Preventie als afvalprodukt

marleen claessen s op di e tijd du s ik kan niet le z en hier wo rdt schriftelijke informatie tot waarheid verheven een andere cursiste jong en enthousiast koopt een schoolagenda waarin ze haar huis preventie als afvalproduk t werk noteert dingen thuis uitzoeken lezen of schrijven het gebeurt regelmatig dat ze het niet gedaan heeft waarom niet vergeten waarom schrijf je het op als je het niet meer nakijkt ik onthoud het zo ook wel nee je marle en claess ens begeleidt lees en schrijfgroepen vergeet het haar redenering is als volgt ik voo r n e derlandstalige e n anderstalige cursisten in de hoef geen agenda t e raadplegen want ik ben b asisedu catie gewend om all e s in mijn hoofd te prenten maar d e alfab e tis ering in het nederlands van anders alles onthouden is onmogelijk dus af en toe talige vrouwen verloopt anders dan die van n ederlands wat vergeten is heel gewoon een agenda geeft talige c urs iste n marlee n v o ert dit verschil te rug op h et dit meisje het g evoel dat ze echt op school zit en sc hool v erleden van de c urs is ten de anderstalige vrou dus wat l ee rt we n s t e llen zi c h open op ten aanzien van leren taal veel cursisten uit n ede rlandstalig e l ees en le ren en taal gebruike n de mees ten van h en hebben schrijfgroepen hebben zo n ve rvreemde visie op n oo it op sc h oo l g ezeten voo r nederlandstalige c urs isten het schrift zij zijn niet in staat h e t te gebrui b estaat e r ee n kloof tu ssen h e nzef en de sc hriftelij ke ken naar ge lang behoefte e n belang losgeraakt taal marlee n duidt dit aan m et de te rm v ervree m van haar oorspronk e lijke functie als hulpmid d ing wat di e v er v ree mding inh o udt sc hetst zij m et del is het schrift tot statussymbool of norm een pa ar vo o rb ee lde n verheven ik b e schouw deze ve rvree mding hoe kan een docent voorko me n dat een alfabetise meer dan he t nie t kunnen lez e n en schrijven vol ringscurs u s vo o r and erstalige volwa sse n e n n et zo ver g e ns de letter als h e t e ig e nlijke analfab etism e v ree md end kan werk en als h e t basisond erwijs een p ra ktij kgericht e m eth o d ege eft hiervoorgeen garanties marleen beschrijft daarom haar werkw ijze in degroep a nderstalige vro uwe n waarin taal le ren een syn onie m is voor zinvol taal ge bruiken e en c ursist uit mijn n e d e rlandstalige le es en sc hrijfgroe p die naar mijn id ee al g oe d kan l e z e n e n s c hrijve n maar die naar zijn e ige n id ee nik s pr e st eert wordt bij de bushalte aangespro ken d oor ee n jong e tj e dat wil weten of de bus al weg is zijn angst om af te gaan ten opzichte va n zoi e ts kl e ins is grote r dan zijn l ee sangst du s hij raadpl ee gt d e di e nstre geling bij reco n s tru c ti e in d e l e s co ns tate re n we dat hij goe d h ee ft ge l e z e n en g einform e erd d e bus is al weg maar op d a t mom e nt komt d e bus e raan co n c lu s i e wat mo et dat j ong van m e d enk e n ik d oe n ooit m eer mijn mond op e n al s i emand m e i e t s v raa gt d e z e man l eest in prin c ip e z eer fun c ti o n ee l hij n eemt d e tijd d e nkt na hij d e du ceert e n ve rge lijkt m e t d e fe iten maar bij dit laatste g a at h e t fout naa s t de co nclusi e da t de bus al we g moe t zijn trekt hij n o g ee n andere v e rk ee rd e maa r ingrijp e nder co n c lusie dit is kit t ook a l h e b ik goe d gel e z e n d e bus kwam ni e t o m 248 moer 1 99 0 7 is afs te mm e n op h e t dagelijks leven e en ga rantie voor daadwerkelijk gebruik in dat dage lijks leve n hoe realistis c h de c ommuni catieve situaties en hoe frequent de geleerde woorden ook zij n taalg e bruik vraagt om meer om durf inschattingsvermogen aanpassing aan de situa tie e n a l les waar u o p r eis nog mee r behoefte aan hebt dan die toch zo functionele zin uit uw wat hoe boekje die eenmaal de strot uitge pe rst zo inhei luc htledig e blijft hang e n de total physical response methode zie hij voorbeeld snoeken i99o is e c n tweede taalver