Rokende Koeien. Een NT2-project drama binnen de volwasseneneducatie.

jan van gemert om eigen ervaringen naar buiten te brengen die anders nooit aan de orde zouden komen petri kolen daarnaa s t komen via drama ver s chillende expressievormen samen zoals taal gebaar mimi e k en beweging deze vergroten de uitdrukkingsmogelijkheden bovendien ont rokende koeien staat er een sterke intera c tie tuss en de s p el e r en de andere cursi s ten die leidt tot uitwisse een ivt2 project drama ling van e rv ari ngen spelers vo e len zich hier door vrijer en ontwikkelen durf en plezier binnen de volwasseneneducatie om te s pelen door drama kunnen onderdelen van sociale kennis en vaardigheden en nederlands gein tegr eerd word en e n dat is b e langrijk omda t deze onderdelen in het dagelijkse l e ven ook in dit artik el b eschrijve n jan van geme rt edu cati ef met elkaar verbonden zijn we rk e r in de vo lwa ssene n e du catie e n dra madocent in het v oortgeze t onde rwijs en petri kole n so c i a l e kenni s e n vaa rdi gh e d e n docente ne de rlands de tots tandko ming van de ve rtelvoo rs t elling rok ende koe ien met anders ond e r sociale ke nni s en vaardigheden in de talige curs is t e n uit de volwasseneneducatie aan volwa s seneneducatie verstaan we so c i a le ken deze verte lvoo rs t e lling nam een zeer h e teroge n e ni s over relev a nte thema s e n de sociale g roep c urs isten dee l zowe l wat b e treft leeftijd 2o vaardigheden communicatie studie e n keu 5 o jaar als het niv eau van h e t ne d erlands als zevaardighe id tweede taal van b eg inn ers tot gev o rderden als de binnen het dramaonderwij s kunnen all erlei n a tio nalit e it e n v erbliifsduur in nede rland tot 20 thema s naar voren komen die de c ursisten jaar d e aute urs g aan ook in op de vraag h oe bezighouden door te spelen kunnen cursis dram a kan bijdrage n tot h e t verwerven van soc iale ten kennis ve rgaren over de ze thema s en kennis e n vaardig h e den en nede rlands als tw eed e leren z e zich t e uiten daarnaast ontwikkelen taal cursisten communicatieve vaardigheden bij drama vindt veel int e r a ctie plaats zod a t cur sisten oog kunne n krijgen voor de verschil belang van drama lende g e voele ns en gedachten van hun med e c ursiste n ze leren e en mening te geven te vanuit de positie van ande rstaligen bezi e n r eageren k ri tiek te geven en kritiek te ontvan bren g t het le ven in een nieuw land vel e gen bovendien le ren ze onderscheid te maken vr age n m et zic h m e e and ers taligen bevinde n tuss en gedragsc onv e ntie s uit de eigen cultuur zich in een pro ce s van integra tie waari n z e en die uit ned erland voor c ommuni catie in hun eigen k e uze s moeten maken in het e en ni e uw land is dit inzicht be langrijk o mgaa n m et oude e n ni e u we w a ard e n e n ook s tudi eva ardighe den di e in d e volwas norme n teve ns mo e te n z e zi c h e e n tweed e seneneducati e onder sociale kenni s en vaar ta al eigen m a ke n z e du rve n soms niet t e dighed en va ll en kom en bij dramaonderwij s spre ken vanwe ge d e angst foute n te maken of aan bod de nk bijvoorbeeld aan studievaardig door de onbek endh eid met de gedrags c on heden als na a r elkaar luisteren vrage n ste ll en ventie s in onz e sa m enl e ving om dit te lere n onthoude n fouten durv e n maken hulp vra zijn so c iale ke nni s en vaa rdighed e n belan g gen op het juiste moment fee dback g even en rijk drama biedt de mogelijkheid om zow el feedback ontva ngen bij dramati sche werk aan t e sluit e n bij he t v e rwerven van e e n vormen is h e t van groot belang dat c ursist e n twe ede taal als bij het lere n van s ociale kennis sam e nw e rken hetgeen e en belangrijke voor en vaardighed e n kenmerkend voor drama i s wa arde is voor het ontwikkel e n van studie da t h e t een app el doet op he ri nne ri ngen vaardigheden verbe e lding en