Spellingproblemen: diagnose en begeleiding

ietje erkens van dyslexie wat is dyslexie eigenlijk een eenduidig antwoord op deze vraag is niet te willemien tak geven vanuit verschillende wetenschappelijke en niet wetenschappelijke invalshoeken wordt onderzoek gedaan naar oorzaken en verkla ringen van dyslexie waarbij iedere discipline spellingproblemen haar eigen omschrijving hanteert de orton dyslexia society gaf in 1994 in de definitie diagnose en begeleidin g van dyslexie zowel een beschrijving in termen van waarneembaar gedrag als een verklaring aan de hand van de vertaling van deze defini tie van ruyssenaars 1995 kan dyslexie als het aantal kinderen dat op de basisschool volgt omschreven worden spelenderwijs leert lezen en schrijven is dyslexie is een leerstoornis die specifiek taalge gelukkig groot toch zijn er ook heel wat leer bonden is deze stoornis is in aanleg aanwezig en is lingen die problemen hebben met taal op niet het gevolg van algemene mentale tekorten of school de taalproblemen die zich voorna van zintuiglijke stoornissen de stoornis wordt melijk manifesteren bij het lezen en schrijven zichtbaar in problemen met het decoderen op kunnen verschillende oorzaken hebben soms woordniveau wat doorgaans een uiting is van een zijn de lees en spellingproblemen voorspel onvoldoende adequaat verlopende fonologische ver baar bijvoorbeeld op grond van het intel werking moeite met de snelle herkenning van en ligentieniveau of een achterstand in de taal het onderscheid tussen fonemen ontwikkeling deze moeilijkheden in het decoderen op woord er zijn ook leerlingen bij wie de problemen niveau zijn vaak onverwacht gelet op de leeftijd en met lezen en of spellen niet te verwachten op andere cognitieve prestaties of mogelijkheden waren ze hebben gewoon leren praten en dyslexie uit zich in variabele problemen met begrijpen prima wat er tegen hen gezegd verschillende vormen van taal vaak zijn er naast de wordt toch lopen ze bij het leren lezen en of problemen met lezen opvallende problemen met spellen al snel een achterstand op afhankelijk schrijven en spellen van de ernst van het probleem de capaciteiten van der leij 1986 benadrukt daarnaast de van de leerling en de geboden hulp kan deze geringe instructiegevoeligheid voor taken die achterstand in de loop van de basisschool met lezen en spellen samenhangen daarnaast geheel of ten dele worden ingelopen sommi wijst recent onderzoek in de richting van een ge leerlingen zullen ook in het voortgezet algemeen automatiseringstekort van 4er leij onderwijs veel hinder blijven ondervinden 1994 taken zijn geautomatiseerd als ver van hun lees en spellingproblemen maar ook werking vrijwel geen aandacht vraagt omdat al hebben leerlingen hun lees en spellingpro de teken klankkoppelingen bij dyslectici nog blemen op de basisschool goeddeels overwon niet geautomatiseerd zijn kost technisch lezen nen in de brugklas kunnen ze dezelfde soort nog veel aandacht en tijd dit automa problemen krijgen met name met de moderne tiseringsprobleem beperkt zich echter niet tot vreemde talen soms is de verwarring zo groot talige taken dyslectici blijken bij taken die in dat ook de beheersing van het nederlands eron de normale ontwikkeling nauwelijks aandacht der lijdt tenslotte zijn er leerlingen bij wie de vragen ook nog moeite te moeten doen wat lees en spellingproblemen pas in de brugklas ten koste gaat van de uitvoering van andere zichtbaar worden bij de talen halen zij zonder taken extra hulp het vereiste niveau niet de dysle c ti s che leerlin g een definitie van dyslexi e zonder ons te willen vastpinnen op een bij leerlingen die in het basis en of voortge bepaalde definitie van dyslexie gaan we in dit zet onderwijs hardnekkige lees en spelling artikel uit van onze omschrijving van de defi problemen hebben zou sprake kunnen zijn nitie van ruyssenaars omdat die voor he t 1995 4 moer i o i onderwijs en voor de praktijk bruikbaar is de wijze waarop de leerling met zijn handicap aangezien dyslexie een taalgebonden stoornis omgaat voor het begeleiden