Nederlands voor meertalige klassen – Het Taalvaardigheidsproject Huygens College

marie therese serne op een doelmatige manier over te dragen op scholen als het huygens college con s tateert anne van der hout men dat bestaande onderwijsmethodes e n d e opl e iding van leerkrachten niet afgestemd zijn op de leerlingpopulatie het huygens college scholengeme en s chap nederlands voo r voor mavo leao lhno ihno en eers te op vang van nevenin s trom ers h eeft in de loop van meertalige klassen de jar e n ee n groeiend e g ro e p leerlingen binn e n haar mur en gekregen met een niet neder het taalvaardigheidsprojec t landstalige achtergrond in dit verband g e bruikt de school de t erm me ertalig e leerlin huygens college gen d e school heeft zi c h s teeds als taak g este ld vo or a ll e l ee rlingen e en ad e quaat on d erwij s aanbod te verzorgen d eze taak is in de loop van d e jare n mo eilijk e r ge worde n fac ili t e ite n uit het o nderwij s vo o rrangsb e l e id ov b met de k erndo ele n als uitgangspunt s tartte de sec tie h eeft de s chool aangewe nd o m in i e d er geval ned erla nds van h et huyge ns co llege in ams terdam vo o r h et vak n e d e rlands ee n o plo ssin g te vin in s amen we rking m e t de stichting van sc h oo l naar den b eroep ee n taa lvaardig h eidsproject wat b ego n a ls het ontw ikkele n van les mate ria al voo r de e ige n schoo l basisvorming op het huygens colleg e e indig de als ee n m e th ode voo r d e basis vorming waar bij de ex am e n eisen mavo lb o niet ve rget e n zijn er i s vo o r h et vak n e d erland s in h et reg ulie re marie therese se rn e coo rdinator ond erwijs op h e t ond erwij s e e n analyse ge m a akt van de e i sen huygen s college e n anne van d er ho ut directe ur die aan l eerlingen word e n ges t eld na drie jaar van de stichting van schoo l naar beroep vert e lle n in ba s i s vorming en d e fricti es tussen di e e i se n van dit a rtik el o ve r h et wa a rom e n h et hoe van hun pro de ba si svorming e n vaardi g h e de n van l eerlin ject ge n di e de mee rtali g e v o kla sse n in s tro m e n ook is g e kek e n naar de plaats van het n eder land s in and e re vakken da a r i s ne de rlands im to en wij de schrijvers van dit artik e l het kern mer s de instructi e taal de vakgroep nede rlands doel e nbo e kje commiss ie herzi e ning eindter w e rkt e al zoveel mogelijk m e t ee n aan de men r99o doornamen was onz e eer s te ge meertali ge groep aangepas te dida c tie k ond e r dachte niet mis voo r onze leerlingen die ande re maakt e zij gebruik van ve rwo rve nh e lee rlingen zijn dan l ee rlingen die de e er s te fase den uit de nt2 didactiek e n de didacti ek van de voortgeze t onderwij s v o binnenkomen en moderne vree md e tal e n die het ba s isonderwijs a c ht er de rug he bben d e conc lu s i e uit de analyse en uit de opg e da groot was onze s chrik to en blee k dat wij kern n e ervaringe n wa s dat integral e ver nieuwin g doel en basisonderwij s aangezie n h a dde n voor van he t ond e rwij s in h et vak n ederland s nodi g k e rndo e le n vo i s om tegemoet te komen aan de probleme n di e al ti entallen jaren zi e n vo s cholen zi ch voor h et we rke n in meertal ige klasse n ge eft d a ar problemen ges teld bij de opva ng van ni e uwe naa s t gro e ide h et b ese f da t de les ur e n n e de r l eerlingen in hun s chool vooral l ee rlinge n in l a nds veel e ffec ti ever moet en word en be nut acht ers tand ssituaties arbe ider skinderen en de effectieve in struc tie tijd vormt vaak zo n m ee r rece nt kind eren uit etnis che minder klein deel van d e l es tijd dat je je in gemoed e af heids groe pen zo uden het nederlands ni et vraagt hoe leerlin ge n nog i et s leren goed g enoeg beheersen om te vold oe n aan de d e bred e formulering van de ke rnd oe le n e n verwa c h t ingen en eisen van het vo maar mis het gebr e k aan aanda c ht voor de po s itie van schi e n ge bruiken leerkrachten onvoldo ende l e erling en met andere e tni s ch e acht erg ro nden behee rs in g van he t nede rland s al s legitimati e dan de nederlandse make n het mo e ilijk om tot voor h e t feit dat h e t niet lukt leerlingen lee rstof ee n voor alle leerlinge