Op weg naar beter onderwijs in de Nederlandse taal

cor aarnouts e taal op grond van deze matige opbrengsten en het feit dat een goede beheer s ing van het nederlands een voorwaarde is voor succesvol onderwij s in andere leer e n vormings gebie op weg naar beter den b eveelt de commissie aan het onderwij s in de nederlandse taal te stimulere n en te onderwijs in de bevorderen dat hie rvoor een acti e plan wordt opgesteld nederlandse taal de minis t er van onderwij s cultuur en weten sc happen vindt h e t w enselijk om aan het actieplan e en nad e re probl e emidentific atie te laten voor a fgaa n dit om ee n sc he rper beeld t e krijgen van de be langrijks t e oorzaken in fe bruari 1995 publicee rt de commiss ie aarnoutse van de matige resultaten van het ta alonderwijs h e t rapport proble emidentificatie en aanzet op de basissc hool hij verzoekt e e n commissie voor een actieplan taal in dit rapport wo rdt een onder leiding van aarnoutse deze id e ntificatie analyse gegeven van de belangrijkste p roblemen op uit t e voeren e n een aanzet voor e e n actieplan he tg ebie d van he t o nderwis in de nederlandse taal t e geven de andere leden van de commis s ie en worden vo ors telle n ge daan voor ee n actieplan zijn d e glopper litj en s sijtstra vernooy en taal in m ei 1 995 ve rsc h ijnt de b eleids no ta e en hendriks al s waarnemer vanuit d e insp ectie impuls voor het basisonderwij s van s taatssecre een probl ee mide ntific a tie houdt in dat taris nete lenbo s in d eze n o ta worden e nk ele geprobeerd wordt de probl e men op een b e langrijke bel e ids maatregele n op h et gebied van h e t bepaald gebie d op t e sporen en mogelijke taalonde nv ijs aange ko ndig d waaro nde r h e t ins tell en oorzaken e rvan aan te wijzen een dergelijke van ee n exp e rtisecentrum taalonderwijs in december analyse is per definiti e niet of slechts i n ciden 1 995 b esluit de s taatssecretaris op g rond van een te el geric ht op die zake n die zonder proble advies van drie ex te rn e d eskundigen o m het exp erti men verlopen een proble emid e ntifi catie ge e ft sece ntrum aan de universite it van nij m egen t e ves dan ook nooit ee n voll edig beeld van de wer tigen kelijkheid de positieve kant e n blijven noodza co r aarn o utse op ent zijn bijdrage met een samen kelijkerwijs onderbeli c ht vatting van de belangrijkste resultat e n van de uitge voor de probleemidentificati e van h e t taal vo e rde probleemidenti nati e daarna volgt ee n k o rte onderwijs onderscheidt de commi s si e aar b esc hrij ving van de aan zet voor een actieplan taal nouts e de volgende domeinen of aspecten en van h e t b eleid van de s taatssecre taris op he t lezen voorbere idend aanvankelijk en voort gebi ed van d e ve rnieuwing van taalo nde rwijs hij gezet lez e n sc hrijven luister e n e n spre ke n b es luit m e t een de plann e n di e in h et kader van het woord ensc h at spelling en ta alb es chouwing exp ertisece ntrum nederlands zijn opges teld elk domein wordt volgens eenz elfd e stramien geanalyseerd eerst komt de praktijk van het onderwijs voor h et betreffende domein aan de probleemidentificati e orde gevolgd door een identific ati e van pro blemen di e uitmondt in de vaststelling van in 1994 komt d e commissie evaluatie b a si s h e t groots t e probl ee m daarna komen d e oor onderwijs c e s tot de conclusie dat de kwali zaken die aan dit probleem ten grondslag lig teit van het onderwij s in de nederlands e taal gen aan bod en tot slot de wijzen waarop het te wensen over laat de resultaten van het probleem kan worden aangepakt onderwijs in spreken schrijven stellen en in het volgende geven we een korte s amen onderdelen van begrijpend lezen voldoen vol vatting van de belangrijkste uitkomsten van de gens haar niet aan de eisen die aan het einde uitgevoerde probleemidentificatie of analyse van de basisschool gesteld moeten worden zonder overigens het bovengenoemde stra zorgwekkend vindt deze commissie de ach mien te volg e n voor meer informati e verwij terstanden van meertalige leerli ngen op het zen we naar het r apport zelf aarnoutse e a gebied van de beheersing van de nederlandse 1 995 1996 r moer 5 nederlands in groep 1 en 2 in de talig e al s meertalige leren te weinig hoe ze groe p en i en 2 h ebben vee l k inderen afkom mo eilijke woorden zinnen en