Documenten
eugenia codina met onderwijs in het nederlands als tweede taal naast deze afstemming tussen het oet en yolaine de wit nt2 onderwijs en het scholen van oet leerkrachten in het w e rken met kleuters had peter wolfgram het project de taak trias te ontwikkelen de n aam trias bet e kent gro e p van d rie e n ve rwij s t naa r de d ri e talen wa arvoor trias is ontwikkeld turks marokkaans arabisc h en trias portugees trias i s e en onderwij s programma om de e igen taal te s timul eren van turkse onderwijs in de eigen taal ma rokkaanse en kaapverdis c h portuge s e kle uters in groepten 2 ook wil tri as de voor kleuter s v e rwerving v a n h e t ne de rland s al s tweede t a al ondersteun e n en b evorderen d e le ss en van trias in groep i e n 2 zijn opge zet rondom dezelfd e thema s als de veel gebruikte rrta pro g ramma s knoop h e t in je in 199 7 is ee n eva lua ti eo nderzoek verricht naar o ren voor gro e p i en laat wat van j e hore n t ri as ee n kl e uterprogramma voo r o nde rwijs in de voor gro e p 2 d e z e programma s stimuleren e igen taa l aan m eertalige kleut e rs de evaluati e d e lui s terva a rdigheid s preekvaardigheid en was gericht op de res ulta te n in het nede rlands woord ensc hatontwikk e ling van meertalige he t resul taa t was duidelijk de kle ute rs diegestru c kind e r en in het nederl a nds s c hol en di e met tureerd l es in hun e igen t aal h ebben geh a d sco ren trias en knoop h et in j e oren en laat wat v an h oge r op begrijpend leze n in g roep 3 in h et je ho ren w erke n h e bben he t oet en nt2 ne d erlands cit o toe ts dan kind e ren die da t ni et onderwijs in de onderbouw volle dig op elkaar h eb be n gehad dit res ult aa t beves tig t dat we als afges temd kind nie t een taal le re n m aar dat we le ren taal leren er liggen universe le pri ncipes ten g ro nds lag theoretische achtergrond aa n het proces van het lere n v a n taal deze zijn overdraagb aar van d e ene taal naar de ande re taal er is een veranderi n g te constat eren in het he t is v an belang dat d e m oede rtaal goe d gelee rd onderwijs m e t nam e het taalonderwij s heeft wo rd t o mdat in di t ee rs te lee rpro ces d e kiem zit o m ve e l profijt gehad van de inzichten die in de m ee r tal en te lere n cognitieve p sy chologie ontwikkeld zijn het in dit a rtike l will en eugenia co dina yolaine de to e pas s en van inzichten uit de cognitive wit e n pe te r wolfgram allereerst aan de hand van p syc hologi e h ee ft erto e geleid dat e en twe ede d e th eorie over taalontwikkeling lat en zi en waaro m taal l eren als een ingewikkelde c ognitieve h et b elang rijk is dat kleute rs hun moe dertaal goed vaardigheid wordt b eschouwd m c laughlin lere n be hee rsen daarna b eschrijven zij de inh oud 1 98 7 een tweede t a al leren is een vaardig van tri as en g aan ze in op de voorwaarden he id di e geautomatiseerd moet worden waaro nder trias in de prakt ijk ingevoe rd wo rdt d e rol die ee n te e rd e r z elf inn e emt is vervolgens k omt h et evaluatieonde rzoek naar t rias besliss end om een opdrac ht suc ce s vol uit te aa n de o rde to t s lot tre kke n de aute urs zes vo er e n zowel in het p ri mair als in het co n clu si es en geven ze enige punten ter discu ssie voortgez et en het volwass enenonde rwij s ver sc huift d e aandacht dan ook s teeds meer van de taal naar de teerder z e lf in r99i is het project meertalige opvang in h e t we rk en aan kunstma tige inte ll igentie bij de onderbouw mto bij het projectbureau comput e rs heeft een verdere impuls ge geven van start gegaan de doelstelling was het aan theo ri een rond tweede taalonderwijs verbeteren van de kwaliteit van het onder h e t antwoord op de vraag wat een teerder wijs in de eigen taal oet voor turkse te e rder maakt wordt belan grijker naarmate marokkaanse en kaapverdisch portugese de mens z elf kunstmatige teerders aan het kleuters en het realiseren van afstemming bouwen i s 58 moer 1998 2 ook heeft de cognitieve psychologie een dan taalgebruik ingebed in een