n goed e n pa ss end pro gramma te komen zie ook batelaan e a 1 9 8 9 16 moer 1993 1 met begrijpend lezen beginne n gebaat zijn op een systematische wijze teksten te leren lezen de behoefte om een vaste bena ook elders heeft men de afgelopen jaren het dering van teksten aan te leren bracht de sectie nodige geexperimenteerd met het onderwijs in er toe leeskaarten te ontwerpen als handleiding het nederlands aan meertalige leerlingen over bij het lezen van teksten het algemeen is gewerkt aan verbeteringen op een jaar experimenteren met lezen leverde het niveau van deelvaardigheden de laatste belangrijke conclusies op jaargangen van moer getuigen daar veelvuldig leren lezen moet systemati s ch geschieden van begrijpend lezen of onderdelen daarvan andere taalvaardigheden zouden op dezelfde blijke n zeer populair deze voorkeur voor be manier moeten worden aangepak t grijpend lezen komt voort uit de e rvaring dat er moet een s amenhangende vernie uwing van l ee rlingen te c hnisch teksten kunnen lezen het programma voor het vak nederlands maar niet met de inhoud kunnen omgaan ze plaatsvinden ker in het vo verwachten lee rkrachte n dat le er lingen informatie zelfstandig kunnen verwer nederland s breed benad erd ken en ve rv olgens gebruiken enkel e jaren gel e den bleek dat l e erlingen die van de ee rste een van de conclusies van het korte experi fase vo naar d e tweede doorstroomd en plotse ment met b egrijpend lezen was dus dat voor lingafhaakten en ondanks goede perspectieven meertalige klassen in de eerste fase vo een sa afvielen bij nade r ond erzo e k kwam naar vore n menhan gende aanpak van het vak nederlands dat d e ei s in de bovenbouw om zelfstandig met moest worden uitgewerkt een and er uitgangs informatie om t e gaan niet aansloot bij het ge punt moest zijn e en brede visi e op de plaats van l ee rde in d e onderbouw h e t vak nederlands in het onderwijs neder b e grijpend lezen i s een b elangrijke vaardig lands is naast een apart vak ook omgang s en heid le erlingen blijken echt e r niet geholp e n in s tructietaal bij de keuze voor aan te leren me t het alleen maar beter kunnen lezen alle vaardigheden spelen de verschillende functies taalvaardigheden zijn verei st om op school van het ne derlands een doorslaggevend e rol maar ook als jongere tussen andere jongeren in daarnaast leent het vak zich voor het vergroten het gezin e n later in een baan volwaardig te van de kennis van de were ld function eren overigens speelt op dit punt e en veel inge h e t huyge ns co lle ge i s ook me t b egrijp end wikkelderproblematiek intercultureel onder lezen begonne n tijden s een s tudi edag maakt e wij s heeft de aandacht gevestigd op het eenzij de ti e n leerkrachten tellende sectie kenni s met dig westers culturele karakter van het ni e uw e inzicht e n in d e theorie e n de praktijk nederlandse onderwij s de ontwikkelgroep van begrijpend l e ren lez en docenten werden he eft daar op twee manieren rekening mee ge zich bewu st van ver schi llende fasen in het lees houden de teksten bij thema s zijn zo gekozen proce s voorspellen van de inhoud voorke nnis dat zoveel mogelijk uiteenlopend e re ferentie activeren nieuwe informati e verbinden m et kaders aan bod kunnen komen het materiaal reeds bekende keuze van een lee swijz e pa s send en de docentenhandleiding geven aan dat lee r bij h e t l ees doel na afloop van de studiedag lingen met uiteenlopende achtergronden de besloot de sectie de opge dane kennis in d e klas zelfde onderwerp e n op vers c hillend e wijzen toe te passen ook al was niet iedereen zeker van kunnen benaderen vaak is er niet een beste het nut daarvan de l e erkrachten maakten per manier lee rjaar le ss en serie s van vijf lessen begrijpend samenvattend zijn belangrijke punten bij een l ez en ieder s e ctielid experimenteerde ve rvol brede benadering van het nederlands gens met deze lessen ondanks de onwennig de leerlingen moet e n de beheersing van de heid vond men h e t leuk om zo te werken het nederlandse taal zo ontwikkelen dat zij h et materiaal voldeed nog niet in alle opzichten vo met succes kunnen volge n maar het mere ndeel van de sectie vond dat het zij moet e n hun kennis van de wereld