teksten mo e stig uit zwak sociale milieus en uit meertalige ten aanpakken veel leerkrachten gaan uit van gro e pen problemen op het g ebie d van de het idee dat kinderen begrijpend leren lezen nederlands e taal zoals een geri n ge woorden door teksten te lezen en veel vragen te s ch a t zwa k arti c ule ren gering e luistervaardig b e antwoord en ze geven te weinig in structie heid en een zwak fonemisc h b ewus tzijn in manieren methoden of strategieen om pro bove ndien hebben deze kinderen dikwijls blemen in teksten aan te pakken en op te los onvoldoende kennis van de func ti es van sen he t voortg e zet lezen is te veel geric ht op geschreven taal opgeda a n op he t einde va n h e t antwoord op een vraag het produkt en t e gro e p 2 h eeft zs pro c ent van deze kind ere n weinig op de we g die naar dat antwoord leidt problemen het is nodig dat e r vooral voor het pro c e s er is met andere woorden een dez e kinderen meer sy s tematiek in he t ta al tekort aan strategisch of pro cesgeri cht lees a a nbod en in de taalactivit eite n komt het ond e rwijs procesgerichte leesmethode n en acc ent m o et mee r in d e ri c hting van taalon scho li ng van le erkrachten in de pro cedures van d erwij s kome n te ligg en da n van taalontwik strategisch leesond e rwij s zoals stap voor stap ke ling e en ve ran de ring van de attitud e van de ui tleggen hardop denkend voordoen elkaar le erkr achte n e n een v erd er e ontwikke ling en onderwijze n in kleine gro epen dis cussieren en s cho ling van hun vaardigheden op h e t gebied d e rgelijke zijn zonder meer noodzakelijk van mondelinge taalontwikkeling woorden s ch a tontwikkeling ontluike nde geletterdhe id schrijven het schrijfonderwijs is evenals en re fle c tievaardi ghe id z ijn n o dig verhoeven h et l eesond e rwij s s t erk op het produkt het ve rmeer 1 9 8 9 op stel geric ht en te weinig of nie t op de vraag hoe ee n op s tel gesc hr e ven kan worden l e z e rr h et grootste problee m in gro ep 3 i s het pro ces het sc hrijfonde rwij s b estaat dan d e uitval ge schat wordt dat jaa rlijks a c ht a ook voor he t me re ndeel uit h e t uitvoere n van negen proc ent van d e kinde ren van gro ep 3 opdrachte n s chrijf een opst el over n s of c blijft zitte n in dez e g ro e p komt he t zitt enblij deze opdrachten zijn vaak erg algemeen voor ven het mees t vo or in totaal ongevee r r s ooo d e kinde re n de crite ria waar aa n d e teksten kind ere n h e t m erende el van d e kinderen mo e t en voldoen inhoud opbouw enzovoort blijft zitten vanwege problemen m e t aanvan en de c onditi es do el publie k of s ituati e kelijk l ezen om uitval te vo o rkome n di en en waarmee rekening moet word en gehouden vro e gtijdi ge interve nti epro gramma s bij de blijven vaak onduid elijk de leerlinge n wet en b es taande methoden voor a anvankelijk le zen dikwijls nie t wat ze moe ten do en e n h oe ze o ntwikkeld te worden va n de ve n 1994 ve r ee n sc hrijfopdracht m o et en uitvoeren de nooy 1994 b ove ndi en diene n extra le er le erkr ac ht legt te weinig uit welke fase n bij kra chte n die gesp eciali see rd zijn in het aan he t s chrijven doorlopen moet e n worden en vankelijk lees onderwij s in gro ep 3 te worden welke strate gi ee n of ma nie ren van a anpak de aan ges t eld zij as sis t eren de reguli ere lee r le erlingen voor tijden s e n n a h et schrijven van kr acht bij d e uitvo ering van d ez e interventie ve rs c hille nde soort en tekste n kunne n gebrui pro g r a mma s e n bij h et om ga a n met d e g rot e ken vergelijk b ere iter s c ardamalia 1 987 individuele ver s chille n tu sse n d e kind er e n wat evenals bij het voortgezet lez e n wordt uitge b e tre ft h e t l eren l ezen ga an v a n de geda cht e dat o e fe ning kunst b aart h e t gro ot s t e probl ee m va n h et voortgez et zonder da t de kun s t wo rdt voorg e daan of uit l e z en in groep 4 tot e n met 8 is dat er te wei gel egd nig instru c ti e wordt gegeve n in bel a ngrijke naast het ontbreke n van in structie in s chrijf l eesvaardigheden zoals het vinden van het strategie en is o o k ni et duide lijk wann ee r in onderwerp e n d e hoofdg edachte van een we lke jaargroepen welke strategieen aan de te kst h et doorzi e n va n d e opbouw of struc orde moeten komen het ontbre ekt met tuur van ee n tek st h et voorsp