Schrijfvaardigheid tussen denken en doen. Verslag van een onderzoek in het MDGO.

mariet van goc h bel per opleiding hoe moet ik inspelen op veranderingen in het werkveld ik kan toch niet alles zelf verzinnen 2 het bescheiden aantal publikaties in de tijd schrijfvaardigheid tussen schriften van de vakverenigingen bevestigt het beeld van een zoekende leerkracht die voort denken en doe n durend in de weer is met ontwikkeli ng van lesmateriaal met afstemming van leerinhou verslag van een onderzoek i n den aan de eisen van het werkveld zo ver scheen een aantal jaren geleden in moer het het mdg o ve rhaal van een beginnende docent in het mbo een gevolg van het lesgeven op deze school voor mdgo middelbaar dienstverle nings en gezondhe idszorg onderwijs was verder dat ik er meteen aan moest wennen les en dan is dat een problematiek wat je dan eigen te geven zonder een methode te gebruiken lijk en daar ligt dan ook weer de grens waar je in zo op de afdeli ng ccd civiele en consumptief we inig uur twe e uur jes in de week niet wezenlijk technische diensten van deze school wordt aankomt hoe mo e t ik een leerling die inderdaad sinds het schooljaar 1 988 1 989 les gegeven hee l moeizaam d enkt die heel moeilijk v erbindingen volgens de beginselen van participerend leren trekt die leg t die oorzaak en gevolg niet een s goed de gehele leerstof wordt ingedeeld in modu kan onderscheiden die hoofdzaak e n bijzaak len die bestaan uit leerstof en praktijksituaties nauwe lijks in de vingers krijgt hoe m oe t ik met zo n rondom thema s uit het toekomstige werkveld leerling eh heel individueel gaan werken dat voor het vak nederlands houdt dat in dat all es dat gaat gewoon niet i 3 sa 5 6 37 wat je bij dit theorievak leert in dienst moet staan van de praktijk de consequentie voor mij van deze opzet was natuurlijk dat ik al mijn lesmateriaal zelf moest maken michel i99o vergelijk hooijberg 1986 3 de docente zegt nog meer lastige onderwijssi tuaties te e rvaren in het minco de verschill en tussen de leerli ngen is een probleem waar ik al snel tegen aan li ep niet alleen het werktempo verschilt enorm per leer li ng of per les ook het niveau van de leerlingen is verschi ll end door de achtergrond van de leerlingen mavo of l so en door het vers c hil in motivatie is diffe rentiatie eigenlijk noodzakelijk eerlijkheid a gebiedt mij te vermelden dat ik daar nog nau welijks aan toegekom e n ben maar wat ik van mijn co ll ega s begrepen heb is dit ook voor hen een probleem de ontwikkeli ng van leerstof is haar gelukt ik aan het woord is een docent nederlands in heb bij het maken van al dit lesmateriaal veel het mbo hij staat niet all een in zijn uitspraak gehad aan de lessen van de lerarenopleiding neerlandici in het mbo stellen vragen blijft door te denken aan doelste ll ingen en het op nederlands een verplicht vak in het mb o delen van de stof in deelvaardigheden waarom heb ik zo weinig uren en hoe ge hoe ziet haar programma nederlands er nu bruik ik die goed waarom varieert de urenta uit zal ze rekening kunnen houden met de 1993 56 moer 182 komende veranderingen immers het be ding waaraan de docent we noemen hem roepsgerichte voortgezet onderwijs mag zich kees lesgeeft bevinden zich namelijk mid verheugen in een groeiende belangstelling den in een vernieuwingsproces door de ontwikkelingen in het werkveld technologi herstructurering van het het mhno middel sche vernieuwing en veranderingen in wet baar huishoud en nijverheids onderwijs en en regelgeving dragen ertoe bij dat het isole het m s p o middelbaar sociaal pedagogisch ment van het mbo doorbroken wordt ze onderwijs tot het md go middelbaar plaatsen moedertaaldocenten echter voor dienstverlenings en gezondheidszorg on nieuwe vragen hoe weer nieuwe generaties derwijs de versterking van het beroeps eindtermen te vertalen in een nieuw leerplan gerichte karakter van de opleidingen is een hoe het vakinhoudelijk belang te verdedigen van de doelstellingen van die herstructurering hoe het onderwijs en de veranderingen daarin van dyck 1984 te legitimeren de vraag is of de moedertaal docenten in het mbo zonder meer kunnen we onderzoeken de geobse rveerde praktijk meewerken aan de vernieuwing stellen zij van kees schrijfvaardigheidsonderwijs en zijn zich loyaal op of hebben zij andere belangen opvattingen daarover we bestuderen boven ze moeten ook nog moduleren en dualise dien