Taalbeleid in beweging. Het ontwikkelen van een taalbeleid voor Asielzoekers-centrum Dronten.

leerlingen in korte tijd geschakeld worde n mirj am wallien naar de reguliere klassen van de school en uiteindelijk met minimale ve rt raging een nor maal einddiploma behalen taalbeleid in beweging lite ratuu r het ontwikkelen van een hendriks o ver m r rademaker van de r helm i s m a tordoir vak v o or vak naar d e taalbeleid voor asielzoekers e ige n kla s he t o nde rwijs aan ni e u wk o m e rs op h e t ve lles an college utr ec ht aps 1994 centrum dronte n nadat a si e lzoek e rs zic h in ne de rland hebb en aangem e ld vindt hun op v ang ach te ree n vo lgen s pla a ts in opvang e n ond erzoekscentra oc s en a s i e lzoek e rscentra azc s tot e nkele j a re n gele de n wa ren de activite ite n in ee n o c niet gericht op inburge ring e n werd niet voo rzi en in o nde rwijs voo r volwassen en pas b ij d e ve rhuiz ing n a ar een azc krege n v olw a ssene n de m oge lijkh eid o m l essen nede rlands en maatschapp ij orientati e te volgen in beide opv angvo rm en vo lge n leerp lichtige kinde ren o nde rwijs d e ove rga ng van oc s naar nz c in 1997 wa s voo r a zc dro men aa nl eiding o m bel eid te la te n on t wikkelen te n aan zi e n van het nt2 onderwijs gericht op alle b ewon e rs va n h et ce ntrum ma rink a birkh off e n mi jam wallie n va n d e universiteit van am ste rdam h ebbe n onderz o ek gedaan na a r d e m oge lijkh e den voo r ee n integraal taalbe leid hun docto raalscriptie taalbele id in b ew e ging beschrijft de o nde rwijss ituati e in h et centrum e n beva t richtlijne n o m het o nd e rwijs ned erlands als tweed e taal te ve rb e tere n en m eer t e integre ren in h e t b es ta a nde beleid in dit artik el licht mi jam wa l li e n er ee n aantal punte n uit in h et re guli er e onde rwij s i s m en inmiddel s overtuigd van he t belang van h et ontwikk e l e n en het voer en van bel eid ten aa nzie n v a n het o nderwij s n e d e rlands dit heeft ge l e id tot het vers c hijnen van diverse instrumenten voor he t ontwikkelen v an t a alb eleid zoals h e t me ta ins trum e nt en het in strum e nt taalbel eid voortgeze t ond erwijs verder zijn er a llerlei proje c ten op h e t gebied van taalbeleid zoal s het project mee rtaligh e id e n taalbel e id van het s l o en de proje c ten de ltaplan taalbe lei d 22 8 moer 1999 4 de belan grijkste knelpunten in h et onderwijs aan asielz oekers meer dan in het reguliere onderwijs hebben scholen die eerste opvangonderwijs aan asielzoekers leerlingen verzorgen te maken met een frequente in en uitstroom van leerlingen hierdoor wisselt het aantal leerlingen en dus ook de groepsgrootte en samenstelling vaak een belangrijk knelpunt vormen de zeer heterogene lesgroepen er zijn grote verschillen tussen leerlingen wat betreft leeftijd nederlandse taalvaardigheid en scholingsachtergrond bovendien moeten scholen door de veelal lange verblijfsduur van de leerlingen soms oplopend tot enkele jaren het onderwijsprogramma uitbreiden dit vormt een zware belasting voor de leerkrachten die in het algemeen weinig ervaring hebben met nt2 onderwijs in de eerste opvang ook de begeleiding van leerlingen met gedrags problemen en concentratieproblemen vraagt veel aandacht de meeste scholen voor asielzoekersleerlingen hebben als doel de leerlingen zo snel mogelijk te laten doorstromen naar het reguliere onderwijs zowel in het basisonderwijs als het voortgezet onderwijs gebeurt dit echter op zeer beperkte schaal het blijkt moeilijk om het goede moment van doorverwijzing naar het reguliere onderwijs of hogere niveaugroepen te bepalen door het gebrek aan duidelijke tussendoelen en eindtermen voor de eerste opvang veel scholen hebben behoefte aan een leerplan voor de eerste opvang ze maken echter weinig gebruik van de bestaande leerplannen prisma taalplan kleuters of een leerplan nederlands als tweede taal voor de eerste opvang voortgezet onderwijs de geisoleerde ligging van veel centra leidt in het basisonderwijs vaak tot een dependance constructie waarbij op het terrein van het centrum een aparte afdeling van een zogenaamde moederschool wordt geplaatst het voortgezet onderwijs aan asielzoekersleerlingen vindt meestal plaats in internationale schakelklassen isk s als onderdeel van een brede scholengemeenschap de dependance constructie vereist veel overleg met de moederschool in de praktijk blijkt er echter weinig overleg plaats te vinden tussen leerkrachten en de moederschool en ook het overleg in het voortgezet onderwijs levert nog wel eens problemen op met name waar het de afstemming tussen het schoolbeleid en de isk afdeling betreft in de meeste centra kunnen de volwassen bewoners lessen nederlands en of maatschappij orientatie volgen zij zijn niet verplicht om hieraan deel te nemen hoewel het centraal orgaan opvang asielzoekers coa landelijke richtlijnen heeft opgesteld voor de invulling van het onderwijs kennen de centra grote verschillen wat betreft het aantal lessen de gebruikte