uitbrei e x periment voor herhaling vatbaar was dat den l eidde tot e en nieuwe lessenserie die al beter zij moet en inzicht krijgen in het feit dat men voldeed duidelijk werd dat leerlingen er bij sen dezelfde onderwerpen op verschillende 1993 1 moer 17 manieren benadere n materiaal voor het derde leerjaar wordt de op zij moeten de taalbeheersing van het neder bouw naar de kerndoelen basisvorming afge lands de beheersing van de nederlandse taal rond en is de voorbereiding op de exameneisen zo ontwikkelen dat taalvaardigheid geen be nlnvo vso ingeluid lemmering vormt voor het volwaardig deelne in deze afrondende fase van het project is een men aan het maatschappelijke verkee r uitgebreide evaluatie van het materiaal opge de docenten moeten inspelen op de specifieke nomen deskundigen op leerplangebied en op problemen van leerlingen in meertalige leer het gebied van taalverwerving beoordelen de linggroepen en daarvoor mogelijke oplossin huidige versie evaluatie van het gebruik in de gen bieden klas gebeurt door leerkrachten van drie scholen per les een aantal vragen te laten beantwoor integrale vernieuwing den door observaties in de drie scholen en door het voeren van vraaggesprekken met de tijdens het schooljaar 1 9 8 9 1 99o is op het docenten de uitkomsten van de evaluatieacti huygens college voor het eerst gewerkt met viteiten vormen de basis voor de totstandko een nieuw programma voor het onderwijs in ming van de definitieve versie het nederlands voor de twee eerste leerjar e n heeft een ont uitgangspunten van de methode wikkelgroep daartoe een proefprogramma met voornamelijk nieuw lesmateriaal samengesteld ke rndo e l e n in ee n sc h oo l m e t m e ertalig e le e r de ontwikkelgroep bestaat uit leerkrachten linge n om leerlingen goede vervolgmoge van de school e n ondersteuners van de school lijkheden in h et onderwij s te geven moeten zij begeleidingsdien st andere leerkrachten werk aan het eind van de basisvormin g de kerndoe ten met het nieuwe programma in hun klassen len op een flink niveau beheersen hoewel de het werk vond plaat s op basis van de ov b mid kerndoelen niet altijd even g elukkig zijn voor delen en eigen tijd meertalige leerlingen moet e n deze toch het vanuit de e rvaringen van de school en elders uitgangspunt van de method e vorm e n bij het onderwij s aan meertalige leerlingen is een b egin gemaakt met het ontwikkelen van onderd e l e n van het prog ramma h et onder een methode die meer tegemoet komt aan de wijs in het vak nederlands heeft b etrekking op onderwijssituatie in meertalige klassen heel vijf taalvaardigheidsgebieden lezen schrijve n centraal staat aansluiting bij uiteenlopende lui stere n spreken en taalbes c houwing deze taalachtergronden en vergroting van de weer moeten alle in onderlinge s ame nhang worden baarheid van leerlingen in het onderwijs le er ontwikkeld lingen leren hoe ze in nieuwe situaties het ge er is vanuit gegaan dat taalvaardigheid zow el leerde kunnen toepassen creatieve als geric hte vaardigheden omvat de technische vaardigheid i s daarbij voorwaarde het ontwikkelwe rk het programma kent e en vrij strikte opbouw per sc hooljaar wordt gewerkt in acht p e riodes inmiddels is er een schoolversie van het ver van vier we ken in iedere periode komen de nieuwde programma voor het vak nederlands verschillende taalvaardigheden aan bod per pe voor de eerste twee leerjaren en een deel van riode wordt gedurende vijflesuren aan een th e het derde ontwikkeld van deze versie komt ge ma gewerkt in z o n th ema staat woordverwe r durende dit schooljaar een definitieve versie in ving en schrift e lijke informatieverzameling eerste instantie was het lesmateriaal bedoeld en verwerking centraal voor het huygens college langzamerhand d e meertalige klassituatie stelt voor het vak heeft het project zo n uitbreiding gekregen dat nederlands specifieke e is en met name is aan de keuze is gemaakt toe te werken naar een dacht nodig voor methode voor basisvorming die kan worden de plaats van taalbesch o uwing uitgegeven het ministerie van onderwijs en de verwerving van woo rdbet eke nissen wetenschappen heeft hiervoor een produktie h et verwerven van gerichte aanpakke n s trate subsidie