Nederlands in het MBO: wie weet wat er gebeurt?

jan sturm de respondenten onder andere te behoren leeftij d geslacht geboorteland nederlands in het mbo in datzelfde onderzoek werden de responden wie weet wat ergebe urt ten echter ook achttien profielschetsen van sollicitanten voorgelegd met het verzoek die te ordenen op aantrekkelijkheid voor het bedrijf daaruit kan het volgende lijstje kenmerken in volgorde van aantrekkelijkheid afgeleid wor he t sc ho o lvak nederlands in het mbo ve rnieuwt den zich het wo rdt beroepsge richter dit artikel ge eft leeftijd 27 m eer inzicht in het ve rloop van pr ocesse n di e plaats geslacht 23 vinde n bij h et o ndernem e n van zo n ve rnieu gezondheid ro wingspog ing na ee n historische sc hets ove r o ntwik afkomst to k elinge n die het vak b eroep sge richter maakt en opleiding 7 sch e tst jan sturm aan de hand van een onderzo ek reistijd 5 uit 1 987 dat gericht is op de prakt ij k e n re toriek taalbeheersing 5 van een docent in een ve rnieuwingssituatie op een gezinssituatie 4 mdgo een a antal fa ce tten van een klein deel van huidige positie 3 d e klassepraktijk van ee n doce nt ne de rlands die zijn beschikbaarheid 2 vak pro b ee rt t e verni e uwen die v erni e uwing blijkt werkgeverslasten 2 h et resultaat te zijn van ee n ingewikkeld geh eel van werkervaring r dee l processe n van gelderen vat de resultaten als volgt samen vraag ze de bedrijfsdirecteuren en hoofden werkgevers zoeken gezonde hollandse personeelszaken js naar hun voorkeuren en ze jonge man zegge n dat leeftijd ges lacht en geboorteland van on dergeschikt belang zijn leg ze achttien profielen in het katern economie van de volkskrant van van werkzoeke nden voor en z e selecteren voorname 6 november 1993 gaat ron van gelderen aan lijk op le eftijd geslacht en geboorteland de hand van de uitkomsten van een aantal on derzoeken in op de verstoorde relatie tussen dat van gelderen zich geschokt voelt door de werkzoekend en en werkgevers de lead van uitkomsten van dit onderzoek is begrijpelijk deze bijdrage vat zijn bevindingen als volgt sa immers werkgevers selecteren voor meer dan m en 70 procent op eigenschappen waarop werk zoekenden geen enkele invloed kunnen uitoe effect en kwaliteit van de personeelswerving in ne fenen dat is pijnlijk maar voor onderwijsge derland zijn doorgaans bedroevend tot die tamelijk venden lijkt me iets anders minstens even pijn schokkende conclusie komt een wetenschappelijk on lijk de opleiding en de taalbeheersing spelen derzoek naar woorden en daden van enkele honder samen maar voor twaalf procent een rol do den personeelsfunctionarissen hun irrationele keu centen nederlands vooral die in het mbo zes dragen bij aan de kloof tussen werkgevers en krabben zich wellicht vertwijfeld achter het werkzoekenden oor taalbeheersing maar vijf procent waar doe je het allemaal voor van gelderen verwijst onder andere naar een onderzoek waarin aan 30o bedrijfsdirecteuren natuurlijk ligt er een aantal relativeringen en hoofden personeelszaken gevraagd werd voor de hand om er een paar te noemen al welk e kenmerken van so llicitanten ze belang lereerst gaat het in het aangehaalde onderzoek rijk respectievelijk onbelangrijk vonden tot om vacatures met relatief geringe opleidings d e onbelangrijke kenmerken bleken volgens eisen dan li gt het voor de hand dat de oplei 1993 5 6 moer 174 ding geen belangrijke rol speelt daarnaast dingen van hoger en lager orde ontbreekt in het kranteartikel voldoende con text om de cijfers naar waarde te schatten in wie op zoek gaat naar algemene doelen van ieder geval ging het in het onderzoek om een onderwijs vindt al gauw een variant op de vol ro ll enspel er is weinig bekend over hoe het gende uitspraak gedrag in een ro ll enspel zich verhoudt tot werkelijk gedrag onderwijs draagt bij aan toch blijf je ik althan s met een wat on de persoonlijke ontplooiing van de leerlingen gemakkelijk gevo el zitten ondanks alle relati de voorbereiding op hun studie en beroep vering de laatste jaren is de druk op docenten de voorbereiding op hun deelname aan de nederlands