Taalbeleid in een V(S)O-school

voortgezet onderwij s simon verhullen leerlingen met een tekort schietende taalvaar digheid maxima a l van het geboden onder wijs kunn e n profit e ren en in staat ge s teld wor d en de ei nd te rm en van h e t lee rplan te taalbeleid in een v s o halen in de v s o sc hol en de stijgb e ugel in arn school hem en d e marwindt in nijm ege n is voor de regio a rn hem nijmegen e e n vso ta alb e leidsproject opgezet onder auspicien va n de s cholen e n inhoudelijk begel e id door het i tt n i do e l van dit taalb el e id s proj ec t i s om ook aan h e t vo o rtgezet sp ec iaal ond erwiis vs o s amen met de schol en aan h et verbeter en en nemen s te e ds m eer allochtone lee rlingen deel dat verbrede n van h e t taalonderwij s te werke n geldt o ok voo r d e vo schol en v o or l ee rlinge n m e t de beide sc holen zijn schol e n voor leerlinge n taal spraak e n gehoo rst oo rnisse n e n a utis tisch e met taal en spraakmo e ilijkhede n en m e t a an kind e ren in twee sc ho le n in de regio arnh e m a utis me v erw a nt e s toornisse n d e g ekozen nijm egen is een taalbeleidsprojec t uitgevoerd in aanp ak is niet e e n spec ifi e ke sp ec ia a l ond e r opdracht van het procesmanage m e nt i o ortgeze t wijs aanpak w el zijn werkvormen en didac ond e rwiis het gaat in dit projec t o m t wee tiek door d e do cent en vertaa ld naa r d e w erk dida ctisch e ve rbe t eri nge n een ande re ma nie r van wijze die eige n i s aan ond erwij s in kl asse n omgaan m et vak t eks ten en inte ns ieve s ys tema ti m e t ve el s lechthor ende n aanvull end geb ru ik sch e aanda cht voo r woorde nschatuitbreiding met v a n gebarentaal ge hoo rv er s terking spra ak b ehulp van een lesplanformulier e n daaraan gekop afzien v ee l a a ndacht voor vi s ue l e pr esentati e pe ld e scholing kregen de d ocent en ee n hand va t voor all e s op h et bord e n reg elmatig gebruik v a n praktisch taalb e l e id he t aardige is dat goe d de overh ea d en veel afwi sseling in monde taalb e le id op z o n vs o sc ho o l geen ande re aanpas ling en s c hriftelijk ta alaanbod s ingen vraagt dan taalb eleid op ande re so o rten vo sch o len doce nte n in dit type sch o le n h e bb e n o m te het taalbeleidsprojec t b eg inn e n al e rg veel aandacht voo r goe de vis uele prese ntatie e n vee l afwisse ling tusse n m onde ling en het taalb e leid s proj e ct wil d e scholen en de sc hriftelijk aanb o d le e rkra chten onder s teunen om in de kla s het leren van het nederl ands en h e t leren in h e t n e d e rland s z o da ni g vo rm te g ev e n dat no g het proefprojec t b e tere res ultat e n worden ve rkregen h e t proj ec t wil tevens binnen de s c holen de de laatste jaren zien veel speciale s cholen in leerkra c h te n di e aa n dezelfde innovatie s h e t voortgezet onderwijs hun l eerling en w e rke n me t elk aar in contac t br e nge n e n populatie l angzaam v e randeren voor e e n experti s e late n uitwi ss elen in h e t taal dee l hangt dat samen met de we er s am en beleid s proje c t krijge n ver sc hill e nd e imple naar s c hool w srr s operatie waardoor kin mentatie ac tiviteite n vaardighe ids traininge n dere n met een li chte handicap zo veel moge en b ege l e idingsac ti vit e iten ee n pla a ts in ee n lijk zij h e t m e t extra beg e leiding in het meerj arig traject r eguliere onde rwijs worden geplaats t voor een ander deel komt dat door een to e nemen dit zijn d e kenm erken van e e n taalb e le idspro d e ins troom van all ochtone leerlingen de rol ject van d e ta a lles se n in de s chool maar vooral ook d e schoo ltre de aanpa k d e rol van taal in de z a ak e n pra ktijkvakken het ge hele docent enteam van d e s chool en in remedial e en logopedische ondersteu inclu s ief de logopedi sten d e begeleiders en ning is daardoor sterk a an het vera nd e ren d e directi e leden doet mee op studiedagen d e ze situ atie vraagt om taalbel e id dat houdt worden ac ht e rgrond e n doel s t e llingen v a n e e n samenhangend pakk e t van maatre gelen in nieuw e aanpakken met alle docenten door dat e rvoor zorgt dat a ll e leerlingen dus ook genom en en geoefend 194 moer 2000 voortgezet onderwij s praktisch g e rich t nogal wat leergangen voor het zaakvak de docentactiviteiten zijn ge ri cht op het o nde rwij s h ebb e n nun of m ee r deze l fd e