toegekend met de ontwikkeling van gi een 18 moer 1993 i taalbeschouwing voor veel meertalige leer van teksten en vervolgens laten beantwoorden lingen geldt dat ze onvoldoende inzicht heb van vragen over de tekst stilzwijgend wordt er ben in structuren en vormen van het gebruik daarbij vanuit gegaan dat de leerlingen in staat van de nederlandse taal om optimaal van het zijn de gevraagde informatie uit de tekst te ha onderwijs te profiteren zo komen vaak bete len ervaring leert dat er vele oorzaken zijn kenisnuances niet over en zijn de conventies waardoor dit niet lukt enkele zijn di e bij begrippen horen niet bekend te denken gebrek aan concentratie valt aan het onderscheid tussen ven jij en iro geen idee wat de inhoud van de tekst zal zijn nisch gebruik van woorden onvoldoende vaardigheid om gericht te luiste taalbeschouwing is apart genome n naast de ren wat moetje precies weten na afloop vier traditionele taalvaardigheidsgebieden het one rvarenheid in het toekennen van betekenis belang daarvan lijkt evident in meertalige klas aan intonatie sen spelen de verschillende taalachtergronden daarnaast speelt de factor vermoeidheid een van leerlingen door in de wijze waarop het ne grote rol zeker voor meertalige leerlingen derlands wordt gebruikt de keuze van onder geldt dat luisteren een inspannende bezigheid werpen van taalbeschouwing wordt bepaald op is terwijl een lezer meestal de mogelijkheid basi s van de bijdrage aan een beter begrip en he eft om in eigen tempo te werken of de tekst een beter gebruik van het n e derlands de nog e e ns over te lezen is de luisteraar afhanke kerndoelen geven op het gebied van taalbe lijk van tempo en woordgebruik van de spreker s chouwing overigens geen houvast voor meer herhaling is niet altijd mogelijk talige klassen aan de luiste rvaardigheid worden hoge eisen gesteld in het onderwijs zoals blijkt uit de woo rdbetekeniss en bij veel meertalige leer kerndoelen van de basisvorming en in de sa lingen is de woordenschat niet groot genoeg menleving waar het in tal van situaties noodza om met succes aan het onderwijs deel te ne kelijk is de juiste informatie s nel uit een gespro me n uitbreiding van de woordenschat i s dus ken tekst te halen een belangrijk doel het kan een steun beteke nen bij vers chillende taalactiviteiten op diver eisen d e kerndoelen van de basisvorming s e manieren wordt daaraan gewerkt bijvoor voor lui s t eren kom e n er kort s amengevat op beeld door het maken van woordvelden bij neer dat thema s en het laten gebruiken van die woor d e l eerling moet kunnen deelnemen aan dialo den in verschillende oefeningen gen en polylogen met een min of m eer for meel karakte r aanpakk en s trategieen z eker leerlingen de leerling door intensief en doelgericht luiste waa rvoor het nederlands niet de eerste taal is ren een voor hem haar be ste mde monde linge kunnen steun hebben aan vaste benad erings in s tru c ti e moet kunnen uitvoeren wijzen bij het werken met teksten een de leerling van een voor hem haar bes temde l e es t ekst is gemakkelijker te gebruiken als je in uitleg of van e e n radio televisieprogramma staat bent d e juiste vragen aan de tekst te stellen e en globale samenvatting kan geven of de be dat geldt ook voor een gesproken tekst langrijkste elementen ervan kan vertellen uit de kerndoelen valt niet voldoende af te de leerlijn luistervaardighei d leiden in welke situaties leerlingen deze vaar dighede n moeten kunnen gebruiken voor het d e ontwikkelgroep heeft bovenstaande uit ontwikkelen van de method e is gekozen om gangspunten uitgewerkt in de methode in het uit t e gaan van situaties die le e rlingen regelma volgend e gedeelte be schrijven we het onder tig tegenkomen en zullen gaan tegenkomen deel lui stervaardigheid al s voorbeeld van deze allereerst is een overzicht gemaakt van situa uitwerking het ontwikkelen van luis tervaar ti es waarin eisen gesteld worden aan de lui ster digheid loopt door het hele programma voor vaardigheid van jongeren op school is luiste de basi svorming ren een belangrijke vaardigheid binnen lessen in veel methodes bestaat luiste rvaardig daar wordt veelvuldig mondelinge instructie heidstraining voornamelijk uit het laten