‘Non scolae, sed vitae discimus’

evonden voorwerpen zat jacqueline vethi roc 10 college gouda in de lessen van het koptraject een kop op het alfatraject zo stond ahmed laatst tegen het einde van de les op en naar inburgering roc 10 college gouda wordt onder begon zijn tas in te pakken andere druk geoefend met de toets gesproken nederlands jacqueline ik ben zat en het spreken rond de voor het examen verplichte cruciale oeps dat is niet te hopen reageerde ik en ik vroeg aan praktijksituaties de andere studenten wat ik ben zat eigenlijk betekent de studenten zijn zeer gemotiveerd en weten dat het exa het antwoord was unaniem klaar men in aantocht is begin volgend jaar zij willen graag meer tja en dan loop je als docent even dronken door het lokaal goede zinnen leren maken ze gaan dan ook steeds vaker tot grote hilariteit van de studenten en even later staat er zinnen uitproberen en durven voor de klas de geleerde stof op het bord te presenteren zij vragen naar de betekenis van woorden en ik ben zat ik ben dronken uitdrukkingen die ze tegenkomen soms is het lastig om de ik ben het zat ik heb er genoeg van juiste betekenis te begrijpen lachend vertrok de meute naar huis elezen i non scolae sed vitae discimus bovenstaand citaat dat zoveel betekent als niet voor de school maar voor het leven leren wij is een motto dat terug te vinden is in het boek lezen doe het maar van jos ruijs het boek verscheen eind 2009 vier jaar na zijn overlijden en geeft inzicht in de leesproblematiek van laaggeletterde volwassen ntl leerders alfa nieuws las het boek en geeft u als lezer een korte weergave van de opbouwen inhoud ervan charlotte cannegieter centrum voor nascholing amsterdam jos ruijs begon zijn onderwijsloopbaan in een arbei volgens hem weinig zin jos was medeontwikkelaar derswijk in den bosch hij ontdekte daar al snel dat van het urgentieprogramma nederlands als moe analfabetisme eerder sociaal dan genetisch bepaald dertaal en de computerprogramma s alfabeter lezen was gemotiveerd door zijn ervaringen daar ging en later alfabeter schrijven i waarbij hij verantwoor hij later lesgeven op de pabo halverwege de jaren delijk was voor de inhoud en didactiek zeventig werd hem gevraagd een methodiek te jos begon in 1998 aan het boek in opdracht van ontwikkelen voor het geven van lessen aan analfa het vlaams ondersteuningscentrum voor de beten dit inspireerde hem tot het ontwikkelen van basiseducatie en het boek zou eind 1998 verschij zijn methodiek waarin hij nieuwe opvattingen over nen de werkzaamheden voor alfabeter lezen maak lezen vanuit hersenonderzoek de psycholinguis ten dat het manuscript bleef liggen zijn dochters tiek en technieken uit de hulpverlening integreerde vonden het manuscript na zijn dood en pieter de volgens jos was het leren lezen en vooral schrijven graaf en anita middel beiden medeontwikkelaars alleen zinvol als het eraan bijdroeg mensen vol van alfabeter maakten het tot het boek lezen doe waardiger aan de maatschappij te laten deelnemen het maar zonder emancipatie had het leren lezen of schrijven vrij naar lezen doe het maar pp 4 7 1 alfa nieuws nummer 2 juni 2010 elezen opbouw boek taa igebru ikersmodel het boek nodigt allereerst uit tot het lezen ervan door de opmaak het goed leesbare lettertype het gebruik van kleur 1 visualisaties en noten dat is een prettige start als het gaat co nce pt ue e 1ge he uge nl il om een boek over leren lezen en dat maakt het ontbreken van een inhoudsopgave alweer een beetje goed de opbouw van 1 1 syntaxis i het boek is als volgt na een voorwoord van de redactie vol 11i lexicon morfologie i11 gen vijf hoofdstukken en aan het eind is er gekozen voor het i i opnemen van drie artikelen een artikel van jos zelf een van r i ono log is ch sy st ee m l frank smith2 en een van willie van peer3 de laatstgenoem l den waren van grote invloed