elle n van de and ere woorden aan duid e lijke leerlijnen of afloop van ee n verha al e nz ovoort aarnout s e le erwegen overzi chten va n de take n hand e weterings 19 9 5 d e kinde re n zowel ee n lingen of stappe n die lee rlingen in de loop va n 6 mo er 1996 1 de tijd soms meerdere leerjaren moeten van begrippen wordt echter veel te weinig leren uitvoeren of zetten om een bepaalde aandacht besteed aarnoutse 1993 het is niet vaardigheid bijvoorbeeld het schrijven van voldoende dat ee n leerling een synoniem kan een verslag over een gebeurtenis te verwer geven voor een woord al s lafaard maar ook ven wat nodig is zijn procesgerichte taalme en vooral dat hij een duidelijk en goed begrip thoden met duidelijke leerlijnen en daarmee of idee heeft van de betekenis van dat woord samenhangend scholing van leerkrachten in andere begrippen zijn dan nodig om een de procedures van strategisch schrijfonderwijs goed begrip van de betekeni s van dit woord te vormen naast het leren van allerlei begrippen luisteren en spreken h e t grootste en netwerken van begrippen is het van belang probleem van het onderwij s in lui st e r en dat kinder e n leren om de betekeni s van woor spre ekvaardigheid i s de grote mate van vr ij den uit d e context af te leiden van daalen blijvendheid en een gebrek aan systematie k kapteijns e a 1993 dit laatste is vooral van aan opbouw of structuur hoewel er in de betekenis bij het lezen van kinder boeken basis s chool veel gelege nheid tot luisteren en ook het goed leren gebruiken van verschil spreken wordt gegeven is er van een systema lende soorten woordenboeken en de attitude tische ontwikkeling van de luister en s preek om die steeds te raadplegen is van groot vaardigheid te weinig sprake er is met ande re belang voor de ontwikkeling van de woor woorden wel veel luisteren en s preken in het denschat onderwijs ma ar weinig onderwijs in spre ke n de kern va n d e problematiek van h et woor en luisteren nijmeegs e werkgroep taaldidac denschatond e rwijs ligt in het gebrek aan syste tiek 1 992 zie litjens i99o voor luisteren en matiek duidelijke leerlijnen welke woorden spreken in meertalige onderwijssituaties e cht begrippen moeten in welke jaargroepen op onderwijs in luisteren in het leren luisteren welk bete kenis niveau aan de orde komen naar all erlei soorten van gesproken informatie en herhaald worden en geschikte manieren en naar all erlei typen van sprekers wordt nau of strategie en om begripsmatige kennis te welijks of niet gegeven ho e de kern of hoofd on de rwij zen en te leren ontbr eke n te veel i n g edachte al lui s te rend te selecteren en vast te de huidige taal en leesmethoden houden hoe de gedachtengang of stru c tuur van de aangeboden informatie te volgen of spelling spelling dient in het onderwij s h oe informatie uit allerlei aanwijzingen af te in de nederlandse taal een relatief bescheiden leiden wordt te weinig uitgelegd of voorge plaats in te ne men anderhalf uur per week daan hetzelfde geldt voor spreken echt onder spe llingonderwijs zoals nu ge bruikelijk is wijs in spreken in het leren voeren van ver s chil sijtstra 1992 i s t e veel van het goede aan de lende soorten gesprekke n in verschill ende ontwikkeling van deze de elvaardigheid wordt situaties in het leren van allerlei gespreks in vergelijking met de hoofdvaardigheden tec hnieken procedure s of strategieen wordt te luisteren spreken lezen en schrijven te veel weinig gegeven in het basisond erwijs tijd besteed als we het idee van foutloze dic naast s trategisch luister en spre e konderwij s tees en teksten laten varen en de t e leren spel zijn duidelijke leerlijnen nodig die aangev e n lingwoordenschat baseren op d e produktief welke leerinhouden en leeractiviteiten op schriftelijke woordenschat van kinderen en welk e momenten aan de orde moeten komen frequent gebruikte woorden van oudere kin er is een grote behoefte aan goed ontwikkelde deren en volwass enen dan is het mogelijk een taalmethode n op deze gebieden en a an scholing efficiente en effectieve spe ll ingleergang te van de leerkrac ht en in de ideeen en proce dures ontwikkelen die maximaal een uur per week van strategisch luister en spreekonderwijs kost om een dergelijke leergang te ontwik kelen dient een duidelijke leerlijn opgesteld te woordenschat in het basisonderwijs worden