methoden en het aantal lesuren per week uitzonderingen daargelaten is er weinig contact tussen centra onderling over de organisatie van het onderwijs veel cursisten haken voortijdig af meestal vanwege een gebrek aan motivatie een van de oorzaken hiervoor is de lange verblijfsduur in het azc en de daarmee samenhangende onzekerheid over de toekomst verder worden de taallessen in veel centra gegeven door vrijwilligers meestal zonder doceerervaring met name hoger opgeleide asielzoekers beschouwen hen als niet professioneel ten slotte krijgen de bewoners in veel gevallen onvoldoende informatie over de opzet en de inhoud van het onderwijs pri mair o nd e rwijs en v oo rtgeze t o nde rwijs en veel van de in het kader beschreven knelpun werke n aan taalb el eid in de bve van het t en zie hierboven gelden ook voor het proje ctbureau in de literatuur over nt2 onderwij s in het c entrum een belangrijk wordt echter weinig tot geen aandacht besteed verschil is dat nz c dronten een van de aan h et ond e rwijs aan asielzoekers weinige centra is die naast een kinderopvang basisonderwij s en volwassenenonderwijs een de opzet van het taalbeleidspla n afdeling voor voortgezet onderwijs binnens huis heeft het onderwijs in nzc dropten is groten bij de opzet van het taalbeleidsplan hebben deels vergelijkbaar met de landelijke situatie we ervoor gekozen zoveel mogelijk uit t e 1999 4 moer 229 afbee lding i ee n ve ilig k lim aat gaa n va n d e kne lpunt e n e n be h oeft e n die zijn e n volwassen e n o nd e rwij s zo c onc r ee t mo ge aa n gegeve n doo r de l eids t e r va n d e p e ut er lijk e ric htlijn e n geformul ee rd sp ee lz a al d e l ee rkrac ht e n in h et b as is e n d e gegeve ns uit ons taalb e l e id s pl a n zijn te v o or t gez e t o nde rwij s e n d e me de w e rk ers va n uitgeb re id o m k ort sa me n t e vatt en ik b ep erk de vo lwa sse n e neduca ti e v e rder zijn ond er m e hie r tot d e uitwe rkin g va n he t o nd e rdeel de l e n in h e t pla n o p ge nome n di e w ij o p p e d ago gisc h didac ti sc h b e le id omdat dit grond v an d e lit eratuur o ve r m ee rt a li g he id en ond e rdeel een g o e de indruk geeft van de taalb e l e id v a n b e la ng ac htt e n bij de opze t br e de opz e t van ons ond e rzo ek om da a rbij vo or h e t v o lw assene no nd e rw ij s he bb e n we o ps ommin gen t e ve rmijd e n i s so m s d e te rm daa rna ast oo k r e k e ning geh oude n met d e l ee rling gebruikt wa nn ee r d e ge he l e doel ric htlijn e n va n h e t c e ntr aal orgaa n op va n g g ro e p b e do eld w o rdt asie lz oe kers co n dit heeft ge l eid tot de vo l ge nde o nd e rd e l en algemene didactie k in he t t aalb e leid s pl a n al gem en e do e ls t e lling de vo l gend e vr age n kom e n in dit ond e rdeel onde r wij s inho ud o nde r wij s pro gra mma leer va n he t t aalb ele id s pl an aa n b o d van w elke doel e n p r ogr a mm a s e n l ee rm idd e l en d i d ac tisc h e co ncept e n wo rdt uitgegaan in de pedagogisch didactisch b e l e id al ge m e n e lit erat u ur ove r de ee rs t e o p van g mo e t er did ac ti ek t a al aanb o d e n int era c ti e w oo rd en ge ko ze n w o rde n vo o r ee n did ac t isch e a anp a k sc hatdidac ti ek so ciaal em oti on el e o ntwikke o f is ee n c ombin a ti e van versc hill e nd e a an lin g b e trokkenh e id va n d e oude r s p a kk e n t e pr efe re r e n voor w elk e gr oe p e l eerlingvo l gs y st ee m int a ke to e tsin g ringsvorm ki es t d e le e rkr acht individu ee l o f organis ati e op sc ho ol e n gro e p s niv ea u kl ass ik aal en ho e k a n een lee rkrac ht de nasc holing e n b ege l e idin g h e t eroge nite it va n de gro ep b enutt e n a anb ev ol e n lit e r a tuur v o or al d ez e ond e rd el en zijn op all e vi er de kinderopvang hoo fdke nmerk van h et p e onderwijsnive au s in nz c dronten kind er d agogi s ch b ele id in d e k inde ropv a ng zou het opv a n g ba s i s ond e rwij s vo ortgezet onderwij s bieden v an veiligh e id moet en zijn e e n 230 moer 1999 4 veilig klimaat geeft kinderen de ruimte om schooltijd in het n ederlandse onderwijs heb zich te ontwikkelen de wereld om hen heen ben doorgebracht is bij voorkeur t hematisch te verkennen en c ontact met anderen te met een duidelijke opbouw er moet veel le gge n wanneer een kind zich om welke aandacht zijn voor taalfuncties het doel dat re den dan ook niet veilig voelt loopt het iemand m et zijn taalgebruik wil bereiken een grote kans achter te blijven in ontwikk e zoal s groeten verzoeken inform e ren etce ling dit g eldt voor de ontwikkeling in tera voor de opbouw van de wo ordenschat algemene zin maar zek e r ook voor d e en in mindere mate voor grammatica en taalontwikkeling spell ing he t nt2 onderwijs zou verder zo het is moeilijk om alle kind eren pre c ie s die c ommunicatief mogelijk moeten zijn het is a and acht t e ge ven die ze nodig hebb e n juist belangrijk dat de ontwikkelin g van re c eptieve mondige kinderen krijgen in h e t alg em een taalv a ardighe den luist