wervingsmethode die naast spreken luisteren lezen en schrijven ook handelingen laat uitvoe ren daarmee zou ze het taalhandelen in het dagelijks leven kunnen stimuleren maar kan ze dat rp 4 k drinkt the e ik denk dat geen enkele methode dat kan zo lang zij niet her kent dat taal gebruikt wordt dehab en ik zijn de enige niet marokkaanse omdat er een behoefte of belang is je wilt vrouwen in de alfabetiseringsgroep voor vrou iets zeggen te weten komen vastleggen uit wen die noch in hun eigen taal noch in het wisselen et cetera wanneer deze essentiele nederlands kunnen lezen en schrijven tijdens drijfveer tot taalgebruik niet tot uitgangspunt onze e erste bijeenkomst stempelen we onze na van de les genomen wordt is zinvol taalhande men op ee n papiertje we vouwen het zo dat we len een illusie en leren de cursisten kunstjes het voor ons neer kunnen zetten dehab doet fatima pak de stoel zet de stoel op de tafel mee maar kijkt geen van ons aan e n hangt pas fatima ga op die stoel zitten aicha ga op fati sief in haar stoel de we e k erna vraag ik wie het ma zitten zo zullen er ook allochtonen van naambordje bij zich heeft dehab pakt het hare taalcursussen af komen die heen en weer zwab zet het voor zich ne e r en zit gespannen naar me beren tussen ontzag en ongeloof ten aanzien te kijk e n met onhandig e hanepoten staat nu van het nut van taal voor henzelf eens analfa haar achternaam erbij geschreven en daaronder beet altijd analfabeet erom eritrea lezen en schrijven kan ook bete in de discussie over preventie moeten taalme kenen lat e n zien dat j e e r bent en mee wilt thoden zowel die voor nederlandstaligen als do e n wil h et ve rvree mding tegen gaan dan zal voor anderstaligen onderzocht worden op hun het alfab e tiseringsonderwijs zich daarop moe uitgangspunten wanneer dat niet gebeurt ten richten blijft bovengeschetst probleem bestaan dan praten we wel over preventie maar we hebben preventie of nazorg h e t in feite over nazorg zo is preventie een afvalprodukt van falend onderwijs edu catie f werkers di e alfabetisering en twee en d e educatief werkers zullen blijven zuch de taalonderwijs geven aan niet nederlandsta ten hyperventilerend roepen zij om nieuwe ligcn ve rzuchten altijd dat cursisten het geleer betere nog meer op de praktijk gerichte me d e niet of nauwelijks buiten de les toepassen thod e n terwijl het zo eenvoudig kan de oplossing voor dit probleem van toepassing wordt g e zo c ht en gevonden in op de praktijk dit is de ring van dehab ge ri c ht e methoden als voorbeeld een citaat uit de inleiding van een nieuwe methode er is ge in een les met mijn buitenlandse vrouwen probeerd de aangeboden woordenschat zovee l groep bekijken we de sieraden aan onze han mog elijk in te bedden in e e n op het dagelijks ie den in het haar en oor de make up op ogen ven afgestemde leuke en s timulerende context wangen en mond ik benoem de lichaamsdelen kreulen tholen 1989 d ee l i p 6 terwijl we iedereen op haar beurt bekijken i k 1 990 7 moer 249 we gaan de kring verder rond op zoek naar uiterlijke verfraaiingen najat heeft een schitte rende speld achter op haar hoofd ze haalt haar haar los ik verwoord aan de groep wat ze doet en laat de stenen zien we zien dat er een blauwe bij zit en vergelijken die met de kleur blauw van mijn oorbellen aicha schudt haar hoofd ze is a voor het eerst bij ons komt net uit marokko als we de kring rond zijn geweest hebben we ringen een ketting haarspelden oorbellen en armbanden bekeken er is veel en geanimeerd q informatie uitgewisseld ik probeer in mijn lessen mensen te prikkelen tot het gebruik van taal als middel waarmee ze zich kunnen manifesteren dat wil zeggen dat ze hun ervaringen gedachten wensen kunnen on derzoeken onder woorden kunnen brengen en uitwisselen om zo meer greep te krijgen op hun i ii ll ta dcni orstel leven een eerste streven daarbij is dat zij het besef gaan krijgen dat wat zij meemaken den ken en doen de moeite waard is om verteld gehoord opgeschreven in oplage gedrukt en