opvattingen van deskundigen over ren 4 schrijfvaardigheidsonderwijs vanaf 1 92 o en proberen relaties te leggen tussen die drie on verhalen over geslaagde vernieuwings derw erp e n pogingen in het voortgezet beroepsonderwijs tijdens veldonderzoek verzamelen we onze onderwijs zijn nog nauwelijks voorhanden data de data vergaren we in twee period e s de tijd voor de geschiedenis van een onderzoek eerste duurt drie maanden de tweede vijf we ove r de opvattingen en praktijk van een mbo ken we observeren maken aantekeningen en docent dat enkele vragen probeert te b eant registreren op audioband 3 2 lesuren een van woorden ik leid het onderzoek in en leg de ons werkt de aantekeningen uit tot l e zer enige belangrijke data voor evenal s een lesbeschrijvingen in de perioden van veldon analys e en interpretatie erv an daarna proble derzoek houden we ook drie lange gesprekken matiseer ik enkele bevindingen in het kader met kees om zijn opvattingen over schrijfvaar van vernieuwing in het onderwijs nederlands digheidsonderwijs te kunnen beschrijven de tot slot formuleer ik een uitdaging aan het interviews nemen we eveneens op we maken adres van de lezers in het bijzonder van onder er protocollen van en stell en bovendien een zoekers gecomprimeerde versie op van de interview verslagen op het gebied van schrijfvaardig verhaal houde n heids onderwij s verzamelen we didactische teksten van 1 9 2o tot 1 98 5 een aantal school het is al weer enige jaren geleden dat twee boeken betrekken we bij de literatuurstudi e en medestudenten en ik beginnen aan wat een we bestuderen documenten die kees aanle lang verhaal wordt over een docent neder vert lands uit het mbo die zegt dat hij vernieu wend werkt in kort bestek doe ik verslag van in de warme zomer na afloop van het veldon ons onderzoek s derzoek lezen en herlezen we de protoco ll en we selecteren de data die betrekking hebben onze case study is een voorbeeld van etnogra op schrijfvaardigheidsonderwijs en verzamelen fisch onderzoek waarin we een lespraktijk zo ze op cataloguskaarten de an alyse is begon ojectief mogelijk proberen te beschrijven aan nen bij de selectie van fragmenten voor de de hand van door observaties en inte rv iews data analyse geldt bovendien als criterium dat verkregen data de vakinhoud van de gegeven het om een instructie begeleidings en lessen en het didactisch handelen van de do beoordelingssituatie moet gaan deze situaties cent staan daarin centraal we richten ons op behelzen de behandeling van vakgebonden de praktijk en retoriek van een docent in een onderwerpen activiteiten en legitimeringen vernieuwingssituatie de school en de oplei waar we ons onderzoek op richten 1993 56 moer 183 de analysefase neemt veel tijd in beslag we wijst naar pagina 30 33 uit het eerste deel van zoeken naar opvallende gebeurtenissen situa het boek dat de leerlingen in gebruik hebben ties die we niet begrijpen waarover in de les over en weer feteris lewis 1 982 opmerkelijk discussie ontstaat waarop leerlingen of leraar aan kees instructie is dat die minder informa commentaar geven we leggen voortdurend tief is dan die in het boek hij geeft niet aan hoe aan elkaar en onze scriptiebegeleider uit wat oefening 2 6 en 27 waar hij iets over wilde zeg en waarom we een fragment boeiend vinden gen samenhangen met het onderwerp verban als we het eens zijn over een opvallend inci den en verbindingswoorden dent dan vragen we ons af wat er precies staat waarnaar het misschien verwijst welke beteke kees legitimeert het onderwerp door de op nis en of bedoeling het heeft we raadplegen merking over de noodzaak een lijn in een ver de interviews om de opvattingen van kees te haal aan te brengen door gedachten aan elkaar achterhalen en te zoeken naar uitspraken die te koppelen de analyse ondersteunen al analyserend ont deze legitimering verwijst naar opvattingen staat van lieverlede een interpretatie van het van kees over taal en taalonderwijs in het alge empirische materiaal die interpretatie geeft meen en het taalonderwijs aan deze groep in inzicht in wat er gebeurt ze heeft de vorm het bijzonder later in de les zegt hij daarover van een verhaal deze leer li ngen hebben er veel moeite mee om zelf tekst te schrijven dat ligt er onder an het door ons opgetekende verhaal van kees dere aan dat ze een tekst niet zelfstandig kun bestaat uit analyse en interpretatie van vier op nen