waarin precies vermeld wordt welke wordt relatief veel tijd uitgetrokken voor het onveranderlijke woorden werkwoorden en leren van idioom spreekwoorden en gezeg interpunctie in welke jaargroepen aan de orde den aan de ontwikkeling van begripsmatige komen daarnaa s t dienen geschikte proce kennis en aan het opbouwen van netwerken dures of s tra t egieen gekoze n te wo rden voor 1996 1 moer 7 het leren spellen van met name werkwoorden ven luisteren en spreken woordenschat spel uit onderzoek assink 1983 zuiderra 1 988 li ng en taalbeschouwing ontbreken voor een blijkt dat strategisch regelleren bij het leren belangrijk deel in de huidige taalmethoden schrijven van werkwoorden tot betere resulta daarnaast gaan veel methodenschrijvers uit ten leidt dan analogieprocedures van het eeuwenoude idee dat leerli ngen taal de ontwikkeling van een bepaald spelling vaardigheden leren door veel schriftelijke b ewustzijn of ee n bepaalde sp e llingattitude oefeningen te maken aanwijzinge n naar de waardoor kinderen de schrijfwijze van onbe leerkracht en leerlingen toe hoe bepaalde lee s kende woorden gaan afleiden of in een woor schrijf luister en spreekvaardigheden het denlijst of woordenboek opzo eken zijn b este ond e rweze n en geleerd ku n n en worden belangrijke doe len van de nog te ontwikkelen ontbreken veelal rich tlijnen voor het onder en d e el s al ontwikkelde leergang dit geldt wijzen en leren van s tra t egi een of proce dures om ook voor de transfer van het geleerde naar b elangrijke lees schrijf lui s te r en s preek and er e asp ec ten van t a alonde rwij s stell en en taken aan te pakken uit te voeren en toe te ta alb esc houwing passen ontbreken te veel h et zal duidelijk zijn dat goed ontwikkeld e taalbeschouwing taalbe schouwings t aalmethod en noodzakelijk maar niet vol onderwij s heeft betrekking op d e ontwikke doend e zijn voor vernieuwing van taalonder ling van inzicht in en reflectie op taal en wijs de leerkrachten vormen in dit verband taalvers chijnselen taalbeschouwing heeft niet de be langrijkste factor zij dienen versch il a ll e e n te maken me t d e structurele aspecten le nde methoden op hun waarde te kunnen van taal maar ook met de semantisc he prag schatten en vaardig te zijn in de belangrijkste matisch functione le tekstuele en interc ul procedures of technieken van strategisch taal turele aspecten van taal en taalgebruik in onderwijs moderne taalmethoden komt taalbe s chou wing in de ze zin nog slechts in beperkte mate aanzet voor een actieplan taal voor van gelderen 1988 de meeste metho den be steden a ll een aandacht aan grammatica wat betreft de aanzet voor een actieplan taal woordbenoe ming en zinsontleding in groep stelt de commissie aarnoutse 1 995 aan de 7 en 8 wordt relatief veel tijd voor grammati s taatss ecretaris voor om een projectgroep ca onderwijs uitgetrokken drie kwartier p er actieplan taal voor minimaal acht jaar in het week terwijl het rendement van dit onder leven te roepen met als taak het verbeteren en wij s te wensen over laat zwarts i99o vernieuwen van taalmethoden en van de het grootste probleem van ta albes chou opleiding nascholing en begeleiding van lera wingsonderwijs is dat niet duid elijk is wat de ren d eze projectgroep dient volgens de com doelen en leerinhouden van dit ond e rwij s missie uit een klein aantal personen te bestaan moeten zijn een duidelijke leerlijn waarin met een grondige kennis van d e verschill ende s taat ve rmeld welke leerinhouden en a ctivi domein en van taal van de verschi ll ende werk teiten in welke jaargroepen op het gebied van velden ontwikkeling begeleiding scholing en taalbeschouwing aan de orde komen ont onderzoek en van aanv erwante beleidsterrei breekt nog dat geldt ook voor de strat egieen nen onderwijsvoorrang weer samen naar die op dit gebied bij de kinderen ontwikkeld s chool en dergelijke moeten worden over de functie van taal de commissie stelt verder voor om de activi beschouwingsonderwijs en de relatie met de teit en van deze p rojectg ro ep in eerste instantie andere taalaspecten zoals stellen spe ll en en te richten op de groepen i tot en met 5 van de lezen bestaat nog veel onduidelijkheid basisschool dit vanwege het feit dat de eerste le erjaren voor de kinderen van de basisschool conclusie tekorten in het huidige van ess entieel belang