abstract belangrijke bijdrage geleverd door de beschrij kader ving van metacognitie dankzij ons metacog een situatie als brood gaan halen biedt nitieve vermogen het vermogen om boven aanknopingspunten in de dagelijkse praktijk het eigen leerproces te gaan staan zijn we in deze helpen de taalgebruiker correct te han staat om dat leerproces te sturen te bepalen en delen een opdracht daarentegen als maak te evalueren zowel op het cognitieve als op rekenzinnen met alleen maar d ri een je mag het metaco gnitieve niveau maken we gebruik z e optellen aftrekken vermenigvuldigen van mechanismen deze mechanismen slaan del en geeft weinig houvast aan de taal bijvoorbeeld woorden of grammaticale reg e ls gebruiker schoolvaardigheden die een gro in het geheugen op maar ze zorgen ook tere mate van cognitieve inspanning eisen voor het toepas sen van deze regels of het zijn vaak geplaatst in een abstracte context ophalen van de woorden uit het geheugen le erlingen die een andere moedertaal heb deze me c hanismen worden leerstrategie en ben dan h e t nederlands kunnen zich niet genoemd o malley chamot r99o altijd e en herkenbare talige s ituati e voorstel len bij ab s tract e i ns t ructies v oor hen zij n in de onde rwij spraktijk bet e kent dit onde r schooltak e n twee k ee r zo mo e ilijk ze moet e n and ere dat het taalonderwij s anders wordt abstrac te taken uitvoeren en ook no g eens in b en ad e rd ook hier komt de leerling s te e ds e e n taal di e ze ni e t voldoende behee rs en m e er centraal te staan de belangrijkste vra a g daarom is het ess entieel dat de ontwikkelin g is niet wat kan ik de l e erling leren maar v a n de moedertaal onde rs teund wordt dit hoe kan de leerling zelf leren verschillende opent de mogelijkhe id om de concepten die factoren b e palen de beginsituatie van de begrep e n zijn in d e moedertaal ook te leerling opleiding leeftijd persoonlijkheid begrijpen in de tweede taal int elligenti e motivatie taalaanle g om e r ee n aantal te noemen om de implicaties van de afhankelijkheids in he t geval van kleuters van a ll ochtone hypothese voor de onderwij spraktijk in kaart afkomst is het niveau van beheersing van de te brengen heeft verho e v e n i99o onder mo e dertaal een cruciale factor de moeder zo e k gedaan naar de taalontwikkeli ng van een taal van d e kinderen die nog in ontwikkeling groep turkse kinderen van 6 tot 9 jaar d e is is de basis waarop de leervaardighed en resultaten van dit onderzoek zijn als volgt gebouwd worden het lijkt praktisch onmo vaardigheden als begrijpend luisteren en tech gelijk op een later e leeftijd nog de juiste nis ch en begrijpend lezen worden overdragen strategieen te ontwikkelen wanneer de moe van de ene taal naar de andere woordenschat dertaal tekortschiet met andere woorden he t en zinsbouw daarentegen worde n niet zo kind moet kunnen denken in de eigen taal al s gemakkelijk overdragen dat betekent dat als voorwaarde om zich verder te ontwikkelen het kind eenmaal een a bstrac t concept in de moede rtaal begrepen he e ft hij zij het ook afhankelijkheidshypothes e kan be grijpen in het nederlands volge ns cummins 1984 is de overdra cht d e inh o ud van tri a s van kennis van een taal naar een andere taal afhankelijk van twee dimensies de e erste de uitgangspunten van tria s zijn gebaseerd dimensie heeft te maken met hoeveel cogni op de afhankelijkheidshypothese van cum tieve inspanning het gebruiken van een taal min s en op een onderzoek naar de taaldomi vereist hoe meer je een taal beheers t hoe nantie van a ll ochtone kleuters van narrain meer het gebruik e rvan automati s ch gaat de verhoeven 1 994 we verwachtten de stijds cognitieve inspanning is dan minder bij de ontwikkeling van trias een positieve de tweede dimensie hangt af van de concre transfer van de moedertaal naar de tweede te situatie van het taalgeb ru ik taalgebruik taal het nederlands op twee niveaus een ingebed in een communicatieve concrete transfer op een concreet talig niveau die zich talige situatie is eenvoudiger te begrijpen