structureren de docent moet hen die vallende gebeurtenissen een ons inziens op structuur verschaffen hij moet van alinea tot merkelijke instructiesituatie twee begelei alinea de tekst formeel en inhoudelijk voor dingssituaties en een beoordelingssituatie op structureren 0 8 sa 2 6 2 8 33 basis daarvan trekken we onze conclusies het zijn de protocollen van die vier sleutelfrag een duidelijk lijn aanbrengen in teksten bete menten die als bijlagen bij dit artikel zijn ge kent voor kees dat leerlingen verbanden leg voegd voor een beeldvorming van de gen tussen alinea s daarvoor moeten ze gebeurtenissen volgt hieronder een beschrij verbindingswoorden gebruiken maar daar sla ving van de eerste lessituatie en onze analyse gen ze volgens kees onvoldoende in daarom en interpretatie ervan tracht hij deze vaardigheid te verbeteren het verbeteren van de vaardigheden houdt vervol duidelijke lij n gens in dat leerlingen steeds moeten blijven oefenen met het gebruik maken van verbin het eerste beeld uit de praktijk duidelijke dingswoorden het schrijfvaardigheidsproces lijn wat gebeurt er terwijl enkele 1 6 en 17 komt op deze manier neer op het maken van jarige leerlingen uit de eerste klas van de oefeningen m v c o opleiding sa sociale arbeid met el kaar praten geeft kees een tweeledige en dan de activiteit dat is eigenlijk een werk werkopdracht kijk oefening z9 20 2 3 en 2 4 procedure en het is dus goed om die heel rus na met behulp van een correctievel beurt 3 5 tig te bekijken je moet ook die voorbeeldzin en of maak oefening 26 en 27 beurt 8 ver nen eens bekijken want als je dat goed tot je volgens geeft hij een korte instructie bij het hebt laten doordringen ook de verschi ll en die tweede deel van die opdracht beurt 17 wat optreden dan kun je rustig gaan werken die kunnen we zeggen over die instructie een procedure hangt samen met kees opvatting viertal dingen over hoe deze leerlingen leren i het gaat in dit fragment om het onderwerp 4 kees hanteert een manier van leren volgens de verbanden en verbindingswoorden en een na formule uitl eggen doen beoordelen hij is dere specificering daarvan nou worden hier van mening dat de s limmere leerling zich eerst een stuk of tien soorten van verbanden gege moet kan richten op de theorie waarna hij zij ven beurt 17 dit deel van de instructie ver deze kan toepassen in oefeningen kees staat 1993 56 moer 184 met zijn leerlin gen een and ere b e nadering uit het derde inte rview krijgen wij de indruk voor een manier van leren volgens de formu dat kees het leggen van verbanden moe il ijk le doen doen dat blijkt uit het volgende ci acht voor een aantal leerlingen taat uit h e t derde int ervi ew je hebt over het algemeen te maken met wat je ook kunt doen dat is ze meer het er mensen die verbaal en zeker op schrift hoe varingsleren en dat is voor een bepaalde groep dan ook niet begaafd zijn hoe moet ik leerli ngen ook heel bruikbaar dan kom je op een leerling die inderdaad heel moeizaam de formule schrijven schrijf maar heel veel denkt die heel moeilijk verbindingen trekt laat ze maar en liefst ook buiten nederlands die legt die oorzaak en gevolg niet eens goed veel verslagen schrijven veel werkstukken ma kan onderscheiden die hoofdzaak en bijzaak ken interviews dondert niet wat dat ze in nauwelijks in de vingers krijgt hoe moet ik zo n jaar meer hebben geschreven dan ze in de met zo n leerling eh heel individueel gaan eh twaalf jaar of hoeveel die tien jaar onder werken dat dat gaat gewoon niet dat zie wijs die ze hebben genoten dat is ook een ik mij in ieder geval niet doen hoe vervelend formule waa rop je kunt gaan zitten wat het ook is dan moet ik heel direct in sa schrijfonderwijs betreft voor dit type leerlin menspraak in samenspraak met die leerling d r gen zit je voor een groot gedeelte naar mijn uit zien te krijgen wat voor talige middelen idee op een hele goede lijn laat ze maar veel zo n leerlingen gebruikt om toch eh bepaalde schrijven 1 3 sa 6 20 3 1 denkrelaties te leggen dat hij bijvoorbeeld en toen gebruikt om daarom te bedoelen 3 sa in dit lesfragment zet kees de leer li ngen aan 4 4 1 537 het werk hij doet dat door ze te verte ll en waarom ze dat moeten doen en onder welke het tweede beeld uit de praktijk laat zien dat voorwaarde dat het beste kan het lijkt opval kees inderdaad niet toekomt aan individuele lend dat kees niet aan geeft welke verbanden instructie