zijn voor hun verdere ont onderwijs in de nederlandse taal hebben voor wikkeling en mogelijke teko rten of vertragin een groot deel betrekking op het gebrek aan gen later niet of slechts met veel moeite onge systematiek in en over de verschillende leer daan kunnen worden gemaakt in totaal worden jaren heen leerlanen op het gebied van schrij vier p rojecten voorgesteld namelijk 8 moer 1996 r ontwikkeling van een raamplan en leerlijnen ook hier programma s voor schoolbegeleiders taal on d erwij s en voor leerkracht en en extra leerkrachten b taalontwikkeling en taalonderwijs in de groe moeten worden ontwikkeld en gegeven pen i en s het vierde project heeft betrekking op de c leesonderwijs in groep 3 verbetering van het begrijp e nd leesonderwijs d leesonderwijs in de groepen 4 en s in de groepen 4 en 5 voorg esteld wordt om het eerste project gaat noodzakelijkerwijs de leerkrachten te s cholen in het efficient en vooraf aan de drie andere projecten hier fle xi bel gebruik van goed ontwikkelde wordt de fundering gelegd voor het v e rdere taal le esm e thoden training in de procedures werk h e t raamplan beschrijft de belangrijkst e en technieken van strategisch leesonderwijs uitgangspunt en prin c ipes en doele n van s taat hierbij ce ntraal training in het stap voor modern taalonderwij s in de basiss chool in het stap uitl eggen en voordoen van leesstrate raamplan wordt voor elk domein vermeld wat gieen in de hardop denkmethode in het wer de belangrijkste eind doelen inhouden leer ken met kleine heterogene groep en in weder en onde rwij sa c tivite iten en evaluatievormen zijds onderwijzen reciprocal teaching in de zijn zoals e erder vermeld zijn leerlijn en de directe instructiem ethode in de transfer van wegen of routes die voor de verschill ende leess trategieen naar andere vakken enzovoort domeinen worden uitgezet en die leerkrach voor de s choling van de leerkrachten en school ten en leerlingen kunnen volgen om op een begeleiders zijn ook hier programma s nodig e fficiente wijze de einddoelen te b e reiken leerlijnen bes chrijven de tussendoelen en de impul s voor het bas iso nd e rwij s da armee sam enhangende leerinhouden en activiteiten die lee rlingen in de loop der in mei 1 995 verscheen de b eleidsnota een jaren moet en bereiken ze zorgen voor de impuls voor het basis o nd erwijs van staatsse noodzakelijke continuiteit opbouw en cretaris netelenbos uit de z e nota blijkt dat er samenhang va n de leerpro cessen het zal dui e en expertisecentruni taalonderwijs moet delijk zijn dat raamplan en leerlijnen voor het worden opgeric ht e en ac tieprogramma voor taalonderwijs regelmatig aangepas t en bijge de onderbouw op stapel staat extra formatie steld moet en worden in de onderbouw komt methoden in de toe het tweed e project is erop gericht om in de komst worden beo o rdeeld en de resultaten groepen z e n 2 meer sy s te matiek in het taal daarvan gepub li c eerd en toetsen moeten wor aanb o d en de taalac t ivi t ei te n van d e kl e uter s d e n ontwikkeld waarmee s c holen de resulta te brengen naast taalontwikkeling zal volgens te n van hun onderwijs kunnen vaststell en en de commissie ook de nodige aanda c ht aan vergelijken met die van andere scholen uit de taalonderwijs gegeven moeten worden paragrafen die hand elen over het taalonder onderwijs in de mondelinge taalvaardigheden wijs 3 3 en de onderbouw 3 4 blijkt dat de en in woorden s chat zal e en centrale plaats staatss e cretaris de uitkomsten van de probleem moeten krijge n om de ze ingrijpende veran identificatie en een aa n zet voor een actieplan taal deringen in de onderwijssituatie te realiseren vrijwel geheel onderschrijft de tekorten in de dient een scholingsprogramma voor school bestaande taal leesmethoden en in de oplei begeleiders en een be g eleidingsprogramma ding nascholing en begeleiding van leraren voor leerkrachten ontwikkeld uitgeprobeerd de noodzaak van een raamplan en van leer en uitgevoerd te worden lijnen op het gebied van het taalonderwijs wat betreft het derde project moeten vroeg enzovoort tijdige int erventieprogramma s bij m ethoden verrassend is dat de staatssecretaris niet kiest voor aanvankelijk lezen ontwikkeld worden voor de instelling van een projectgroep actie deze programma s hebben tot do el de plan taal maar voor de oprichting van een