Net echt en toch verzonnen; Fictieonderwijs in de basisvorming

programma s richten zich op het trainen van voorpublicati e woordenschat en grammatica dit zijn onder werpen die het verst van interactiviteit af lijken te staan zeker als we bedenken dat binnen deze vaardigheden geoefend wordt met geslo ruud kraaijeveld ten weinig functionele oefeningen zoals we bij de indeling naar functie beschreven heb net echt en toch ben schrijfvaardigheid lees en luisterstrate gieen en spreekvaardigheid bijvoorbeeld wa verzonnen ren nog in geen velden of wegen te bekennen in de didactiek nt2 wordt tegenwoordig vrij fictieonderwijs in d e veel aandacht besteed aan de integratie van vaardigheden in de computerprogramma s is basisvorming daa rvan vrijwel niets terug te vinden wel bie den sommige programma s de mogelijkheid o m ve r sc hille nde me dia t e int egreren sommi ge zinnen konden zowel visueel als auditief gepresenteerd worden door de invoe ring van de bas isvorming is er in de opvallend is dat er voor nt2 nog geen soft lessen nederlands het nodige aan h et veranderen ware overzicht bestaat zoals dat het geval is een van die veranderingen is dat er fictieonderwijs voor het basisonderwijs en het voortgezet on gegeven dient te wo rden aan al le leerl ingen van derwijs ook in het overzicht van nicl na vbo tot vwo voor dit ficti e onderwijs heeft ruud tionaal informatiecentrum leermiddelen kraaije veld een leergang geschreven die binnenkort moet voor rr t 2 computerprogramma s tussen onder de titel net echt en toch verzonnen b ij uit de programma s voor basisonderwijs en voort geverij thieme zal verschijnen bij het s amenstellen gezet onderwijs gezocht worden van de leergang heeft kraaijeve ld zich ge baseerd op concluderend kunnen we stellen dat de de kerndoelen van de bas is vorming op voorstellen computerprogramma s het stadium van een die door didactici als hawinkels de moor vos gel richtingsverkeer nog lang niet te boven zijn jon bons et en de bo er zijn gedaan en op zijn soms is er een poging tot tegemoetkomend eigen prakt ijkervaring in diverse schooltypen verkeer te bespeuren maar dit is eerder uitzon dering dan regel interactiviteit blijft voorlopig beperkt tot in de klas de leergang een docentenboek en een leer lingenboek zal bestaan uit achttien lessen liter atuur reeksen waarvan er een hier wordt gepresen teerd volgens de auteur is deze reeks een voor elkerbout m keiren m nederlands in de beeld van hoe je de theoretische uitgangspun basis vorming de praktijk computergebruik ten van ficrieonderwijs in de basisvorming utrecht aps 1994 praktisch handen en voeten kunt geven moer is erg benieuwd naar de mening van de lezers over deze aanpak reacties zijn welkom de uitgangspunten net echt e n toch verzonnen wil de leerlingen la ten kennismaken met wat er a llemaal op fictie gebied bestaat niet all een aan proza maar ook aan poezie strips toneel films cabaret en tele visieprogramma s daarnaast besteedt het boek aandacht aan welke problemen je bij het ken nisnemen van fictie kunt tegenkomen en hoe je die moeilijkheden oplost het is dan ook een combinatie van leer en leesboek 1994 5 moer 189 de fragmenten zijn zo gekozen dat alle be leerstof van deze reeks gaat over het verschil langrijke jeugdboekenschrijvers aan bod ko tussen fictie en non fictie tussen realistisch en men zo zijn er fragmenten opgenomen uit niet realistisch en over de rol van de werkelijk het werk van lydia rood jan terlouw evert heid bij fictie inzicht in deze zaken kan be hartman henk van kerkwijk anke de vries staande leesbelemmeringen wegnemen dat jan de zanger veronica hazelhoff thea beck wordt vooral helder in de discussie en reflec man e ll en tijsinger e a de leesstof sluit zo tiefase waarin de leerlingen hun mening over veel mogelijk aan bij de belangste lling en bij het kennisnemen van fictie en non fictie naar de mogelijkheden van alle leerlingen in die voren kunnen brengen leeftijd