Reading the word & the world – Een seminar over vrouwen en geletterdheid

versla g de e mpo werme nt b enaderin g in de reader die door het vrouwenberaa d ont wikkelingssamenwerking was samengeste l d leonie hulsliof werd aangegeven dat binnen de alfabetise ringsprogramma s voor vrouwen die momen reading the word teel gehan teerd word en globaal vier benad e ringswijzen onderscheiden kunnen worden the world claessen van wesemael smit i99i de welzijnsbenade ring de nadruk l igt o p het een seminar over verste rken van de positie van vrouwen al s moeder en verzorger dit soort al fabetise vrouwen en geletterdhei d rings programma s is vaak gecombineerd met informatie over gezondheid voeding en der gelij ke deze benadering komt h et meest voor vooral op pl aatsen waar nauwelij k s faciliteiten op 2 1 november r99t organiseerde het vrou zijn wenberaad ontwikkelingssamenwerking in de gezinsbenadering b innen deze program ede een seminar over vrouwen en geletterd ma s worden vrouwen voora l gestimu l eerd in heid hun rol als begeleider van hun kinderen bij het het doel van het seminar was drieledig onderwijs vee l nadruk ligt op het belang van vergroten van kennis en inzicht in de wijze onderwijs voor de k inderen en het help en van waarop alfabetiseringsprogrmma s toeganke de kinderen bij hun huiswerk d eze program lijk gemaakt kunnen worden voor vrouwen ma s ste llen de positie van de vrouwen binnen door in te spel en op hun specifieke behoeften het gezin evenmin ter discussie en interesses de functionele benader ing bij deze b enad ering vergroten van de deskundigheid over hoe vol wordt het accent gelegd op het bel ang van wasseneneducatie kan bijdragen in het verster ge l etterd heid voor de economische groei en ken van de positie van vrouwe n ontwik kel ing veela l zon der rekening te hou het bieden van een ontmoetingsplek voor den met de rol die vrouwen reeds in het p ro vrouwen uit derde wereldlanden d ukt ie en re p rodu k tieproces s p elen het seminar was vooral bedoeld voor dege de e mpowerment benadering me t empower ment nen die in het kader van ontwikkelingssamen wordt het ontwikkelingsproces bedoeld waar werking werkzaam zijn op het gebied van de in vrouwen zich d e ervaringen k ennis en tech volwasseneneducatie bij voorbeeld de zoge nieken eigen maken om hun situatie te kunnen noemde niet gouvernementele organisaties veranderen de verandering van de bestaande de rt co s en de donororganisaties machtsrel aties is daarbij van essentieel bel ang de inleidingen en workshops werden voor i n deze benadering worden vrouwen gezien in het overgrote deel verzorgd door vrouwen uit hun relatie tot produktie en repro du ktie derde wereldlanden waardoor uit eerste hand processen en hun socia le verplichtingen in de vernomen kon worden wat de ervaringen in samenleving verschillende landen met alfabetiseringspro de alfabet iseringsprogramma s binnen d e gramma s voor vrouwen waren empowerment benadering kennen de volgen het seminar bestond uit twee plenaire lezin de aspecten gen en een vijftal workshops dit verslag gaat we rken aan lees en schrijfvaar d ighede n en met name in op de plenaire lezingen het theo sociale vaardighed en retische kader geschetst door nelly strom versterken van het zelfvertrouwen en stimule quist en een praktijkvoorbeeld uit peru uitge ren tot ze l forganisa t i e werkt door elisabeth dasso daarnaast een inzich t vergroten in bestaande machtsstruc tu korte samenvatting van de workshop van sei ren jal dand over ervaringen met alfabetiserings toepassen van de vaardigheden om verande programma s voor vrouwen in india ringen aan te brengen in die machtsstructuren 1 9 92 2 moer 71 een van de b elangrijkste problemen waarvoor letterdheid vrouwen machteloos houdt an men bij de uitwerking van de empowerment dere factoren