emoti e het heeft de potentie voor het ontwikkelen van keuzevaardig 6 2 moer 1997 2 afbeelding i het ee rs t e wat ik over nede rland hoorde ze v e rte ld e n dat he t er zo ko ud was dat ze lfs d e ko ei en ro o kten ik vond h e t zo n gek id ee ik dacht dat ze een g rapje maakten toen ik in de lent e in nede rland aankwam wa s e r s neeuw zo hoog en in een s zag ik het ik zag de koeien rok e n vera heden is het van b e lang dat cursiste n een toch i s dez e non verb al e c ommunicatie van helder zelfbeeld krijgen door drama krijgen groot bel a ng omdat deze de taaluitingen cursisten feedback van de anderen in de ondersteunt en levendig maakt dramatisc he groep waardoor zij inzicht krijgen in de werkvormen l eren de curs ist deze non ve rba eigen capaciteiten en mog e lijkheden door le kant g eba ar mimiek en beweging te het ontwikkelen van dit zel fbeeld wordt het ontwikkele n hij le e rt bijvoorbe eld non mogelijk die keuze s te maken die belangrijk verbaal e en situatie emoti e h erinnering of zijn voor het gedrag en d e positie in een fantasie beeld duidelijk te maken a a n de re st multiculturele samenleving de keuzes heb van de gro e p het werken m et verschi lle nde ben betrekking op th e ma s als de ned erland taalniv eaus in e e n groep is hie rbij gee n pro se en de eigen identiteit persoonlijke re la bleem want de beginnende taalleerd er heeft ties werk opvoeding en wonen hi eri n ten opzichte van de gevord e rde taal leerder ge e n achterstand de taal die nodig is drama in het nt2 onderwij s bij d e opdra c hte n komt van de doc ent d ie al pratend e n zelf spelend uitlegt d e curs is t en dramatische werkvormen die wij voorstaan verwe rven zo receptief de t aal z e ke r voor hebben voordelen boven het uitsluitend wer een beginn ende taalleerder i s dit b e l angrijk ken met een reguliere methode voor neder in een volgende fase komt ook de taalpro lands als tweede taal het leren communice ductie aan de orde het ac ce nt blijft echter ren in het nederlands is doel van iedere nt2 liggen op h e t spelen er worden geen eisen methode communicatie heeft twee kanten gesteld aan productieve t a alvaardigheden de een verbale en een non verbale aan de non gevorderde taall e e rder krijgt nu ec ht e r w e l de verbale kant wordt in een reguliere nt2 kan s de ze te ontwikkelen terwijl de b eginne r methode weinig of geen aandacht besteed hiervan kan le ren 1997 2 moer 63 in re guliere nt2 methoden wordt vaak via opz e t van h e t proje c t rolle nspelen of door vooraf uitgeschrev en discussies en e e n gesprek hierover een me bij de instelling voor volwasseneneducatie in ning gevraagd van de cursist waardoor hij boxtel had men po sitieve erv ari nge n met het gestimuleerd wordt te praten het verschil gebruik van dramatische werkvormen in nt2 met drama is dat drama niet vraagt om een groepen na enkele interne presentaties van mening over zaken in de ons om ri ngende dramavoorste ll ingen door tv t 2 c ur s isten ont we rkelijkh e id maar dat het de persoonlijke stond het plan een voorste lling te make n werkelijkheid tot uiting laat komen de c on geri cht op belangst ell end e n buiten het c en text i s niet gel eend uit een tekstbo e k maa r is trum de brabantse ondersteuning s organisa die v an de c ursist ze lf hi erdoor krijgt ieder e tie prism a afd e ling vormingsw e rk was op dat uiting verbaal of no n verbaal voor hem mome nt bezi g met de ontwikkeling van e e n bet ekenis de med ecursisten herkenn e n de multicultureel projec t binne n de volwas se nen situ a ties het v ert rouwen in e n resp ect voor educatie p risma he eft de voorstell ing inhou elkaar groeit w a ardoor de cursist in e ers te delijk en financieel ondersteund instantie binnen de bescherming van de groep gedurende een jaar zou een gro e p nt2 zich ook verbaal m et meer durf zal uiten d e leerders met div erse culturele ac