ook leesstof voor intercultureel on derwijs is aanwezig zoals het mondelinge ver de opbouw van de lessenreekse n haal in verschill ende culturen fragmenten over kindere n tussen twee werelden fragmenten elk van de achttien lessenreeksen heeft dezelf over discriminatie en racisme de vaste opbouw in vier onderdelen door leesplezier is geen doelste lling omdat dit middel van opdrachten worden de leerlingen niet af te dwingen is maar de opdrachten en door de stof gestuurd waardoor ze veel bezig de fragmenten zijn wel zo gekozen dat de leer zijn met het ontwikkelen van vaardigheden lingen er met plezier aan kunnen werken er onderdeel n functioneert als instap hier wordt geprobeerd de leerlingen enthousiast te s taat het zelfontdekkend leren centraal de na m a ken voor fictie mede door aan te sluiten bij druk ligt op tekstbeleving er is uitgegaan van hun eigen lees luister en kijkervaringen die de ervaring van de leerlingen als gewone le worden s erieus genomen praten over fictie is zers het grootste deel van de vragen zijn van een belangrijke activiteit in dit boek l ekker le het tekstervarende leerlinggerichte type zen en er samen over praten keert in elk in onderdeel s worden de ontdekkingen bij hoofdstuk terug n vastgelegd in e e n stukje theorie verder is leren door doen een belangrijk in onderdeel c wordt nagegaan of de theorie principe er is in de lessen gestreefd naar een begrepen is en toegepast kan worden bij een zorgvuldig evenwicht tussen tekstbeleving s ander fragment hier ligt de nadruk op de en tekstverwerkingsactiviteiten tussen tekstge tek s tverwerking maar het ervaringslezen blijft richte en leerlinggerichte activiteiten tussen een wezenlijk onderdeel deel c is meer vaar enerzijds plezier hebben en houden in lezen digheidsgericht en anderzijds begrijpen hoe fictie in elkaar zit onderdeel n b evat een serie bredere verwer door het wegnemen van lees belemme ring e n kingsopdrachten altijd verdeeld in bespreek daarnaast is er rekening gehouden met de keuze en groepsopdrachten dit onderdeel grote verschillen tussen leerlingen in het leer probeert aan de sluiten bij te drie algemene lingenboek zijn moeilijker opdrachten met uitgangspunten van de basisvorming toepas een aangegeven bovendien worden in het sing vaardigheden en samenhang de le erli n docente nboek nog aparte opdracht e n gegeven gen passen dat wat zij geleerd hebben in prak voor v b o en vwo leerlingen de groepen die tisch en nieuwe situaties toe waarin zij moeten het ver s t van de gemiddelde leerling afligge n samenwerken om een re sultaat te bereiken het gaat daarbij om vaardigheden en niet om deze uitgangspunten en doelstellingen gelden het reproduceren van kennis de activiteiten voor het complete materiaal de lessenreeks worden steeds gecombineerd met vaardighe die hier afgedrukt is kan slechts een beperkte den uit andere onderdelen van het vak zoals indruk geven niet alle uitgangspunten en creatief en zakelijk schrijven toneelspelen in doelstellingen zijn direct aanwijsbaar maar de formatie opzoeken resultaten presenteren en essentie van de aanpak zal duidelijk zijn eigen onderzoek verrichten in de hier gepresenteerde lessenreeks komen de openingsopdracht van onderdeel n pra de leerlingen in aanraking met diverse vormen ten over je ervaringen probeert de nieuwe stof van fictie poezie strips en proza terwijl er te verankeren in bestaande leeservaringen en een verband gelegd wordt met hun kijkerva nodigt uit tot gezamenlijke reflectie de keu ringen televisieprogramma s en films de zeopdrachten geven de leerlingen ruimte hu n 190 moer 1994 5 eigen voorkeuren en belangste lling te volgen weg in het docentenboek staat een uitgebrei terwijl ze toch met de stof bezig zijn in de dere leeslijst verder tips samenvattingen ver groepsopdrachten gaat het nadrukkelijk om wijzingen achtergrondinformatie over de complexere activiteiten die gezamenlijk in de jeugdboeken en de schrijvers