taal leesontwikkeling van kinderen uit met expertisecentrum taalonderwijs verbonden name allochtone en nederlandse risicogroe aan een nader te bepalen universiteit in een pen te versne ll en en zittenblijven en verwij brief van mei 1995 waarin de staatssecretaris zingen naar het speciaal onderwijs te voorko de n e derl andse universiteite n ui tn o digt o m men naast interventieprogramma s zull e n voorstellen te doen voor de opzet van ee n 1996 1 m oe r 9 expertisecentrum nederland s wordt het doel belang samenwerking tussen leerkrachten van dit centrum als volgt omschreven onderzoekers begeleiders en opleiders staat het do e l van het centrum is ve rb ete ring vernieu hierbij centraal voor hen allen geldt dat ze wing van taalmethoden het verbeteren van oplei van en met elkaar kunnen leren het ontwik ding nascholing en begeleiding van leraren ve rder kelingsonderzoek zal voor een groot deel wo rden tot de a ctiviteiten van het expertisecentrum worden uitgevoerd op ontwikkelscholen gere kend samen met onderzoekers regionale schoolbe h e t ontwikk el en van een raamplan ned e rlands op de geleiders en opleiders in verband met de bas isschoo l m e t daarb ij aandacht vo o r de sam enhang implementatie van de vernieuwingen worden tuss e n het onderwijs in nederlands als moedertaal netwerken geformeerd bestaande uit school e n h et o nde rwijs in nede rlands als tweede taal begeleiders opleiders en leerkrachten op het het bijee nbre ngen van expe rtise in z ake taalverwerving gebied van scholing worden jaarlijks work in de bas isschool binn en de we tenschap de lerare n shops en werkconferenties georganiseerd opleidingen de onderwijsve rzorging e n de scholen waarop de ontwikkelde prototypen worden h e t zorg dragen voor draagvlak b ij het onde rwijsveld besproken en waarop trainingen worden ver voo r ee n vernie uwing va n h e t taal o nderwijs zorgd uiteindelijk zal er een begeleide over dracht van de opbrengsten van het expertise in de periode van 1995 tot 2003 is voor het centrum plaatsvinden naar regionale kaders en centrum een budget beschikbaar van een mil naar educatieve uitgeverijen hierbij worden joen gulden per jaar in totaal worden drie de landelijke pedagogische centra nadrukke voorstell en of offe rtes ingediend te weten van lijk ingeschakeld a een samenwerkingsverband van de universiteit inhoudelijk bezien worden in het expertise van amsterdam de vrije universiteit de uni centrum nederlands twee soorten activiteiten versiteiten van utrecht en groningen uitgevoerd die elkaar voor een belangrijk deel b de univers ite i t van bra b ant beinvloeden namelijk de ontwikkeling van c de universiteit van nijmege n een raamplan voor het onderwijs in de een adviesgroep van drie externe deskundi nederlandse taal en de uitvoering van een gen komt na toetsing van de drie offertes tot aantal ontwikkelingsprojecten de unanieme slotconclusie dat het voorstel het raamplan vormt de basis of het funda van de universiteit van nijmegen ges c hreven ment voor alle andere activiteiten van het ex door verhoeven en aarnouts e het sterk s t e n pertisecentrum het geeft de koers en het het mees t evenwichtig naar voren komt d e kader aan waarlangs en waarbinnen gewerkt staatssecretaris heeft dit advies overgenomen wordt het raamplan dient een visie te geven van het onderwijs in de nederlandse taal dat expertisecentrum nederlands op niet te lange termijn in de praktijk kan worden gerealiseerd het dient uit te gaan van het nijmeegse voorstel gaat ervan uit dat het de kennis en verwachtingen die op dat gebied o nderwij s in de n e derlan dse taal aa n een fun in nederland en daarbuiten bestaan een van dament e le vernieuwing to e is en dat de kloof de eerste taken zal dan ook zijn om deze ken tussen th e orie en praktijk tussen onderzoe nis en verwachtingen te inventariseren en te kers en praktijkmensen zo snel mogelijk over bundelen in systematische overzichten of brugd moet worden probl eemsituaties in de meta analyses omdat het van groot belang is feitelijke onderwijspraktijk moeten volgens de dat het onderwijsveld het raamplan breed auteurs h et vertrekpunt zijn voor ontwikke onderschrijft worden er verschillende hear lingsonderzoek waarin oplo ssingen worden ings en conferenties georganiseerd en artike aangedragen vorm gegeven in proto typen len in