e ren en lezen vooraf m eer individu ele aandacht dan stille kind e r en gaat aan de productieve t aalvaardighede n o fte wel d e kinderen die ta a l s timuleri ng h e t s pr eken en sc hrijv e n d e mondelinge vaar m eest nodig hebb e n krijgen d e ze va ak h e t digheden kom en da arbij v oor de sc h ri ftelijke minst om ook de z e kind e r e n bij de les t e va ardighe den houde n i s een pro gramm ageri chte b e nade he t onde rwij s aan beginne nd e nt2 verwer ri ng waa rsc hijnlijk het meest ges chikt d e z e vers kenmerkt zi c h dan ook met n ame door gaat uit van e en programma m e t v oor a f aand ac ht voor monde linge taalvaa rdigh e id in vas tges telde l e erdo elen en re s ultaten en de da gelijk se situ ati es bij h a lfge vorde rde nt2 vol gord e van a a nbi e d e n staa t va st een twee verw ervers li gt d e n a druk op lui ster e n d e r e d en om ee n programma of me thode t e spreekvaardigheid in dage lijks e en s choolse gebruik e n i s d a t de l eids ter in a zc dront en situatie s he t onderwij s aan gevorderde nt2 we inig k ennis he eft van tw ee de taalve rwer verwervers t e n s lott e b es tee dt aandacht aan vin g e n de omga n g m e t a nd ers tali ge p e ut e rs m onde lin ge e n sch ri ft e lijke vaa rdigh e d en e n progr a mma s a l s piramide o f kal e idoscoop 2 bi e aan d e om s lag v a n alled a ags e naar schoolse d en vee l c onc re te aanknopingspunten en taa lv a ardi g he de n dit zijn het mee r abs tra c t e activit e iten o m d e ta al ontwikk eling te s ti taa lg ebruik en d e vaardigh ed en di e nodig mule re n zijn om het onderwij s in v e rschi llen de school d e mee s te pro gramma s en me thod en hou vakken in he t n e de rland s te kunne n volgen d en een be g inleeftijd van tw e e en e nh a lf of h e t nive au i s afhankelijk v a n d e leerling en d rie jaar a a n in i ed e r ge v a l mo e t j e voor og en van de regulier e gro ep waarin de l ee rling houden d a t de e lname aa n stimulerings ac tivi geplaat s t zal worden t e ite n o f werk e n m et e en methode pas zin w e lke groeperingsvorm d e leerkrac ht geb ruikt h eeft a l s ee n kind zich op zijn gem a k vo e lt in i s afh ankelijk van de samenstell ing van de d e groep hi erbij is een aant a l zaken van l es groep en v an h et le sond e rdeel e n d e do e l b elan g s tellingen die aan d e orde zijn he t motto bij er moet sprake zijn van p ers oonlijk c ontact differ entieren is we rk sam en al s h et kan e n tu sse n le idsters e n kinde ren en ve e l indivi apart al s het moet bij de ontwikkeling van duel e a anda cht en respect voor de e igen taal mondelinge vaardigheden is het zinvol om de en c ultuur van de kindere n vers chille n tuss en l ee rling e n te benutten ver een duidelijk e dagind e ling en het consequ e nt schil in niveau van taalvaardigh e den binnen to e p ass e n v an heldere zinvolle regels ge eft de e en groep is va a k reden om le erlingen indivi kind e ren de nodi ge s tru ctuur en zekerheid du e el te laten werk en maar het kan jui st een argument zijn om kinderen s ame n te laten basisschool de bas i sschool in nz c dronten werk e n zodat ze van elka ar kunne n ler en werkt met taalplan kl e uters en het pris ma zelfs tandig werken is met name zinvol als het project 3 leerplannen met e e n planmat ige en kind weet waarom het iet s doet het kind s y s tematische inz e t va n methoden om taal pakt e en proble e m op e e n bepaal de manier ontwikk e ling te s timul e ren de didactisc he aan en reflec tee rt daarbij op h et ei g en hande aanpak in het basis onderwijs aan neveninstro len bij interactief onderwij s s taat de dialoog mers all ochtone leerlingen die niet hun gehele tussen leerkracht e n leerling en tuss en leerlin 1999 4 moer 231 afb eelding a sa m en werken in h et bas ison derwijs gen onde rling centr aal m e t d ez e e rva rin ge n en de twe e de f ase in d e bo venbouw did ac lee rt d e l ee rlin g ze lfs t a ndig de nk en ti sc h gez ie n moete n do ce nte n aand ac ht b este d e ve r sc hille nd e nt2 beginniveaus e n den aa n l eren l e re n d e lee rlin ge n krij ge n ins tr o ommom e nt e n l eid en in d e pr a ktijk va n s tr a t egi ee n aa nge b o d en waarmee ze gemakk e h e t onde rwijs aa n n eve nin s trom e rs va ak tot lijk e r e n s neller opdrac ht e n kunn en le ren e n indi v idu aliseri ng van h e t o nd e rwij s h et ge va a r mak en h et vo ord ee l van func tio nee l o nde r van st erk individu ee l ond e rwij s i s e cht er dat wij s vo or ande rstali ge l ee rlinge n i s d a t zij zo l e erlinge n v e rke erd e luiste r l ees e n wo ord meer gelegenheid krij ge n o m h et n e derl a nds raa dstrategi ee n op d e z el fde manie r blij ve n in reel e s ituaties te o efe n e n to e p asse n omd a t ze geen a nd ere b et e r e vo o rb eelde n krij ge n d e sc ho o l is bij uitst e k de plek w aar l ee rlinge n hun t aalvaa rdigheid n ed e rl a nd s ve rd er kunne n voortgezet onderwijs h e t voortgezet o ntw ikkele n e n he t fo rm ele abst rac