zijn daarvoor verantwoordelijk benadering komt te staan is de keuze van de vrouwen hebben minder gelegenheid om zich taa l waarin het alfabetiseringsp rogramma aan de lees en schrijfvaardigheid eigen te maken geboden wordt onderwijskundig gezien is er en om die te consolideren vrouwen hebben veel te zeggen voor het kiezen voor de moe minder toegang tot macht dus ook minder dertaal de cursisten worden dan we l gecon toegang tot de kanalen die de inhoud van edu fronteerd met het aanleren van nieuwe vaar catieve programma s vaststellen alfabetise d ighe d en maar zij hoeven zich geen andere ringsprogramma s zijn vaak minder toegan taa l of andere manier van denken eigen te ma kelijk voor vrouwen omdat zij meestal niet ken bovendien is de moedertaal veelal de enige betrokken zijn geweest bij de totstandkoming taa l die de vrouwen spreken ervan toch moet de invloed die geletterd h oewel methoden in de moedertaal de heid heeft op het verwerven van macht niet meeste mogelij kheden lijken te bieden hebben overschat worden zij ook hun beperkingen als de moedertaal er is een groot verschil tussen wat ontwer een an dere is dan de officiel e taal blijven vrou pers van alfabetiseringsprogramma s willen en wen verstoken van toegang tot het algemeen verwachten ook als zij kiezen voor de em maatschap pelijke l even kennis van de officiel e powerment benadering en wat de cursisten taal is uitermate belangrijk a l s vrouwen in willen en verwachten bij voorbeeld deelname vloed wi l len uitoefenen op pol itieke en maat aan het openbare en politieke leven versus schappelij ke ontwikkelingen kinderen helpen op school om meer alge mene gemeenschappelijke doelen te bereiken h et vrouwenberaad ontwikkel ingssamen zullen naast alfabetiseringsprogramma s ook werking had voor het seminar de uitwer k ing sociale herstructureringsprogramma s opgezet van de em p owerment benadering centraa l ge moeten worden stel d en gaf daarmee bl ij k van een duidelij ke veruit de meeste alfabetiseringsprogramma s keu ze binnen de verschillende benaderings reproduceren de ideologie van de machtheb wijze n bers ze geven via de programma inhouden ideeen door die ten gunste zijn van degenen g e l ett erdh ei d e n mac h t die in de regering het beleid bepalen of van hun representanten op lokaal niveau stromquist universiteit van sou t hern califor nia heeft onderzoek gedaan naar vrouwen stromquist gaf aan dat als geletterdheid een en educa t ie in latijns a meri k a en recentelijk machtgenererende factor wil zijn de alfabeti een studie gemaakt van vrouwen in alfabe seringsprogramma s qua inhoud de volgende tiseringsprogramma s in sao paulo brazilie vier elementen moeten bevatten stromquist ging in haar bijdrage vooral in op kennis om te overleven inzicht in de rechten de educatieve behoeften van arme ongeletterde van de mens de positie van vrouwen en de vrouwen in onderdrukkende situaties zie ook invloed van seksualiteit op het eigen lichaam stromquist 199 1 en op sociale relaties de cijfers die gehanteerd worden om de mate kennis van de wetgeving om optimaal gebruik van ge letterdheid van de bevolking aan te te kunnen maken van bestaande wetgeving en geven dienen genuanceerd geinterpreteerd nieuwe regelgeving te kunnen bepleiten te worden in derde wereldlanden geven ze de inzicht in de rol die de massamedia in de sa mate waarin van een ora l e naar een schrifte menleving spelen en vaardigheid in het weer lijke cultuur is overgegaan aan terwijl ze in staan van de macht van de reclame industrie gein d ustria l iseerde landen veeleer de aanwe ideeen over de ideale samenleving zigheid van sociale ongelijk heid en de daar mee samenhangende economische en culturele het al fab etiseringsproces dient de volgende achterstelling aangeven eigenschappen te hebben ongeletterdheid is sterk