l eer zoeken naar verbeteri ngen in de lopende stof voor havo vwo delen mavo vbo delen lespraktijk docenten proberen volgens een en de vb o ivbo delen soms lijkt het wel of vast stramien verbeterpunten te vinden in de ee rst h e t vwo h avo boek is gemaak t en daarna eigen lesopzetten voorgestelde veranderi n de i vbo delen daa rvan zijn afgeleid de kern gen in didactiek presentatie van leerstof of van de leerstof is dan voor het i vbo deel voor nieuwe werkvorme n kunnen meteen worden een groot deel hetzelfde als voor de andere ui tge pr o b ee rd alleen zijn de extra opgaven de extra proefj es uitbreiding van he t didac tis ch e repertoire van de de extra i ll ustratieve voorbeelden de toepa s docenten singen in de praktijk en dergelijke weggelat e n m e t behulp van s tudiedagen en spe ci aal daar en is het geheel in een iets groter lettertype voor ontwikk elde le s pl a nformuliere n krijgen afg e drukt door die w eglatinge n wordt h et do ce nten extra hulpmiddel en in handen all een maar moeilijker voor leerli ngen om het hulpmiddelen en w erkvormen die de te volgen de kerninformatie wordt a ll een schooltaal en de s choolbo e kentaal toeg a n maar extr a verdicht aangeboden ke lijker moeten maken 2 samenhange nd met het vorige punt is de hulpmidde l en werkvormen en oefe ningen klacht van veel do c ente n dat er in de teksten die ervoor zorgen dat kernbegripp e n van t e veel de nks tapp e n in een s plaats vinden en veel vakstof beter b e klijven denk s tappen ook impliciet g e houde n zijn als aanpakken di e ertoe l e id en da t ook tijdens denkstapp e n niet zi c htb a ar gemaakt worde n zaa kv a kke n prak tijklessen s portlessen e n in de t ek st en ook niet verpl a ats t worden n a ar c re a tieve less en leerlingen hun mondelin ge handelinge n van de leerlingen dan zijn die e n schriftelijke vaardigheden kunn e n ver leerlingen geheel afhankelijk van de docent groten voor het jui ste begrip daarvan h e t gevolg is aanpakken di e erto e lei den dat le erlingen dat doc ent e n het g evoel he bben dat ze i e der elk e les syst e matisch aan woorden sc hatuit onderdeel van een vakle s w e er apart mo e t en br e idin g kunnen werk en uitleggen a anpakken di e ertoe leiden dat ook leerlin 3 het gebruik van vakwoo rden en s chooltaalwoo r gen zelf aan hun woord enschatuitbre iding de n wordt a lgem ee n gezien als een begrips w e rken barriere v o or mind er taalvaardige leerlinge n direct e feedba ck van onde rs t eun e rs op e rvari ngen vakwoorden hoeven geen probleem te zijn me t ni e uwe aanpakken als ze goed worden uitgelegd in het boek en doc e nten voere n maand e lijks in enk ele les de om ri ngende les se n bij s chooltaalwoorden sen g enoemd e aanpa ssin gen uit op de le s zoals h e t k e nm erk een asp ec t ondersch e ide n in opzetten wordt do o r ondersteuners per do cent b eoo rde le n ve rwij ze n i s het probleem dat er en per les gereageerd plus en minpunten vaak ge en extra uitleg aan wordt gegeven in ervaringen van de leerli ngen en doc enten teksten terwijl ze voor het jui s te begrip van worde n ve rzameld vakteks t e n wel heel belangrijk zijn zulk e woorden vergen ook heel vee l tijd voordat z e achtergrond en aanleiding taalbelei d verworven worden 4 een onb eke nd refe rentiekader voor in de school docenten van zaak en praktijkvakken in vo boektek s t en gepresente e rde gegevens of voor scholen met veel taalzwakke en allochtone beelden vergelijk het volgende voorbeeld leerlingen kampen steeds vaker met de vol afbeelding i uit een wiskundeboek gende struikelblokken in leerboeken en vak om deze opgave te kunnen maken is het leerteksten nodig dat leerlingen zich een beeld vormen i de complexe inhoud schoolboeken voor bio van de situatie waarop de opgave betrekking logie wiskunde aardrijkskunde en dergelijke he e ft om te beginnen moeten ze de woor bieden heel veel leerstof en vakkennis in den h erd enking kranse n legg en vandale n en relatief kort bestek zo veel mogelijk vak vernielen kennen zij moeten zich een beeld inhoud wordt erg verdicht aangeboden vormen van twee situaties waa rn aar verwezen 2000 4 moe r 1 95 voortgezet onderwij s bij een herdenking worden kransen gelegd en om 19 00 uur kaarsen aangestoken vandalen hebben s nachts alles vernield de politie vindt resten kaars die 27 6 cm lang zijn de politie berekent het