begin met mezelf en vertel ik heb twee oorbel gelezen te worden len in mijn oren ze zijn blauw ik vergelijk ze een inspirerende en gedegen manier om tot met mijn i shirt en wijs andere blauwe dingen dit besef te komen vind ik in het taaldrukken aan in het lokaal ook voor de vrouwen die nog dat zich onderscheidt van ander taalonderwijs geen woord nederlands verstaan is het nu dui doordat het in plaats van de te leren taal aan te delijk wat ik met blauw bedoel ik heb de oor dragen slechts het kader biedt waarbinnen bellen op de markt gekocht sommige vrouwen mensen zelf het taalaanbod doen door middel kennen het woord markt en vertalen het voor van doordachte en beproefde werkvormen de andere dehab verstaat het niet maar de ber wordt het mogelijk om reele communicatieve bervrouwen proberen het haar in hun eigen situaties te creeren praten luisteren schrijven taal duidelijk te maken omdat ze ontdekt heb en lezen je leert het al doende in de vorm van ben dat een aantal woorden vergelijkbaar zijn zinvolle taalhandelingen het leren van een taal met de taal van dehab diskeer niet en we laten kan op een natuurlijke manier het zo communicatief is er in ieder geval hard gewerkt tijdens de les houd ik mij zoveel mogelijk aan dehab heeft een ring om eritrea zegt ze en de volgende werkcyclus die taaldrukkers ge haakt haar armen door die van haar buurvrouw bruiken trouwring denken we dehab betekent goud ervaren het criterium voor de keuze van een in marokko zegt zourah ineens we proberen onderwerp waarover gepraat en geschreven het dehab te vertellen met ring handen en voe wordt is dat iedereen er een ervaring bij heeft ten ze lacht en dat het onderwerp het vermogen bezit asso de meeste vrouwen dragen een ring het ciaties bij de deelnemers op te roepen woord ring wordt nu al gezegd nog voordat de benoemen in de vertelronde wordt d e koppe persoon haar goed heeft kunnen laten zien bij ling tussen praten en schrijven gelegd als steun na allemaal zijn het trouwringen aanleiding en opstap voor het schrijven om door op mij te wijzen en mijn hand te pak opschrijven het vertelde gaat nu opgeschr e ven ken op zoek naar een ring te vragen of ik ook worden met behulp van aanwijzingen voor getrouwd ben of dehab kinderen heeft en naar vorm en inhoud de groeiende buik van karima te kijken drukken het e igen handschrift vervange n 2 5 0 moer 1990 7 lood vasthouden is voor veel vrouwen nieuw maar het voorwerp biedt steun kleuren wor den met fantasie gebruikt als we klaar zijn gaan we weer om de beurt de tekeningen bekij ken fatima houdt haar tekening van een groe ne trouwring omhoog en ik zeg dit is de trouwring van fatima ze is groen empirisch onderzoek wijst uit dat dat niet waar is ze is van goud c onclud e ren we i e ders tekening wordt bekeken vergeleken en becommentarieerd als we klaar zijn gaan we in drie groepjes van drie zitten wat een ge schuif van tafels vraagt iedere groep krijgt een doos met stempelletters en een stempelkussen en houdt de tekening bij zich op het bord schrijf ik in blokletters dit is de ring van fa tima eronder dit is de ketting van amina dit isde gang van iedereen krijgt een eigen zin op het bord aan de hand van de naam kunnen zij zien waar hun eigen zin staat en anders vragen ze het elkaar de aanwezigheid van vier fatima s levert ge k e 1 u u rn loop op naar het bord met de vingers bij de let ters en door te vergelijken waar het woord ring nog meer staat wordt duidelijk dat deze zin van door echte letters geeft mensen die hiertoe in fatima m e t d e armband is de maatschappij en het onderwijs de gelegen elke groep maakt samen de drie zinnen van de heid niet krijgen de kans om hun woorden in drie aanwezige vrouwen om de beurt zoekt oplage te verspreiden om zo anderen te berei een van hen een letter maakt die vast aan de vo ken inzicht in en beheersing van het produk rige tot het een woord is en dan stempelt ieder tieproces maken dat zij minder ontzag krijgen dit onder haar tekening hetzelfde bij het vol voor het