gerelateerd aan er wordt uitgegaan van de vele en verschillende machteloosh eid maar het is niet zo dat onge ervaringen van de cursiste n 72 moer iggz a de cursisten en de begeleiders leren van elkaar bezitten van grond doet wel vaak een vraag er wordt in groepen gewerk t naar geletterdheid ontstaan omdat grondbezit de totale organisatie van ontwerp program een bepaalde mate van kredietwaardighei d ma inhoud tot en met diz discussie is demo betekent m aar soms zijn er wettelij ke of cul cratisch van karakter turele beperkingen voor vrouwen om grond eigenaar te worden stromquist constateert dat er nogal wat be lemmeringen zijn in de uitvoering van de em bij analyse van studies die gemaakt zijn naar powerment benadering in de praktijk de effecten van alfabetisering en onderwijs op een programma dat enkele bijeenkomsten vrouwen blijkt dat er nauwelijks aandacht per week beslaat is per definitie een beperkt wordt besteed aan de emancipatorische waarde programma het leren lezen en schrijven vergt van geletterdheid voor vrouwen zelf de stu ook nog andere specifieke vaardigheden of dies zijn vooral georienteerd op de welzijns nu de fonetische globale of een andere metho gezins en functionele benadering van alfabe de gebruikt wordt veel methoden zijn sterk tiseringsprogramma s ze geven aan dat de leerkrachtgeorienteerd er ontstaat een kloof zuigelingensterfte daalt dat er minder vrou tussen de wens tot verandering op het gebied wen in het kraambed overlijden dat vrouwen van de machtspositie van vrouwen en de prak bij meer scholing meestal minder kinderen tijk van het leren lezen en schrijven hebben dat hun kinderen beter verzorgd wor daarnaast zijn de meeste programma s wat den en dat hun economische participatie ver betreft de uitvoering aangewezen op vrijwilli groot wordt het enige element dat verwijst gers die zelf doorgaans vrij laag opgeleid zijn naar de emancipatorische waarde voor de vrou en veelal slechts een beperkte training hebben wen zelf is de grotere mate van zelforganisatie gehad in de wijze waarop het alfabetiserings die geconstateerd wordt bij een toename van programma uitgevoerd dient te worden geletterdheid onder vrouwen ook de houding van de vrouwelijke kursis ten kan belemmerend werken veel vrouwen de sleutelposities bij de ontwikk eling van hebben een traditioneel verwachtingspatroon alfabetiseringsprogramma s worden vo l gens van het alfabetiseringsprogramma waardoor stromquist ingenomen door de regeringen en het accent van hun leerwensen sterk komt te de hiervoor reeds genoemde nco s en donor liggen op de lees en schrijfvaardigheid op organisaties zich regeringen bieden nimmer emancipatori veel onderwerpen uit programma s die be sc he programma s aan hun programma s be staan uit de hierboven beschreven vier elemen vestigen de rol van vrouwen als moeders en ten bevatten onderwerpen die hoewel actueel ec h tgenotes de ngo s zijn veelal georgani erg pijnlijk kunnen zijn voor vrouwen vooral seerd op basis van klasseversc hillen en niet op als ze de onderdrukking en uitbuiting waar basis van sekseversc hillen a ls er dan al vrou mee de vrouwen dagelijks geconfronteerd wengroepen zijn dan bestaan die uit geletterde worden ter discussie stellen vrouwen donororganisaties zijn vaak door de thuissituatie kan ook belemmeringen op de eigen regeringen in het leven geroepen i n leveren voor de uitvoering van de empower hun projecten wordt veel nadruk gelegd op de ment benadering als vrouwen deel mogen re produ ktieve functies van vrouwen of op nemen willen ze vaak even de ellende thuis de integratie van vrouwen in de economie a l s vergeten en niet weer hun eigen situatie analy er a l emancipatorische projecten zijn dan is seren het geld dat daaraan besteed wordt rel atief zo door de armoede waarmee de vrouwen ge minimaal dat het