van dyslectische is ligt het voor de hand door middel van talig leerlingen is daarom ook niet een alleenzalig onderzoek vast te stellen of er sprake is van makende therapie te bedenken eerst moeten een achterstand op welke gebieden lezen de lees en spellingproblemen worden geana spellen nederlands moderne vreemde talen lyseerd zowel het type fouten als de gebruikte er problemen zijn en hoe ernstig de proble strategie is daarbij van belang voor zover matiek is in de praktijk blijken er leerlingen mogelijk moeten de oorzaken worden vastge te zijn bij wie de problemen zich met name steld ook de leerlingkenmerken worden manifesteren bij het spellen anderen hebben meegenomen bij het stellen van de diagnose ook moeite met lezen dyslectische leerlingen als alle gegevens in kaart zijn gebracht kan zijn globaal in drie groepen te verdelen een behandelingsplan op maat worden gemaakt moeite met groep 1 groep 2 groep 3 we beperken ons bij de beschrijving van de spelling ja ja ja problematiek en de suggesties voor begelei technisch lezen nee ja ja ding tot spellingproblemen omdat de aanlei begrijpend lezen nee nee j a ding voor het schrijven van dit artikel de in deze moer verschenen bijdrage van de haan bij de eerste groep wordt ook wel gesproken is ons werkterrein is het voortgezet onder van dysorthografie het proces van de woord wijs en we richten ons daarom op de gevor herkenning verloopt bij het lezen voldoende derde speller accuraat en vlot mede door de steun die de context geeft bij het schrijven waarbij de leer spellingsy steem en spellingstrategiee n ling produktief moet zijn zijn er problemen de tweede groep leerlingen heeft ondanks het spellingsysteem van het nederlands is problemen met decoderen een goed begrip tamelijk ingewikkeld in principe is er sprake van gelezen teksten over het algemeen gaat van een alfabetisch systeem dat wil zeggen dat het hier om leerlingen die hun handicap aan fonemen klanken grafemen letter kunnen compenseren tekens worden gekoppeld aangezien er te bij de derde groep bestrijken de problemen weinig grafemen beschikbaar zijn worden zowel spellen als lezen ook grafeemcombinaties gebruikt om fone leerlingen die alleen problemen hebben met men weer te geven bijvoorbeeld de oe de aa begrijpend lezen worden in eerste instantie de ng daarnaast is ons spellingsysteem geba niet tot de dyslectici gerekend seerd op regels van gelijkvormigheid en analo gie hoed want hoeden grootte want diepte ook geen enkele dyslectische leerling blijkt het de oorsprong van het woord bepaalt vaak de zelfde te zijn de problemen kunnen bijvoor schrijfwijze reik en rijk gauw en gouw er zijn beeld tot uiting komen bij nederlands en of allerlei regels uitzonderingen en speciale ge bij een van de moderne vreemde talen bij vallen de laatste jaren kan eenieder met be het onthouden van losse gegevens het struc hulp van de resultaten van het nationaal dic tureren van taken en het toepassen van tee constateren dat zonder spellingfouten grammaticale regels al deze vaardigheden schrijven geen sinecure is kunnen in meer of in mindere mate moeilijk kort samengevat zijn er drie soorten woor heden opleveren allerlei combinaties zijn den te onderscheiden mogelijk daarnaast spelen andere factoren er zijn woorden die geschreven kunnen wor een rol bij het maken van een profielschets den zoals je ze hoort het gaat hier niet alleen van een leerling met dergelijke taalleerpro om eenvoudige woorden als boom roos vis vuur blemen de studie instelling en het concentra maar ook om langere woorden als duikersuitrus tievermogen van de leerling de gebruikte ting we noemen deze woorden ongemarkeerd leerstrategieen het tot dan toe genoten kleijnen 1992 voor de leerling heten ze luis onderwijs de eventuele extra begeleiding en terwoorden i 6 2 moer 1995 4 bij andere woorden is de schrijfwijze gemar woorden moeten wel met behulp van de keerd door een regel voor de leerling regel regelstrategie geschreven worden gebeurd woorden zoals bij bomen bommen bij paard bij gebeurt welke strategie de