t e e n o nderw ijs moet zi c h b ij voo rk e ur ri cht en o p sch rift elijk e n e d erlands l er en bij d e zaa kva k func tio ne le t aalvaardi gheid h et geb ruik va n d e ke n gaat de k e nnisverwe rving hand in h a nd n e d erland se taal in d e pra ktijk daarbij kun j e met de taal ve rwe r v ing do ce nten zouden ex tra h ee l go e d aansluite n bij de om s tandigh e de n aa nd acht mo ete n b este de n aan d e taal di e d e waa ri n leerlin gen lev en voorbeelde n hi erva n leerlingen nodi g h ebb e n om de z e v a kke n t e zijn gro ete n zi c h v o ors t elle n informati e ove r kunne n b egrijp en taal i s imm e rs h et middel treintijde n op vra gen ee n formulier i nvullen waa rm ee d e inho ud w ordt overge dra ge n zo l e re n d e l ee rlingen c ons tru c ties di e z e h et is b e la ngrijk d a t l ee rlin ge n di e o ve r kunne n g ebruiken in h et d agelijkse leven o n v oldo e nd e sc h oo lse vaa rdigh ed en b esc hik fun ction eel onde rwij s is nie t allee n gericht o p k e n ge richt s tr a tegi ee n aanle ren e n e rm ee kenni s vergaring maa r o ok op de toepa ssing oe fe ne n vo o rb ee ld e n hi e rvan zijn h e t aan va n k enni s d aarnaas t wo rdt d e lee rli ng ver le r e n v an leess trate giee n s tr a t egi ee n om d e antwoord e lijke r voor zijn e i ge n l ee rproces dit b e t e k e ni s van ee n w oord t e a cht e rhale n e n sluit aa n bij de ve rn i e uwinge n in h e t regulier e het ma k en v an ee n sa m en v attin g v e rde r is er onderwij s de basisvorming in de ond e rbouw e en a a nt al criteri a waa raan id ealit e r de opb o uw 232 moer 1999 4 van de zaakvaklessen moet voldoen zoals is dat het taalaanbod voldoende is en kwalita een heldere lesstructuur tiefhoogstaand de bewoners van nzc dron activering van voorkennis ten zijn voor mondeling nederlands taalaan aandacht voor tekstbegrip bod vooral afhankelijk van de leerkrachten aandacht voor de woordenschat van de school en medewerkers van het azc deze laatsten kunnen door middel van aange volwassenenonderwijs het didactisch past taalaanbod en adequate interactie bijdra conc ept in h e t reguliere v o lwass enenon derwijs gen aan de verwerving van het nederlands kan samengevat worden in d ri e termen flexi bilisering individualis e ring en zelfstandig taalaanbod taalproductie en feedback vor l er e n m e n d e pijlers v an int e ra c ti e dez e d ri e flexibel onderwijs kenmerkt zich ond er me er onderd el e n hangen nauw met elk a ar samen door overzic htelijke le sonderdelen eindtermen goed ta ala anbod vindt plaats in een veilige en en toetsmomenten individualise ri ng bete stimulerende omgeving en voldoet aan een kent dat het onderwijs beter wordt afgestemd aantal kenmerken belangrijk daarbij zijn een op individu e le doelen en behoeften van d e duidelijk e articul a ti e het gebruik van e en c ursis t dat b e t ek e nt bij voorbe e ld insp elen op voudige en correcte zinnen ve e l herhalingen uiteenlopend e leerwens e n e n meer mogelijk en oms chrijvin gen daarbij is mondelinge taal hede n bieden voor zelfstudie zelfstandig beter te begrijpen als het gaat om con c rete leren houdt in da t de cursist zelf verantwoor situaties in de directe omgeving en als het d elijk is voor het le e rpro c es d e docenten onders t eund wordt door gebar en hand elin beg eleiden h e t taall e erpro ces gen en voorwerpen natuurlijk hangt het van dit didactisc he concept sluit aan bij de visie de taalvaardigheid van de leerlingen af in op onderwijs van het con waarin asielzoekers hoeverre de l e id s ters of le e rkrachten hun b esc houwd worden al s zelfstandi ge indivi taal gebruik moeten aanpas s en ook taalkun du e n met e en eigen verantwoordelijkheid dig e aspe c ten s pelen een rol variatie in de een aantal didacti s che uitgangs punten k a n situaties w aa ri n de leerlingen nederlands de motivati e van de cursisten po s iti ef bein moeten gebruiken draagt bij aan het zo breed vloeden hi e rtoe moet ee n doc ent s tructuur mogelijk verwe rv en van taal verder is het aanbrengen in de le ss en de eigen verant belangrijk dat l e erlin g en voldoende gele gen woordelijkh e id van d e curs ist voor h e t ta all e h e id krijg e n om te oefenen met taal dit kan ren res p e cteren en stimuleren activerende door in te gaan op onderwerpen die de werkvormen gebruiken aansluiten bij de le erling a a ndra a gt en door het ste ll en van we ns en en moge lijkh ed en van de c ursist en vrag e n een lee rling moet echter ni e t tot e rv oor zorgen dat de cursi s t e rv aart dat zijn praten worden gedwongen vooral jonge taalvaardigheid vooruitgaat om de leertijd kinder e n en leerlingen die stil en minder va n de cursist zo optimaal mogelijk te benut taalvaardig zijn hebben extra tijd en aandacht ten is het zinvol om naast klassikaal onderwijs nodig om te gaan praten ook g ebruik te mak e n va n doc e nt on a fhan een and e r aspect van intera ctie is het geven kelijk leren onderdelen als het leren van van feedback reageren op de uitingen van