htergronde n taal wordt e en hulpmiddel niet alle e n om een bij e enkomen m et als doel een theaterprodu c brood te kopen maar om gevoelens te kun tie te maken waari n eigen verhalen over het n en uiten la ngz a m e rhand zal h e t bela ng van l ev en in een multiculturele s amenl e ving ce n h et n a ar buite n br enge n en het de l en van traal zo uden staan e r zou een t u ssentij dse ei ge n ervari nge n h e t winnen van de angst om pre sentatie ingelast worde n zodat de curs is te prat e n t en ervaring konden opdoen met het s pel e n ook het leren v a n woorden vindt in drama voor publiek les s en op e en andere manier plaat s dan in reguliere rrt2 me thodes bij drama gebeu rt de werving dit vaak spelende rwijs cursisten met ee n hoger t a alnive au be trekke n nam elijk in hun via introductielessen drama in d e be s taande verhaal en uitb eelding ook d ege ne n me t een groepen van het e du ca ti e f c entrum en door lag e r nive au deze laatsten kunnen d e v e rh a het b e nad er e n v a n individuele oud cur s iste n len me t sp el illu str e re n en worden zo ges t imu ontstond een groep v a n vijftien belangs t el le e rd na vragen uit d e groep ook verbaal lenden waa rv an er uiteindelijk e lf ov e rbleve n toevoegingen te g ev e n tegelijkertijd le ren er waren acht vrouw en een uit nederl and zij voor hen b e langrijke nederlandse woor twee uit ind o n esi e twee u i t s uriname een uit den omdat zij nu he ri nne ri ngen e n emoties china een uit aruba en een uit nicaragua er kunn e n b enoemen wa ren d ri e manne n een uit bangladesh e e n doord at het eige n v erhaal bij drama voorop uit china en e e n uit somali e de meest e n st a at i s de gr a mmaticale corr ec the id bijvoor waren ko rt in nede rland een tot vier jaar b ee ld va n mind e r b e lang deze komt in d e dram a lessen da n ook niet e xpli ciet a an d e d e star t orde wel wi lle n d e c urs isten z el f co rrec t praten om hun e ig en verhaal zo goed moge om de d e eln e mers vertrouwd te m a ke n me t lijk over te brenge n zij h e lpen elka ar hierbij de werkwijz e had e lk e bije e nkomst een her de docent treedt a lle en be geleidend op komt kenbare en stee ds terugkerende opbouw er een moment waarop de verhalen vas tge voorafgaand was er een fysieke warming up legd gaan worden op e en cas s ette dan zal wel om uit de all ed a ags e be s lomme ri ngen te rake n expliciet aand a cht be s te e d worden aan zaken en in de juiste c oncentratie te kome n als al s woordvolgord e etcetera maar me t de dramatische w e rkvormen volgden hierna cursist zorgt de do cent e rv oor dat de authen vooral uitb ee ldingsspe len en tabl eaux vivants ti citeit van he t verhaal b ew a ard blijft d e ze kome n in het alge meen bij dra m ale s se n het mee st voor in het tweede deel van d e les werd er verteld 64 moer 1997 2 afbeelding a ik dacht ned e rland is he t beste land het is e r he el m oo i d e hui zen zijn h ee l bijzonder ik had vee l dro men ik dacht oo k da t e r h ee l mo oie kle ding zo u zijn ik dacht dat i e de reen hi e r h eel m oo ie kl eding aan z ou h e bbe n ik heb alle m oo i e kle ding in china gelat en ik da cht dat ik he t oo k hie r k on kop e n maar e r ware n hie r allee n t shirts sp ijkerbroe k en en ee n trui ik b e n zelf kle ren ga an maken als ik nu ee n m ooie jurk aanh e b kijkt ie dereen naa r m e de m en se n vrage n of ik ja rig b en ik zeg nee het is n o rmaal je nnifer uitb eeldingssp e le n zijn spelen waa ri n voorna onts tond een s pontane ov ergan g naar het melijk non verbaal ge re ageerd wordt en waar ve rt ellen in doen a ls ofee n belangrijk el e me nt is in d e in tabl eaux vivants drukk e n spel ers iet s uit de rd e bijeenkoms t bijvoorbeeld kr ege n de m e t e en s til s taand be e ld bijvoorbe e ld e e n cursis ten in drietall e n e e n kaartj e me t daarop trouwfoto of m ensen