hij kiest e rvoor de leerlingen via er zijn en met behulp van welke woorden en een truc het goede antwoord te laten vinden woordgroepen die gerealiseerd kunnen wor en hoopt kennelijk op een leereffect daarvan den ook geeft hij niet aan hoe de leerlingen de leerlingen kunnen de oefeningen zo fout hun activiteiten moeten uitvoeren het wer loos en snel maken ken aan oefeningen ziet kees als het belangrijkste de manier waarop hij het on ook in het derde en vierde fragment gebeurt derwijs in verbanden en verbindingswoorden iets vergelijkbaars in het derde beeld uit de operationaliseert is daarop afgestemd praktijk de begeleidingssituatie immers als we kijken naar het tweede beeld uit de maakt kees een humoristisch uitstapje om de praktijk hieruit volgt zien we hetzelfde ge leerlingen weer aan het werk te krijgen bij het beuren daarin valt het ons op dat kees het vierde beeld de beoordeling in oorzaak ge verschil tussen de twee verbanden oorzaak volg zegt hij eerst de betekenis van verbin gevolg en samenvatting conclusie niet uit dingswoorden belangrijk te vinden vervolgens legt hij geeft all een aan wat deze twee leerlin behandelt hij de grammaticale aspecten en gen moeten doen om tot het juiste antwoord gaat hij niet in op de betekenis van zodoende te komen hij belooft dat ze daar een andere omdat het te ingewikkeld is hij wil verder keer op terug zull en komen kees vindt het op met de oefening dat moment niet zo belangrijk of de leerlingen ve r sc hille n tu sse n de v e rb a nd e n kunne n om problee m schrijven het is blijkbaar niet de bedoeling dat de leerlingen zich het begrijpen van verban kees stelt het onderwerp verbanden en ver den bezighouden als de leerling jd opmerkt bindingswoorden hoofdzakelijk via het laten dat hij van de activiteit rijtje verbanden nalo maken van oefeningen aan de orde soms geeft pen niets leert komt kees hem in zijn kritiek hij uitleg maar altijd kort zowel in instructie gedeeltelijk tegemoet een rijtje langslopen in begeleidings als in beoordelingssituatie de zoeken en herkennen is niet toepassen activiteit het bezig zijn van de leerlingen met oefeningen is voor kees belangrijker 1993 5 6 m oer 185 dan het geven van uitleg pas als leerlingen be we kunnen dus spreken van een doordachte zig zijn heeft hij ruimte voor het geven van vernieuwingspoging met de volgende inhoud die uitleg zijn leerlingen niet met de stof be het curriculum nederlands moet meer geinte zig dan probeert hij leerlingen zover te krijgen greerd worden dat ze oefeningen gaan maken de oefeningen het curriculum nederlands moet over de vak die kees gebruikt zijn vrij snel te maken de grenzen kijken manier van l eren die hij op deze manier moge het curriculum nederlands moet in feite ge lijk maakt lijkt de manier te zijn voor zoals motiveerd worden door de eisen van het be kees het zelf omschrijft de minder slimme roepsveld leerlingen leren door doen in een aantal opzichten met name rond het het sc hrijfvaardigheidsonderwijs dat kees wil boek over e n we e r blijkt de praktijk er echter geven is nodig omdat het werkveld volgens niet veel anders uit te zien dan het beeld dat hem vrij hog e eisen stelt aan s chrijfvaardig uit de lessen naar voren komt het lijkt e ro p heid dat de leerli ngen niet veel van de vernieuwing en dan zie je dat het werkve ld vrij hoge ei ervaren in de klas leidt de poging tot deelvaar sen stelt aan schrijfvaardigheid leerlingen digheidsonderwijs een van de meest traditi o moeten vrij snel toch redelijk wat informatie nele vormen van onderwijs wordt zichtbaar kunnen verwerken op papier en dat moet hen het invu ll en van oefeningen niet teveel mo eite kosten ze moeten ook niet bang zijn om de pen vast te houden dat bete het moedertaalonderwijs van kees is zoals kent dus dat ik de leerlingen zover moet krij het is in weerwil van zijn eigen opvattingen in gen dat ze genoeg durf krijgen dat ze ook echt de interviews zegt kees dat hij wil dat leerlin durven s chrijv e n dat ze geen schrijfangst meer gen hun taalvaardigheid of schrijfvaardigheid hebben i 3 sa 14 20 28 moeten verbeteren door structuur in hun taal gebruik aan te brengen hij veronderstelt dat binnen de opleiding moet het vak nederlands de keuze voor een stapsgewijze aanpak van een dienstbaar zijn aan de stage en aan de themati schrijfprocedure ertoe leidt dat de leerling vol sche integratie binnen de school kees zegt