woorden en grammatica zou de cursist zelf leerlin ge n het voorn aams te doel van fe ed s tandig kunnen doen door de inzet van back is het opbouwen van een zinvo ll e com c omputers kunnen cursi s ten in hun eigen munic atie het herhalen goedkeuren o f impli tempo w e rk e n e n ook buiten de les actief met ciet verb eteren van uitingen geeft d e leerling taa lverwerving bezig zijn zowel informatie over de vorm van taal als e e n gevoel van waarde ri ng hierbij moet de taalaanbod en interacti e nadruk a ll ereerst liggen op wat er gezegd wordt en niet op de vorm anderstaligen die veel nederlands horen en ook de rol van de moedertaal en de voe rtaal veel aan gesprekken deelnemen kunnen op in het centrum zijn belangrijke aandachtspun die manier veel van de taal opsteken een ten omdat de peuters buiten de kinder be langrijke voorwaarde voor taalverwe rv ing opvang weinig nederlands taalaanbod krij 1999 4 moer 233 a fbee lding 3 ze lfverantwoo rde lij kheid in he t volwassene nonde rwijs ge n raden wij aan o m in de kinde ropva ng zo e igen taal en c ultuur en voor de emotionele ve el mo gelijk nederlands te spreken een b a nd m e t familie e n het land van herkomst uitzonderi ng kan wo rden g e ma a kt voor he el w a nneer kind eren hun mo e de rt aa l onvol jon ge kinderen of voor kinderen di e no g doend e le re n beh eerse n bestaat d e k a ns dat moeten wennen aan d e peuters peelzaal voor ze niet me er met hun ouders kunnen prat en hen is het makke lijker als er in h et begin e en o v er all ed a agse dingen en emoti e s bo ven ouder of vrijwillig e r m e t deze lfd e mo e dert aal dien dra agt een go ed e b e he e rsin g v an de aa nwezig i s om de kinder e n ve rtrouwd t e moedertaal bij a an de verw erv ing van h e t maken met de opvan g en om de belangrijk ste nederlands regels duid e lijk te m a ken ook op school d e ove rgang van oc naar azc leidde bij de kunnen o ud ers of vrijwillig e r s hi erv oor w o r c oo rdinator van he t volwa ssenenonde rwij s d e n ingesc hakeld het mag voor zich s pre ken ni e t all een tot de vraa g om b el e id ten a anzi en dat er zo v eel mogelijk waarde ri ng en respect van het taalonderwij s maar ook om advi ezen moet zijn voor de mo e dertaal van de l e erlin wat betreft de voertaal in het ce ntrum n a ar ge n zijn idee z o uden a lle bewon ers in elke s ituatie nederl a nds moeten s preken thuis op sc hool nederlandstalige op vang en nederlandstalig en in het conta c t met medewerk ers het is onderwij s brengen me t zi c h m ee dat het n aar onze mening ec hte r ni et reeel en niet b e lang van de mo e d ertaal voor de opvoeding gepa s t om van b e wone rs t e ve rwachte n dat zij moet worden benadrukt het is niet raadza a m thuis of onderling n e derland s spreken in om ouders te adviseren thuis all een n eder op e nbare s ituaties i s het welli c ht mog e lijk om land s met hun kinder e n t e praten zij moet e n a fs praken t e m a ken over h et gebruik van jui s t worden ges timule e rd om in hun ei gen nederlands er zijn b ewoners di e geen n eder taal met he t kind te c ommunic ere n zeker als l ands s preken en ook geen taa ll es sen volgen zij h e t nederlands nog onvoldo e nd e beh e er de medewerkers v a n het centrum spr e ken s e n beh ee r s ing va n de moederta al i s ess en m e e s tal en g el s met d eze bewoners bewoners tieel voor communi catie met men s en uit d e die aange ven dat ze nederlands will en spre 234 moer 1999 4 ken moeten hie rvoor de ge le genheid krij voor all e leerlingen bruikbare achtergrond gen wat betekent dat niet direct op het literatuur bij de vormgeving van het woorden engels wordt ove rge schakeld als c ommunica s c hatonderwij s is woo rden le re n woo rden ond e r tie enigszins moeizaam verloopt h etzelfde wijzen hi eri n worden de prin c ipes van de geldt voor de interacti e in het volwasse woordens c hatopbouw be handeld en didacti nenonderwijs sche aa nwijzin ge n ge g even nev e nin s tromer s mo e ten in h e t eers te woordenschatdidactie k opvangja a r min s tens tw eeduizend ni e uwe woorde n ler e n dat be teke nt vijftig nieuwe slechte leerpr est a ti es zijn va ak t erug te vo e r en woorde n p e r week d e woorden e n de op ee n a c hterst a nd in woordkennis de woor l e erdo e len mo e ten zo effic ient mogelijk ge ko d e nschat is het taalonde rd ee l wa arop a nders z en worde n er zijn dri e s el e ctiecriteria fre talige lee rlin ge n d e grootste achters ta nd v er qu e nt i e spreiding e n nut bij h e t va sts tell en ton e n het onde rwij s mo e t daarom v ee l en v a n de l ee rdoelen staan de volgend e vragen s yste ma tisc h a a nd a cht be stede n a a n d e v er c entraal w e lke b e te k e ni sas pe c ten van he t groting van de woordensc h a t en h e t i s voor woord mo e t e n de lee rl i nge n l ere n en moe lee rkra c ht e n van b el a ng om op de hoo g t e t e t e n de l ee rling e n wete n wat e e n woord zijn van d e woordensc h a tdida c ti ek b e t ekent of mo e ten z e he t c orrec t kunn e n de