bij e en ka ssa hoew e l er een lokatie zoals een s upermarkt of kap s alon in de uitbeelding ni et wordt ge sproken v er achte re envolge n s mo esten de cur s isten uit eis t h et samenstelle n van ee n tabl eau vivant b e elden hoe ze er binne nkwamen hoe groot ve el onderling overle g en du s ook e en acti eve he t er was of h et droog of vochtig was en woord e ns c hat licht of donker als v erv ol g opdracht mo esten in e en va n de eerst e bije e nkomste n m aa kten de cursisten reageren op iets onverwachts in cursisten bijvoorbeeld gezamenlijk tabl eaux de uitgeb e elde lokati e de opdracht dee d een vivant s w a arin een ontmo e ting plaatsvond groot appel op overleg voor af daa rn a b eeld ve rvolgens e en tableau van een situatie die de de docent een ruimte uit die hij zich uit hieraan voor a fging e n een t ableau van een z n jeugd kon herinneren hij v e rt e lde en situatie d aa rna hierdoor onts tond e e n strip speelde daarbij een jongen uit banglade s h verhaal in beelden de r est van de groep sprong s pontaan op en beg o n een autobus te vroeg om verduide lijking gaf commentaar en bes c hrijven uit zijn h erinnering hij speelde gaf sugg esties tot verbete ri ng conducteur chauffeur en p assagi e r en wist ve rt e lle n was het hoofdonderde e l van iedere de situatie tot leven te brengen hie rbij les de dramatische werkvorm e n die daar 1997 2 moer 65 voor aan bod waren gekomen leidden tot de niveau deze laatste i llustreerde in eerste juiste spanning concentratie en betrokken instantie het verhaal met spel en werd zo heid bij het verte llen zit iedereen in een gestimuleerd door vragen uit de groep dat ze halve k ri ng en deg e ne die vertelt staat of zit ook verbaal toevoegingen durfde te geven aa n d e an de r e kant om aa n de ve rte lvo rm te e e n somalische jongen die zich in het begin wennen beeldde de docent in de eerste les van het project op de achtergrond hield roodkapje uit waarbij hij in eenvoudige kwam na stimulans door de gro ep naar buit en bewoordingen het verhaal vertelde de cur met een verhaal zijn nederlands was nogal sisten moest e n hem naspelen de meesten gebrekkig maar zijn expre s sieve manier van kende n het verhaal niet maar hadden plezier vert ell en ving dit op en de anderen luisterden in het uitbeelden in d e bijeenkomsten die a a ndachtig a c hteraf bleek dat dez e sti ll e volgden stond steeds een andere cur sist met jongen dezelfde nacht tot vier uur doorg e een eigen verhaal centraal na ongeveer vier praat had met zijn chinese huisgenoot o ver bijeenkom sten stelden enkele groepsled en de onderwerpen uit de les zijn inbreng in de voor verder te werken met het thema brui daaropvolgende lesse n werd steeds groter loft d e v ers chi ll en tu ss e n de cultur en zou den met dit thema goed naar voren komen tussentijdse presentati e een cur sis t v ertelde uitvoe ri g over a ll e s wa t bij zo n fees t kwam kijken de anderen het thema bruiloft had mate riaal opgeleverd be eldden s ituaties uit het verhaal uit waarbij dat we tussentijds wilden pre s enteren we de verte ll er kon corrigeren hadden verhalen liederen en dan s en omdat er was een bron vol authentieke verhalen in e en aantal verhal e n de zee centraal s tond a angeboord de g elegenheid om te mog e n kozen we als plaats van handeling het neder ve rte llen wilden de meesten maar al te graag landse strand op het strand zijn onverwachte b e nutten toch waren er enkel e cursisten die en mooie dingen te vinden en kun je een plek niet zov ee l over zi chzelf kwijt wilde n een creeren de zee ro e pt verlangen op de zee v a n dez e c ursisten had in de pauze echter h et leek ons een goede metafoor voor de situ atie hoogste woord en vertelde bee ldend over een van de groep op dat moment ook bij het b ezoek van d e koningin aa n p aramari bo w e ve rte llen was er een vaste vorm in het begin vroegen haar