horen en uitleg gegeven ook vinden discussies plaat s 1993 1 moer 1 9 en wordt overleg gevoerd deze activiteiten ne ontwikkeling gebruik makend van on men minstens 30 van de lestijd in beslag derzoek en ontwikkelingen met name bij het daarnaast voert een leerling regelmatig ge moderne vreemde talenonderwijs is een didac sprekken met functionarissen als de mentor de tische lijn uitgezet waarvan de voornaamste decaan en de schoolarts in dergelijke wat for kenmerken zijn mele situati es is goed kunnen luisteren voor het oefenen van deelvaardigheden vanuit her waarde om es s entiele informati e te krijgen kenbare situatie s buiten school wordt uiteraard ook een be het aan leren van luisterstrategieen roep gedaan op de luistervaardigheid van de he t bevorderen van actief luisteren leerlingen in het sociale verkeer komen situa ties voor als gerichte gesprekken bij de dokter d e elvaardighed e n deelvaardigheden die voor de chef op het vakantiewerk instanties van al waarde vormen om het begrijpend luisteren lerlei aard inste ll ingen van beroe ps ofvervolg verder te ontwikkelen zijn het herkenn e n van opleiding daarnaast is het luisteren naar infor klank intonatie en mimiek en de juist e inter mati e die de m e di a geve n van b elang pretatie ervan in het eer s te leerjaar doen leer soms is de gespr eks partner onzichtbaar tele lingen een soort test om na te gaan of zij d e ze foon radio dat kan een extra complicatie be beginvaardighed e n voldoende beheer sen zo tekenen geen steun van non verbale uitingen niet dan volgen extra oe feningen verder wordt bij radio e n televisie is er ge e n mogelijkheid geoefend in voorspell end luis teren op taalni om te vragen langzamer of duidelijker te spre veau het verloop van een zin bijvoorbe eld ken of om een sl ec ht verstaan woord nog eens strateg ieen evenals bij de strategie voor begrij te herhalen pend lezen lere n leerlingen bij luisteren het in al deze situatie s in en buiten school gaat het volgende stappenplan te volgen orientati e op om begrijpend luis teren dat houdt net als bij het onderwerp b epale n van doel en manier van lezen in luiste ren de hoofdgedachte kunnen volgen orientatie op he t onderwerp maakt het mak benodigde details kunnen oppikken kelijker om het g e sprokene te volgen wat wee t verbanden kunn e n aangeve n j e al van het ond e rwerp wat zal de spre k er er feiten en meningen kunnen ondersc heiden over vertellen emotie s en gevo elens kunnen onderkennen het doel van e en lui s teropdracht kan ver informatie kritisch kunnen beoordelen s chillen bij s portberichten i s alleen de uitslag van de favori e te c lub belangrijk van informatie kenmerken goed begrijpend luisteren is op het s tation i s s oms all es interes sant s oms moeilijk het vereist concentratie voorkennis niets bij voorbeeld als het om een dien s tmede duidelijkheid omtrent het doel waarmee ge deling gaat voor de s tation s chef naar de in luist e rd wordt en uithoudingsvermogen structie bij e e n toets kun j e maar beter heel pre voor twee de taalleerders kunnen nog ander e cie s luisteren het gaat erom te l eren he t voorwaarden om goed te kunnen luis t eren tot luiste rdoel te bepalen gaat h e t alleen om de probl e men le iden zoals h e t juist kunnen inter hoofdzaken mo e t d e te k s t worden gereprodu preteren van klanken intonatie en non verbal e c eerd e n de daarbij passende manier van lui ste express ie er is re gelmatig sprake van situaties ren te kiezen waarin weinig of geen duidelijkh eid i s over de naa s t d e s trategi e die in het stappenplan i s context dan is het mo eilijk een jui st oordeel t e n eerge legd leren l e erling en comp e nse re nde h ebben of te raden wat er bedoeld wordt dat strategieen te gebruiken in een g e sprek i s het geldt zeker als er wordt g esproken in half afge bijvoorbe e ld mogelijk gebruik te make n van maakt e zinnen vragen om nadere uitleg van h e rhaling even redenen genoeg om in de m e thode v ee l aan tueel van de vraag langzamer te spreken goed dacht t e besteden aan een stapsgewijz e ontwik kijken naar d e spre ker kan bijdragen aan begrip keling van luiste rvaardigheid in binnen en van wat deze zegt of bedoelt buitenschools e