om het onderwijs nederlands maatschappij meer te richten op de eisen van het toekomsti ge b e roep behoorlijk groot geworden tegelij in verschillende tijden krijgen deze drie doe kertijd wordt steeds duidelijker dat we bijzon len een wisselend gewicht in de jaren zeventig der weinig weten over de rol van schrijven in was er relatief veel aandacht voor de persoon bedrijven e n organisaties het schaarse onder lijke ontplooiing en voorbereiding op de deel zoek dat ik ken laat zien dat schrijven in be name aan de maatschappij in de jaren tachtig drijven en orga nisaties vaak gezamenlijk krijgt de voorbereiding op studie en beroep schrijven is heel illustratief in deze is de case meer accent dan voorheen study van cross i99o die in een boeiende het gewicht wisselt ook per schooltype in analyse laat zien hoe een begeleidende brief bij het algemeen voortgezet onderwijs ligt het een jaa rverslag van een am erikaans verzeke bijvoorbeeld minder voor de hand veel tijd en ringsbedrijf ontstaat dat daarbij meer te pas aandacht te besteden aan de voorbereiding op komt dan s tof vinden formuleren en eliteren studie en beroep het beroepsonderwijs dat kan ieder zich zonder onderzoek ook wel veel uitgesprokener als taak heeft voor te be voorste llen veel moeilijker lijkt het je een ade reiden op het beroep zal daarop eerder een quate voorstelling te maken van de ingewik zwaar accent leggen kelde so ciale context waarin zo n tekst onstaat schrijven in bedrijven en organisaties lijkt op ook het onderwijs nederlands moet natuur e en s meer te maken te hebben met sociale lijk zijn e igen bijdrage leveren aan de drie vaardigheden dan met taalvaardigheden in de doelen van de algemene doelstell ing wie de traditionele zin recente geschiedenis van het vak kent en over zicht heeft over de verschill ende opvattingen ook al weten we weinig over wat schrijven in over het vak die kenmerkend zijn voor de on bedrijven en organisaties inhoudt het weer derscheiden school typen kan zich niet aan de houdt docenten nederlands er niet van te rea indruk onttrekk e n dat de bijdrage aan de indi geren op de druk om het vak beroepsgerichter viduele ontplooiing het vak niet veel proble te maken in deze bijdrage wil ik de lezer wat men oplevert met vakonderdelen als litera meer inzicht geven in het verloop van de pro tuur lezen creatief schrijven en drama lijkt het cessen die in gang gezet word en als zo n ver daartoe dan ook zeer geeigend nieuwingspoging het be ro epsgerichter ma ook de voorbereiding op de deelname aan ken van het schoolvak nederlands onderno de maatschappij hoeft kennelijk niet zo pro men wordt ik maak daarbij gebruik van de re blematisch te zijn wie meer mensen mondig sultaten van een onderzoek dat een aantal ja wil maken komt als vanzelf uit bij gespreks ren geleden is uitg evoerd aarts geerlings voering discussieren debatteren en zakelijk van goch 1 98 7 om die resultaten beter te schrijven kunnen plaatsen geef ik eerst een historische schets van ontwikkelingen die gericht waren de bijdrage van het vak aan de voorbereiding op het beroepsgerichter maken van het op studie en beroep is vanoudsher echter als schoolvak nederlands problematischer ervaren zeker in het alge meen voortgezet onderwijs zo stelt leest de schrijver van een van de eerste vakdidactisch e 1993 5 6 mo er 175 handboekjes voor voortgezet moedertaalon in leests vakdidactisch handboekje neemt de derwijs in nederland in 1935 de vraag hoe brief in het stelonderwijs een door anderen zal men de jonge mensen er toe brengen hun overigens fel gekritiseerde centrale plaats in moedertaal schriftelijk goed te gebruiken hij dan gaat het echter niet om de zakelijke brief vraagt zich dat af omdat de klachten van uit het bovenstaande citaat maar om de praat hoogleraren patroons redacteuren en van wie brief dat is een tekstsoort die de leerlingen in ook maar in de gelegenheid zijn die resultaten de lagere klassen gebruiken als opstapje naar van het taalonderwijs te beoordelen eer toe het opstel en als dat opstel eenmaal in de ho dan afnemen een constatering die aan actua