p eute rsp ee lz a al kan ee n belangrijke rol g e bruik e n s pe le n bij het uitbre id e n van de wo ord e nsc hat in veel ge valle n h ebb e n de aute ur s van e e n v a n d e kind eren bij de sel ec ti e van aa n t e m e thode d e woorde n al g ese l ec teerd voor bi e den woord e n mo et m et ee n aantal zak e n lee rkrac hte n die zelf e xtra woorde n wi lle n re ke ning worde n ge houd en he t is raa dzaam selec ter en zijn div er s e hulpmidd e l en b eschik om woord e n t e kiez e n di e i et s m et elkaar t e baar om t e b e p ale n w e lk e woord en gesc hikt mak en h ebb e n dit maakt he t onthoud e n van zijn om aan t e bied e n kunnen l ee rkrac ht e n de woorde n gemakke lijke r ook i s h e t van in het b as i s ond e rwij s ge bruik ma ken va n bela n g d a t er inh o ud s wo o rden word en aa n div e rse woord enlij s t e n co e n e n v e rm ee r gebod e n ze lfs t a ndig naa mwoord e n bij v oeg 19 88 damhui s 199 2 kohn s t amm 1 9 81 lijk naamwoord e n e n w erkwoord en d ez e s c hroot en v ermeer 1994 voor h et voort inhoudswoorden mo e t e n a a nsluit e n bij de gez et ond erw ij s i s de woord e nlijs t voo r 12 t o t be l e vings w e reld van het kind en te mak e n 15 jarige n besc hikbaa r e e n and e r belangrijk h e bb en me t h e t hier en nu li e fs t ond er hulpmidd el bij de uitbre iding van d e woor st e und door c onc re t e hulpmidd e l e n te n de nschat i s h e t woord e nbo e k zo als bijvoor slotte is h et b e langrijk om d e woord e n in b eeld h e t bas iswoo rde nb oe k ne derlands 2044 zinne n aa n t e bi e de n 4 fre qu e nte nuttige woorden m e t voo rb eeld zinne n he t leerwoo rdenb oek voo r buitenla n d e rs e e n sys temati sc h e aanpak v a n de woorde n r 8 oo fr e qu e nt e rel evante woord e n met voor sc hat i s van bel a ng ond er me e r om te v o o r beeldzinn en of het va n dale bas iswoo rden kom e n d a t lee rkra chten te v ee l l es tijd bes t e b oek van d e ne de rlandse taal 2 4000 woord en den aan all erle i rel a ti ef onbelan g rijk e w o or deels m et voorbe eldzinnen den h e t aanl e ren van woorde n gebeurt id e a liter in vier fasen bij h e t woorden schatonderwij s is va n b e lang voorbe w e rken l eerlingen betr ekk e n bij h e t dat d e leerkrac hten bijhouden we lke woor onderwerp en hun voork enni s activ eren den z e b e hand eld h e bb en dit i s nodig om de sem a ntis e ren h e t uitleggen en to e li c ht en van behand elde woorden te kunnen h e rhalen e n de b e t e ke nis van woorden nieuwe oefe ning e n met de oude woorden te consolid e r en actief ino e fe nen van d e woor maken ook kunnen leerkrachten afspr e ken den welke woorde n er ge durende een bepaalde c ontroleren nagaan of de leerlingen de aan p eri ode centraal staan bijvoorbeeld met b e geboden woorden en de betekenis hebben hulp van het pos terproject s leerlingen kunnen verwo rv en ook een woordensch ri ft aanleggen waarin de deze didactische aanpak geldt in principe voor hen nieuwe woorden met betekeni s 1999 4 moer 235 opgeschreven worden op deze manier kun v e vakke n als muzi e k expressi e sp el en nen ze de woorden herhalen oefenen en drama de leerkra c hten zouden een varia tie terugzoeken a a n werkvormen moeten gebruike n zowel non verbale als ve rbale werkvormen verder sociaal emotionele ontwikkeling is h e t b elangrijk om bij de so c i a al em otione le ontwikkeling kl a ssika a l te w erken d e v er hoewel de link met taalo nd erwij s miss c hi e n trouwde va s te gro ep i s voor de le e rlingen ni e t dire ct voor de ha nd ligt he bben we b e l angrijk om zi c h ve ilig te vo el en bij he t e rvoor ge koze n s o c i a al emotionele ontwikke aanleren van n e de rl a nds als twe ed e taal mo e t ling als een apart a anda cht spunt op te nem e n in een vro e g stadium aandac ht worde n b es t ee d in ons ta alb ele idspl a n we zijn va n m e nin g a a n w oorde n die b e l a ngrijk zijn voor de dat h e t nt2 onderwijs ni e t a llee n ge ri c ht s o c iaa l emotion el e ontwikke lin g t e de nk e n moet zijn op taalproblem e n of op he t b e re i valt aan basa l e b e grippen op h e t ge bi e d van ken v a n een bepaald niveau v a n ta alv aardi g ge voel e ns wen se n en opv a ttin ge n e n he t heid maar da t ook a a n de e ve ntu e l e soci a al hant ere n v an c onflic ts itua ties emotion ele probleme n v a n de bewon e rs aan h e t kan v oor lee rkr a cht e n mo e ilijk z ijn dac ht mo et worde n be st e ed tra um a ti sche ad e qua a t te re age r e n op a an g rijp e nde verha erva ri nge n de woons ituatie in he t ce ntrum len van l ee rlin ge n of om te gaa n m e t s ti lle e n en onze kerhe id ove r de to e koms t kunn en eenza me le e rlin ge n l ee rkra c hten m oet e n in e e n zw a re a an sl ag vo rm e n op d e e motion ele staat zijn probl ee msi gnale n t e h erke nn e n w e er s tand van de b e won ers h e t i s b e l a ngrijk zodat zij doeltreffend kunn e n r eage r e n e n dat l e idst e r s l eerkrachten e n vrijwill ige rs hie r w e t