dat doet aan de eisen die het werkveld respectieve nederlands een bijdrage moet leveren aan de lijk het toekomstige beroep stelt dat hangt sa stagevoorbe reiding en algemene ondersteu men met zijn visie op taal als communi ning moet bieden aan ander e vakken door het catiemiddel hij gaat ervan uit dat gestruc leren maken van werkstukken interviews le tureerd taalgebruik de communicatie ten ren afn emen en soll icitatiebrieven leren schrij goede komt daarom wil kees zijn leerlingen ven naas t rapportage die gericht is op het logisch leren schrijven dat leidt tot oefenin aanleren van schrijfprocedures wil kees verder gen in verbanden en verbindingswoorden die aandacht besteden aan zinsbouw het echt fat hij echter niet begripsmatig aanleert in de ge so enlijke zinn e n schrijven de uitwerking observeerde schrijfpraktijk leidt de verwijzing hiervan is al zichtbaar in het fragment duide naar het toekomstige beroep uiteindelijk tot lijk lijn en oorzaak gevolg kees beschouwt deelvaardigheidsonderwijs een probleem van het a ls pure winst wanneer de l e erlingen gaan uit het oogpunt van vernieuwing beseffen dat schrijven iets is wat te maken heeft met een procedure waar de leerling aan in dit verband herinner ik aan de uitspraak van begint waar een aantal stappen inzit deelpro de beginnende leerkracht uit het begin van dukt en en di e uiteindelijk leidt tot een goed mijn verhaal ik heb bij het maken van al dit resultaat het schrijfonderwijs op de opleiding lesmateriaal veel gehad aan de lessen van de sa zal kees dus zo moeten inrichten dat de lerarenopleiding door te denken aan doelstel leerlingen eenmaal in de praktijk er veel aan lingen en het opdelen van de stof in deelvaar hebben zeker op de lange termijn moet het digheden michel r99o geheel in dienst staan van het toekomstige be roep 1993 56 moer i86 uitdagin g werk en met collega s van andere vakke n om thematisch e n p roj ec tma tig mits zeer goed ges truc tureerd o nder wijs te kunnen geve n het beroep sgeric hte karakter van uit het verhaal van kees blijkt dat door zijn het va k moet een g rote rol spel en bij de keuze van mate benadering uiteindelijk verlies aan betekenis riaal of thema s hooijbe rg 1986 optreedt een verdunning van het onderwijs een ande r bel ang i s bijvoorbe eld de vorm waarin het on nederlands dat is voor mij ee n reden tot be derwijs gegoten mo e t word e n rauwenhoff i99o h et g aat om ee n ni e uw o nd erwijsco nce pt waarbij de re lati e zorgdheid er moet meer zijn tussen theorie o nderwij s arbeidm arkt z owel sturend is voor de en praktijk tussen denken en do e n tussen lo o ntwikk elingen als oo k een belan grijk el e ment is in d e gis ch leren denken en bezig zijn met oefenin vo rmgevin g in haar no tit ie m odulering voo rtgez e t o n d e rw ij s pleit tinjaar maas voor mo dulere n al s inric h gen in die paar uurtjes nederlands voor een tingspr i nci pe voor het voo rtgeze t onderwijs ginjaar heterogeen publi ek maas 1988 voor de verstaanders in he t mbo betekent de ve rsc hijnin g van d e notiti e e e n dwingende ke uze voor de verleiding is voor mij als docent neder ee n modulaire vormgevi n g van het onderwij saanbo d om een betere afstemming op veranderinge n in de arbeids lands aan een opleiding in het mdgo wel eens ma rkt te bere ike n die modulaire vo rmgeving s te lt he t groot een vergelijking te maken tussen kees o nderwijs ned e rlands v o or een aantal problem en zo prakijk en mijn eigen lessen nederlandse taal blij kt tijde ns d e jubileum con fe r entie v an d e v o x op 7 door mijn gekleurde kijk als gevolg van het april 1 989 stude nt en doce nt en e n opl e ide rs ve r zamele n z ic h in s troo m 14 m odul e re n in het be roe psonde rwijs de onderzoek kan ik zelf die vergelijking moeilijk levendige discu ss i e wo rdt gevoe d doo r bo tsende belange n maken aan anderen onder wie nieuwe on e n laa t veel t e vragen ove r van g oc h louwe 1 989 geve n derzoekers de uitdaging zich voor die opgave ee n same nvattin g va n ges te lde vragen en p ro bl e men te stellen di t a rtik el i s geb as ee rd op een lezin g voo r d e conferen tie h e t s ch ool vak ne derl a nds o p 27 se pt ember t99i voo r ee n uitvoe ri ge r besc hrij v ing verwij s ik naar o n ze scriptie sdi riffvaardigh eidsondenvnjs tusse n denken e n doen note n aerts geerlings van g oc h 1 9 87 makke lijker toegan ke lij k is h e