gere klassen aan de orde komt is er ook in liteit nog weinig ingeboet lijkt te hebben leests stelonderwijs nauwelijks plaats meer nauwelijks drie jaar terug werd ze althans in voor zakelijke brieven verslagen advertenties bijna gelijke bewoordingen genoemd als be en telegrammen langrijke reden om een nieuw eindexamen programma nederlands voor mavo ha vo en min of meer impli ciet geeft leest zelf een mo vwo te ontwikkelen gelijke verklaring voor dit kennelijke verschil tussen wat hij vindt dat zou moeten het om zijn vraag te beantwoorden onderscheidt practische en wat hij doet het opstel hij leest twee opvattingen over stelonderwijs de wijst in het citaat immers op de strijd tussen ene benoemt hij als de objectivisti sch sociale de dingen van hoger en lager orde en in die de ander als de subjectivistische hij schrijft strijd winnen uiteindelijk ook bij hem als neerlandicus de dingen van hoger orde de a cht men werkelijk ongedwongen uitstorting van dingen die wel morele artistieke of humanitai het gemoed om een of andere reden noodzakelijk re waarde hebben voor de vorming van de best laat ze dan dagboek houden of corresponderen jeugd tot die dingen v an hoger orde behoort met zielsverwanten kwaad kan dat allicht niet het opstel niet de brief het verslag de adve rten maar aan hetgeen ze zo leren hebben ze later in de tie en het telegram de geschiedenis lijkt leesli strijd om het b estaan in het verke er met onbeken gelijk te bewijzen het opstel neemt nog steeds den superieuren of autoriteiten al bitter weinig in de een belangrijke plaats in in het eindexamen maatschapp ij zullen ze heel wat anders nodig heb ben trouwens de staat en de ouders verwachten wie de latere handboeken voor voortgezet ook iets heel anders zij eisen dat onze abiturienten onderwijs in de moedertaal kent weet dat in staat zullen zijn een beleefde duidelij k gestelde leests pleidooi voor wat we nu be ro epsvoor brief te schrijven een goed leesbaar ordelijk en juist bereiding in het moedertaalonderwijs noe verslag op te s tellen hun belang hun overtuiging in men vaak met enthousiasme is herhaald niet een klemmend betoog ook schriftelijk jk te verdedigen zelden worden dan nog klemmender argu een advertentie een telegram te redigeren en te be menten dan bij leest aangevoerd maar de antwoorden kortom van hun taal een behoorlijk praktische uitwerking blijft ook daar in weinig en doeltreffend gebruik te maken in de verschillende specifieke aanwijzingen steken daar heeft zelfs gevallen die het leven hun te behandelen zal geven de snell e ontwikkeling van het taalbeheer ddt moeten wij ze leren en s tellen wij ons een singsonderzoek na 1 9 7o kennelijk weinig aan ander desnoods hoger doel waarvoor wij het lagere kunnen veranderen practische verwaarlozen dan worden wij ontrouw aan onze plicht en onze la s tgevers zullen op goede er ligt nog een andere verklaring voor de gronden verklaren dat zij met hetgeen wij praeste hand voor dat merkwaardige verschil tussen ren bekocht zijn wat zou moeten en wat kennelijk gebeurt al moge nu het aanleren van de schrconventies niet als een concurrerende verklaring maar uit verschillende kringen der samenleving voor de naast de bovenstaande die verklaring komt vorming der jeugd geen morele artistieke ojhumani meteen boven tafel als je je het volgende af taire waarde hebben ze te kennen is even noodza vraagt kelijk als vertrouwdheid met velerlei andere conven ties met omgangsvormen vergaderingsgewoonten en hoe kan een docent nederlands eigenlijk te de rgelijke weten komen wat het beroep in de nabij e 1993 56 moer 176 en verre toekomst aan specifieke taalvaardig nut en dus ontwikkelden ze een andere stel heden vraagt van zijn huidige leerlingen opdracht en daarbij passend ander stelonder wijs bij die ontwikke li ng konden de betrok die vraag is belangrijk want pas als een docent ken neerlandici in ruime mate steunen op hun dat weet kan hij wellicht daaruit afleiden hoe eigen e rvaringen als student nederlands wat hij in zijn taalonderwijs respectievelijk stelon hadden ze allemaal moeten schrijven tijdens derwijs