uitstra l ingseffect bijna te ver confronteerd worden is hun energie en aan waarlozen is toc h bieden donororganisaties dacht gericht op de primaire levensbehoeften de meeste mogelij k heden tot verandering en vragen zij niet om alfabetiseringsprogram ma s het is maar de vraag of het zinvol is alfa stromquist gaf verschillende strategieen tot betiseringsprogramma s aan te bieden als er verandering aan ze benadrukte onder meer geen economische basis voor aanwezig is het het belang van kleinschalige alfabetiserings 1992 2 moer 73 programma s koppeling van alfabetiserings de ioo analfabeten 3 7 mannen en 63 vrouwen programma s aan andere activiteiten in de nu zijn h et e r 2 5 m a nn en en 75 v rouwe n dit sociale sector zorgvuldige planning en uit geeft duidelij k aan dat de peruaanse overheid voering introductie van volwasseneneducatie niet echt geinteresseerd is in het be l ang dat op de universiteiten en lerarenopleidingen in vrouwen hebben bij onderwijs de betrokken landen en de invloed die donor in de alfabetiseringsprogramma s die door de organisaties kunnen hebben op de structuur regering zijn opgezet wordt uitgegaan van de van het niet formele onderwijs we l zijns en de gezins b enadering d e laatste tijd is onder invloed van de economische crisis functionaliteit en motivatie een verandering richting de functionele bena dering merkbaar dasso werkt voor peru m ujer en is li d van de i n peru zijn naast de regering niet gouverne cladem het latijnsamerikaanse comite voor mentele organisaties actief op het terrein van de de verdediging van de rechten van de vrouw a lfa b etisering i n benadering verschillen deze peru mujer is een landelijke organisatie in pe programma s nauwelijks van de overheids ru die zich tot doel stelt de gelij ke rechten en programma s sommige van deze organisaties kansen voor v rouwen en mannen te realiseren hanteren de empowerment benadering maar zie ook dasso i99i peru mujer werkt samen benadrukken dan de zelforganisatie in het al met vrouwenorganisaties in de grote steden en gemeen en niet zozeer de emancipatie van de op het p latteland d e activiteiten van peru vro uwen m ujer concentreren zich op de gezon d heid i n de prak tijk blij k t dat binnen elk program werkgelegenheid het gezin en de wetgeving ma tegenstrijdigheden te vinden zijn soms d e vragen en behoeften van de bevolking vor blijkt binnen een progressieve benadering de men het uitgangspunt van het werk didactische werkwijze autoritair van aard te b ehalve al fa betiseringsprogramma s zijn er zijn of er wordt een democratische werkwijze programma s gericht op het verwerven van een gehanteerd binnen een welzijnsbenadering eigen inkomen vooral via het bevorderen van dasso vindt het opvallend dat de theore klein onderne mersch ap het opzetten van ge tische uitgangspunten va k er bed i scussieerd meenschapp elij ke moestuinen het trainen van worden dan de praktijk peru mujer probeert on d erwijskundig medewerkers op het gebied theorie en praktijk zo veel mogelijk met elkaar van family planning en seksualiteit in overeenstemming te brengen de organisatie d asso omschrijft peru a l s een multiculturele is ervan overtuigd dat post alfabetisatie onlos maar racis t isch e en chauvinistische samenle makelijk verbonden dient te zijn me t de alfabe ving waar vro u wen veel te lijden hebben van tiseringsprogramma s als vrouwen niet in de on d erdrukking en d iscriminatie er zijn de gelegenheid gesteld worden om de net verwor laatste jare n wel wijzigingen in de wetgeving ven vaard igheden te oefenen zul len ze terug aangebracht die de positie van vrouwen verbe vallen in wat overa l functioneel analfabetisme teren maar de daadwerkel ijke doorvoering genoemd wordt van die gewijzigd e wetgeving wordt belem peru mujer heeft de ervaring dat vrouwen merd door de