bekende tijdschriften geschreven op in de praktijk worden uitgeprobeerd en op basis van vooral de uitkomsten van de ontwik hun haalbaarheid en effect worden onder kelingsprojecten zal het raamplan periodiek zocht in dit praktijkgericht onderzoek is een worden bijgesteld en geconcretiseerd in de zo voll edig mogelijke integratie tussen prak vorm van leerlijnen tijk theorievorming onderzoek ontwikke de ontwikkelingsprojecten hebben betrek ling implementatie en na s choling va n groot king op de volgende zes aandachtsgebieden 10 moer 1996 1 woordenschatontwikkeling versterking van begrijpend leesonderwijs de g ro e communicatieve vaardigheden beginnende pen 3 en 4 van het ba s isonderwijs en de lagere geletterdheid begrijpend leesonderwijs groepen van het speciaal onderwijs krijgen vroegtijdige onderkenning van leerproble relatief weinig onderwijs in b e grijpend lezen men en interventie bij leerproblemen we vooral kinderen di e zwak zijn in decoderen volstaan hier met een korte aanduiding van en hierin veel oefening nodig hebben beste deze projecten den te weinig aandacht aan het begrijpen van schriftelijke informatie onderzoek laat zien woordenschatontwikkeling h e t dat begrijpend lezen met behulp van strate gebrek aan woord enkennis bij kinderen uit gisch onderwijs en directe instr uctie in sterke sociaal zwakke milieus en bij all ochtone kin mate kan worden ontwikkeld aan de hand de ren is mogelijk de hoofdoorzaak van h e t van b es taand e goed ontwikkelde methoden fal en van ee n aanzienlijk deel van dez e kinde aanvull end e materialen en richtlijnen zal wor ren in het basi s en voortgezet onderwij s dri e den nagegaan in hoeverre bepaalde begrij moge lijkheden die nen benut te worden h et p end le esvaardigheden bij vooral te chnisch frequent aanbieden van woorden in de con zwakke lez e rs verbeterd kunnen worden text het geven van directe ins tructie in d e b et e kenis van woorde n of begripp en e n h et onderkennen van leerprobleme n h elpen van oude r s bij d e ontwikkeling va n de h et is van groot belang om lee rproblemen zo woordenschat van hun kinderen thui s nage vro e g mogelijk te onderkennen dit om leer ga an wordt ho e deze mogelijkhe de n het best e a c ht e r s tanden en verwijzing naar het speciaal kunnen worden omgezet in concrete hand e ond e rwij s te voorkomen in de groepen i tot linge n en mate rialen e n me t 4 is grote behoefte aan leerlingvolg syste men die zo dicht mogelijk tegen het te communicatieve vaardighede n geven onde rwij s aan zitten en aan diagnosti het onderwijs in de nederlands e taal aan jon sc he in strumenten die de aard van de leerpro gere kinderen z a l in veel st erkere mat e dan nu blemen zo goed mogelijk kunnen lokaliseren het geval is uit moeten gaan van interactiev e bovendien moeten er concrete aanwijzingen onderwijslee rsituaties waarin autochton e en worden gegeven in de richting van mogelijke allochtone leerlingen gezamenlijk participe reme di e ring re n aan de hand van bestaande goed ontwik kelde methoden en aanvullend materiaal dat interventie bij leerprobleme n ontwikke ld wordt op basis van strategis ch geconstateerde leerproblemen dienen met onderwijs zal samen met leerkrachten gepro name in de onderbouw van het basisonderwijs beerd worden het spreek en luisteronde rwij s zo snel mogelijk te worden weggewerkt de te sy ste mati se ren en te optimaliseren ontwikkeling van interventieprogramma s en van multimedia en de inzet en scholing van ex beginnende geletterdheid in de tra leerkrachten om deze middelen op een ade kleuterperiode kan door middel van taalspel quate wijze te gebruiken liggen voor de hand en direc t e instructie het metalinguis tisch b ewus tzijn van kinderen worden ge s timul eerd ve rgelijking van de voor s te ll en van de com me talingui s tische vaardigheden diene n voor miss ie aa rnout se 1 995 en h e t nijmeegse en tijdens het lees en sc hrijfonderwijs tot voor s tel voor het experti secentrum neder ontwikkeling te komen op h e t einde van lands laat zien dat er veel overeenkomst tussen groep 3 moeten alle kinderen de ele me ntaire b eide voorstellen bestaat ontwikkeling van lees en s chrijfhandeling beheersen terwijl op een raamplan met de daarbij behorende leer het einde van groep 4 een zekere mate van lijnen onderwijs in woordenschat in spreken