daarmee rekening kan houden hun studie en hoe hadden ze dat aangepakt waarschijnlijk kunnen weinig docenten ne en welke aanpak had het meeste succes dat derlands door eigen ervaringen over kennis steunen op ervaring leverde des te meer op als van die beroepseisen beschikken de meesten ze kozen voor een vakgebonden meestal let zijn na hun opleiding meteen gaan lesgeven terkundig onderwerp voor de documentatie docenten die wel een poosje buiten het on map en de daarop gebaseerde stelopdracht derwijs gewerkt hebben zijn in het voordeel dan hoefde de strijd met de dingen van hoger maar een garantie voor succes biedt dat niet orde nauwelijks gevoerd te worden waarover die ervaring dekt immers maar een uiterst je vakinhoudelijk ook van mening kunt ver klein deel van het beroepenveld schill en niet over het feit dat literatuur tot de dingen van hoger orde hoort die krijgen in als er elders al systematische kennis van de de letterkundige documentatiemap in ruime specifieke taalvaardigheden die beroepen eisen mate aandacht van beoefenaren aanwezig is hebben neerlan dici daar kennelijk weinig toegang toe in de de huidige discussies rond de vernieuwing vakdidactische handboeken en handleidingen van de eindexamenprogramma s nederlands vind je er geen verwijzingen naar de do voor xnvo vwo laten zien dat gericht centen nederlands maar ook de vakdidactici schrijven na meer dan twintig jaar nog spring die uit diep gevoelde overtuiging in leests levend is maar er blijkt ook uit dat er maar woorden niet ontrouw aan onze plicht en heel weinig docenten nederlands aandacht onze lastgevers willen zijn blijft dus niet veel aan gericht schrijve n besteden voor de gerin anders over dan te vertrouwen op het gezond ge verspreiding kun je verschi ll ende verklarin verstand als ze iets willen doen aan beroeps gen geven die zijn nu niet aan de orde wel voorbereiding in hun moedertaalonderwijs aan de orde is het simpele feit dat een voor de de vraag rijst wel of een gezond verstandana hand liggende manier van voorbereiding op de lyse een voldoende stevige basis daarvoor le studie bijna niet door docenten nederlands ge vert maar de vraag rijst vooral of er dan vol praktizeerd wordt dan kun je natuurlijk niet doende basis is om de strijd met de dingen van verwachten dat er voor andere manieren van hoger orde met succes aan te gaan voorbereiding op de studie wel veel belangstel ling is laat staan dat je kunt verwachten dat er dat die strijd niet eenvoudig is laat de geschie veel aandacht is voor de voorbereiding op het denis van de stelopdracht b2 of gericht beroep vanuit die constatering is het begrijpe schrijven xnvo vwo zien je kunt de ont lijk dat de bijdrage van het schoolvak neder wikkeling van gericht schrijven van verschil lands aan de voorbereiding op het beroep lende kanten bekijken als een vernieuwing sinds leests pleidooi nauwelijks van de g ro nd van het eindexamen als een didactische ver is gekomen nieuwing maar in ieder geval ook als een po ging het stelonderwijs dienstbaar te maken aan het bovenstaande gaat hoofdzakelijk over de de voorbereiding op de wetenschappelijke bijdrage aan de voorbereiding op studie en be studie de initiatiefnemers gingen er rond roep van het moedertaalonderwijs respectieve 1 96o immers vanuit dat het goed was hun lijk het stelonderwijs in het algemeen voortge leerlingen voor te bereiden op het schrijven zet onderwijs nvo maar hoe zit het eigenlijk van de academische scripties die ze tijdens in het middelbaar en hoger beroepsonderwijs hun toekomstige studie zouden moeten je zou in ieder geval kunnen verwachten dat schrijven het leren schrijven van een opstel daar de noodzaak om het taalonderwijs dienst vonden ze als voorbereiding daarop van weinig baar te maken aan de voorbereiding op de toe 1993 s 6 moer 1 77 komstige studie maar vooral op het toekom niet als we tenminste afzien van de rnso tijd stige beroep dringender gevoeld wordt dan in schriftartikelen zijn uiterst schaars uitgebreide het algemeen voortgezet onderwijs in het be docentenhandleidingen bij methodes die spe roepsonderwijs is