peruaanse machtsstructuur die alleen gemotiveerd zijn om alfabetiseringspro vooral gek enmerkt wordt door corruptie gr a mma s te volgen a l s schending van de mensenrechten discrimina geletterdheid hun leven kan veranderen bij tie van de armen en dominantie van manne n voorb eeld door meer kans op werk verbete over vrouwen ring van de relaties binnen het gezi n geletterdheid hun positie als moeder echtge de analfabetismecijfers in peru vertonen de noot burger erevrouw kan verbeteren laatste so jaren een duidelijk dalende lijn van geletterd heid de dee l name aan al l erlei maat ruim 57 procent in 1940 tot ruim tt procent sch appelijke en po l itieke activiteiten kan ver in t99o wordt binnen die cijfers echter een gro ten onderscheid tussen mannen en vrouwen ge maakt dan zien we een dramatische verschui ving optreden veertig jaar geleden waren van 74 moer 1992 2 al fabetiseringsprogramma s moeten volgens bewustwording en a lfabeti s erin g dasso ervan uitgaan d at k ennis altijd een per soonlijk proces is h et stimul eren en motive dand werkt voor ma h ila samakhya een i n ren van d at p roces is het enige dat werkelijk diaas regeringsprog r amma me t al s ondertitel van belang is te vaak wordt vergeten dat anal education for women s equa lity fa beten wel degelijk lezen ze lezen kranten z ij gaf aan dat het belangrij k ste d oel van het folders en dergelij ke alleen niet op de wijze programma is de vrouwen bewust te make n zoa l s gel etterden d at doen van hun gemeenschappel ij ke k rach t en hu n d e strategie die peru m ujer kiest voor d e a l mogelij kheden om gemeensch appel ijk e acti fabetiseringsprogramma s gaat uit van de vra viteiten te plannen en uit te voeren door de gen prob lemen en be hoeften van de vrouwen edu catieve aspecten van dit programma moet en bestaat uit d e vo lgend e stap pen het uitein delijk leiden tot op v rouwen ge onderzoek naar de rol van gel etter d heid in het orienteerde curricula meth odieken en mate dagelijks leven van d e cursisten d it onder rialen dan d ging in op de ervaringen tot nu zoek wordt met mannen en vrouwen uitge t oe voerd activiteiten ter vermindering van problemen d e medewerkers van h et programma proberen op het gebied van de watervoorziening huis rechtstreekse contacten te leggen in de dorpen vesting gezondheidszorg omdat gel etterd zon d er gebruik te maken van tussenperso nen heid hand in hand dient te gaan met a l geh ele aanvanke lijk wer d en meetings georganiseer d ontwikkelin g maar de vrouwen die daar aanwezig waren bijeenkomsten over rech ten van de vrouw dit vroegen zich af waarom ze daar zaten de or zijn de eigenlij ke alfabetiseringsiessen die zo ganisatie besloot d aarop om al leen nog meet veel mogelijk ge b aseerd zijn op de uitkomsten ings te organiseren als vrouwen er zelf o m van het bij h et eerste punt genoemde onder vroegen de medewerkers werden benaderd zoek met vragen over de drinkwatervoorziening produktie van lesmateriaal waarbij de cursis brandstof enzovoort zo ont stonden kleine ten betrokken worden groe pjes vrouwen die hun situatie ana lyseer eva l uatie van het pr oces binnen de groep en den en keken op wel ke wijze daarin verande het volgen van de cursisten in an dere groep en ring kon worden aange b racht opvall end was het trainen van de lesgevers docenten dat de lokale instruc teurs niet b etaal d wensten te worden omdat de vrouwen dan zouden een belangrijk on d erwerp binnen de alfabeti d enken dat ze voor de organisatie werk ten en seringsprogramma s is de identiteit van de niet voor d e bel angen van de vrouwen k ursisten voora l het verschil tussen de offi h et al dan niet beginnen met a l fabetiserings ciele taal en de lokale talen andere talen zoals prog ramma s werd b ewust ter discussie ge h et quecha en varianten van de officiele