dit verhaal in de groep nog een s van elke les die toewerkte naar de tussentijdse te laten hor en ze de ed dit en was zichtba a r pres entatie leerden d e cursi s ten improvis eren tevreden dat ze de stap had du rve n zetten als met sp elimprovisaties leerden cursisten spel z e niet op h e t go ed e woord kon komen vaardighe de n al s speldurf in casse re n re age werd dit van all e kanten geroepen re n op impulsen zowel voor het verte llen als de dee lneme rs werden door deze manier voor de uiteindelijke voorstelling kwamen van werken aangesproken op eigen kennis deze spelvaardighed e n van pas durf dire ct beelden en belevingswere ld hierdoor werd heid en vert rouwen zetten aan tot s ponta ne het verhaal ook inte re ss ant voor anderen rea c ties en tot spontaan taalgebruik een van door het ve rt ellen in de groep kregen de de opdrachten was beeld uit dat je in e en mensen e en ide ntit eit ten opzi cht e van e lkaar strandc afe bent op een klap van de docent en dus ook een plaats in de groe p we hadden bevroren de spelers twee anderen namen het idee op het goed e spoor t e zitte n d e de houding ov er e n speelden verd e r ze werkwijze lev erde re sultaten op er was inter mochten de situatie veranderen het verhaal a c tie en betrokkenheid ontstaan door he t ging a llerl ei kanten op sp elen e n vert ell en de curs isten durfd e n bij dialoogsp el e n ligt het accent op producti e f non verbale uiting s vorme n te gebruiken wan taalgebruik gebaren mimiek houding en neer dat uitkwam bij het vertelle n de ver spel ondersteunen wat men zegt meestal schill en in taalniveau vormd en geen pro ontstonden er geimproviseerde teksten maar bl ee m de cursisten die op het laagste nive a u soms gebruikten we vaste dialoogjes of zin zaten leerden van gevorderden een balinese nen in de zesde bijeenkomst bijvoorbe eld vrouw met e en hoger taalniveau b e trok in wachtte iemand op de bus een tweed e haar verhaal een javaanse met een veel lager persoon kwam erbij en er ontstond ee n 66 moer 1997 2 afb ee lding 3 rita bij ons is h et hoe bloter hoe m eer s exy als wij naar h e t s trand gaan drage n we h eel weinig kleren hoe beter je eruit z ie t hoe mee r olie je e rop s m ee rt en dan hoo r j e de mannen psst pss t dan gaan ze m eer uitdage nder l op en s ommige vro uwen die worde n t och ee n b eetje boos voo ral als hun man e rb ij zit maar h e t is vooral een attractie om manne n te te lat e n z ien dat je e r b e nt vo oral op het s tra nd imrul misschi en is het daar hee l warm en le kker witte s trande n e n een blauwe zee in o ns land is h e t and e rs g een bl oo t of sexy een v o orbee ld als iemand een banaan z i e t zo nder schil dan koopt niemand die banaan zo is de vrouw zond e r kle ding als een banaan zond e r schil rita maar julli e kijke n toch imrul hier we l ma a r in on s land ni et di aloog daa rn a kwam er e e n derde pers oon stonden steeds meer discussies over het los bij e n ging de eerste weer weg laten e n vasthoud e n van d e eige n cultuur in de voorbereiding en van de presentatie waa ri n onderscheidt de c ultuur in het land wiss elden de cursiste n verhalen uit over het van herkomst zich van de ty pisc h ned e rl a nd strand in ieders geboo rteland e n improvi se cultuur en waa rin komt deze overeen wat s e erden zij hoe het zou zijn in een strand c afe vind je h e t goede van de eigen cultuur en wat in nede rland er we rd een eenvoudig scri pt van de nederl a ndse wat mis je in nederland gemaakt met trefwoorden e e n groepje vri en en wat doe je daarme e de verhalen die de den g a at na a r een s trandc a fe zij vert e llen curs isten e lkaar vert elde n werden st eeds p er daar elkaar over b ru iloftfeesten in eigen land soonlijker er was een hechte groep ontstaan er worden liederen ge zon ge n en er wordt gedanst werken aan de voorstellin g de besloten presentatie we hadden maar