gedrukte woord in deze fase is er al gende woord soms maakt ieder een heel woord werkend aandacht voor woordbeeld en zins alleen er moet goed gedacht worden aan de structuur de betekenis van de tekst kent ieder spatie tussen woorden dat vraagt goed naar het een uit de vertelronde bord kijken in het begin is de spatie is een teruglezen ee n tekst is er om gelezen te wor woord zijn letters nog niet als zodanig signifi d e n als we klaar zijn m e t typen stempelen of cant een letter in spiegelschrift op de kop een limograferen lezen de schrijvers hun eigen zin van rechts naar links beginnen langzamer tekst voor e n de anderen lezen mee omdat je hand wordt het een gewoonte daar op te letten gezamenlijk verteld geschreven e n gedrukt het zoeken in de doos naar de letters duurt hebt is de tekst ook het produkt van een gro e p lang een d een b een p ze lijken op elkaar je eigen verhaal gedrukt zien en lezen geeft het door ze op een proefpapier af te drukken kun geschrevene een meerwaard e je beter zien of je de goede letter hebt na een dik uur heeft iedereen een tekening dit is de armband van fatim a met daaronder een zin die ze in principe nog niet kunnen lezen ze kennen immers alle letters ik geef iedereen een w viertje met een groot ka nog niet maar de inhoud is hun duidelijk de r ik leg een van mijn oorbellen erin en tre k en daarnaast geldt omdat je zo intensief haar om op tafel liggen allerlei viltstiften ook b ezig bent geweest met het maken van de zin blauwe ik laat mijn tekening zien en zeg dit is heb je tijd gehad de l etters goed te bekijken de oorbel van marleen gemerkt dat ze telkens in andere combinaties iedereen pakt haar sieraad en trekt h e t om terugkomen dat woorden begrensd worden dat moet heel geconcentreerd want een pot door wit op papier 1990 7 moer 251 op het eind van de les laten we elkaar om de beurt onze tekening zien ik lees de zin die er onder staat hardop voor na een paar tekenin gen doet iedereen mee naar mijn mond kijkend hoe je de woorden nu eigenlijk uitspreekt de lasvan np rnn fh eef t bij deze manier van werken is volop sprake van handelen direct en functioneel de scheiding fknope n tussen het leren van een taal en die taal gebrui ken valt zo weg zinvol taalgebruik wordt ter plekke gerealiseerd moet vertalen wat de vertelster zegt en geen toen ik na de les mijn eigen tekening en tekst eigen interpretatie daaraan mag toevoegen een van de oorbel liet zien aan een collega zei ze enorm moeilijke maar interessante taaloefe verbaasd schrijf jij al met ze ik laat ze pas ning wordt voor iedereen de link duidelijk tus schrijven als ze vul in kunnen lezen en weten sen de eigen taal en het vertaalde praten met dat ze op de stippellijnen zelf iets moeten zet handen en voeten mist haar uitwerking ni e t ten langzamerhand wordt het mogelijk te vrage n de jas van karima heeft 12 knope n naar voorwerpen of begrippen die ni e t con cr e et aan te wijzen zijn ik laat een foto van d e met de aanwezigheid van mensen is de moge voorkant van mijn huis zien en wijs op d e voor lijkheid tot het uitwisselen van ervaringen ge deur we tekenen onze voordeur ik pak de garandeerd het is mijn taak om in de les die er klok di e ik iedere week te voorschijn haal op varingen af te perken en te helpen verwoorden dat ik niet altijd zelf de tijd van de pauze in de geholpen door voorbeelden van taaldrukster gaten hoef t e houden en ik draai d e wijzers op marie reehorst die een verslag schreef van de tijd dat ik van huis ging op weg naar school haar bijeenkomsten met jongeren uit interna om de beurt draait iedereen haar tijd soms is tionale schakelklassen reehorst in voorberei daarbij hulp nodig aicha weet niet hoe ze de ding stelde ik iedere les de vraag naar iets van tijd o p een kl o k m oe t ve rw oo rd en m a ar a nde re onszelf zo hebben we in de loop van een half vrouwen hebben haar zien lopen ze moet on jaar heel wat met elkaar besproken dat de geve er tien minuten voor de les van huis ver vrouwen niet of nauwelijks