taal steld de algemene reactie van de vrouwen was k omt uitvoerig aan de orde dat het een gema kkelijke vraag was voor iemand die al gesch oold was en d at de instruc dasso gaf aan dat de problemen waarmee peru teur toc h ook wenste dat haar kinderen naar mujer geconfronteerd wordt vooral te maken sch ool zou den gaan hebben met de effecten van het werk h oe k un in de alfabetiserings p rogramma s is steeds nen ontwikk e ld e strategieen beleidsmatig op begonnen met wat d e vrouwen wil l en l eren gepakt word en op nationaa l niveau is het mo l ezen en schrijven de verschill ende dia lec gel ijk het onderwijsbeleid van de overheid te ten worden nadruk kelijk b ij het p rogramma wijzigen en in hoeverre kunnen niet gouver betrok ken nementele organisaties peru mujer ondersteu nen bij het verta len van ervaringen op lok aa l i n de workshop werden door de p artici panten niveau naar een nationaal niveau ervaringen van onder meer mali be l ize b ra zilie en su riname uit gewisseld e r vol gde een l evendige discu ssie over d e voor en nadelen van de verschi l lend e werkwijzen en de re lati e igqa z moer 7 5 me t de reger i ngen xco s en donororga ni sa het seminar vie l op door d e goede organisatie t ies e en opmerk ing van een deelnee m ster u it het vrouwenberaad ontwikkelingssamen m al i is hier het verme ld en waard z ij gaf aan werking had ter voorberei d ing een degelijke d at donoro rgan isaties andere normen hebben reader op gesteld tijdens het seminar k wam d an d e wer kers op p l aatselij k niveau donor duidel ijk de visie van het vrouwenberaad naar organisaties hebben het over milieu problemen voren en de keuze voor francis van soest als man vrouwrelaties en economische normen voorzit t er bleek een goud en greep helder in de dorpen in mali gaat het niet om man b ondig en structurerend vrouwrelaties maar om het vertrouwen dat het dorp je geeft dat hangt af van je benad ering literatuu r als die serieus is maa k t het niet uit of je eerst met vrouwen begint i n mali worden de erva claessen j l van wesemael smit reading the ringen van de oude vrouwen gebruikt als word and the world literact and educationerom a startp unt van d e alfabetiseringscursus genderperspective discussionpaper for theseminar oegstgeest i99i to t be sluit dasso e literact and the empowerment ojwomen the case of peru mujer z pl i99i hoewel de doelstellingen van het seminar in stromquist n p women s literact and the quest jor algemene termen geformuleerd waren was de empowerment los angeles i99i uitwerk ing doelbewust gericht op de praktij k in derde wereld l anden als de p resentaties vergel eken worden met de nederlandse prak tijk dan valt een aantal verschillen op i n de organisatie sp e len d onororganisaties en niet gouvernementele organisaties in neder land geen rol d e gehele alfabetiseringsprak tijk geinstit utional iseerd en binnen niet al te lange tijd oo k wettelijk omlijnd in de kader wet volwassenened ucatie d e noo d zaak van alfab etiseringsprogramma s o p zich is tij dens het seminar nogal eens ter discussie gesteld een in de nederlandse prak tijk zeldzaam verschijnse l a ls de voorwaarden d ie stromquist s t elt aan alfabetise r ingsp rogramma s vergeleken wor den met de n ederlandse praktijk dan valt op dat het alfabetiseringsproces in n ederl and wel d e eigenschap p en h eeft die stromquist noemt maar dat de vier elementen van de inhoud nage noeg gehee l ontbreken met name kennis van de wetgeving en ideeen over de ideale samen leving ko mt men nauwelijks tegen in de alfa betiseringsprogramma s tijdens het seminar werden alfabetiserings programma s steeds in verband gebracht met andere activiteiten bij voorbeeld op het ter rein van de werkgelegenheid in de neder la ndse p ra ktij k is dit slechts in beperkte mate het geval 76 moer 1992 2