ti e n mensen uitgenodigd v erliep g oed het na d e tussentijdse prese ntatie werkte n we publiek reageerde po s itief door een video nog vijf maanden aan de uiteindelijke voor registratie konden de cursist e n later hun s pel st elling het s trand bleef de lokatie wel evalueren over de ve rt e llingen en dansen wilden we de thema s verde r uitdi epen spel waren zij tevreden over het toneelspel niet improvisaties over deze thema s met het strand tijdens het werken aan deze presentatie ont als lokatie l e verden nieuwe verhalen op deze 1997 2 moer 6 7 verhalen werden opgenomen en later uitge nieuwe productie maken en beter leren spe typt de tekst werd voor zover nodig ve rbe len terd waarbij we vasthielden aan de oorspron kelijkheid de verb e te ri ngen hadden voorna conc lusie melijk betrekking op de inhoud sommige pas s ages waren te langdradig of bevatten als begeleiders constateren we dat het project bijvoorbeeld geen duide lijke climax elk v e r geslaa gd is de c ursisten he bbe n een ont w ik haal kre eg een duide lijke opbouw e en begin keling doorgemaakt waarbij ze hun verhaal een mi dd en en ee n e ind e ofwel een conflic t kwijt kunnen de spreekduif is aanmerkelijk een climax en een conclu sie er we rd een vergroot dit is niet a lleen onze visie we decor gemaakt van e nkele kisten die aange hor e n dit ook van coll ega s en ande ren de s po e ld leken te zijn op het strand en er kwam combinatie van verhalen verte ll en dramati e e n a ch te rdo e k s che werkvormen en het werken aan so c iale het sc ript bevatte de c omplete teks t van kennis en vaardigheden door d e thematische ied ereen het b ev a tte monologen dialogen a anpak h ee ft z n v ru cht e n afgeworpen als sprookj es liedere n en d a nsen het b ezoek begeleid ers hadden we zelf met meer verha aan h e t strand wa s een me tafoor voor het len kunne n komen acht eraf misten de cur gaan leven in e e n nieuw land tijdens d e sisten verhalen over en uit de nederland s e voorste lling vertelde n de cursisten over h et c ultuur land van herkom s t de b e eld en over n e der zowel de cursis ten als wijzelf zijn een stuk land voor en n a aankoms t hi e r er onts tonde n nieuwsgie riger geworde n discussi es over kl eding het ontmoeten van me nsen en het krijg e n van rel ati es d e noot spa nningsboo g eindigde bij het uitwisselen v a n to ekom s tdrome n bij de ondergaa nd e zon i het werke n aan de voorste ll ing heeft geresul in bra bant en zeeland spe elden we de teerd in een v erslag waa ri n ook tips word e n voorst elling ro kende koeien zo n vijftien k eer gegev en voor h e t be geleid e n en opze tten van we werden ge boekt door e ducatie ve centra een theate rproje ct dit verslag is te bestelle n di e daa rv oor mees tal ee n the ate r afgehuurd bij p ri sm a spoorl aan 46 0 5038 c h til hadde n waardoor e r naast all ochtone ook burg tel 013 544 1 4 40 prijs f io v ee l a utoc htone b e zo e k e rs kwamen de inste ll ingen b eoordeeld en in hun evalua ties de voorste ll in gen als z e er po s itief het publiek van d e ze in stellingen veelal a ll ochto ne n h e rkende zic h in h et stuk en door d e humor werd het voor de edu c ati eve we rkers gem a kk e lijk er de the matiek in hun e igen groepen bespre ekbaar te maken het alle rb e langrijk s te voor de leden van onze groep was dat ze meer le f hadden g e kregen om de n e d erl a nd se taal te spre ken ande re reacti es v an de s p ele rs waren je geeft w a t van jez e lf aan de and e re n ik ben trots op mezelf en de anderen ik vind hi e r gema kk e lijker een plaat s al s m ez elf we zijn zo n goed team g e worden vele waan id e e e n worden uit de we reld geholpen door het stuk we zijn afkom s tig uit verschil l e nde culturen maar op h e t ton e el zijn we hetzelfd e de he lft van de spelers is na afloop een sp elcursus gaan volgen zij wilden graag een 68 moer 1997 2