t docum ent van wooldrik sturm i 99 i d at de omschrijving 1 3 sa 5 6 3 7 b et eke nt geci tee rd uit h et document bevat een samenvat ti ng van de belangrij kste d e rde int er vi ewpro tocol van de o nderzoeksdocent n e gegeve ns ove r d e praktij k en re t o r ie k van de docent on d e rla nds aan de opleiding soc i a l e arb eid lope nd van de r s tudi e wooldr ik sturm van goc h 199 1 analyse bl adz ij de s regel 6 t o t e n m e t rege l 37 bij cita t e n uit d e ren en inte rpre te ren h e t tweede van de vier sleutelin ci o bser va ti e p rotoco ll e n staa t d e l e t te r o in plaats va n d e de nt en ui t de ge ob s ervee rd e praktijk opni euw te gen de l etter i in de prot ocolle n va n de l essen s taa t o voor d o ac ht ergo nd va n de o nd e rw ij sve rnieuw ende bijdrag e van ce nt m voor m eisj e e n j voor jonge n de lee rl i ngen heb he t vak ne de rl ands aan d e voorbe reiding op h e t b eroe p b e n we ve rvolge ns pe r l es in vo l gorde van hun be urt aan va n d e r lee uw b o nset s turm i 99o ho uden de st udi e geduid me t ja ma e tcete ra naast ee n aantal ande re s tudi es tege n h et li cht van onde r he t z ijn d ez e l fde vrage n die nu in h e t mbo ge st eld wor zoeken naar ve r nieuwing in het moedertaalonderwijs d e n als die doce nt en in h e t hbo jare n gel e de n s teld en gedurend e th em adage n taalvaardigheidsonderwijs er zijn literatuur n og m ee r h e rk enningspunten de ne erlandic us in h et mbo b evindt zic h evenals zijn h s o co ll ega in dertijd i n ee n tame lijk geisol ee rd e positi e m eestal i s e r p er opl eiding aerts truus huub g eerlin gs en mariet van goch schrijfva ardigheidson denvijs tussen den ke n en doen een ve r maar ee n doce nt ne derlands h e t vak i s gee n hoofd va k slag van onderzoek naar praktijk en re toriek van schrijf maar een ondersteunend vak als de docent zo al niet zelf vaardi gh eidso nderwijs re gelsom wij ch e n bre d a 1987 h e t l esmateri a al same ns te lt d a n past hij de o nd erwe rpe n d ij ck m va n e a on t wi kkelingen in he t m i ddelba ar beroepson e n ac tivit eit e n aan aan ke nme rken va n he t toeko ms ti ge denvijs liet twdc o in opbo uw dri e jaa r o nderz oe k naar beroe p of we rkveld o f le gi timee rt hij zijn ke uze do or t e verw ijze n n aar inho ude n van b eroe psgeri c ht e hoofd d o orst ro min g en differen tia tie lisse 198 4 f et er i s e s f en n le wis ove r e n wee r b ove nb o uw va kken h e t lijkt e rop d a t d e m oedert aaldoc ent in h e t havo bas i sbo e k amst erda m 1 9 82 mbo zijn p osi tie t en opzi c ht e van zij n vak collega in het alg emeen vo ort gezet o nd e rwij s voortdurend mo et be tinjaar maas n modulenng voo rtg eze t o nderwijs b el eid s n o titie de n ha ag tweed e kamer 1 988 zo o i r vechte n ve rgelijk slo 1984 slo 1982 h ooijberg o ver ha ar tvtso praktijk in spi ege l in ho eve rre toch mariet van en j ac quelin e louwe stroom 14 m o duleren interne public ati e von breda amsterdam 1 9 8 9 du s moe t d e l eerkrac ht n ed erlands s pec iaal g esc hoo ld h ooijb e rg liesbe th nederlands in het midd e lb aa r zijn voo r he t mbo de a s le erkra cht moet le ren de l ee r b eroeps onderwij s in spiege l q 1986 nr 2 p 1 07 i io s tof t e ki e zen rekenin g h o udend m e t het t oe koms tig be van d er le euw bart helge b on set m m v jan sturm ver roe p van zijn l eerl i nge n dat be t ekent waarschijnlijk dat nieuiving in het moe dertaala ndemijs ensched e slo 1 990 zij niet veel kan beginnen met bestaande methodes m ic h el dia na d e twijfel tu sse n de elec tri sc he zoeme r en zij moet dus leren lesmateriaa l zelf te maken en of aan te electro nisc he bel in m oe r t99o s p 184 1 89 passen bovendien m oet de lee rkra cht l ere n samen te tl oedertaalo ndenvi is i n het h oger b eroepson derunjs vers lag van d e 1993 56 moer 187 them adage n ta alvaardighei dsonderw ijs e nsch ede slo je th eorie gaa t over verb and e n e n woord e n d ie di e ve r 1982 banden aangeven ve rb in di ngswoorden n ou worden hier rauwen hoff f e a onderwijs arbei dsm arkt naa r een werk een stuk of tie n soo rten van verban den aa ngegeven en zaam traject i99o het is d us goed om die heel rustig te be k ijke n je moet taalvaardigheid in het hoger beroepsonderwijs tweede ver slag begrijp en wat e r sta at je m oet ook die voorbeeldzi nnen ensched e slo 198 4 eens