en wanne e r z e gesp ec i a li see rde hulp moe v a n op de hoogte zijn en ev entu e l e probl e te n inroep en in pr ogra mma s e n lee rmidd e men kunn en sign al ere n w a t zijn de mo ge l en komt de so ciaal e mo tione l e ontwikke ling lijkh ed en om hi er in het onde rwij s m ee om te van d e l ee rlin g en m ees tal ni e t s p ecifi e k aa n de gaan e n welk e ond ers te uning kan d e lee rlin ord e t e r aanvullin g kunn en d e lesse n se ries ge n worden ge bode n op dit ge bied fc de we reld basis ond erwij s of de vlu ch te v ee l jonge kinde re n me t e motion ele of lingen les voort geze t onde rwij s v a n sti chting c ommuni c atie v e s t o orni sse n le gge n nau we pha ro so worde n ge bruikt do e l van d eze lijk s c ontact v ertone n m onotoon zi c h h e r le ssen is d e leerlinge n t e l e r en omga a n m et hal e nd spel zonde r veel fa nta s i e of diep ga ng do orge maa kte erva rin gen en mee r z elfve r e n zijn ove rg e vo e lig voor wijzigin gen in d e trouw e n te geve n om lee rpres taties t e b e vor v as te g a ng van zak e n d e o vergan g na ar ee n de r e n e n e rn s ti ge p syc hi sc he proble m e n t e omgeving wa a r v oorn am elijk ned e rland s v oo rkomen l ee rkrac hte n kunn e n ook d eel g e sprok en wordt is v oor d e ze kind ere n waar ne m e n aa n s p ec i al e c ursu ssen va n phar os schijnlijk extra moe ilijk d ez e kinde re n vra w aa rin z e info rm a ti e krijge n ove r de invlo e d ge n veel ge duld ve rtro uw e n e n inv entivit eit van v luc ht ervari n ge n e n trauma tisc h e ge b e ur van de leids t e r e n l ee rkra cht e n e e n vas t e t eni sse n op vluc ht e linge n e n hun om gevin g groep e n e en vaste dagindeling is v oor d e ze de problema tie k va n l ee rlingen l e re n h e rke n kinder en ess e nti ee l he t i s ra a dz a am om in ne n e n aa nwijzin ge n krij ge n ove r h et v oo r ov erl eg met de o uders d e z e kinde r e n zonodig kom e n van p syc h os oc iale problem e n o o k do o r t e s ture n naar d e profess ion el e hulpv er tijd en s d e s tudi e d age n v an de land e lijk e l e ning bijvoorb e eld vi a he t c onsult a ti eburea u onde rwij swerkgro e p a s i e lz oe ke rs kinde r e n in of e en hui sarts c e ntra l own e word t regelma ti g a a nda c ht bes t eed aan dit ond e rwe rp d e s c hool spe e lt een bel a ngrijke rol in h e t leven v a n asi elzoekersleerlin gen hier krijgen betrokkenheid van de ouder s ze de k a ns om d e dra ad van het gewone le ven weer op te pakken krijgen z e nieuwe kan s en oude rparti c ipatie houdt in dat de ouders en kunnen ze contact l egge n m e t l eeftijdsge ac tie f b e trokk e n zijn bij h e t ond erwij s van noten aan d e so c iaal emotione le ontwikke hun kind op dez e m a nier kunnen ouder s ling ka n aandacht worden best eed bij c re atie a c tief me e werke n aan het we lzijn van hun 236 moer 1999 4 afbee lding 4 klassi kaal we rken kind b oven di en h ee ft d e inte r esse van de l eg i s ov e r d e manier waa rop dit geb eurt h e t oude rs een po s iti eve in vl oe d op d e sc hool sp ee l se e n vrijwillige karakt er van deze a c tivi vorderi n gen van he t kind h oe kunn e n de teite n mo e t voorop sta an ki nd eropvan g en oude rs m ee r bij h e t onde rwijs worde n b e trok sc hool h ebb e n v e rde r e e n b el an grijke rol in ke n op w e lke ma ni e r kunne n d e oud er s d e voorlichtin g aan oude rs ov e r taalontwik bijdr agen aa n de taalv e rwervin g v an hun k e ling e n m ee rta li ge opvo edin g dit kan in kind ere n w elke rol s p eelt h e t ond e rwij s in d e intak e aan d e o rd e kome n m aar ook een de v o orli c ht i ng aan d e oud ers folder in diver se t ale n o f ee n bij eenkoms t oud e rs ku n n e n op v ersc hille nd e mani eren v o or m ee rde re oud e rs komt hi e rvo or v a n pa s bij d e kind e r opva n g en h et b as i s ond e rwij s bij he t contac t m e t oud e rs moet een a antal worde n b e trokke n zij kunnen e e n aa ntal din ge n voor o g en word e n g ehoud en vaa k o c htende n of midd age n m ee draaien a ls vrij zijn d e oud e rs nauw e lijks be k e nd m e t h e t will ige r of aa nwe zig zijn tijd e n s d e we np e rio ond erwij ssys tee m in n e d e rl a nd d e mees t e de van hun kind d e sc hool k a n de oud ers o ud ers b eheer s en d e ne d e rlandse taal onvol be trekk e n bij onde r wij s inhoudelijk e z a ken al s do e nd e waardo or zij gee n z i cht hebb e n op l eesgroe p e n en creatieve ac ti vite it en d aar d e fe it e lijke pres ta ti es van hun kind e re n na as t kunne n d e ouders mee h e lp en bij bui bo vendi e n zijn ve el ouders gewe nd aan ee n te nsc hool se a ctiviteit en al s fees t e n tone el c ultuur waari n h e t thui smili e u e n het ond e r voor s t ellin ge n e n uit stapjes ook op he t wij s duide lijk gesc he iden zijn informati e ge bied van taalontwikke lin g hebbe n zij ee n boekj es en folders leiden ni et altijd tot ee n rol wanneer een bepaald th e ma c entraal optimaal c ontac t tu ss en le