voor zou doen binnen een relatief korte 1998 2 moer 59 te rmijn maar ook een trans fer op een abstrac we er vanuit dat kinderen ontlast worden ter minder c on c ree t talig niv e au op e en wan neer ze later deze ta ke n moete n volbre n re l atie f l a n ge r e t e rmijn hi e rond er wordt gen in het nede rl a nd s met andere w o orden b esc hrev en hoe dat in trias is uitgew e rkt en d eze hoev en ze dan niet meer te leren het ho e dat in d e praktijk gest a lt e heeft ge kregen ga a t da n in de le s sen van tria s om s pe c ifieke sc hoolse taalvaardigh e den transfer op de korte termij n er zijn less en w aari n gewerkt wordt aan de vroege le esontwikkeling van kinderen in het trias voo r groep i en 2 is opgebouwd kader van ontluike nd e gel e tte rdheid dit is rondom de z e lfd e thema s al s knoop h et in je v a n b e lang voor h et begrijpend lez e n in de o re n e n laa t wa t va n je h o re n d e oet lat e re leerj a ren in tria s zijn bijvoorbeeld lee rkra cht b egint in we ek x me t ee n the ma uit lesse n op ge nomen waarin de kind e ren hun trias d e kle uterlee rkra cht b egint een week inzicht in de opbouw van v erhale n v ergroten lat er me t he tz e lfde th e ma uit kn oop h et in je nadat een ve rhaa l i s voorge lezen krij ge n de o re n of laat wat va n je ho ren d e ke nnis di e de kind eren vra gen ov er het ve rhaal over de kind ere n verwe r ve n met d e l essen uit trias ho ofdp ersonen pl aa ts en tijd en vragen over v orm en een kap s tok voor de ke nnis die d e de v olgorde van g e b e u rte niss e n en m et name kindere n nog m oete n v erw e rve n m et de h et oorzaak ge vol gkarakter van gebeurte nis nt2 l esse n va n kn oop h e t in je o ren of laat wat se n zi e afb ee lding i va n je h o ren zo krij gen de kinde r e n bijv o or daarnaas t is e r ook aa nda c ht v oor de vro ege bee ld ee rs t ee n verh a al uit kn oop h et in j e o ren sc hrijfo ntwikke lin g van kle ut e rs in hun mo e te h ore n en t e ve rwerk en in hun mo e derta al d ert a al zo zijn er l essen waari n de kl e uters door b egrip s vrage n ove r dit ve rhaal te b e ant ge vraa g d wordt iets te schrijven bijvoor wo o rd e n e e n week l a te r horen e n v e rwerke n b ee ld ee n bood s chapp enb rie fje z e he t verha a l in h et n ed erl a nd s dez e ve rde r is een b elangrijke plaats weggelegd ve rw erking in he t n e de rl ands vindt op e e n voor he t s timul eren van taal denkrel a tie s bij ee nv oudige r niv e au plaat s d a n in hun moe d e praatplaten va n laat wat van je h ore n zijn d ertaal h et z a nive au van de kinde r en is lessen ge maakt waarin d e kinderen gestimu imme rs lage r lee rd word e n lo gi sch te re den er en t e voor spel in de pra ktijk i s ge ble ke n dat kind eren d e le n ho e een ge beu rtenis af z al lopen e n zich in verhale n in he t n e derl a nd s sn ell er b egrijp e n t e l even in de gevoele ns van een ander tot slot en da t z e ac tie ve r d ee lne m e n a an de nt2 zijn e r woordenschatlessen wa ari n de kinderen activiteiten als ze het v erh aal al in hun b e gripp en l eren die belan grijk zijn voor hun mo e d ertaal v erwe rkt h ebben dit i s transfer alge mene ontwikkeling in d e kleut erjaren dit op d e kort e t e rmijn e n voor d e lee rkrac hten zijn woorde n zoals li nks rec ht s cirkel het zi c htbare conc re t e nivea u van afs t emming et cetera al de ze lessen vinden plaats in de tusse n h e t oet en het nt2 onderwijs eigen taal v a n de kindere n transfer op de l ange termij n trias groep 3 tri as groe p 2 b e oogt o ok een l a ngete rmijn trias gro e p 3 in ontwikkeling bouwt voort transfer n aar het n ederland s d eze transfer op tri as groe p 2 in tri a s voor gro e p 3 komt zou zic h dan mo e te n voordo e n op ee n meer het ac cent ste ed s me e r te li ggen op het cogniti e f ab s tra ct niv eau in trias ga at h e t om s timul eren van meta c ogniti eve vaardigheden d e ov e rdra cht van sc h o olse taal va a rdigh ede n tria s voor gro ep 3 be s teedt aandacht aan van d e mo edertaal