immers de band tussen het cifiek voor het mbo of hbo bedoeld zijn ken onderwijs en het beroep waartoe dat onder nen we niet tot voor kort waren er zelfs nau wijs toegang geeft veel intensiever dat geldt welijks methoden nederlands die speciaal zeker sinds de instelling van de b oos s voor het mbo of hbo geschreven waren veel de verdere uitvoering van plannen als die docenten nederlands in het mbo gebuiken me van de commissies wagner en rauwenhoffzal thodes die voor het avo bedoeld zijn of zijn daar die band nog verstevigen het beroep in het mee in ieder geval begonnen als we dus iets te bijzonder de beroepen waa rvoor in het mbo weten willen komen over de plaats van het opgeleid wordt zijn dan ook voor de docenten schoolvak nederlands in het be roepsonderwijs in het beroepsonderwijs veel concreter aan te zullen we andere bronnen moeten raadplegen wijzen in de slo informatie s l o instituut voor leerplanontwikkeling over de indigo in de tndico reeks heeft de slo in 1984 reeks t ivnico informatie invoering dienst opleidingswerkplannen en allerlei andere verlenings en gezondheidszorgonderwijs leerplandocumenten voor het middelbaar kom je bijvoorbeeld al snel beroepen tegen als dienstverlenings en gezondheidszorgonder wijs ntnco gepubliceerd voor elk van de tien activiteitenbegeleider opleidingen ieder met meer dan een studie dokters assistent richting bestaat er een opleidingswerkplan club en buurthuisleider een analyse van die plannen zou op leer sociale dienstverlener planniveau wat meer helderheid kunnen ge filiaalleider in een kledingzaak ven over de rol van het schoolvak nederlands mode adviseur in het mbo of het mdgo al kom je zo alleen nog maar iets te weten over het zogenaamde dat betekent tegelijkertijd dat die beroepen formele curriculum het geschreven document in principe voor docenten nederlands in waarover groepen betrokkenen onderhandeld het mbo ook veel beter kenbaar zijn dan het hebben en waarvan ze de inhoud hebben vast vage want ongespecificeerde beroep waa rv oor gesteld als geldige leerstof voor bepaalde leer docenten nederlands in het nvo hun leerlin lingen maar bij goed tussen de regels lezen gen moeten voorbereiden in ieder geval heb kom je wellicht ook iets te weten over het ben n vo docenten niet de beschikking over daarachter liggende ideale curriculum met die een groeiend aantal relevante beroepsprofielen term duiden we op datgene wat denkers over daarop gebaseerde beroepsopleidingsprofielen het onderwijs vakdidactici bijvoorbeeld en daaruit voortvloeiende eindtermen die goed achten als leerstof voor bepaalde leerlin kenbaarheid van het beroep zal nog verder gen over ideale leerplannen is nog niet on kunnen toenemen als plannen om het derhandeld door de betrokkenen vaak zijn ze beroepsonderwijs te dualiseren verwezenlijkt ook niet uitgeprobeerd in de praktijk je vindt worden daar staat tegenover dat we over het ze in handboeken en artikelen bijvoorbeeld of algemeen weinig weten over nederlands in in de hoofden van de denkers daarom zou het het beroepsonderwijs voorzover we kunnen natuurlijk interessant zijn als je de kennis over overzien zijn er weinig gegevens uit empi het formele en ideale curriculum zou kunnen risch onderzoek beschikbaar in ieder geval is aanvullen met gegevens over de uitvoering van op grond daarvan de veronderstelling niet leerplannen gegevens over wat docenten vin hard te maken dat het beroepsonderwij s erin den van die plannen over wat er op basis van ge s laagd is het taalonderwijs dienstbaarder te die plannen gebeurt in de klas en wat leerlin maken aan de voorbereiding op het beroep er gen daardoor ervaren je zou een antwoord bestaat ook weinig vakdidactische li teratuur moeten zien te vinden op de volgende vragen die exp liciet ingaat op de ro l van het vak ne derlands in het middelbaar en hoger beroep wat vinden docenten nederlands in het sonderwijs een vakdidactisch handboek is er mdgo zelf van hun eigen uitvoering van het curriculum 1993 56 moer 178 wat gebeurt er waarneembaar in hun klas als stige beroep ik zal proberen een paar van de het curriculum