tijdstip s nachts met lengte kaars 70 8 x aantal branduren a bereken de lengte na 4 branduren en na 6 branduren b bepaal het aantal branduren bij 27 6 cm gebruik de tabel aantal uren lengte is de lengte 27 6 aantal uren tussen c hoe laat vond de vernieling plaats afb eelding 1 een wiskunde opdracht ui t netwerk dl 3 hfds t 8 oplosse n door probere n wordt soms vinden er herdenkingen van v an het boek in veel vakonderwijs is de dra matis che gebeu rteni sse n plaats waarbij do ce nt h e t groot ste de el va n d e tijd zel f aan hoogwaardigheids bekleder s e n a nd er e n kr a n h e t woord hij dirigeert h et l ee rproce s sen l e ggen op de plek waar ooit i ets gebeurd is de docent gaat ste eds vaker vr agen ste ll en a an een moord een executie of ie ts dergelijks en de klas om de le erstof bespree kba a r te m ak e n bij zulke geleg e nh e den zijn wij in ned erla nd zulke kla ss e n g espr e kken b est a an voor een gewoon kra nse n te legg en en soms ook om gro ot de e l uit r ee k se n open v rage n of uit e en kaa rse n aan te st e ken de tw eede situati e di e h a lve zinnen quiz v a n he t typ e zulke ci zij moete n kennen is d a t er v and a len zijn die e r k elvormige ring e n die je dan zi e t in een een g enoegen in sc heppen om verni eli nge n doorgesneden stam van e en boom no e men aan te ri chten op kerkhove n bij monu we d e wa t kun je da ar aan zien mente n enzovoort zonde r meer neemt de enz ovoort aut e ur va n h et wi s kundebo e k aan dat de d e l ee rlinge n op hun b e urt r a ke n ge woon l e erli ngen hetzelfde refe rentiekader hebben en aan di e situatie e n w a chten af ze vallen te rug deze twee situatie s onmidd ellijk herkenne n op mechani sche handeling en ze gaan de taal zo ni e t dan res t de leerli ngen niets anders dan van dat vak ni et gebruiken e n l eren we inig m echanisch de b er ekening t e maken taal bij kortom z e ontwikke len hun t aal nauwe lijks reacties van vakdocenten wat zijn de mo gelijke oploss in gen voor deze wat zijn de rea c tie s van vakdoc enten als zij situati es in hoofdzaak zal he t moeten ga an me t zulke struik elblokke n worden gec on om zowel e xtraatj es t o evoege n al s t aal ge fronteerd docenten will en de leer s tof to e bruik s taken ge v e n gankelijk maken voor hun leerlingen d e i voorbewerke n hi erop ga ik later in doce nt gaat co mpen seren en m aa kt dan gebruik context refe r enti e kader bi eden v an bijvoorb eeld d e volgende middelen voork ennis opro ep e n aanbren g en d e va kdocent gaat s teed s me er d e plaa t s va n vi s u ee l m a t eriee l hande lin gen tone n het bo e k inn e me n hij g aat dan mond eling de taal erbij gev en bepaalde woorden h ee l d e stof behandel e n in de klas soms ook v aak laten vallen besluiten docenten om di c taten te geven di e enke l e kernwoorden monde lin g sc h ri ftelijk deel s het bo e k moeten v ervangen soms op h e t bord e n hardop ge ve n ook be sluit de v a kdo c ent om van de method e 2 int e rac tie allee n maar het werkboek te g e bruiken en he t le erlingen onder elkaar ov e r het onde rw e rp tekstboek weg te laten omdat h e t te moeilijk lat e n praten dat wil zeggen over een op wordt geacht voor de leerlinge n met het dr a cht taak laten praten gevolg dat leerlingen steed s minder vakleer l eerlingen ov e r ee n opdra cht ta a k laten rap tekst t e lezen krij ge n p orte re n voor a f en o f acht e r af vaak ga a n vakdocenten ste eds meer doceren 3 o ve r het ond erwerp laten schrijven een lezing geven ze ste llen zichzelf in pla a ts dit naar aanleiding van een tekening ee n 196 moer 2000 4 voortgezet onderw i j s foto een plaatje of afdruk met weggelakte zien hij houdt ve rv olgens de thermometer in tekst een s chema of tabel een bakj e ijsklontjes en laat de temperatuur woordenschat uitbreiden zie kader c zien ondertussen gebruikt hij woorden ke rn begrippen als temperatuur th e rmom e t er d e voorb ew e rking s tijgen dalen als er een schaalverde ling is noemt hij ook de corresponderende cijfers de voorbew e rking wat aan de b e handeling aan de hand van het voorbeeld van jos e n van het leerstofonderdeel voorafgaat en waar freeke laat hij zien dat er vaste mat e n voor ov e r tekst g el e zen moet worden is vooral k ou d en warm moe t en zijn het oproepen en aanbrengen van voorkennis op die manier zijn de leerlingen al