naar h et n e d e rlands vol s trat egi sc h lui s te ren in het turk s arabisch en ge ns gummiras mo e t en kinde re n die ni e t portuge es de kindere n ler e n volgens het dominant zijn in d e twee d e t aal e en dubb e l e direct e ins tru ctie model stapsgewijs voors pel c o gniti ev e insp annin g lev eren wann eer z e in l e n en s amenv atte n e n verbeteren hun inzicht di e twee d e taal co mpl exe tak en moete n vol in de opbouw v a n verhalen zie afb eelding 3 bren gen die ze no g ni e t ge automati s e erd d e z e strategie en zijn belangrijk om later hebben door d e ze in trias te oefe nen ga a n goed begrijpend te kunnen le zen 6o moer 1 99 8 2 les 5 verhaal de storm doe l stelling de kinderen begrijpen het ver h aal de kinderen vergroten hun inzicht in de opbouw van het verhaal introductie de leerkracht voert een gesprek over de dagen van de week over spelen in het al gemeen en over buiten spelen als het slecht weer is in het b ijzonder kern de leerkracht leest het verhaal voor na het verhaal worde n vragen gesteld over de personen d ie in het verhaa l voorkomen welke kinderen komen in het verhaal voor welke grote mensen komen in het verhaal voor d aarna kan d e leerkracht vragen stellen als waarom zijn ze niet buiten bl ijven spelen bij wie zijn ze televisie gaan kijken hoe komt het dat het raam plotseling openv l iegt hadden de kinderen het al gemerkt dat het zo hard ging waaien waarom gaan ze de was binnen ha len wat hebben ze gehoord en gezien waarom is de brandweer gekomen komt de brandweer alleen wanneer een schoorsteen i s ingestort w aarvoor bel je de brandweer nog meer op w at dachten vader en moeder toen ze bij het huis kwamen h oe was het met de kinderen en hoe was het met oma h oe voelde oma zich toen ze een kopje thee had gedronken h ebb en jullie zelf oo k wel ee n s een onge luk meegemaakt o f heb je dat gezien wat gebeurde er toen afronding de kinderen voeren om de beu rt een telefoongesprek met de brandweer waarbij de leerkracht voor brandweer speelt ze bedenken steeds een andere situatie waa rvoor de brandwee r gebeld zou kunnen worden marokkaans arabisch d e leerkracht deelt de vijf kijkplaten uit over vijf kinderen en de kinderen vertellen het verhaal nog een keer aan de hand van de plaat die ze voor zich hebben turks de leerkracht laat de kinderen de kijkplaten die door elkaar liggen weer in de goede vo l gorde l eggen les 5 verhaal de storm het is woensdagmiddag mark en erol ho even niet naar school ze spelen met hun vrienden op het plein i n de straat het is nog maar d rie uur als plotsel i ng alles donker wordt kijk eens wat een zwarte wolken roept ero l het gaat vast regenen we kunnen beter naar mijn huis gaan zegt mark en televisie gaan kijken afb eelding i lesfrag ment uit een verhaalles van tri a s g roep 2 ne d erlandse sa men vatting 1998 2 moer 61 volgens de th e o rie van cummins is te vervol g ens dat de oet leerkrachten een eigen verwachten dat er transfer optreedt naar h e t ru imte hebben deze ruimt e moet ge schikt b eg rijp e nd lui s t e r e n e n l a te r begrijp e nd lezen zijn om m e t kl e ut ers te we rken e n de leer in het ned e rlands de verhalen die gebruikt krac ht moet besc hikke n over d e con c rete zijn zijn de verhalen van veilig le ren leze n mate ri alen die in d e le sse n v a n trias g e bruikt maan roos vis versi e di e de kinde re n te wo rd en bij v o orb eeld krale n ee n pop vin horen krijgen in gro ep 3 bij het n ederlands gerverf etcet era d e dire c tie ste lt zi c h op de tali g a a nva nkelijk l eesond erwij s op deze hoogte van d e inhoud van trias door de wijze is h e t mog elijk het oet e n l eesond e rwij s n e de rlandse s ame nva ttingen te b es tuderen e n in groe p 3 in d e praktijk op elk a ar af te ze verdiept zic h in de mee rt alige ontwikk e ste mm e n lin g va n kl e ut er s2 momente e l wordt tri as vo or gro e p 3 op e nk ele pro e fsc hol en uitgeprob eerd bij de ook van d e oet leerkrachten wordt een invo eri ng geld en de zelfd e v oorwaarden als