Kernactiviteit
Je gaat aan de slag met de PISA-begripsprocessen door leerlingen teksten te laten vergelijken. Ze evalueren de teksten en reflecteren erop. Door in de lessen deze begripsprocessen centraal te stellen, zal de vaardigheid op deze gebieden groeien.
Hoe pak je het aan?
Je pakt een leesvaardigheidsles uit de leergang waarmee je werkt en bestudeert de teksten en bijbehorende vragen. Daarnaast bestudeer je de uitlegkaart begripsprocessen en beoordeel je in hoeverre alle begripsprocessen aan bod komen tijdens de les. Meer achtergrondinformatie vind je in de handreiking lessen en toetsen leesvaardigheid. Vragen op het niveau van informatie opzoeken en begrijpen zijn meestal voldoende aanwezig in methoden, maar evalueren en reflecteren vaak niet.
Als er slechts één tekst over het onderwerp in het schoolboek zit, dan zoek je er een andere tekst bij over hetzelfde onderwerp, liefst vanuit een ander oogpunt. Vervolgens kun je met de leerlingen op zoek gaan naar verschillen en overeenkomsten tussen de teksten en kunnen leerlingen beoordelen met welke schrijver ze het eens zijn en/of welke tekst ze betrouwbaarder vinden. Ook kun je hen een relatie laten leggen met hun eigen kennis en ervaringen over het onderwerp.
Vul de vragen aan met opdrachten die de begripsprocessen uitlokken die niet of weinig aanwezig zijn. Je kunt natuurlijk afwisselen in (interactieve) werkvormen. Zorg dat de inhoud van de teksten centraal staat in je aanvullende opdrachten.
Met welk effect?
Leerpsychologisch: voor succesvol lezen, of het nu gaat om het lezen van een enkele tekst of om het lezen en integreren van informatie uit meerdere teksten, dien je een verscheidenheid aan begripsprocessen te laten zien: informatie opzoeken, informatie begrijpen en evalueren van & reflecteren op informatie (OECD, 2019). Uit het onderzoek van PISA komt naar voren dat Nederlandse 15-jarigen moeite hebben met evalueren en reflecteren ten opzichte van hun leeftijdgenoten wereldwijd (Gubbels et al., 2019).
De verwerkingsopdrachten in veel gebruikte lesmethoden op basisscholen en in de onderbouw van het voortgezet onderwijs zijn voor het grootste deel gericht op het toepassen van leesstrategieën zoals voorspellen en samenvatten. Metacognitieve opdrachten, zoals het formuleren van een hoofdgedachte, krijgen ook veel aandacht. Voor de inhoud en het begrijpen van de tekst als geheel en het evalueren van en reflecteren op wat gelezen is, is er echter minder aandacht (Van der Hoeven et al., 2017).
Het begripsproces evalueren en reflecteren is een belangrijke voorwaarde voor diep tekstbegrip.
Praktisch: het begripsproces evalueren en reflecteren is nog niet in alle schoolboeken goed vertegenwoordigd, terwijl dit een belangrijke voorwaarde is voor diep tekstbegrip. Leerlingen moeten weten dat niet alle teksten even goed en betrouwbaar zijn en niet alle meningen goed worden onderbouwd. Ze moeten leren hoe om te gaan met conflicterende informatie in teksten. Door hier samen over te praten, vergroten leerlingen hun kritisch denkvermogen. Samenwerking tussen leerlingen zorgt ervoor dat ze actiever de teksten proberen te begrijpen. Samenspraak stimuleert leerlingen bewuster na te denken over hun leesproces en leesbegrip (Rogiers et al., 2020).
Daarnaast komen de leerlingen via het begripsproces evalueren en reflecteren impliciet met de beginselen van het synthetiseren in aanraking, een belangrijke vaardigheid voor bovenbouw havo/vwo, HBO en universiteit.
Waarom werkt het zo?
Het inhoudelijk vergelijken van verschillende teksten over één onderwerp lokt diep lezen uit. Wanneer leerlingen zich een mening willen vormen over het geschrevene moeten ze namelijk de informatie van de voorgelegde teksten op waarde schatten en de bruikbaarheid bepalen. Leerlingen die teksten grondig lezen en daarbij informatie uit teksten vergelijken en integreren, hebben beter begrip van de inhoud van een tekst dan leerlingen die alleen maar op zoek gaan naar relevante informatie (Hagen et al., 2014).
Meer weten?
Rogiers, M., Van Ammel, K., Bogaert, R. & Van Keer, H. (2020). Begrijpend lezen, Instructieprincipe 4: Stimuleer interactie tussen leerlingen. Didactiek Nederlands – Handboek. Geraadpleegd 3 oktober via https://didactieknederlands.nl/handboek/2020/12/begrijpend-lezen-instructieprincipe-4-stimuleer-interactie-tussen-leerlingen/
Van der Hoeven, M., Schmidt, V., Sijbers, J., van Silfhout, G., Woldhuis, E., & van Leeuwen, B. (2017). Leerplankundige analyse PISA 2015. SLO.
Gubbels, J., van Langen, A.M.L., Maassen, N.A.M., & Meelissen, M.R.M. (2019). Resultaten PISA-2018 in vogelvlucht. Enschede: Universiteit Twente. Te raadplegen via https://ris.utwente.nl/ws/portalfiles/portal/160130971/Resultaten_PISA_2018_in_vogelvlucht.pdf
Hagen, A. M., Braasch, J. L., & Bråten, I. (2014). Relationships between spontaneous note-taking, self-reported strategies and comprehension when reading multiple texts in different task conditions. Journal of Research in Reading, 37(1), 141-157.
OECD. (2019) PISA 2018 Assessment and Analytical Framework. Te raadplegen via https://www.oecd.org/education/pisa-2018-assessment-and-analytical-framework-b25efab8-en.htm
Aanvullende onderdelen
Contact met auteurs bij eventuele vragen/opmerkingen:
Leonie en Jacquelien hebben zich voor het project Na PISA de Lente (WODN/LTN i.s.m. SLO) samen verdiept in het toetsen van leesvaardigheid op basis van de begripsprocessen die PISA hanteert. Via backward design hebben zij zich daarna gericht op de consequenties voor het leesonderwijs.