e en en het bieden van een context voor de tek st pakketje aan het opbouwen ze leggen e en het i s b e do eld om de plek in het hoofd re ferenti ekad e r aan v a n koud warm h e et gere e d t e m aken voor ontv a ngst van d e h e t p e il e n va n warmt e en van kou de c oncepten het kenni ssc hema acht e r de tek st sleut e lrol va n de thermomete r et cetera h e t is ge ri cht op het vind e n van d e juis te ve rv olge n s gaat de l es verder over de schaal aanhakings punten verdeling van celsiu s liefst met proefjes die de voorbewerking is dus het onderdeel aa n de leerlin gen zelf uitvoeren of a nd e r s de h et begin van de les e nk ele minut en waarin do c ent voor de klas of e nk ele le e rling en voor c ont ex t wordt gegeven voor d e l e ers tof va n d e klas ond ertu s sen vallen de ke rn woor di e les bij voorkeur met behulp va n plaatj es den va ak s taan op het bord en word en dan teke nin g en foto s dia s vid e o material e n ook st e eds meer door de le e rling e n gebruikt hulpmiddel e n en e en beeldend v erhaaltje in in deze fase stelt de doce nt ook veel vrage n de voorbew e rking komt naar voren wat a a n l eerlinge n niet zoz eer vragen naa r hoe l ee rlingen al w eten herk e nn e n in d e voor het zit m aa r vrage n o v er w a t ze zi e n b e we rking vall en de woorde n die aan be s chrijving e n hakingspunt e n zijn in de vo o rbewerking hoofdpunt is dat de leerlingen b ee ld en kunnen ook al enkele k e rnbegripp e n worden inte rne video fragment en opslaan waaraan ge noemd zulke woorden zoude n niet a ll e e n d e kenni s e n de woorden worden verbond e n mondeling vaak mo e ten vall en ze word e n pas da a rna lezen de leerling en over he t ook op het bord gesc hreve n no g bete r i s het onderwerp een teks t uit het boek bij he t al s de le e rlinge n zelf i e ts doe n h a nd e l en e e n l e z en mak en z e gebruik v an het re fere nti e pro e f n a tuurkunde of een pa ar dingen uit k a der dat ze langzaa m h e bb e n opge bouwd zoeken of s ame n be s preken wat ze zi e n op en daarna komen d e sc hri ftelijk e tak e n de foto de te kening et cete ra ook kan d e do c ent zelf i ets voordoen en aan de leerlin ge n het lesplanformulie r vragen na t e ve rtell en wat z e ge zi e n hebb e n bijvoorb ee ld een l es gaat ov e r de werking de oplo ss inge n voorb ewerk e n int era ctie en van d e thermom et e r in de vo o rbewerking schrijven zijn ve rtaald naar e en lesplanformu begint de doc e nt met een paar vra g en aan de lier het grootste deel van de leerstof wordt klas stel je voor het is nove mber en jo s direct en indirect door boeken en teks ten komt de klas binnen met zijn j as aan ov e r zijn aangedragen docenten plannen daarom rond trui hij h ee ft ook zijn muts op en zijn om de le er s tof van het boek mani e re n va n handschoenen aan e n hij z egt wat is he t voorb ewe rking en extraatje s om ervoor te hier warm freeke komt de kla s binnen in zorgen dat leerlingen vooraf goed weten waar e en t shirt en een dunne rok en ze zegt de les over gaat om e rv oor te zorgen dat ze de jeetje wat is het hier koud de leraar maakt leerstof kunnen verbinden met bestaande ken duidelijk dat de temperatuur in d e klas gelijk nis en om ervoor te zorgen dat ze na afloop is maar het voelen van d e temperatuur ook de ta al beheers en om over die l ee rs tof te ve rs chillend schrijven en te praten d e woordens chat is dan gaat hij enkele demonstraties geven daarbij h et belangrijks te medium hij houdt e en thermometer in een bakje het lesplanformulier zie afbeelding 2 is gekookt water en laat de therniometerstand het belangrijkste hulpmiddel om het taal 2000 4 moer 197 voo r tgezet onde rwij s lesplanformulie r vak naam leerkracht datum 1 leerstofonderdeel 2 wat leerlingen na afloop in elk geval moeten weten kunnen 3 kernbegrippen van het leerstofonderdeel tekst les 4 wijze waarop het leerstofonderdeel de tekst de les zal worden voorbewerkt demonstratie beeldend verhaal voorwerpen situatieschets etc 5 eve ntuele extra aan te leren of te oefenen woorden 6 wijze waarop de leerling de inhoud zal moeten reproduceren presenteren demonstreren afb eelding 2 het lesplanfo rmuli e r bel eid te v e rtalen naa r alle da a gse activiteiten bijvoorbee ld omtrek uitrekenen de wer in de klas h e t bevat d e ho o fdpunt e n van d e king van magn eten