nederlands spreken trokken zijn dehab zat in dezelfde bus als ta of dat nog niet willen maakt vertellen niet on mimount dus haar gangen kunne n we ook mogelijk in het begin vraag ik naar concreet nagaan aanwezige voorwerpen laten zien is dan ook we tekenen d e klok die we thuis hebbe n of vertellen we bekijken onze jas tellen de kno als die er ni e t is de vader die aicha waarschuw pen en constateren dat hij te warm of te koud is de dat he t tijd was ook al kunnen zij e r zelf voor de tijd van het jaar we trekken een schoen nog niets over v e rtellen in het nederlands de uit en bekijken hem nauwkeurig op kleur maat vrouwen we ten waar ze het ove r hebbe n ik manier van lopen de winkel waar hij gekocht he lp hen woord e n te geve n aan hun eige n ve r is de gelegenheden waarbij hij gedragen wordt haal langzamerhand groeit d e behoefte om aan onze handen is veel te zien wie heeft er ze lfde nederlandse woord e n te vinden lange nagels wie gebruikt er nagellak wie heeft er maantjes opzitten wie kan met de lin dit is het boek van keltou m kerhand de nagels van de rechterhand knippen ik niet wat is dat voor wondje en hoe lang he t resultaat van onze verhale n is een boek blijft henna op je hand zitten naarmate we werk met op ied e re bladzijde een t e kening van meer en meer gewend raken aan elkaar wordt een voorwerp en daaronder een gestempelde tolken een vanzelfsprekend middel om duide zin over d e tek e ning lijk te maken wat er verteld moet worden als ik zorg ervoor dat een aantal vaste zinsstru c ik consequent benadruk dat de tolk letterlijk tu re n telkens terugkomt zodat woord e n en 2 5 2 moer 1990 7 dit is de hand van van herinnering en na een aantal zinnen op grond van herkenning van woorden minstens ke i to m acht zinn e n over onszelf naast de gezamenlijke ervaringen hebben we het logboek voor de individuele verhalen op 1 het eind van iedere les schrijf ik van iedereen een uitspraak op iets dat er is gebeurd in de groep iets dat je gaat doen of deed iets dat je g 3 c wilt vertellen het leven buiten de les wordt naar binnen gehaald onze wereld wordt steeds u y c groter aan het begin van de eerstvolgende les y c c q leest mijn collega dit verslag voor en vraagt de 7 7 l betrokkene naar dingen waar ze meer over wil weten l hp h deze vrouwen weten inmiddels precies hoe ze zich willen manifesteren ze komen naast me staan en dicteren me vat ik moet opschrijven maar ik ben niet van plan om altijd hun secreta resse te blijven volgend jaar schrijven ze zelf lit eratuu r zinsopbouw langzamerhand herkend word en kreulen j b tholen een zekere wou rderisc int dit is de l het schoen huis van naam naam utrecht n c b 1 9 8 9 heeft een ketting ring reehorst m op je eigeti woorden k o men taald riik omdat communiceren steeds makkelijker keii bij tweede taalveru erviny nog te verschijnen gaat en om de woordenschat uit te breiden en op te vragen bij de taaldrukwerkplaats am vraag ik na verloop van tijd naar eer opsom sterdam ming van voorw erpen di e niet noodzakelijker snoeken h likkebaardend lekker de tpr wijs aanwezig hoeven te zijn wat voor bood methodevertaald vertaald in basiseducatie 199013 schappen ga je vandaag doen wat staat er in je keuken we beginn en met het tekenen van de voor w e rpen met tolken en wat fantasie begrijpt ied e re e n wat er ge tekend staat hoe het he e t weet niet ied e reen wat het is w e l er komen allerlei dingen op de tekening te staan en bij el kaar kijken maakt de boodschapp enlij st langer de zin jamila doet boodschappen stempelen we onde r d e tekening e n naast de voorwe rpen komen hun namen we t rekken onze handen om ze bestaan uit een aantal vingers duim wijsvinger middel vinger ringvinger pink het zoeke n van d e juiste stempels kost veel tijd maar al gauw ont dekt men dat er een gedeelte van de woorden telkens terugkomt vinger dat stuk stempe l hoefje niet de hele tijd los te hal e n voor iedere volgende bijeenkomst typ ik onze zinnen onder elkaar uit zo lezen we op grond 1990 7 moer 253