in uitvoering is belangrijkste facetten van dat concrete beeld wat ervaren hun leerlingen dan volgens eigen weer te geven zeggen op leerplanniveau kan de vakinhoudelijke als je antwoord krijgt op deze drie vragen vernieuwingspoging beschreven worden als kom je iets te weten over praktijken van taal een doordachte innovatiepoging met ongeveer onderwijs in het tinco dan wel het beroeps de volgende inhoud onderwijs ook in het kader van de voorberei ding op het beroep het curriculum nederlands moet meer geinte greerd worden schrijfvaardigheid tussen denken en het curriculum nederlands moet over de vak do e n een aanzet grenzen kijken het curriculum nederlands en meer in het bij enkele jaren geleden is zo n s oort onderzoek zonder het deelcurriculum schrijfvaardigheid uitgevoerd drie doctoraal studenten neder moet in feite gemotiveerd worden door en af lands truus aerts mariet van goch zelf do gestemd worden op de eisen van het beroeps cent nederlands op een school voor mdgo ve ld en huub geerlings observeerden en regi streerden op audioband en in veldnotities twee zoals blijkt uit inte rv iews en andere verzamel reeksen lessen nederlands op een school voor de data is de betrokken docent iemand die zich minco in het ene geval ging het om 2 3 lesuren met enthousiasme voor de vernieuwing heeft in de opleiding kostuumnaaien kn in het ingezet hij heeft een adequate opleiding andere om 3 2 lesuren in de opleiding sociale gehad als docent weet hij zijn vernieu arbeid sn van a ll e geregistreerde lessen wings bronnen te vinden hij kan zijn opvat maakten ze gedetailleerde schriftelijke versla tingen over goed onderwijs nederlands op gen grote delen daa rvan bestaan uit letterlijke het mbo consistent verwoorden hij schrijft protocollen daarnaast voerden ze enkele dan ook een concept art ikel over nederlands langdurige interviews met de twee docenten op het mgdo hij voert een nieuwe methode die eveneens op audioband geregistreerd wer in waarmee hij denkt te kunnen bijdragen aan den en daarna geprotocolleerd ze vulden hun de inhoud en vormgeving van de vakinhoude dataverzameling aan met verschillende docu lijke vernieuwing in de klas die hij voorstaat menten waaronder het nieuwe deelschool werkplan nederlands sa dat toen op de on in de geobserveerde lessen nederlands die derzoekss chool ingevoerd werd en een con g ro tendeels aan de hand van de nieuw inge cept artikel dat een van de betrokken docen voerde methode overen weer worden gegeven ten over het vak nederlands op het mdgo ge blijkt de praktijk er vakinhoudelijk niet veel schreven had natuurlijk namen ze het school anders uit te zien dan de gebruikelijke het bo ek feteris lewis 1 98 2 dat in dat jaar in de lijkt vrijwel zeker dat de leerlingen niet veel opleiding sa ingevoerd werd in hun verzame van de vernieuwing merken ze maken dezelf ling op en ze verzamelden uit tijdschriften en de oefeningen met voegwoorden en voeg boeken vakdidactische teksten uit de periode woordelijke bijwoorden die ze al eerder op an 1 9 20 198 5 waarin opvattingen over stelon dere scholen gemaakt hebben ook de obser derwijs ve rwoord werden vatoren zien in een lange reeks lessen niets an ders dan wat ze deelvaardigheidsonderwijs uit het onderzoek rijst een concreet beeld op zouden wi ll en noemen een van de meest tra van een klein deel van de klassepraktijk van ditionele vormen van onderwijs wordt zicht een docent die probeert zijn moedertaalon baar het maken van oefeningen derwijs en meer in het bijzonder zijn stelon derwijs zo te veranderen ofwel te vernieuwen in zijn analyse van de schrijfvaardigheid maakt dat het een bijdrage kan leveren aan de voor de betrokken docent onderscheid tussen bereiding van zijn leerlingen op hun toekom 1993 56 moer 179 preliminaire vaardigheden om zijn overheersende zorg voor de voort denkvaardigheden gang van de les in termen van leerlingen die formuleervaardigheden bezig zijn met oefeningen beter te begrijpen hebben de onderzoekers die afgezet tegen an door zijn ervaringen met zijn leerlingen con dere zorgen die de docent heeft aansluitend stateert