situatie s eve nals begrijp e nd le a c tiejluiste ren om de conc entratie te vergro zen leent begrijpend lui s teren zich voor het ge ten is een programma voor aandacht s tra ining in bruik van s trategieen het begin van de me thode opgenomen late r 20 moer 1993 i zijn er bij klassegesprekken discussies en een discussi e spreekbeurten opdrachten om te obse rveren en luisteren naar een spreekbeurt van een klasge te reageren doel hiervan is actief en kritisch noot of een stelling van een officiele spreker luisteren te bevorderen luisteren naar langere informatieve teksten met en zonder visuele ondersteuning de inhoud van het materiaa l specifieke eisen ervaring heeft geleerd dat zoveel mogelijk vormt levensecht e n of au de doelgroep specifieke eisen stelt voor meer thentiek materiaal de inhoud van de lessen luis talige leerlingen kunnen problemen bij luiste tervaardigheid aanvankelijk aan de hand van ren voortkom en uit herk e nbare situaties uit het dagelijk se leven er onvoldoende voorkennis wat de inhoud betreft zijn oefeningen met zeer praktis che opdracht onvoldoende talige voorke nnis betekenis van jes voortkomend uit schools e situatie s zoals woorde n verloop van de zin codes niet aan een instructie voor e en klassefe est het monde een half woord genoeg h ebb e n lin g doorgeven van roosterwijzigingen een te onduidelijkheid bij de context in welke om l efoongesprek om een afs praak t e maken geving speelt h et verhaal zich af e e n g esprek in een wat late r stadium do e n dialog en en po bij e en antiquair roe pt ge en beeld van de om lyloge n met minder c oncre t e onderwerpen ge ving op een tekst over de verhouding ou hun intred e daarin wordt e en grot e r b e ro ep der s kind er en kan z e er c ultuurbepaald zijn en ge daan op be gr i p e ig e n m ening e n onde r da a rdoor nie t zond er meer duid e lijk voor alle sche idingsvermo g en de bijbehorende ve rwer le e rlingen kin gs opdrachten zijn zo ge formul eerd dat het bij de ontwikkeling van het materiaal i s reke mo gelijk i s op versc hille nd niveau te re a geren ning gehouden met deze problemen door op de mat e van spreekvaardigheid mag geen b e drachten voorafgaand aan h e t luisteren door lemme rin g vorm e n om m ee te doen met de voorbe elden van gesprekken op vid eo of au o pdra cht dioband zi c htbaar en hoorbaar waarin om voor de mondeling e taalvaardighede n lui s te gangscode s van belang zijn er zijn ook oefe ren e n s pre ken i s ongeveer 25 van de lestijd ningen met voorspe ll end luistere n op uit getrokken dit mag een minimum genoemd zin s niveau ho e de nk je dat deze zin verder worden gezi e n h e t be l ang van deze vaardighe gaat soms krijgen lee rlin gen informatie voor d en af om de context waarin ie ts gezegd wordt dui delijk te maken orsouw de lui s te rlijn is als volgt opge bouwd in het e erste lee rjaar ligt de nadruk op samenhang zoal s al eerder i s aange geven is informatie verzam e l e n e r een s amenhang tu ssen l ees e n luisters trateg aandac htstrainin g ieen de t erm e n waarmee leerlingen bij lezen deelvaardigheden m et oefe ning e n als luisteren hebb e n l e ren werken worde n ook gehantee rd e n te ke n e n woorden raden en woorden invul voor lui s teren voorsp e ll e n luist erdoel manier len precies lui steren naar te lefoonnummers van lui ste ren globaal precies zo eke nd de een recep t functie en betekenis van s i gnaalwoorden wordt te lefoneren erachter komen ho e laat bu sse n of evenal s het ond ersc heid tuss en feiten en me treinen gaan prec ies hor en watje als kranten ning e n e erst bij lezen aangele e rd pas daarna b e zorger te wachten staa t wordt e r bij lui s teren gebruik van ge maakt luisteren naar een s pannend ontroerend of lui s te re n en spreken zijn in dialogen en po grappig verhaal d e hoofdzaken ervan kunn e n lylogen duidelijk m e t elkaar verweven vasthouden in het tweede leerjaar ligt de nadruk op g e voorbeeld van lesmateriaal sprekken in groepen luisteren naar elkaa r ook bij wat moeilijker gesprekken blijkt een reageren op wat er gezegd of voorgesteld is go ed e voorbereiding de kan s op s uccesvol ver bijvoorbe eld in ee n klassegesprek de menin g loop te verhog e n bij wijze