op jos visie het boek wordt afgesloten met een nawoord door de redactie hieronder volgt een weergave van de vijf hoofdstukken figuur 1 taalgebruikersmodel 5 hoofdstuk 1 kenmerken van de niet lezer door de lezer te laten kennismaken met het isolement spraakherkenner deze maakt uit of we met een bekende taal en met de sociale en maatschappelijke positie waarin veel te maken hebben in dit geval het nederlands en maakt met laagopgeleide leerders zich bevinden richt jos meteen de hulp van de fonologische component uit om welke tekens of aandacht op de doelgroep en de problemen waarmee die te klanken het gaat als de lezer de letter m waarneemt is die maken heeft als het gaat om leren lezen en ook schrijven hooguit enkele seconden beschikbaar in het werkgeheugen de spanningen die dat met zich meebrengt in de werkom daar waar de verwerking plaatsvindt door vergelijking met de geving maar ook in de sociale omgeving als het gaat om de informatie uit het langetermijngeheugen de lezer herkent angst dat hun handicap ontdekt wordt en het vermijdings de letter m al dan niet als letter wanneer de e wordt waarge gedrag dat hierdoor vaak ontstaat namelijk de afhankelijk nomen en samengevoegd met de m dan hebben we me de heid van de formele de geschreven wereld zijn aspecten woordherkenner wordt actief maar de lezer heeft het nog waarmee de docent terdege rekening moet houden aldus moeilijk dit me kan namelijk klinken als mu me en mee en jos belemmerende factoren zijn verder de geringe woorden kan daarom dus nog niet als woord geidentificeerd worden schat van de cursist waardoor het decoderen van woorden in de i moet nu snel aantreden anders zullen de letters me tempo achterblijft of soms helemaal niet tot stand komt ook alweer snel uit het werkgeheugen van uw cursist verdwenen speelt het schoolverleden dat vaak herinnerd wordt als een zijn als de zin was begonnen met de boer en uw cursist pijnlijk achterblijven bij de rest een grote rol bij de start van had deze woorden al geidentificeerd dan komt het leesproces een nieuw leertraject voor deze leerder in een versnelling bij het verschijnen van de letters ik het werkgeheugen heeft andere geactiveerde begrippen inmid hoofdstuk 2 relevante theoretische aspecten dels in de prullenbak gegooid en zorgt ervoor dat de cursist om goed onderwijs te kunnen geven aan de laagopgeleide het woord melk identificeert de zinsontleder komt nu ook in lezer is het van belang om te weten hoe het leesproces zich het spel en de zin de boer melkt ligt nu voor de hand precies voltrekt via een korte uiteenzetting over het taalleer het voorbeeld dat ook in het boek staat pagina 46 47 illus vermogen van de mens komt de lezer in paragraaf 2 4 tot de treert een overtuiging van jos namelijk dat de beperkingen kern van een inspiratiebron van jos het taalgebruikersmodel van het werkgeheugen de cursist vaak opbreken in het lees van dijkstra en kempen4 proces hij pleit in hoofdstuk 2 voor het opvoeren van de snel heid van het decoderen van woorden om het werkgeheugen bij het gebruiken productie en begrijpen perceptie van minder te belasten en voor het verruimen van lees strategieen taal neemt het langetermijngeheugen een prominente plek in van cursisten als het inzetten van voorkennis en van onbewus volgens dit model als we nu het proces van lezen bekijken te kennis van zinsbouw en woordvormingelementen volgens dit model zie paragraaf 2 5 dan zou het lezen van het taalgebruikersmodel gaat uit van de verwerking van het woord melk bij uw laaggeletterde cursist als volgt in zijn zinnen terwijl bij het verwerken van een tekst meer komt werk kunnen gaan de componenten aan de linkerkant van kijken dat is dan wel een kritische noot die terug te lezen het schema perceptie zijn hier actief allereerst is daar de is in het nawoord van de redactie alfa nieuws nummer 2 juni 