hij dat ze in a ll e drie de vaardigheden bij ander nijmeegs onderzoek herkennen ze ernstig te kort schieten daaraan verbindt hij bij hem de volgende zorgen of aansluitend bij de conclusie dat ze in a lle drie de vaardigheden de amerikaanse terminologie concerns apart onderwezen moeten worden en wel in de gegeven volgorde een vakinhoudelijke zorg de docent heeft duidelijke vakinhoudelijke een van de belangrijkste preli minaire vaardig opvattingen die hij in de praktijk van zijn on heden is de vaardigheid in het leggen van logi derwijs graag gestalte zou geven dat geldt sche verbanden dat gebeurt grotendeels met vooral voor zijn opvattingen over taal en den verbindingswoorden en verbindingswoord ken over communicatie over de dienstbaar groepen will en leerlingen die preliminaire heid van het onderwijs nederlands en over de vaardigheid leren beheersen dan zu ll en ze aard van schrijfvaardigheid op het leerplanni volgens de docent eerst die woorden moeten veau geeft de docent veel aandacht aan zijn kennen en kunnen toepassen een eerste stap vakinhoudelijke zorg in de praktijk komen we op weg naar dat kennen en toepassen is het sporen van die vakinhoudelijke zorg vooral te herkennen van die woorden die stap wordt in gen als hij tegenover de leerli ngen probeert te ee n l esse nree ks ve rbanden en verbindi ngs legitimeren waarom het maken van de oefe woorden gezet ningen uit over en weer zo belangrijk is ook de docent stelt het onderwerp verbanden blijkt die zorg als de docent plotse li ng extra en verbindingswoorden hoofdzakelijk via het oefeningen aanbiedt daaruit blijkt dat hij laten maken van oefeningen aan de orde soms kennelijk hecht aan de inhouden van taalver geeft hij voornamelijk procedurele ui tl eg vrij zorging die historisch gezien nauw verbon wel nooit geeft hij vakinhoudelijke uitleg zijn den zijn met de opvattingen over taal en den ui tleg is altijd kort zowel in instructie in be ken zoals hij die verwoordt geleidings als in beoordelingssituaties of hij uitleg geeft lijkt afhankelijk te zijn van zijn de pedagogische zorg perspectief op de onderwijsleersituatie door de docent heeft duidelijke opvattingen over zijn erv aring met leren van zijn leerli ngen is de zijn leerli ngen zowel in positieve als in nega docent van mening dat ze het beste leren door tieve zin daaraan verbindt hij heldere stand te doen zijn eerste zorg in de lessenserie richt punten over wat zijn leerlingen kennen kun zich er dan ook op dat de leerlingen bezig zijn nen en zijn wat ze zouden moeten kennen met de oefeningen de korte klassikale instruc kunnen en zijn en vooral over hoe hij ze aan ties gebruikt hij hoofdzakelijk om dat te berei moet pakken vooral in zijn interactie met de ken hij probeert daarmee de nodige rust te leerlingen die onder andere gebaseerd is op scheppen en de leerlingen te activeren ook als een tamelijk subtiele afwisseling van ironie de leerli ngen aan het werk zijn richt zijn zorg sarc asme en cynisme blijkt zijn pedagogische zich er in eerste instantie op dat ze aan het zorg ook zijn ver doorgevoerde keuze voor werk blijven stimuleren controleren active leren door doen en de consequenties daarvan ren pas als dat het geval is neemt hij ruimte komen g ro tendeels voort uit zijn pedagogi voor het geven van individueel gerichte uit sche zorg leg ook het klassikaal nakijken houdt hij zo kort mogelijk hij probeert het werken aan de 3 de institutionele zorg oefeningen zo snel mogelijk te hervatten de de docent is er zich van bewust dat hij als do zorg om bezig te zijn met oefeningen over cent mede verantwoordelijk is dat zijn school heerst zo dat hij tijdens de les eerder geformu als sociale institutie met een specifiek doel leerde vakinhoudelijke eisen laat va ll en en in kan blijven voortbestaan zoals ze is en dat hij gewikkelde onderwerpen doorschuift naar de als gevolg daarvan de leerli ngen moet onder toekomst 1993 5 6 moer i 8 0 werpen aan allerlei institutionele beperkingen kan een bijdrage daartoe leveren in die zin is ook is hij er zich van bewust dat die onder ze nog steeds actueel werping