratieve kennis 21 literatuuronderwijs negatieve attitude 21 afbeelding 2 topvijf van oudleerlingen 336 moer 1999 6 schema 8 1 sporen van de vier typen benaderingen binnen het literatuuronderwijs nederl an ds ten aanzien van leerstofinhoudelijke en of didactische aspecten en op het niveau van de door docenten gerapporteerde en of de door de onderzoeker geobse rv eerde onderwijspraktijk gerapporteerd geobserveer d auteursgericht gericht auteursgericht leerstofin hou d contextgericht l ezersgericht lezersgericht auteursgericht au teursgericht d idactiek contextgericht l eze rsgericht lezersgeri cht afbeelding 3 sporen van de vier typen benaderingen binnen literatuuronderwijs hinke lijk te zijn m a ar d e richting va n de bijdrage lever e n aan de disc ussi e ove r d e attitud e ni et al s ee r ste kan j a nsse n d e kriti e k ve rbe t eri n g v a n h e t lite ratuur o nde rwij s ne de r op d e tradition e lere b e naderin ge n wee rspre lands en o md at ik v e rwa cht da t niet i e d e reen ken als zoude n de z e ee rd e r le id e n to t ee n die aa n deze di sc u ss i e wil deeln e me n k e nni s af keer van l i te ra tuur bij le e rlin ge n bo ve n zal kunne n ne me n va n de voll e dig inhoud v a n dien s telt zij hier dat w e lk e a anpa k do ce nt e n d e di sse rtati e van j an sse n di scu ss i e vrage n ook voor s t aa n zij e ri n lijk e n t e s lage n hun zijn er te ov er w a nn eer w e wat m ee r belangrijks te do e l s tellinge n te v e rwe ze nlij erva ri n g he bb e n opg ed aan me t de e indt e r ke n sl ec hts de mate waari n versc hilt al s m e n en d e l e erga n gen van d e twee de fa se vijfde c onclusi e pr esent ee rt janss en de vari atie zu lle n we ons bijvoorbe eld e e n s de vraa g in o orde l e n en l e erervari ngen van oud l eer m oe ten stelle n of de invo ering e rva n e e n ling e n e n de a fwe zigh e id va n een duid elijke ge dwo ng e n p a ra digmawisse lin g me t zich m ee sam e nhang me t e en bepaalde ben a de ri ng gebrac ht heeft ik heb teve r g eefs geprob e erd t e n s lotte v olg t jan ss en s bijdrag e a a n d e d a ar nu a l e nk e le voorzichtige antwoorden op the orievormi ng die mij belan g rijk lijkt o m te gev e n maa r s tuitt e ste e ds wee r op zoals dat zij bepaald e bijna ka ri katur en wat c or ri jansse n dat no e mt verschil tu ss en re to ri ek e n ge ert praktijk van de praktijk valt nog zo weinig t e ze gge n ik heb hierboven vrij uitg e breid we ergege wordt vervolgd dus ve n wat het onderzoek van tinja jan s sen beh e l s de en wat ha a r re s ulta t en wa re n omdat ik van hart e d e hoop onders chrijf di e zij in het begin van haar studie uitspr ee kt name lijk dat d e uitko m s te n van haar ond e rzo e k een 1999 6 moer 337