automatisering van de lees en s chrijfvaardig en luisteren e n verbetering van het leesonder heid moet zijn bereikt de vraag is hoe extra wijs in de verschille nde groepen komen in leerkrachten met de bestaande methoden en beide voorstellen aan de orde de ontwikke de te ontwikkelen material en en rich tl ijnen ling van interventieprogramma s voor kinde deze wensen kunnen realiseren ren met leerprobleme n wordt eveneens in 1996 1 moer ii be i de voorstelle n b e ple i t d e co nstru c tie van denschat in school en bege leiding 1 993 28 p leerlingvolgsy s temen en van diagnostische 28 31 instrume nten voor vroegtijdige onderkenning aarnoutse c a j a c e m weterings on van leerproblemen komt all een in he t nij derwijs in begrijpend lezen in pedagogisc he meegse voorstel voor studien 1995 7 2 p 82 i0i hoewel beide voorstellen inhoudelijk niet as s ink e m h leerpro cessen b ij het spellen dis zoveel van elkaar verschille n bes taat er een sertatie utrecht xuu 19 8 3 duidelijk verschil in aanpak of str a t egie ter bereit e r c m scardamalia the psyc h o logy of wijl in h et voor stel van de c ommissie aar written compos ition hi ll sdale nj lawrence noutse het acc ent sterk op he t ontwikkel en erlbaum 1 98 7 van cursussen of programma s voor de scho commissie evaluatie basisonderwijs zi cht op ling van leerkrachten sc hoolbegeleider s e n kwalite it evaluatie van het basisonde rwijs eind opl e iders wordt ge legd staat in het nijmeegse rapport ministerie van onderwij s cultuur en voors t el het doen van ontwikkelingsonder wetenschappen insp ectie van het onderwijs zo e k met alle participanten samen centraal in den haag 1994 het nijmeegse voorstel gaat d e voorkeur eer daal en kapteijns m van c schouten van par der uit naar een bottom up dan e en top reren k de glopper het afleiden van down benadering e r wordt n adrukkelijk uit woordbetekenis s en uit de context in levende gegaan van de problemen zoal s die zich in d e tal en r993 4 g 5 p 5 8 9 593 onderwijspraktijk voordoen e n de leerkrach gelderen a van taalbeschouwing wat is dat am ten worden vanaf het begin bij de oplossing sterdam sco 1 988 van de problemen ingeschakeld hoewel litjens p plaats b epaling en karakterisering van het s cholingscursus s en het voorde e l hebb en dat z e taalonderwijs ne derlands in m eertalige o nderwijss i in korte tijd e n op ve el plaatsen gegeven kun tuati es ens chede slo 1 990 n e n word e n i s het gevaar niet denkb eeldig dat netelenbos t ee n impuls voo r het ba sis o nderwijs de invloed van dergelijke cursussen op het ministerie van onderwij s cultuur en weten gedra g van de leerkracht in de klas niet erg schappen den haag sdu dop 199 5 groot is de sterke k ant van ontwikkelingson nijmeegse werkgroep taaldidactiek taaldidac derzoek i s dat l ee rkrachten sc hoolb egeleide rs tiek aan d e basis groningen wolte rs noord en opleiders inte nsie f bij de problemati ek hoff 1992 b e trokken worden en uitg e daagd worden om sijtstra j balans van h e t taalonderw ijs halverwege oplos singen aan te reiken hun leerproces de bas issc hool uitkoms ten van de eers te taalpeiling wordt meer intrinsiek dan extrinsiek gemoti m e di o bas isonde rwijs arnhem citoippon veerd een probleem is dat relatief slechts e en 1992 beperkt aantal leerkrachten s choolbegeleiders ven h van de effectief le ren lezen onderste u en opleiders bij ontwikk elingsactiviteiten ningsprog ramma tilburg kub 1994 betrokken kunnen worden via netwerken verhoeven l a vermeer diagnose van kinder workshops en werkconferenties zal veel aan taal t il burg zwijsen 1989 dacht aan de verspreiding en implementatie vernooy k leesproblemen voorkomen in van ideeen en proto ty pen moeten worden je ugd in sch o ol en wereld 1994 79 p 4 7 besteed en aan de training van leerkrachten zuiderra j efficient sp e llingonde rwijs een leer en schoolbegeleiders en opleiders expertmodel voor het sp e llen dissertatie leuven acco 1 988 literat u ur zwarts m a balans van h e t taalonderwijs aan h et einde van de basiss cho o l arnhem cito ppon aarnoutse c k de glopper th hendriks p i99o litjens j sijtstra k vernooy probleemidenti i catie en aanzet voor een actieplan taal ministerie van onderwijs cultuur en wetenschappen velddirectie primair onderwijs den haag 1 995 aarnoutse c a j ontwikkeling van leeswoor 12 moer 1996 1