bij ac tie ve bijdr age v erw ac ht zij onde rschrijven de invo eri ng va n trias gro ep r e n 2 we ga a n het bel ang van e en kwalitati e f ho ogs t a and daar nu v e rder op in oet e n de afste mming me t h et nt2 onder wijs z e zijn b e re id zich d e nie uwe mani e r de organisatie van tria s van h e t we rk en m e t trias eige n t e mak e n in de praktijk b e t ekent dit da t zij in ee rs te tijd e ns de pr o efinvo eri ngsp eriod e v a n trias ins tantie d e al gem e n e handl eidin g van tri a s i s geble ke n dat h e t allee n s u c cesvol is wann ee r bes tude re n de lessen go ed voorb e re iden mat e het ond erdeel is va n het taalbe l e id va n d e ria le n ve rz a me l e n de les g o e d in zic h opne school h e t go ed invo er en v a n trias b e t e ke nt m e n et ce t era zij mo et e n z ic h b ewu s t zijn dat er organisato rische maa tr egele n g enom e n van hun eigen rol al s leerkracht zij s t elle n mo ete n w o rd e n ma a r ook dat er vooral door zic h op als volwaardige ges pr ek s partne rs va n d e oet leerkrachten e en ond e rwij s v e rni e u d e kind ere n m e t wi e ze ac ti ef c ommuni ce r e n wing moe t worde n doorgevo erd h et sc hoo l zij zijn ve el minde r mode l in hun t a al aanb od manage me nt mo et dan o ok maatregelen nemen d a n bij vo orb eeld d e kl e ut erlee rkrac hte n die en vo orwaa rd en s ch e pp e n om trias zo g o e d d e tw eede taalve rw e rving s timul e ren mo gelijk in t e vo e ren d e be langrijks t e v oor daarnaast zijn zij b e re id zi ch indie n nodig w a arde i s dat de dir ec ti e zi c h volle di g ac ht er met d e a nd er e oet collega s t e v e rdi e pen in de uit ga ng s punt en van trias s telt en zic h he t w erken me t kl eut ers zij zijn b er e id hun v e ra ntw oord elijk voe lt voo r h e t invo eri n gs le sse n te l a te n obs e rve re n e n in een lat e r e fase proces d e direc ti e n ee mt v erde r ee n aanta l hun e i gen lee rkrac htge dra g t e late n ev alu er e n roos te rt echnische maatr egele n z o di e nt d e in d e vorm van klasse nc ons ult a ti es door me er be sc hikb a r e oet tijd ove r drie v e rsc hille nd e talige schoolb ege l eiders mom enten in d e w e ek v e rdeeld te worde n zij n e men t en slo tt e d eel aan h et afs t em i e d e re w ee k wo rd e n e r d rie trias ac ti vit eite n min gs ov erl eg m e t d e dir ectie en kle uterle e r gegeven di e i ed e r 20 minut e n duren krachte n tijdens dit ov e rl eg k a n gespro k e n v e rde r maakt de directi e ee n z ogen aa md w o rde n o ve r o rgani s atoris che kw esties e n afs t e mmin gs r o o s te r in dit roo s ter s taa t pre ov er d e inhoud ho e stimul ee rt trias gro ep 2 c i es a angegev e n in w e lke w e ke n we lk e th e de ontluike nd e gele tt erdh e id va n de kinde ma s e n ac tiv it eit en plaa ts vind e n van trias r en ho e s timul e re n d e kle ute rl ee rkrac hte n de knoop h e t in je o re n en laa t wat van je ho re n ontluik ende gele tte rdhe id in d e loop v an h e t schoolj aar b ewaa kt de directie de invo eri ng v a n tri as en de afstem e en e n ander impli cee rt ook e en acti eve inzet ming door een a fs te mmin gsoverleg t e o rgani va n d e kl e ute rl ee rkra c ht e n zij we rk en m et se re n of he t ge r e ge ld te a ge nder e n tijd e ns het kn oop het in je ore n of laat wat van je h ore n onde rbouwove rle g bij dit o ve rl eg zijn de volgen s h e t afs t e mmingsroo s te r en ve rdi e p e n kl eute rl ee rkra chte n e n oet lee rkrac hte n van zich in tri as zij erke nn en h et belan g va n een a lle ta algroepe n aanwe zi g verde r e moed e rtaal o ntwikkeling vo or e en e e n van d e b elan grijkst e voorwa a rd e n i s ev e nwichtige ontwikk eling van h e t jonge 62 moer 1998 2 kern 3 het geheim les 1 voorspelle n doelstelling de kinderen ervaren dat je het vervolg van delen van een verhaal kunt voorspellen materialen reuzenleesboek 3 van veilig leren lezen plaat 1 en 2 kernverhaal het geheim tekenpapier en tekenspulle n introductie u herinnert de kinderen