verkleinwoordjes maken scholin g e n maakt het mo ge lijk een vas t e letten op d e s p elr e gel s van vo lleybal bouil leidraa d te ha ntere n bij le svoorbeidingen lon maken maar o o k bij opslag van gege vens bij een bepaald vak of e en bep aald boek alle lee r 2 wat lee rlingen in e lk geval mo e ten we ten of krachten gebruiken hetzelfde le s planformu kunn e n lier dat maa kt het gemakkelijker om over wat wil ik minimaal bereiken m et de klas taalb el e id t e ove rle ggen en uit te wi ssel en wat zouden ze n a afloop moete n kunnen omd a t me n s te eds van dezelfd e hoofpunten wat zouden ze na afloop moeten weten uit gaat d e volgende punten zijn de zes bijvoorbeeld de eenvoudige omtrekbere onderdelen van het lesplanformulier keningen van het rekenboek zelfstandig kun nen uitvoeren en dat mondeling kunnen i leerstofonderdeel toeli chten de formule kunnen noemen voor waar gaat de les over wat is het onderwerp het berek enen van omtrek kunn e n vertel van de les welk stuk van het boek gaan we len welke ingredienten en hoev e el ze nodig vandaag in deze les doen hebben voor een liter kippenbouillon en d e 198 moer 2000 voortgezet onderwij s verschillende stappen voor bereiding kunnen monde li ng in ee n volgende le s in hun sch ri ft noemen als huiswerk in een pre sent a tie aan de groep in een gesprek met een klasgenoot etcetera kernbeg rippen van h et le ers tofonderdeel tekst l es kennisdoelen en taaldoele n de kernbegrippen zijn de woorden die nodig zijn om het tekstfragm ent te kunnen begrij van enorm groot belang i s dat we er aan pen om h e t leerstofonderde e l te kunnen wennen o m b ij pu nt 2 n ie t a ll een an twoord herhal e n om erover te kunnen praten de te zo e ken op de vraag wat leerlingen in ke rn begrippen zijn de woorden die hier in ieder geval moeten wet en bijna alle docenten deze les nieuw zijn kernbegrippen voor de blijken geneigd te zijn om met e en op die bouillon l es zijn bijvoorbe eld kippenboute n vr a ag antwoord te g even dat is nou juis t het aan d e kook bre ngen lat en tre kken op ee n laag probleem docenten zouden ook mo e ten pi j e kipp envel zo ek e n naar a ntwoord op d e vr a ag wat l ee rlingen moete n kunn e n in dat geval gaan wijze waarop h et l eerst ofo nde rdee l de te ks t de we immers nadenken over vaardigh e idsdoe l es zal wo rden vo orbe werkt demons tratie len e n dan zijn we eerder ge n e igd om b ee ld e nd ve rhaal voorwe rpen situatieschets taalvaardigheidsdo elen te noemen etcete ra no g vaak d enken do ce nten aan do e l e n als de voo rbew e rking i s h e t onderdeel a a n h e t eni g inzi c ht h ebb en in begin van d e le s enk ele minuten waari n d e hoofdkenm e rken ke nnen va n context wordt gegeven voor de leersto f van w eten waaru it b estaat die le s dit gebeurt bij voorkeur met b e hulp w eten dat er een v erschil i s tu s sen en van plaatjes tekeningen foto s materialen zi c h bewu s t zijn van hulpmiddel en en een be eldend v e rhaaltje in begri p hebben van d e voorb e werking komt naar vore n w a t dat zijn kennis do e l en c ognitiev e do elen lee rlinge n al weten herk e nn e n in d e voo r daa rnaast moeten we ook taaldo e l e n zoeken bewe rking vallen de woorden die a an dan pa s kunnen we te ru gzien of le e rlinge n haakpunten zijn in d e voorbewerking kun ook de kernbegrippe n hebben ge leerd d e nen ook al enkel e ke rnbegrippen worden gekozen woord en kunn en hanter e n e t cete ra geno emd zulke woorden zouden ni e t a lle en dan pas w e ten we ook pre cies wat w e in een mond eling vaak mo e t en valle n ze word en les moet e n do e n om ervoor te zorg en dat die ook op he t bord ges chreve n nog b e te r i s he t taaldo e len zull en w orden geh aald al s de l e erlingen zelf iets do e n hand el e n bij punt 2 mo e ten w e dus ook altijd op zoek na ar formule ri ngen al s bijvoorbeeld eventu ee l ex tra aan t e lere n ofte oefe n e n wo o rd en kunnen uitleggen aan anderen wat we ver bijvoorbeeld woorden di e voorkom en in de staan onder woordenlij sten die voor e en bep aald e gro e p kunn e n noteren w at de vers chi ll en zijn b es t emd zijn en ook hi er in de ze le s voo r tu ssen e n kom e n of woorden uit d e lij st schooltaal d e oorzak en kunn e n benoemen van het woorde n die jui st in deze les aan de orde zijn verschijnsel e n kunnen uitlegge n wat de met deze woorden