van voorbeeld volgt van anderen toets en aan je eigen opvatting bij op pag 22 en 2 3 een les waarin ee n gesprek me t 1993 1 m oer 21 les 1 in twee lessen oefenen jullie in het vragen stellen de vragen gaan in dit geval over school en beroepskeuze je ziet eerst een gesprek van een leerling met de decaan over school en beroepskeuze inte rv iew je gaat zo meteen naar een inte rview kijken het interview is op video opgenomen lees eerst onderstaande vragen kijk dan naar de vide o geef na het kijken mondeling je antwoorden in de klas vragen l wat zie je 2 wat is het onderwerp van het gesprek 3 wat is het resultaat van het gesprek kijk nu nog eens naar de video de leerling heeft een paar vragen opgschreven welke onthoud ze terwij l je kijkt en let goed op 1 krijgt ze antwoord op haar vragen 2 denk je dat ze alles goed begrijpt 3 stelt ze de goede vragen schrijf je antwoorden ko rt op kijk dan naar het nagesprek vergelijk jouw antwoorden met wat er in het nagesprek gezegd is schrijf op welke punten belangrijk z ijn om te onthouden als jij een gesprek met de de caan gaat voorbereiden schrijf een paar vragen op die je aan de decaan wilt stellen goed onthoude n voor het ge s prek wat wil je weten welke vragen moet je dan stellen tijden s het ge s pre k heb je het antwoord goed begrepen zo niet dan moet je vragen om uitleg heb je op al je vragen voldoende antwoord gekregen zo niet dan moet je verder vra gen h eb je nog nieuwe vragen zo ja stel ze dan les 2 vragen aan de jullie hebben nu allemaal vragen opgeschreven die je aan de decaan kunt stellen decaa n in de klas gaan jullie eerst oefenen in het goed stellen van vragen en in het doo rvragen de docent speelt de rol van decaan een van jullie voert het gesprek de anderen le tten goed op dezelfde punten als bij de video 1 krijgt hij antwoord op zijn vragen 2 denk je dat hij alles goed begrijpt 3 stelt hij de goede vragen g espr ek m et d e je weet nu wat een decaan doet de decaan helpt je bij het kiezen van richting vakken de ca an pakket en vervolgopleiding voor het gesprek nu bereid je jouw gesprek over je schoolkeuze verder voor je hebt de decaan horen zeggen dat je eerst moet weten wat voor iemand je bent 22 moer 1993 1 denk daarom na over de volgende vragen 1 wat vind je leuk om te doe n 2 wat voor soort werk en opleiding wil je later doen 3 waar ben je goed in schrijf een antwoord op deze vragen op bedenk dan de vragen die je aan de decaan wilt ste llen schrijf ze op laat ruimte open om tijdens het gesprek kort het antwoord te noteren vergelijk jouw vragen met die van een klasgenoot en vul de jouwe aan als je dat nodig vindt misschien bedenken jullie samen nog een paar goede vragen bewaar de vragen goed en gebruik ze alsje echt met de decaan gaat praten ti jdens het gesprek schri jf t ijd ens het gesp re k kort het antwoo rd op iedere vraag op na het gesprek na het gespre k we rk je j e aanteken i ngen uit tot een ve rs lag van het gesprek je schri jft eerst je vraag op d aarna het antwoo rd dat je gekregen hebt docentenhandleiding bij lessen spreken en luisteren gesprek met de decaan d oe l van de lessen leerli ngen stellen de ju i ste vragen l eerlingen vragen door als ze onvo l doende i nformati e k rij gen l ee rl ingen hanteren communicatieve compensa tie strategi een wanneer ze de gegeven antwoorden niet of onvoldoende kunnen volgen werkwijze l es t lees met de l eeringen de inl eiding door laat het gesprek op de vi deo zien t ot aan he t nagesp rek v r aag wa t de leerlingen gezie n en opgemerkt hebb en vervo lgens l ezen ze de vragen voordat het gesp re k voor de twee d e maal bek e k en wordt laat het nagesprek p as zi en als de leerlingen antwoord h e bben gegeven op d e vragen leg nog ee ns de na d ru k o p he t be lang van doorvragen h et nut van vragen om he rh al ing ve r duidelij king enz en vooral pas de volgende vraag voor lezen als op de voo rgaande een b e vredigend antwoord is gegeven laat iedere leerl ing vervo lgens k ort noteren wa t voor hem haar de b elangrijk ste aan dachtspunten zijn om te onthouden verder enkele vragen die ze w ille n stellen werkwijze bij les 2 d e leerlingen heb ben een aanta l vr agen op geschreven er moe t nu een kort