2010 17 hoofdstuk 3 voorbeeld van een praktijk is de doelstelling mensen beter leren lezen en schrijven dit hoofdstuk is geheel gewijd aan een lespraktijk in of is het doel mensen het geleerde laten toepassen in de vlaanderen zoals jos die daar aantrof de lezer maakt ken samenleving door betrokkenen wordt vaak gemakkelijk nis met docente christine naam gefingeerd die jaren vol gezegd dat het er natuurlijk om gaat dat mensen iets doen gens de traditionele verklankingsmethode werkte met haar met het geleerde ze moeten het in de samenleving gaan cursisten omdat dit voor de cursisten niet bevredigend toepassen een moderne variant van non scolae sed vitae was liet zij zich inspireren door frank smith discimus in deze zin ligt veel van het gedachtegoed van voorop staat het idee dat het schrijven gebruikt wordt om jos verscholen en dit idee is nog altijd even actueel als het het leren lezen te ondersteunen dit schrijfproces werd gaat om scholing door chris ti ne als volgt aangepakt als er niets met het lezen of het schrijven gedaan wordt 1 cursisten vertellen elke week hoe de week verlopen is zijn cursist en docent bezig met een onmogelijke opgave de docent herhaalt dit de cursisten kiezen een paar verhalen waarmee verder gegaan wordt betreffende cur hoofdstuk 5 praktische consequenties sist vertelt eerst nog eens het gehele verhaal dat daarna uit dit hoofdstuk valt op te maken dat het boek geen volle wordt opgesplitst in afzonderlijke zinnen de verteller dige handleiding is om het lezen aan te pakken en dat dit ook leert een zin vanbuiten die wordt herhaald door de niet de bedoeling is het is wel een poging om mensen meer ach andere cursisten net zo lang tot iedere cursist de zin tergrond te geven over het lezen als een proces dat zich voltrekt in vanbuiten kent en het verhaal een aantal zinnen heeft een persoon die in een bepaalde relatie tot de samenleving staat 2 de docent zet voor elk woord dat in de zin voorkomt een uitgangspunten uit vorige hoofdstukken worden hier ver streep op een strook papier en de zin wordt geanalyseerd taald in een achttal tips voor docenten samengevat zijn die in woorden 1 laat nooit een tekst lezen zonder voorbereiding 3 hetzelfde als bij 2 maar nu zijn de cursisten aan de 2 vervang decoderen als hoofdstrategie door een leesstra beurt ook het lengteverschil van de woorden wordt uit tegie voer het tempo op bijvoorbeeld door voorzeggen gedrukt in de lengte van de streep zodat er meer ruimte voor de betekenis kan komen 4 de docent schrijft de zin op een strook papier toont 3 laat langzaam hardop voorlezen waarbij cursisten meele deze aan de groep en leest de zin een paar keer voor zen dit kan effectief zijn om een falende decodeerstrategie terwijl de cursisten meelezen dan gaat de strook weg en uit te bannen schrijven de cursisten op de strepen de woorden die ze 4 vraag tijdens het lezen regelmatig naar de betekenis en kennen het vermoedelijke vervolg 5 de docent geeft een gatentekst die uit die bekende zin 5 vestig de aandacht op de vormkant van lezen zoals voor of nen van de groepstekst bestaat achtervoegsels of spelling en laat cursisten met eigen voor 6 sommige cursisten nemen de tekst mee naar huis en beelden komen van hen wordt dan ook verwacht dat ze die de volgende 6 verduidelijk het betekenisveld rondom bepaalde begrippen keer kunnen lezen en leg verbanden 7 de cursisten oefenen een aantal woorden uit hun tekst 7 hardop laten lezen is niet alleen lastig voor de beginnende na het oefenen van de hele tekst en de hele zin wordt nu maar ook voor de geoefende lezer en het risico is dat de op woordniveau geoefend dus van geheel naar delen betekenis niet gevat wordt terwijl het lezen gewoon doorgaat in dit hoofdstuk en ook uit het interview met christine in 8 zie fouten niet altijd als tekortkomingen maar als aan de volgende paragraaf wordt