speller gebruikt handdoek bij h ij vindt enz uiteraard zijn stukjes hangt dus onder andere af van het type woord van deze woorden ongemarkeerd de goede speller zal in principe zo veel de derde soo rt woorden voor de leerling mogelijk de directe strategie gebruiken en inprentwoorden is te verdelen in twee groe alleen in bepaalde gevallen op de indirecte pen er zijn woorden die hun schrijfwijze ont strategie overgaan het spellen is dan voor een lenen aan een oudere taalfase van het neder groot deel geautomatiseerd l ands dit geldt bijvoorbeeld voor de woorden met ei of ij klein was in het middelnederlands problemen van gevorderde speller s nog deen en rijk was ri ke de andere groep woorden on tleent de schrijfwijze aan een de problemen die een gevorderde speller met an dere taal trottoir de schrijfwijze van deze het spellen kan hebben zijn zeer gevarieerd woorden is door etymologie gemarkeerd ook hij kan problemen hebben met alle soorten in deze woorden kunnen stukjes voorkomen woorden het komt voor dat hij nog moeite die ongemarkeerd zijn of gemarkeerd door een heeft met het schrijven van eenvoudige onge regel markeerde woorden keuken in plaats van kui ken bij leerlingen uit het voortgezet onder een gevorderde speller heeft zich bepaalde wijs komt dit soort fouten ook nog voor strategieen eigen gemaakt om het spellen zo vooral bij langere woorden kuikendurkreuk in goed mogelijk te laten verlopen als hij de plaats van keukendeurkruk spellingregels wor meeste woorden onmiddellijk zonder verder den vaak niet voldoende beheerst handnek en na te denken kan opschrijven maakt hij ook al kent de leerling de regels hij past ze gebruik van de directe strategie lang niet altijd op het juiste moment goed toe naast deze directe strategie kan ook via een bijvoorbeeld in voetten wordt vermoedelijk de indirecte strategie gespeld worden er zijn korte klinkerregel ten onrechte toegepast dan twee mogelijkheden de speller probeert ook worden er veel fouten gemaakt in de of via goed luisteren en het koppelen van de etymologisch bepaalde woorden zowel in de klanken aan de letters of via het toepassen van eenvoudige touw touw als in de moeilijke regels tot de juiste spelling te komen twalet of toelitte in plaats van toilet de eerste mogelijkheid leidt tot een goed leerlingen met spellingproblemen maken resultaat als het gaat om ongemarkeerde vaak te weinig gebruik van de verschillende klankzuivere woorden via auditieve analyse strategieen ze klampen zich bijvoorbeeld vast en discriminatie kan de speller erachter aan de strategie van de klank tekenkoppeling komen uit welke klanken fonemen het en spellen fonetisch tegniese waar dat niet woord bestaat dat hij wil gaan schrijven ook moet of ie gebruiken de directe methode die moet hij de verschillende letters grafemen ze nog onvoldoende beheersen waardoor nog onderscheiden visuele discriminatie daarna veel fouten gemaakt worden fallisement moet hij aan de klanken in de goede volgorde de juiste letters koppelen de klank teken spellingproblemen diagnostiseren koppeling aangezien heel veel woorden in onze nederlandse taal niet klankzuiver zijn is omdat ook in het voortgezet onderwijs nog deze strategie slechts bij een deel van de heel wat leerlingen problemen hebben met woorden te gebruiken spellen verdient het aanbeveling in het begin de tweede mogelijkheid betreft het spellen van de brugklas de spellingvaardigheid van alle met behulp van regels bijvoorbeeld klank brugklasleerlingen te bekijken dit kan klassi groepenregels morfologische regels en regels kaal gebeuren met behulp van voor het voort voor de werkwoordspelling gezet onderwijs ontwikkelde signalerings sommige woorden of delen van woorden dictees om een zo goed mogelijk beeld van kunnen alleen volgens de directe methode de spellingprestaties te verkrijgen wordt zowel geschreven worden zoals trottoir andere een woorddictee bijvoorbeeld de keuken 1995 4 moer 163 u er schvi t ie r e cp tu s gc n oec l tel 9 tm cie o h 2 tx k u c c e errj p lu 71 2 c w ici e gee r cje ce y r e curie c