wordt geoefend er wordt gevolgen e rv an zijn extra aandacht aan besteed in sommige geval e en mondelinge s c h ri ftelijke to eli chting len zullen woorden no g eens opnieuw mo e kunnen geven over ten word en uitgelegd kunnen rapporteren over het waargenomen vers chijnsel of de opbrengsten van de proef wijze waarop de l eerling d e inhoud z al moeten repro ducere n prese nte re n demons treren punt 6 i s dus de controle op punt 2 bij punt hoe moeten leerlingen demonstreren wat ze 6 integreren we de vakdoelen inhoudelijke geleerd hebben wat ze nu kunnen doen of doelen en de taaldoelen dan wordt ons ook wat ze hebben begrepen van die le s welke duidelijk waarom e r bij punt 2 staat in ieder taalactiviteit moeten ze uitvoeren op papier geval in de le s zal kan er van a ll es gedaan 2000 4 moer 199 voortgezet onderwij s worden m a ar enkele onderdelen of punten gen een zin ermee laat maken heeft dat toch moeten dan na afloop of in een volgende les nog steeds weinig effect woordenlijsten kun in ieder geval in taal kunn e n worde n gere pre nen alleen een functie vervullen bij het senteerd herhalen en achteraf voortgaand oefenen met de eenmaal in context geleerde woor welke woorden kiest de docent den in dit t aalbeleidsproject gaat het steeds om het lespla nformulier vraagt de do cent ten twee didactische verb e teringe n een andere behoeve van de betreffende les of het leer manier van omgaan met v a k teks ten e n stofonderd eel ee rst aan te geven wat de intensieve systematisc he aand a cht voor woor leerling na afloop moet weten en moet denschatuitbreiding voor woord e nsc hatuit kunnen en w elke de kernbegrippen van h e t breiding die in e lke les mo e t plaats vind e n leers tofond e rdeel deze les zijn s taan a ltijd de volge nde vra gen c entraal in de e e r s t e plaa ts s el ec t e ert d e do c ent we lk e woord en kiest de docent da a rom d e k ernb e grippe n van de les e n we lk e beteken i s van dat woord geeft de bede nkt op w elk e wijz e hij de le e rs tof zal do c ent to e tse n of t erug vrage n o f late n toepass en op w elke mani e r wordt die bet e kenis het bijvoorbe e ld d e do c ent s t elt v as t dat de beste aange bo de n lee rling e n na a flo o p de vragen van h et werk h oe worden de woor d en i ngeoefend boek bij de tekst van de le s mo e t e n kunne n b e antwoord en in de vr a gen bij de tek s t staan voor de da ge lijks e lespraktijk ge ldt de vol enkel e kernb e grippen van die l es bij andere gende vuistr e gel voor selectie v an woorden vragen moeten leerlinge n om die vragen e n be tekeni s en voor bete kenisove rdracht goed te beantwoorden kernbegrippen uit de kopp ele n aan de les en de lee rs t of les kunnen gebruiken daaru i t volgt dus dat het bela ngrijkste is dat d e ge kozen woorden die woorde n als eerste geselecteerd moeten voor woordens c hatuitbreiding inge be d zijn word e n v oor de woordens c hatuitbreiding in een le s e e n omge ving w aar de b etekenis van de ge kozen woorde n go e d tot zijn r echt ev e ntue el aa nvu llend e woordens chatuitbrei komt h e t gaa t d aarbij om ee n omge ving ding vindt pl aats v i a d ez e s el ectie woorde n waar de ge kozen woord en bijvoorb eeld ver die in de t ek s t of in de l es vo o rkom en er ee n sc hill ende keren te rug kom e n di e omg e b e lan grijk e rol sp ele n en er goed uit de verf vingsfactoren h elpen e norm bij de betekenis komen dit kunn en woorden zijn die voor toekenning maar ook bij h et onthoude n komen in b e staande woorde nlijsten bij voor er i s dan sprake v a n co n text de re s t van de b e eld woorde n uit e en po s terproject 2 le s de voorbewerking v a n het onderwerp uitgangspunt i s dat d e woordens chat van van die les d e platen t e k e ning e n foto s van leerlingen op jaarbas is met enkele honderde n het bo ek of and e r le smateriaal de oe feningen kan toenemen w a nnee r elk e do cent elke l es van die les de concrete hulpmaterialen van enkel e woord en e xtra s ele cteert en die aan die l es enzovoo rt biedt uitlegt en ook late r aandacht gee ft voor er i s du s ook s prake van co tex t de woor docenten is h et b elangrijk om vast te houden den hebben omringend e te ks t mond eling en aan h et p ri nc ip e dat ni et vooral exotisc he of sc hrifte lijk die bijdra gen a an b egrip van de heel mo eilijk e woorden worden ge kozen betekenis