duidelijk dat te veel aandacht duidingen van het stadium waarin de lerende lezer zich voor de individuele letter een hele worsteling kan zijn voor bevindt de cursist en dat op bovengenoemde manier de teksten meer betekenis krijgen tot slot met dit boek beschikt de nti docent over een prettig naslag hoofdstuk 4 de hamvraag werk en interessante achtergrondartikelen over het leespro dit korte hoofdstuk begint met de conclusie dat de vraag ces bij laagopgeleide leerders de context waarin het boek naar de doelstelling van alfabetisering in de educatie niet geschreven is is die van de jaren negentig en de aangehaalde vaak gesteld wordt deze zou vanzelfsprekend zijn maar theorieen zijn die uit de jaren zeventig en tachtig toch hindert jos verwerpt dat dat de geinteresseerde docent waarschijnlijk niet de onderzoe 1 alfa nieuws nummer 2 juni 2010 e l e zen kende houding die jos ruijs aan de dag legt is ook vandaag de noten dag onontbeerlijk in het onderwijs het achterhalen van wat er i zie ook alfa nieuws 2005 nummer 3 met je cursist aan de hand is wat er speelt is veel wezenlijker 2 smith f 1973 twelve easy ways to make learning to read dan het tellen van fouten of juist het negeren van fouten dat difficult and one difficult way to make it easy in het taalgebruikersmodel zijn glans nog niet verloren heeft blijkt psycholinguistics and reading new vork holt rinehart and uit het feit dat itie van den berg dit model aanhaalt in het winston hoofdstuk 16 hoofdstuk leren lezen van lastig naar leuk in het eveneens 3 peer w van 1984 paradoxen van het leesonderwijs in in 2009 verschenen handboek ntf beide uitgaven vullen w van peer en a verhagen red forces in european mother elkaar aan op thema s als achtergronden en de motivatie van tongue education proceedings of the international symposium on de leerder en belemmeringen en successen in het leesproces mother tongue teaching tilburg tilburg university alfa nieuws raadt u aan lezen dit boek doe het maar 4 dijkstra t en g kempen 1984 taal in uitvoering groningen wolters noordhoff informatie 5 van dijk i 2009 verkregen op 5 maart 2010 via resource ruijs j 2009 lezen doe het maar jos ruijs over leesonderwijs aan vdnet eullo presentation taalgebruikersmodel laaggeletterde volwassenen eindhoven alfabeter 6 bohnenn e red 2009 handboek ntl voor docenten en isbn 978 9 815 44 6 opleiders leiden de witte uitgeverij isbn 978 9078809791 e mail contact alfabeter nl t het vel 0 samen een boek schrijven in de schrijfgroep wij hebben nog stof voor vele boeken in ons hoofd lier heeft een heel bijzondere lees en schrijfgroep er worden namelijk boeken geschreven deze nt1 groep is eigenlijk een nt1 atelier dat wil zeggen dat er verschillende nt1 niveaus bij elkaar zitten de meeste cursisten kunnen alleen lezen en schrijven met hulp twee van hen kunnen eenvoudige tek sten wel zelfstandig lezen wanneer er geen boeken geschreven worden wordt er gelezen in de kleine wablieft wablieft en eenvoudig leesmateriaal voor volwassenen zoals de boekjes uitgegeven bij de stiep educatief verder worden er bijvoorbeeld wenskaarten geschreven boodschappenlijstjes gemaakt en wordt er geoefend in het schrijven van korte woorden van een of twee lettergrepen en korte teksten met enkelvoudige zinnen alfa nieuws ging praten met dit schrijverscollectief karine nicolay katholieke hogeschool kempen geel het is koud in lier als ik naar het cbe de rivier de nete maar vandaag kijk ik misdaad aan de oever van de nete de open school loop op normale dagen voortdurend over mijn schouder er zal sfeer van het boek heeft me duidelijk te voel ik mij erg op mijn gemak in de toch niemand mij achtervolgen zonet pakken opgelucht bel ik dan ook aan stille straten van deze kleine stad aan draaide ik de laatste bladzijde om van bij de grote poort van de open school alfa nieuws nummer 2 juni 2010 9