die aan de orde klas nabesproken worden de resultaten van komen extra opdrachten voor zwakkere en elke groep worden bekeken beluisterd en be voor zeer vlotte lezers commentarieerd afhankelijk van de wijze waarop de verwer elke lessenreeks eindigt met een leeslijstje kingsopdrachten aangepakt worden kost deze het helpt leerlingen die nader wi llen kennis lessenreeks drie tot vijf lesuren maken met dit soort boeken een beetje o p een voorbeeld van een lessenreeks a instap lees de volgende fragmenten en beantwoord daarna de vragen die eronder staan fragment 1 twee amerikaanse zusjes van drie en vijf jaar oud zijn vorige week door hun veertienjarige baby sitter in de wasdroger gestopt omdat ze niet wilden gehoorzamen de vijfjarige toshina jack liep brandwonden en kneuzingen op wat voor verwondingen haar driejarige zusje ashley had is onbe kend de meisjes mochten na een verblijf van twee dagen in het ziekenhuis terug naar naar huis fragment 2 iedereen heeft wel eens gehoord van kindermishandeling maar veel kinderen weten eigenlijk niet precies wat het is ze weten we l dat het iets heel naars is maar niemand wil erover praten wan neer je er naar vraagt wordt er gauw op een ander onderwerp overgegaan andere kinderen weten maar al te goed wat mishandeling is omdat ze zelf mishandeld worden misschien kennen ze het woord niet maar ze weten wel wat het is om dagelijks geslagen of ge schopt te worden om iedere keer opnieuw afgesnauwd te worden zonder reden of wanneer je het helemaal niet verwacht heel erg pijn gedaan te worden altijd doodsbang zijn dat het plotseling weer zal gebeuren fragment 3 1994 5 m oer 191 fragment 4 hier volgt een fragment uit het eerste hoofdstuk van blauwe plekken van anke de vries fragment 5 het bureau vertrouwensartsen is er speciaal voor kinderen die mishandeld worden je kun hier naartoe bellen zonder dat je je naam hoeft te noemen amsterdam 020 64909 i rott erdam 0 10 4128110 utrecht 030 516098 fragment 6 de beuk erin erbovenop gelijk een dreun voor zijn hersens en verder geen gezeik ja met die jongen van mij gaat er weleens iets m i s dus ik meteen erbij als er weer eens wat is karel eykma n fragment 7 wat een ramp morgen gymnastiek hoe moet dat nou met die blauwe plekken ze zullen ze zien bij het omkleden en er weer over beginnen ik kan toch niet blijven zeggen dat ik van de trap ben gevallen dan maar spijbelen en als dat uitkomt wie weet wat er dan gebeurt opdracht 1 1 wat hebben de fragmenten met elkaar te maken 2 welke verschillen kun je aanwijzen 3 maak twee kolommen zet boven de ene kolom verzonnen fantasie en boven de andere echt werkelijkheid in welke kolommen plaats je de verschillende fragmenten leg je keuze uit 4 bij de fragmenten staan de volgende tekstsoorten verhaal krantebericht dagboek gedicht en fol dertekst zet de nummers van de fragmenten bij de juist tekstsoort 5 werken de echte fragmenten op dezelfde manier op je gevoel als de verzonnen fragmenten of is er een duidelijk verschil leg uit 6 denk je dat de schrijvers van de echte fragmenten een andere bedoeling met hun teksten hebben dan de schrijvers van de verzonnen fragmenten leg uit 7 hebben de verzonnen fragmenten helemaal niets met de werkelijkheid te maken leg uit 8 je hebt op de basisschool vast wel eens een verhaal geschreven waarin je iets verteld hebt wat je zelf hebt meegemaakt a heb je toen dingen uit de werkelijkheid veranderd om het verhaal spannender of interessanter te maken b denk je dat schrijvers dat vaak doen c denk je dat schrijvers meestal verhalen bedenken over dingen die ze zelf hebben meegemaakt leg uit 192 moer 1994 5 b th eorie echt en ve rz onnen je kunt alles wat geschreven of in strips getekend is en op film en televisiebeelden te zien is verdelen in twee soorten de ene soort gaat over werkelijke echte dingen bijvoorbeeld kranteberichten reisgidsen aardrijks kunde geschiedenis of kookboeken in deze soort teksten wil de schrijver je