v a n d e ge koz e n woord e n kies vooral woorden waa rv an j e denkt dat het aanbiede n h e t leren en he t o e fen e nen woord mo et e i genlijk elk e leerling zeker met lo sse woorden is met n a m e bij het vak k e nnen of w oorde n w a arvan j e denkt d a t i s ne de rl and s nog vaak de g ewoont e leraren een zeer nuttig woord daar heb je ook in nederlands we rken ook vaak met lo s se rijtjes andere situaties op sc hool wat aa n woord e n in alfabeti s che volgorde l eerlingen vaak blijkt dat d e docent in deze c ategorie onthouden los aangebod en woorden sl e cht woorden ki est die enkele leerlingen wel omdat de betekenisv olle contexten en derge kennen en enkele andere niet dan zit je lijke ontbreken zelfs als de docent de leerlin goed op dez e manier kan de docent achter 200 moer 2000 voortgezet onderwij s standen we g werken vaak ook blijkt d a t vere n door zulke extr a activiteiten wordt de sommige l e erlingen van zo n woord maar ten plek in het hoofd bestemd voor opname dele voor een beperkt betekenis a s pe c t van h e t woord vo ssenhol of bedoeld voor k e nnen ook in dat gev al was het een goede het he ri nneren va n het woord vo s senhol keuz e leerlingen br eiden hun woordke nnis gereed gemaakt uit en v erdiepen hun woordkenni s er ko een tekstfragm e nt over een v ossenhol doet m e n dan immers nieuwe verbinding e n tot h etzelfde de woord en in dat teks tfragment s tand m et ande r e woorden andere conce p gedrage n zi c h ook zo sa me n vormen di e ten verschi llende woorde n met hun a chterlig ge nd e c onc e pt e n tijd e n s het l e ze n e en pak woordenschat als mediu m ketje kenni s dat de l eerling daarn a weer nodig he e ft om ov er dat te kstfra gme nt i e t s te kun op zo e k naar concept en ke nnissch ema s ach ne n z e ggen ter t ek s t e n en w oorde n in sc hoolb oe ke n kunn e n we woorde nsc ha t al s medium ge brui pakketjes maken en herhalen ke n uit gan gs punt e n zijn het onthoud en is voor l ee rlinge n vo o ral h et i nie uwe woord e n en t e ks t en afgerond e dele n bij ee nh o ud e n va n d e v erbindin ge n tu sse n van t e k s t en zijn ve rbond e n m et con ce pte n lo sse wo o rd e n losse c on ce pt e n lo sse k e nni s e n ke nni ssc h em a s e l eme nten d at vasthoude n bij ee nhoude n 2 z e worde n p as b egrep en e n opge nome n al s lukt ni e t in ee n keer d aarom mo e t e r in d e ze in ve rband ge brac ht worde n me t k e nni s l es ee n aantal din gen ge da a n word en om h e t w o ord en di e j e al in j e ho o fd h e bt v erbind e n te herhalen 3 d e pl e k in j e hoo fd wa a r dat naar to e mo et bij wijze va n voorb eeld de doce nt b egint mo e t d a n vo oraf word e n gereed ge maa kt m e t iet s over ee n onde rwe rp t e v ertelle n d e z e uit ga n g spunte n ge lde n voor n ie uwe rak e lt b e kende woorde n op e n geeft ni e uw e leers tof in he t al gem ee n ni e uwe woord en wo orde n di e d e kern v an he t onderw erp w o rd en in h et me ntal e l exico n aa n ge haakt b etre ffen vervol gen s la at hij d e leerlin gen aan a nd e r e w oorde n e n b egripp e n d ie de h et tek s tfra gm e nt l e z en gee ft hun d e opdra cht l eerlin gen a l ke nn e n zonde r da t aanhak en om d e vrage n bij dat t ek s tfra g me nt t e beant kunn e n d e w oorde n nie t go ed word en ont wo o rde n deelt ee n te k e ning of fo to uit houden al s er o n vo ldo e nd e a a nha akpunt en wa arop d a t ond erw e rp of de ge b e urte ni s of zijn of on v oldoe nde aa nh aakpunten zijn de h a nd elin ge n i s afge be e ld d an v raa g t hij g eac tiv e erd dan onthoud en lee rlin gen d e lee rlinge n t e b e no e me n wat ze zien o f ge e ft woorde n o o k ni e t of n au w elijks opdr achte n a a n twe etalle n om e lkaa r ove r de dat aa nhak e n i s oo k b egrijp e n een w oo rd te ke nin g foto v ragen te st elle n t e n s lotte h ee ft ee n beteke nis ac hter he t woord zit ee n geeft hij ee n kl ein e hui s w erko pdrac ht bij c on ce pt e n d a t mo e t ve rbindin gen krijg en hetz elfde onderwe rp m e t and e re woorden en concept en zo komt h et ond e rwe rp met d e b e trokk e n als ee n l eerlin g h e t woord vossenhol hoor t k e rnbegrippen een a anta l ke r e n langs d e dan word e n e r allerlei a nd ere woord e n con lee rlinge n h andel e n en kele ker e n met h e t cept en op ge rak eld in