aan vo rige lessen waarin ze het ve rvolg terugblik van een verhaal hebben voorspeld u vraagt de kinderen of z e weten waar je op moet letten wanneer je voorspellingen maakt terugdenken aan belangrijke dingen uit het verhaal dat je net gehoord hebt je kunt ook kijken naar de platen die bij een verhaal horen d oel l es verduidelijke n u vertel t aan de kindere n dat z ij in deze les weer voorspellen hoe een verhaal verder kan gaan voorkennis verhaal u v ertel t de kinde re n dat het verhaal gaat over een jongen di e activeren een geheim probeert te achterhalen u houdt m et de kind eren een kort gesprek over gehe imen wat is een geheim w ie heeft er wel eens een geheim wie heeft e r op dit moment e en geh eim mag je ge heimen doorvertellen enz voorlezen deel 1 u zegt de kinderen dat ze goed moeten luisteren naar het eerst e deel van het verhaal het verhaal heet het geheim en de kinderen maken gelijk kennis met de hoofdpersoon tommie u laat plaat 1 zien en leest deel 1 voor instructie u vertelt de kindere n d at ze gaan voo rsp ellen hoe het verhaal herhalen doe l stelling verder ga at hardop denken u vertelt de kind eren het volgend e om te kunnen voorspellen moet ik eerst nadenken over wat er a l in het verhaal gebeu rd is en ik kan ook naar de p laat kijken ik weet dat tommie op straat een doos ziet er is iets geks aan de hand met de doos want hij beweegt de doos beweegt ove r straat naar h et huis van tommie toe to m mie gaat naar bu i te n e n hoort oo k nog dat de doos g eluid m aakt nu ga ik voorspellen wat zou tommie doen wat zou ik zelf doen ik zou zelf h eel nieuwsgierig worden naar die doos ik zou willen weten wat erin zit dus ik zou hem goed b e kijken en dan afbeelding 2 lesfragment uit een les over voorspellen trias groep 3 nederlandse samenvatting 1998 2 moer 63 all ochtone kind en zien in dat zij daar aan wikkeling van de leerlingen ze beschikken kunnen bijdragen door een positieve hou niet over genoeg nederlands om een succes ding vo ll e schoolcarri e re te volgen uitkomsten tijdens de proefpe ri ode van het mto van toetsen van het cito l e erlingvolgsysteem proje c t is gebleken dat deze m a atregelen en laten zien dat mee rtalige kinderen onder het voorwaarden absoluut noodzakelijk zijn voor landelijk g emidd elde scoren deltaplan biedt het verbete ren van de kwaliteit van het o et de scholen een d ri ejari g plan van aanpak om en op de langere termijn voor het verbeteren het taalonderwijs binnen d e school in kaart te van de prestaties van d e kindere n in het brengen en te verbeteren nederlands het belang van d e ze maatregelen en voorwa a rden is ook aangetoond in het in het ond e rzoek naar trias codina onderzoek na ar de effecten van tri a s op d e wolfgram 1997 zijn dertien s cholen betrok nederland s e taalvaardighe id dat hieronder ken die ooit hebben d eelg e nomen aan delta wordt besproken plan negen daa rvan hadde n tri a s gebruikt en vier niet d e negen tria ss cholen hadden succes van tria s minimaal twe e jaar erv a ri ng met tri a s del taplan s cholen meten hun resulta ten met toet er zijn twee factoren van cruciaal belang sen van h e t cito de scholen hebbe n de s c ores voor het s uc ce s van tri a s de inhoud en het aangeleverd van leerlingen in groep 3 die gebruik e rvan om de inhoud van trias te tria s in groepten 2 hadden gevolgd het plaatsen en vervolgen s go e d te gebruiken is ging om de toet s gegevens va n woord e n schat inzicht in de th e o ri e van taalontwikkeling en begrijpend lezen wen selijk de wijz e van invoe ri ng in de de leerlingen di e tri as onder optimale s chool i s beslissend omdat het g ebruik van omstandigheden hadd e n ontvangen hadden trias bepaalde organi satori sc h e voo rwaarden tie n procent ho gere s c ore s bij begrijpend vere ist zoals al besc hreven lezen dan de kinderen die geen of minimaal h e t ve rni e uwend e van tria s is de afs tem trias hadden ontvangen de gemiddelde s co ming tus sen de m o ed e rta al en twe ede taal de re van turkse kinderen me t optimaal trias