rollenspel volgen halve l es de rol van de docen t b estaat erui t wat vage an twoorden te geven zo dat de leerling genoodzaa k t is om door te vragen e n een ingewikkelde of en i gszi ns onver staanb are formuleri ng te gebruiken zodat de leer ling kan oefenen in h et toepassen van communicatieve compensati e stra t egieen m aak de leerlingen duidelij k dat het doe l van d it rollenspel is het oefenen in het stellen van vragen de juiste antwoord en kr ij gen ze van de decaan de medel eerlingen k r ijgen weer d e rol van observant hierna b ereiden de l eerl ingen het hele gesp rek ove r de schoo lkeuze voor d at h ou dt dus ook i n de antwoorden o p de vragen wie ben je wat wil je wat k un je l aat d e vragen zo noteren dat er ru im te i s om h e t antwoord in s tee kwoorden o p te schr ij ven steuntje bij h et maken van ee n verslag van het gesp rek maar ook middel om een goed an twoord t e krijgen tot sl ot k unnen de lee rli ngen hu n vragen verge lij k en me t di e van kl asge n oten e n event u eel aanvu ll in gen geven of kr ijgen n b neem zo mogelijk contact op met de decaan om hem haar van de voorbereiding op de hoogte t e stellen vraag om de lesdoelen te willen onder s teunen 1993 m oer 23 de decaan wordt voorbereid en geoefend deze recensi e les wordt halverwege het tweede schooljaar ge geven noot en literatuu r marten elkerbout de term meertaligheid wordt op verschillende niet fluit fluit manieren gebruikt individuele leerlingen wo rden als m eerta lig aange duid wanneer ze in school buurt en thuis si tuatie vers chillende talen gebruike n schoolklassen waarin meertalige leerlingen zit jac queline frijn en g e r de haan he t taalle rend ten noemen we dan weer m ee rtalig e klasse n kind dordrecht icg publi c ations 1 99 0 2 66 in veel gevallen gaat het bij meertalige lee rl in pag f 42 0 0 g en om le erlingen met deficientie s in beheer sing van het nederlands doordat ze met verschillende talen in verschillende situatie s onder invloed van noam chom s ky heeft de worden ge confrontee rd is hun taalontwikke taalkunde d e afgelopen dec ennia sto rmachti ge ling per taal eenzijdig en geent op de specifieke ontwikkelingen doorg emaakt het probl ee m is gebruikssituatie in de context van het pro ject ec ht er dat h et voor een ni et ges pecialis e e rd wordt de term meertaligheid e x pliciet aan indi publiek moeilijk i s om k ennis te n e me n van di e viduele leerlingen toegekend de vorm di e de ontwikkelin gen taalkundi ge lit era tuur is v a ak meertaligheid van leerlingen aanneemt loopt nogal technisch en daardo or mo eilijk to ega n sterk uite e n er zijn du s zeer veel vormen van kelijk z eke r in het n e derlandse taalge bied i s meertaligheid zie bate laan e a 1989 p 172 we inig literatuur voorhande n die ge makk e lijk te lezen i s batelaan p e a onderwijs in het vak n e derlands het nieuwe boek van frijn e n de haan vo or in meertalige klassen in het voortgezet onder zi et in die lee mte de schrijvers h e bb e n ee n wij s in moer 1 9 8 9 4 p 168 175 twe eledige bedoeling me t he t ta a llerend kind te n eerste willen zij een b es chrijving van h e t taalve rwe rvings pro ce s geven vanuit ee n taal kundig perspectief en ten twe ede wille n zij e e n inleiding geven op de mo d erne taalkund e h et bo ek valt uit ee n in drie de le n in d e hoofdstukken een en twee wordt ee n algeme n e orientatie op het versc hijn sel taal gege ve n d e hoofdstukken drie tot e n m et zev en vormen d e harde kern van h e t bo ek daarin be sc hrijve n frijn en de haan h et ta alverwervingspro ces e n kopp e len dat aan de b elangrijkste ond e rd el en van de taalkund e de fonologie de semantie k de syntaxis en de morfologi e dit ged eelte wordt afg erond met een hoofds tuk ove r modu lariteit waarin zij ingaan op de sam enhang tu s sen de ve rschillende onderdelen module s van d e grammatica e n d e s amenhang tus s en de taal module en andere modul es zoals bijvoorb ee ld d e k e nni s van de wereld het bo e k wo rdt afge sloten met twee hoofdstukken die weer wat al g e me ner van aard zijn het achtste hoofdstuk gaat ove r taal en hersenen en h et ne gende over meertalighe id en twee de taalverwerving 24 moer 1993 i