h et h oofd vos hol pakk e tje ge bruiken d e nie uw e e n d e oud e m aar ook o nde r de gro nd ga t in d e aard e in h e t woord en pass ief e n actie f en bouw en ee n bos s n el wegvlu ch tend dier e tc e te ra di e bij mini n e twerkj e k ennis e n woord en be grip kome nd e co nc ept e n be eld e n foto s film pen rond h e t ond e rwerp o p dat ze op die pj es e n d e r ge lijke zijn nodig om he t woord m ani er ook b eter kunne n onthoud en en du s te b egrijpen of al s de l eerling het woord al reprodu ceren weet om h e t zi ch te herinneren dit pro ces gaat op als er spe c iale aandac ht aan wordt het is zowel voor de do c ent al s voor d e be s teed doo r s til te staan bij d at woord do or leerlin g h e el b elan grijk dat zo n pakke tj e als v ragen t e ste llen door leerlingen te prikke ge heel bij elkaar blijft en dat binnen de les len die andere woord en concept e n te ac ti veel herhaling zorgt voor d e verank eri ng va n 2000 4 moer 201 voortgezet onderwij s de concepten di e dat geh eel vorm en voor de res ultaten op leerlingniveau zijn niet apart da gelijkse les praktijk heeft dat de volgend e geme ten voorlopi g zijn er a ll een de bevin cons equenties dingen van d e docenten ze lf een van hen de do c ent zorgt ervoor dat het om een vertelde onlangs op een conferentie sommi afgerond ged eelt e van d e le erstof gaat dat in ge co ll ega s zullen wel opzien t e gen het extra een les te behandelen is we spr e ken v a naf nu werk toch is dat er niet alle extraatjes die ste e ds over e en le e rstofonderde e l ik do e leveren op den duur a lleen maar extra de docent b ed e nkt welke kernbegrippen in tijd op het is nu maart e n ik ben al kl a ar met dat leerstofonde rdee l c entraal staan het bo e k and e re jar e n kon ik het maar met de docent begint met het oproepen van moeite in juli afsluiten ik kan nu al met boek voorkennis en het aa nbre n ge n v a n voorken 2 beginnen nis bij dat onderwerp de do cent probeert vooraf en oo k tijdens de note n be hand elin g van h e t ond e rw e rp e n d e erbij be hor end e k e rnbegripp e n zo vee l mo gelijk i h e t t aalb e leidsproje c t vindt plaa t s in h e t c ont ext te bi e de n k a de r van de lande lijke onde rsteuning taal soms ontdekken do c e nte n in ee n leers tof b e l eid vo vs o v an h e t pro ces managem e nt ond e rde e l wel tie n t ot twinti g kernbe grip voortge ze t onde rwij s het proj e ct wordt pen d a t is t e v eel d a t kunne n l eerlin gen inhoud e lijk b ege le id door h e t itta v an de niet aa n het proble em ligt hier mis s c hien uni vers ite it v an amsterdam voor m e er infor wel in d e ee rst e plaat s bij h et t ekstbo e k de matie t e l o a o 525 2 3 8 44 auteur wis t g ee n ma a t t e houde n 2 het po sterproje c t is ee n serie van een aantal de oploss ing kan worden gezo c ht in posters m e t da a rop t e lke ns 15 woord e n e n het kiezen van e e n kl e in e r t e kstde el hun uitleg het is ee n se le c ti e van me t nam e het uitzoek e n van we lk e 6 tot io kernbegrip s chool e n instruc t i eta al het posterproj e ct p en in ied e r ge v a l hi er mo e ten worden re gin e bots h e t proj ectbureau c entrum beh a nd eld de rest komt da n l a t er wel edu c ati eve die nstv e rle ning rott e rdam het zoeken va n ee n teks t di e he tz e lfd e onder we rp b e hand e lt m aa r mind e r ke rnb egripp e n huisv est all ee n d e woord e n ki e z e n di e n o dig zijn om ov e r h e t b etreffe nd e leers tofond erde el t e kun n e n lezen en te kunn e n pra te n opbrengsten van het proefprojec t de gekozen aanp ak i s in dit pro e fproj e ct s choolbr e ed ingevoerd dat wil du s z e ggen dat all e docenten meedo e n a lle do c enten h e bben dezelfd e sc ho li n g ge v ol gd lesplan formulieren ingevuld de een me e r dan d e and e r de nieuwe le sse n oo k uitge vo e rd en ee n aantal do ce nt e n i s oo k b etrokke n bij overdra c ht a a n c oll ega s v an a nde r e sc hol e n het taalb eleid s tea m op e lk e sc ho ol houdt o ok n a he t e erste proj ec tj aar d e vinge r aan de pols zo e kt naar ma ni e ren om de aanp a k verder te implementeren min stens een werkmiddag per kwartaal voor alle doce nte n waarbij men aan elkaar demonstraties gee ft v an nieuwe lessen ook wordt er gew e rkt aan de s amen s te ll ing van woordenlij s te n bij de vakken 202 moer 2000 4