lag le e rlinge n b e handelen als het wa re twee kee r zelfs op het nive au v a n h et landelijk gemid he tzelfde thema de eers te kee r i n de mo e der delde de s c ores van de marokkaanse kinde taal en dit is het belangrijkst e gegeven bij het ren lag daar net onde r voor de woorden su cces van tria s e n d e tweed e keer in het s chattoets waren de res ultaten niet zo positief nederl a nd s m e t de less en va n knoop h e t in je dat kan aan verschi ll end e fac toren liggen oren en laat v an je h o re n maar het klopt wel met de voor s pe ll ing va n de turkse marokkaan se en kaapverdisc h por theoreti sc he ac h te rgrond van trias namelijk tugese kind e ren kunn en twee ene e nhalf uur een matige transfe r op woordens chat p e r w eek ond erwij s in d e eigen taal krijgen op e e n aantal sch o l en in rotte rda m wordt dit implicaties voor de onderwijspraktij k onderwij s ge gev en met b e hulp van tri as de meeste schole n die trias gebruiken zijn s cho de be vinding e n v a n v erhoeven e a 1994 le n die een bep a alde vis ie op taalonderwij s 1996 tonen a a n da t he t ler e n van c omplex e hebb e n ontwikke ld en deze vi s i e hebb e n kennis en vaardigh e den soepeler v erloopt als va s tge l egd in hu n taalbe leid he t g a at vooral ze onderwezen worde n in de taal die de om sc holen die d ee l h ebben ge nomen en kinderen het be s t e beh ee rse n in het g e val van ne m e n a a n deltaplan ta albele id p ri mair a ll ochton e l ee rlingen is de moederta a l of onderwij s in rotterdam thuis taal dominant d eltaplan t aalbeleid i s een proje ct bedo eld m aar ee n voll edige ontwikkeling van e en om de onde rwij sachterstand van kinde r e n te taal gebeurt thui s en op s chool sprekers met be strijd en omdat ss proce nt van de kinde een goede behe er s ing van de eigen taal ren op rotterdams e a c hters tandssc holen van hebb e n meer ka nsen op transfe r naar de allo c htone a fkomst is wordt de a chterstand tweede ta a l v a ardi g he den die e en groot vaa k gerelateerd a an onvoldoende taalont b e roep do en op meta cognitiev e vermogens 64 moer 1998 2 blijken in hoge mate overdraagbaar van d e stimule ert e n d e transfe r naa r de twe ed e ta a l ene ta a l naar de and e re de le e rling tran s v e rge m a kkelijkt fere ert de o ntwikk e ling niet de taal al de z e facetten mak en ond e rd ee l uit van t eg en de ze a chtergrond moet trias g ezien het mod e l van tria s in sp ec ifi eke zin en d e word en a ctivite it en die ond ern ome n zijn en nog tot nu to e is d e rea c tie van het o nderwij s op word e n binnen h e t mto project in alge men e de ac hters t a nd van and ers tali ge kinderen geb a zin se erd g ewees t op he t v e rgrote n van de fre quenti e en de kwalite it van d e n ed erlands e maa r zond e r d e s t eun van een o ve rh eids les dit i s wat w e no e me n e en onderdompe bele id ka n h e t ond e rwij s ni e t me er do e n da n lin gs model d e mo e d ertaal wo rdt binn en d e br a nd e n blu ssen en op dit mome nt zijn d e s chool ge negeerd e n a lle insp a nningen va n d e persp ec tiev e n voor ee n d erge lijk b e l eid h ee l lee rling e n h e t ond erwij s zijn geri cht op h e t somb e r d e we ttelijke bas is voor h et ond er le r en van he t ned e rlands v o l gen s d e th e ori e wij s in eige n taa l i s reed s v e ra nd erd h e la as v an cummins i s dez e aanpak ni e t voldo e nd e word en me t de inv o e rin g van d e ni e u we we t omdat di e gee n re c ht do e t aan de tweetali g oalt ond erwij s in a ll o chtone l ev e nd e he id van de kinder en m e t ee n tra ns iti e t ale n ook d e moge lijkhede n v oor h e t ge bruik mode l wordt d e moed e rtaal gestimul ee rd va n ee n tra nsiti e mode l erns ti g b e pe rkt d e h e t transiti emod el houdt in dat d e kind ere n mo gelijkh e d en om e igen t a al o nde rw ij s t e op gevange n word e n in d e mo e d ert a al e n dat geve n worde n vo o ral voor gro e p 5 tot e n me t langzame rh a nd de rol van d e tw eed e taa l 8 in ge kromp en de v