erkrachten e n s taat ka n d e oud e rs worden gevraagd hi er ouders per s oonlijk contac t bij voorbeeld hui s ov er in hun eigen taal te praten met d e b ezoek e n of ges prekk e n met ouders is vaak kinderen of li e dje s te zingen zij kunnen ook e ffecti e v er dit vraagt echter veel tijd e n inze t bijdr a g en aan d e uitbr eidin g va n d e woord en van de l e erkra c ht e n bij ee nkom s ten met s c hat door ni e uwe woorden ook thuis te meerdere ouders kunnen daarom een oplos oefe n e n voorwaarde i s wel dat er goe d over sing zijn tijdens ouderbijeenkomsten kun 1999 4 moer 23 7 nen de verwachtingen van zowel de s chool pris ma projec t i s een project voor de ee rste als de ouders naar voren worden gebracht er opvang van nieuwkomers in het ba s i s onder kan informatie worden gegeven ov e r bij wij s v a n 6 tot en m e t 1 2 jaar beide zijn voorb e eld leerpli c ht het onderwijssysteem in ontwikkeld door h e t projectbureau in rot nederland en bero epsk e uze ook k a n d e terdam tel oi o 407 1 5 99 samenhang tussen de opvoeding en h e t le r e n 4 voor m ee r didactis che informatie o ve r uit op school aa n de ord e k omen e e n handige breiding van de woordens chat van peut e r s informatiebro c hure i s na ar sch oo l in ned er kompi e r r drie maal woo rdwaa rde ee n land die e e n totaaloverzicht van het onder m e tho di ek voo r taalstimule ring in kinde rcentra wij s in n e derland b e vat d e bro c hure is s w p utrec ht 1995 b edo e ld voor ni e t nederlandse oud e rs m e t 5 he t poste rprojec t b es tond al voor h e t voort ge kindere n in de leerpli c htige le e ftijd en bevat z e t onde rwij s e n is nu ook uitgew e rkt voor informati e over het b asis ond e rwij s s p ec i a al he t b asis onderwij s door h e t schooladviescen ond erwijs volwass enenedu catie en s tudie trum in utr e cht e n h e t proj ec tbureau in financ iering rott e rda m 6 voor m eer informatie sti c htin g pha ro s tel tot s lot e en opm e rking uit ee n publi ca ti e va n 030 2 34 98 00 de projec tgroep nt2 teuniss en 1997 con 7 naa r sch oo l in ne de rland i s ve rkrij gb aar in h et stat ee rt da t in de asi e lzo e ke rsc entra e en nieuw arabi s ch chine es fr a ns po rtu ge es sp aa n s nt2 circuit is onts t aa n m e t w eini g c onta c t turks en vietn a mees e n is te b es t elle n bij d e m e t b estaande sy s temen v a n rr t z sc holing e n sdu po s tbu s 2001 4 2500 e n den h aag t e l nt2 programma s t erwijl in de ee rst e opvang 070 37 8 9 8 8o van mediterrane migrant en ee n uitge breid sc holings aanbod beschikb a ar is g e kom e n e n coen en m a ve rm eer ne derlandse woor nt2 methodes word e n ge bruikt di e lee r den sch a t all oc hto ne kinderen zwij s en tilbur g krac ht e n s te un g ev e n bij he t l esgev en zijn in 1988 d e a si elzoekersce ntra le raren zonder eni ge co e n en m e a woo rde nlijs t voo r 12 15 jarigen vo orople iding aan d e slag m e t l esm a te riaal dat h e t proj ec tbure au r o tterd a m 1992 ze her en der verzame ld he bb e n en d a t v a ak damhuis r e a woo rd enlijst 4 to t 6 jarigen niet voldo et aan wezenlijke k e nm erk e n van een streeflijs t voo r k le ute rs proje c tbure au ovs go ed b eginners ond erwijs rott e rda m 1 99 2 al is de situ a tie in h et o nd e rwij s aan a si e l kohnstamm g e a nieu we s treeflist woordenschat zo e k e rs naar mijn m e nin g lang niet meer zo voo r 6 jarigen gebasee rd op onderzoek in nederland n ega ti e f als t euniss en sc he t st feit i s we l da t e r en be lgi e s wets z e itlin g er li sse 1 9 81 nog vee l te v e rbe ter en valt wij hopen hie r litjens p het meta ins trum ent in strum e nt o m m e t ons ond e rzo e k een bijdra ge aan te he b een ta alb e le id op ee n schoo l t e evalu ere n e n te b e n geleverd o n twikkel en meertalighe id en t aalbele id 2 slo en sc h e de 1 993 noten en literatuu r roorda j e a in strum ent taalbe l e id voort ge z e t ond erwij s kpc d en bo sc h 1 9 95 zi e voor e e n uitgebre id e be sc hrijving v a n h et s chroot e n w a vermee r woorde n in he t onderwijs aan asielzo e ke rs lee rlinge n c van b asisonderwijs 15 000 woo rd en aangeboden aan leer d e gu c hte en k van h elv e rt iv tz o nde rwijs linge n tilburg univer sity pre s s tilburg 199 4 aan a s i el zoek e rs kindere n kne lpunte n e n aanbeve t e uni ssen f e a taalb e leid c on cr eet ne de r lingen k a tholi ek e universit e it brab a nt til l a nds al s tw e ed e taal en ond e rwij s in a llo c ht bur g 1998 on e tal en op multi etni sc he sc holen kpc piramide en kale id oscoop zijn b eid e totaalpro groep d e n bo s ch 1997 gramma s v oor de voor en vro egschools e ve rhalle n m s ve rhalle n woo rd en lere n edu c atie uitgevoerd door res pectieve lijk het woo rde n onderwijzen handre iking voo r le raren in cito en de averoe s stichting h e t bas is e n v o ortg eze t onderwijs c rs ho e vela taalplan kle ute rs is een programma voor ken 1994 woordenschatond e rwijs in gro e p i en 2 h et 238 moer 1999 4