informatie geven of iets leren de andere soort beschrijft een verzonnen fantasiewereld dit noemen we fictie bijvoorbeeld verha len strips gedichten schrijvers van deze teksten willen je vooral vermaken hoewel fictie altijd verzonnen is lijkt de wereld in die verhalen en films vaak op de werkelijkheid dan zijn ze realistisch de gebeurtenissen zouden echt gebeurd kunnen zijn net echt maar toch verzonnen schrijvers en filmmakers gebruiken soms stukjes uit de werkelijkheid bij het maken van hun boe ken en televisie films om het echter te laten lijken maar ze veranderen de echte gebeurtenissen laten wat weg of voegen er dingen aan toe om het boek of de film mooier spannender interessan ter of duidelijker te maken het eindresultaat wijkt meestal flink af van de werkelijkheid het is fictie geworden dat kun je goed zien aan fragment 4 afkomstig uit blauwe plekken van anke de vries haar uitgangspunt was een stukje werkelijkheid een krantebericht daarna heeft ze veel over kindermishandeling gelezen van die informatie heeft ze gebruikt gemaakt bij het bedenken van het verhaal maar het uiteindelijke boek over judith is helemaal fictie sommige schrijvers gebruiken meer stukjes uit de werkelijkheid dan andere op dat punt zijn de verschillen tussen schrijvers groot zo gaan de boeken van gijs wanders voor een groot deel over wat hij zelf heeft meegemaakt tijdens reizen in midden amerika daartegenover staan schrijvers als paul biegel of roald dahl in hun boeken speelt de fantasie een veel grotere rol er bestaat ook veel fictie waarin de wereld van het verhaal niet lijkt op de onze dat zie je bijvoor beeld in sprookjes of toekomstverhalen zulke verhalen noemen we niet realis tisch c toe p assing van de theori e bekijk en lees de volgende stripfragmenten beantwoord daarna de vragen die eronder staan fragment 8 1994 5 moer 193 fragment 9 opdracht 2 l a ken je deze striphelden wat vind je van de strips waarin zij voorkomen bwelke andere strips lees je graag 2 lees je graag strips of houd je meer van leesboeken waarom 3 welke stripfragmenten zijn fictie 4 welke stripfragmenten zijn realistisch 5 hebben de makers van deze fragmenten dezelfde bedoelingen leg uit 6 denk je dat het eerste en tweede stripfragment een goed beeld geven van die tijd uit de geschie denis leg uit lees het volgende fragment uit nikolaj van ellen tijsinger slechts een deel van het fragment kun nen wij hier afdrukken red waarom mamotsjka als nikolaj beneden komt zie hij dat mamotsjka snel gaat zitten ze heeft een glas in haar hand nadja kijkt hem veelbetekenend aan hij geeft zijn moeder het vest ze trekt het aan jullie moeten geen drama maken van een glaasje moppert ze dat is onzin nikolaj gaat aan tafel zitten wat moet hij zeggen moet hij zeggen dat ze een alcoholiste is dat zal ze ontkennen en vermoedelijk wordt ze nog woedend ook moet hij zeggen dat hij genoeg krijgt van al die huishoudelijke karweiges dan zal ze haar schouders ophalen zoveel is er toch niet te doen in een gezin dat bestaat uit drie personen en een hond waarom drink je eigenlijk mamotsjka is het eerste dat hem te binnen schiet omdat ze het lekker vindt roept nadja en dat snap ik niet ik heb eens een slokje genomen en het prikt zo in je keel dat je er bijna van stikt 194 moer 1994 5 nikolaj maakt een afwerend gebaar naar zijn zusje ze stapelt met veel lawaai de boterhambordjes op en brengt ze naar de keuken daarna gaat ze in een hoekje op de grond zitten dicht tegen boris aan ze stopt haar duim in haar mond en luistert naar mamoujka en nikolaj waarom mamoujka herhaalt nikolaj zacht mamotsjka doet alsof ze hem niet begrijpt haar handen trillen minder nikolaj kijkt naar de fles die op tafel staat gisteravond heeft hij een streepje op het etiket gezet zodat hij in de gaten kan houden hoeveel ze drinkt de wodka staat al drie centimeter onder het streepje zelfs als ze ziek is drinkt ze waarom probeert hij met haar te praten het is toch