uiteindelijk mogelijk is door de insti tutionele machtsongelijkheid tussen hem en ten slott e zijn leerlingen de specifieke manier waarop hij een grote groep 16 17 jarigen met weinig ik pretendeer geenszins hiermee een beeld te belangstelling voor wat hij ze vakinhoudelijk hebben geschetst van de klassepraktijk van de te bieden heeft gedurende een blokuur in docent nederlands in het mbo sterker nog ik toom houdt weerspiegelt zijn institutionele pretendeer ook niet het beeld te hebben ge zorg maar ook zijn grote en overheersende schetst van de klassepraktijk van de betrokken zorg voor de voortgang van de les is een func docent wel hoop ik een voor de betrokken tie van zijn institutionele zorg docent en voor andere docenten herkenbaar beeld te hebben geschetst van de onderliggen het zal duidelijk zijn dat deze drie zorgen zich de processen herkenbaar in de zin van ja zo niet altijd harmonisch laten combineren inte gaat dat in de praktijk gendeel zelfs meestal zijn ze in tegenspraak met elkaar wat vakinhoudelijk zou moeten de vakinhoudelijke verandering die onder laat zich vaak niet rijmen met wat institutio werp van studie was in het onderzoek lag in neel moet bezig zijn de strijd tussen zijn zor gebed in een veelomvattender vernieu gen wordt vaak bes li st door zijn overlevings wingspoging die de hele school aanging be strategie veel van wat hij doet en laat in de klas langrijke elementen daaruit waren de pogin is te begrijpen in termen van zijn wil zich in gen om te komen tot vakkenintegratie vooral de praktijk van all edag overeind te houden en in het kader van de stages en de daarbij horen daar zo ongeschonden uit te raken zijn over de opdrachten en de pogingen beter om te heersende zorg voor de voortgang van de les gaan met de tamelijk grote verschi ll en tussen en dus voor de dominantie van de institutio leerlingen in de klas ik heb die grotere con nele zorg ten koste van de vakinhoudelijke text vrijwel onbesproken gelaten zorg zijn op te vatten als een element van zijn overlevingsstrategie noo t wie alleen maar de banden of de protocollen i delen van deze tekst zijn eerder gepubliceerd in wool drik sturm i99i van de geobserveerde lessen zou bestuderen 2 zie voor een uitvoerig verslag van dit onderzoek de eer zou al snel geneigd kunnen zijn de conclusie ste bijdrage van mariet van goch in dit nummer te trekken dat hij of zij getuige is van traditio nele lessen nederlands uit niets zou haar hem literatuur blijken dat deze lessen deel uitmaken van een wel doordachte poging de inhoud van het aerts t h geerlings m van goch schnjjvaardigheids schoolvak nederlands meer af te stemmen op ondenvijs tussen denken en doen een verslag van onderzoek naar praktijk en retoriek van schrijfvaardigheidsonderwijs het toekomstige beroep van de leerlingen ik nijmegen ku 1 98 7 doctoraalscriptie hoop in het voorafgaande duidelijk gemaakt te cross g a a bakhtinian exploration of factors affecting hebben dat er heel wat meer aan de hand is the collaborative writing of an executive letter of an dan op het eerste gezicht lijkt wat aan de op annual report in research in the teaching of english 24 pervlakte een serie traditionele lessen neder 1 990 2 p 1 73 20 3 feteris e s f n lewis over en weer bovenbouw havo lands lijkt te zijn is het resultaat van een inge basisboek amsterdam meulenhoff educatief 19 8 2 wikkeld geheel van processen en deelproces feteris e s e n lewis docentenmateriaal bij over en weer sen waaraan alle betrokkenen deel hebben als bovenbouw havo basisboek amsterdam meulenhoff educatief 19 8 2 we door willen gaan met pogingen de inhoud gelderen r van gaten vullen zonder de geur van geiten van het schoolvak nederlands meer af te stem woll en sokken in de volkskrant 6 november 1993 p 41 men op de latere beroepsuitoefening van de wooldrik j j storm schrijfvaardigheid in het mdgo een leerlingen zullen we meer greep moeten zien bewerking in opdracht van de vn l o moedertaal enschede valo moedertaal 19911 te krijgen op die ingewikkelde processen de case study waarover ik hier heb gerapporteerd 1993 5 6 moer i o i