b ekij ken want als j e dat goed t ot je hebt l aten doo r wooldrik joke en jan s turm sch rijfvaardigheid in het mdgo dri ngen ook de verschillen die optreden d a n kun j e rus en sched e slo 1991 tig gaan werken in e erst e wooldrik joke jan s turm m ariet van goch maar zo 1 8 m maar lee r ik er t och n i ks van als ik al die rijtjes a f ga va n h et z9 d instan tie a an oe fening 26 en oefe nin g 27 voor mensen ideale curric u lum naar h et ervaren curr i cul um in spie die n og correctievellen wille n he b ben gel 9 199i n r 3 20 mu ja tege n m geef mij j ouw boek effe d die moe ten dat nog eerst even doen d e rest mv ik wil w el zo n ve l bijlagen vier sleutelfragmente n n kan eh metee n begin nen aa n verbanden en verbin dingswoorden z duidelijke lijn een beeld van een praktijk 2i mm n voorn aam wat moeten wij nog kenne n voor de proefwe rkwee k mens en luis ter even een gebeurtenis in een les 22 d na m voor de toets 24 ml oh j a d at zoude gij n og geven i n no u ik zeg d at d r zijn 25 d j a dat zal ik dan ook m aar meteen doe n 2 een aantal leerlingen praat m m m ja 3 d me nsen lu i ster eve n wa nn eer je la at ik h et dan zo nog 26 d want anders dan eh d e vorige week is dat er oo k tus eens een keer heel du i delijk stellen wanneer j e oefe ning sendoor gefietst h et komt heel simpe l op het volgen de 19 neer o 5 sa 1 4 32 is 33 4 jx tusse n n s woorden door die heb i k in het boek zie oefeni ng 26 e n 27 gemaakt m he 2 hierui t volgt een tweede beeld van dezelfde jh h eb ik in het boek gemaakt praktijk 5 d 20 23 en of 24 h ebt gemaakt en je wil die nakijken dan maar zo leer ik er niks van als ik al die rijtjes af ga een ku n j e n u di r ec t de cor rectiesleutel hebben d an m oe t je gebeurtenis in een les daar natuurlijk het eerst aa n werken di e oefenin gen s taan nam elij k n bladert i n zij n boek i j n n moeten we nou 6 mt h e b j e h et tegen m ij 2 jj tegen j l je li gt achter oefeningen maken zegt hij mu n e e 3 j n ja nou 7 n n ee die staan niet allemaal o p dezel fde 4 n nou de volgende is iets moeilijker dan draaien we d e jx n ee tegen mij m u zaak namelijk om d op h etzel fde correc tievel 5 jn onverstaanbaar ond mu fel sorry jx n onverstaanbaar ond 8 d d e rest let even op d e rest gaat we rken aan oefe ning 26 jn onverstaanbaar ond e n 27 d onverstaanbaar ond 9 mu z o zij n de manne n 6 j d deze is wel helemaal goed maar in oefening eh zo d oefenin g ik zal daar eve n iets over zeggen mt n ou j a mannen 7 n daar staat een fout in naar jull ie mening 8 jn nee maar bijvoorbeeld net zoals in acht 11 d oefening 26 en 27 d ie h ebben te maken met verban 9 n ja den 10 jn hieruit volgt he dat ook in communisti sche lande n 12 enke l e l eerlingen praten fl uis tere nd eh dat is gewoon een con over alcoholi sme dat is toc h 13 n verbanden tussen woorden of tussen binnen zinne n een gevolg of niet moet i k zegge n verbanden t usse n zinn en e n verba nden r r d d r wordt een gevolg aangegeven gevolg oorzaak wat tusse n tekstgegedeeltes zeg maar verba nden tusse n al i voor een relatie is dat precies eens even kijken hierui t nea s volgt die conclusie komt die hierin voor 1 4 alle l eerlingen zwijgen 12 jn maar zo leer ik er niks van als ik al die rijges afga nee 15 d ik hoop dat je je rea liseert dat wann eer m ensen pra ten als ik al die rijges af ga dan leer ik toch niks ze praten vanui t hun gedachten je moet ee rst iets bede n ke n voordat je het k un t for m uleren 1 3 d nee het gaat er in eerste instantie all een nog maar o m 16 enke l e leerlin gen pra ten fluisterend om ze te leren herkennen ja op het moment dat je heb t geleerd ze enigszins te herkennen dan w an t hier gaat he t 17 d ik verwij s naar he t stencil communicatie als je n ou uiteindelijk om dat je ze zelf kunt toepassen maar het i s gaat kijken naar hoe mensen nou hun t aal gebruike n naar natuurlijk ook een gebruik om ze te herkennen als jij hoe mensen zinnen a an elkaar r ij ge n dan blijkt dat d aar zegt dat is toch een samenvatting conclusie dan eh dan i s eh n og wel enig systeem in aan te brengen is h oewel i k dat toch goed en wat hadden ju llie dan hier nog wel eens m e nse n aantref die daar geen l ast van hebben mogen we over h e t a lge mee n stellen d at m ensen 14 jd oorzaak gevolg 15 mu he n voornaam die woorden van tijd en opsom die iets vertellen daar in ee n dui delijke lijn kunnen bren