zinloos ze luistert niet of slechts half soms belooft ze beterschap maar die belofte breekt ze even makkelijk als ze hem geeft opdracht 3 1 is deze tekst fictie leg uit 2 wat vind je van dit verhaal kies uit de volgende woorden en leg je keuze uit spannend onwaar schijnlijk saai griezelig onbegrijpelijk zielig droevig lachwekkend te kort te lang gevoelig 3 heeft dit verhaal je aan het denken gezet leg uit 4 vind je het begrijpelijk dat nikolaj zich schuldig voelt 5 zou je het hele boek willen lezen waarom niet 6 vind je dat de gebeurtenissen in dit verhaal echt gebeurd zouden kunnen zijn waarom niet 7 heeft dit verhaal iets te maken met de fragmenten aan het begin van deze les leg uit d creatieve verwerkingsopdrachten opdracht 4 praten over je ervaringe n a in welke situaties lees je echte teksten en wanneer verzonnen teksten bwelke soort lees je het meest en het liefst 2 kun je televisieprogramma s ook indelen in echt en verzonnen leg uit en gebruik daarbij voor beelden 3 in deze les komen de namen van enkele jeugdboekenschrijvers voor van wie heb je wel eens een boek gelezen vertel erover opdracht 5 keuze opdrachten bij de fragmenten kies een van de volgende opdrachten 1 hoe loopt waarom mamoujka af schrijf een vervolg 2 maak een tekening bij fragment 4 dat komt uit blauwe plekken van anke de vries 3 schrijf op wat nikolaj die avond in zijn dagboek noteert 4 bedenk en teken een vervolg op een van de stripfragmenten 5 maak een poster tegen kindermishandeling 6 schrijf een gedicht over kindermishandeling opdracht 6 groepsopdrachte n de klas wordt verdeeld in groepen elke groep kiest een van de volgende opdrachten 1 elk groepslid leest het eerste hoofdstuk uit blauwe plekken van anke de vries daarna schrijft iedereen voor zichzelf op wat judith die avond in haar dagboek schrijft plak een kopie van het hoofdstuk en jullie dagboekbladzijden op een groot vel papier 2 elk groepslid leest het eerste hoofdstuk van nikolaj van ellen tijsinger daarna zoeken jullie in de bibliotheek besprekingen op van dit boek kijk in de knipselmap over ellen tijsinger 1994 5 moer 195 vervolgens schrijft ieder groepslid voor zichzelf een reclametekst voor dit boek je geeft daarin informatie je prijst dit boek aan en je maakt daarbij ook gebruik van uitspraken uit de besprekin gen 3 elk groepslid kiest zijn haar favoriete fictieboek of strip bovenaan schrijf je de titel en de schrij ver schrijfster daaronder een korte samenvatting van de inhoud tenslotte een stukje met je me ning illustreer je tekst met foto s van de omslag en van de schrijver je kiest een mooi fragment uit het boek en kopieert dit 4 maak van het verhaal waarom mamoujka een hoorspel eerst schrijven jullie gezamenlijk de tekst daarna spelen jullie het een keer op proef tenslotte neem je het op 5 zoek in de bibliotheek de knipselmap over kindermishandeling op elk groepslid schrijft met be hulp van de informatie in die map een informatieve tekst over kindermishandeling kies verschil lende onderwerpen zoals waarom door wie vormen van mishandeling wat kun je doen hoe kunnen anderen helpen lees l ijst hier volgt een lijstje met boeken van anke de vries en ellen tijsinger literatuu r boer m de e a fictie in de basisvorming een leerplan in tsjip tijdsc hrift voor literaire vorming decemb e r 1 993 bonset h e a nederlands in de bas isvorming een praktis c h e didactiek muiderberg coutinho 1992 geljon c e a wat doen we met de reacties van de leerlingen op literatuur een waaier van ideeen in levende talen 1989 nr 446 hawinkels k leerplan jeugdliteratuur in de basisvorming een voorstel in leesgoed jrg 18 nr 5 o ktob er 199 1 kraaijeveld r net echt en toch ve rz onnen zut phen thieme te verschijnen moor wam de bedreigd domein of de vrees voor verfr beling recente internationale ontwikkelingen in het literatuuronderwijs in lev ende talen i 99 1 nr 458 vos j jeug dliteratuur dida ctiek en methodiek lei den 198 8 196 m oer 1994 5