gen d at beteken t dus dat j e in staat bent o m gedachte n ming moet dat er in zitten in die zin 1 6 mo zacht langge rekt ond kees aan e lkaar te kopp elen met e lkaa r te verbin de n h e t stuk 17 j d ja ik dacht omdat dat zo moeilijk gaat dit betreft he t 1993 56 moer 188 u it roeien va n oude gewoon tes zie oefe ning 2 7 oude boekjes nog dat was een heel oude lagere school mo d voorna am dat eh aap noot mies hebben wij ook moeten doen jd onverstaanba a r ond gevolg leesplankie rrie d r zit dan toch oo k een con clu sie i n 32 ms wij hadden boom roos vis vuur wij waren verder jn ja dat zie dat z i t e r wel i n ma ar 33 m lacht n da n moet ik je zegge n eerlijk gezegd dat e h 34 mu j a boom roos vis vuur ja dat heb ik ook gehad deze reeks s 6 7 9 e n to dat die heel onvers taanbaar 35 jx en pim en miep en joop is dus da t zou best eens kunn en dat je die nog we l ee ns hij lacht door elka ar h aalt maar daar gaan we ook nog een andere 36 jc en reus k eer in een wat ande re vo rm wat preci ezer op in 37 m en aap en noot m zac ht d voorn aam 38 een aantal leerlingen lacht jn moeten we nu da n oefenin g 28 m ake n 39 n tegenwoordig gaat dat punk te gek blits d ja die is m oeilijke r qo een aantal leerlingen lacht mo n voo r naam 41 mu onwijsgaaf n wach t even ik kom o 5 sa 19 33 2o 18 42 jx waar slaat dat nou op 43 mt immers 44 n ja dat is een hele mooie immers een derde beeld van dezelfde praktij k 45 mu mmers komma 46 d dat is een hele geaffecteerd haags dialect nabootsend punk te gek blits een gebeurtenis in een le s ond sjieke immers 47 mu daar moet je wel sjiek voor zijn kun je dat uitspre mr je mag het natuurlijk niet verklappen he ken ze lacht 43 n a dan moet je eerst een net pak aantrekken d je moet de zin afmaken met iets wat lijkt op de auto 49 mr ja maar ik ben eh was kapot maar dan moetje de zin aanpassen of niet dat 50 ma ze is een boerendochter ha wou ze zeggen weet ik niet dat weet ik natuurlijk wel ji mx lacht d lacht enkele leerlingen zeggen wat 52 mt immers n kijk ik geef een voorbeeld dan geef ik a ll een het voor 53 d tja we gaan direct als je er niet uitkomt moet je de beeld bij want wij kwamen te laat want de auto was volgende pakken o 6 sa 7 i 7 8 c6 kapot dat is heel simpel mr ja maar daaronder 4 vierde beeld van dezelfde praktij k v ja maar dit zijn allemaal verbindingswoorden omdat wij kwamen te laat omdat oorzaak gevolg een gebeurtenis in een le s mr ja n wij kwamen te laat vanwege wij kwamen te laat we z n goed we gaan eens kijken naar oorzaak en gevolg en gens welke woorden die aangeven of dat aangeeft en hoe die mr oh ja en wij kwamen te laat dat was te wijten a an zin dan moet lopen de auto was kapot daarom kwamen n wij kwamen te laat aangezien wij kwamen te laat im we te laat dat is dus duidelijk de auto was kapot waar mers nou wat is nou de opdracht p ro beer nou die zin door correct af te werken 2 m lacht een aantal leerlingen praat mr prb b b h mu meteen na v s vraag we te laat kwamen n ja anders ga ik helemaal precies verraden hoe je de zin 3 d we te laat kwamen fouten in zo n zinnen zijn altijd moet invull en heel storend dus die moet je beslist ook met rood om mt moet je bij elk zinnetj e randen n ja dat moet je aanhalen dat doe ik ook 4 jx maakt een raar geluid ond m lacht mt bij elk woordje een zin maken 5 n de auto was kapot zodat we te laat kwamen de auto d een beetje s li m he n heeft het tegen mx die wij was kapot zodoende kwamen te laat telkens opnieuw geschreven heeft ond 6 m kwamen we te laat mtt ja maar dat ben ik niet 7 d kwamen we te laat nou is zodoende ook een gevaar mr n voornaam moet je bij elk woordje een zin ma lijke maar dat is nauwelijks meer uit te leggen waarom je ken die hier eigenlijk niet mag gebruiken dus wat mij betreft n ja doe je dat maar mr bij alles 8 m doe je dat n ja wat een werk he 9 n als je de zinsconstructie maar correct hebt de auto mr nou was kapot zodoende kwamen we te laat d kijk dat deden ze vroeger op de lagere school to een aantal leerlingen praat 0 6 sa 9 2 8 44 jx ja d maar sinds ze dat twintig jaar niet meer doen rrie ik heb dat nog gehad hoor jx ja dat viel mij ook al op jg twintig jaar ik dacht onversta an baar ond rr e zacht nee ik heb dat nog gehad dat weet ik nog heel goed ik heb op een hele goede school gezeten d wat ben ik blij voor je rr e nee dat kregen we echt hoor nederl ands uit de 1993 56 moer 189