erantwo o rde lijkhe id grote r wordt omdat bij trias d e opva ng h eel v o o r ond erwij s dat rec ht doe t a an de twee ta b e p e rkt i s m axi ma al tw eee n ee nh a lf uur p e r lighe id v an d e kind e r en w ordt zo s t eed s meer w eek kunne n w e h e t ni e t h ebb e n o ve r ee n op de sc h o ude rs van de sc hool ne e rge legd volle dige tran s iti e v a n d e e ne taal naar d e a nd ere maa r h et beru s t w el o p he tze lfde noten en literatuur p rincipe e e n tran siti em od el bi e dt dus meer houvas t aan d e l ee rling d an ee n o nd e rdo m i h et projectburea u is ee n afd elin g van he t p e lin gs model d at b e te ke nt ni e t dat er min rotterd am se ce ntrum voo r edu cati eve die nst de r a a nda cht uit mo et g aan naa r h et nt2 verl enin g h et proj ec tbure au he eft zi ch gesp e onderwijs h e t b e te k e nt d a t de rol van d e c i alisee rd in d e ontwikk e lin g en invo ering mo ed ertaal ni e t ond e rsc hat kan w o rd e n e e n v an mat eriaal v o or meertali ge kla sse n tra nsiti e mod el bi e dt d e kinderen een k a ns om 2 h e t mto project hee ft o ok ee n invo eri n gs hun mo e derta al te ontwikk ele n tege lijkertijd pro gramma geschr eve n voor sc ho olb ege l e i me t d e twee d e ta al tw eee ne enh a lf uur oct ders in dit invo e ri n gs progamma zijn onde r p e r w eek k a n nie t ge zi e n word en als twe e t a lig mee r teambij eenko ms t en op ge nome n ov e r d e onde rwij s he t is ec hter d e e nig e ma nier om meert a lige o ntwikk eling van kl e ut ers y d e de mo edertaal te stimuler en binne n d e school wit 1 ch abot r d e kk e rs 199 6 s tructuur afs t e mming tu sse n nt2 en oct 3 het invo eri ngs programma b eva t o o k ee n bi e dt allo chtone kinde re n een kan s o m op ee n scholingspro gramma we rke n m e t kl eute rs in h e t effi c ie nt e mani e r om t e g aan me t tw ee tale n oet voor oet leerkrachten er i s ee n aa ntal m aatre g elen nodig om inh o ud boe r s m m v a n kl ee f laa t wat van je te g eve n aan onde rwij s dat r ek e nin g houdt h o ren ne de rlandse t aal voo r kle uters in m ee rtalige me t de mo e dertaal e n de tw eed e t a al van de g roepe n rotterdam h et proj ec tbure au o v b l ee rlinge n 1990 i er i s beho efte aan t a alb e leid dat d e ges t ru ctu boe r s m m ki en s tra taalplan kleut ers r ee rd e afstemming tussen h e t oet en nt2 we rkplann e n g roep i ro tterdam h et proje c t r ege lt bureau 1993 2 er i s behoefte aan scholing voor zowe l de cummins j bilingualism and sp ecial educa tion regulie re al s d e oet leerkrachten iss u es in assess m e nt and pe dagogy d ev on 3 er is beho efte aan mate riaal dat d e eigen taal multilingual matters ltd 1984 1998 2 moer 65 codin a e p wolfgram trias we rkt res ul folkert kuiken tate n v a n ee n evaluati eo nderzoek rotterdam het proje c tbureau x997 fonds achte rst a nd s b es trijding ond erwij s d el tap lan taa lbeleid prima ir ond e rwijs ro tte rdam t aaltaken binnen zebra se sch o l en doe n het zo rotterdam f no 1995 kleef m van knoop het in je oren nede rlandse basisleergang nt2 voor ta al voo r kle u ters in m ee rtalige g roep e n ro tter dam het proj ec tbur eau ovb 1 9 8 8 neveninstromers voortgezet n ar a in g l ve rho e ven ontwik ke ling van twee ta lighei d b ij alloch tone kle uters til burg til onderwis burg univ ersi ty pr ess 1994 o mall ey j a u chamot learning s tra te gies in secon d language a cq uis iti o n n ew york cambri d ge unive r s i ty pr ess i 99o v e rho eve n l p j j stijn e n aspec t e n v a n ta akge richt ta a lon de rwijs s taat d e laatste tijd tw ee tali g heid introdu c tie op het th em a in vol op in de bela ngs telling in moer 1997 6 we rd pedagogisch e studien 1996 p 250 258 daa r uitgeb rei d ve rs lag van ge da an in mo er v e rh oev e n l n aar ee n twee tali g sc ho ol 1 99 8 1 we rd duid elijk h oe in de meth o d e nede r w e rkplan in mee rta lig h eid op schoo l bijdra la nds s choolslag t a akgericht o nderwijs vo rm krijgt gen aan de ontw ikke lin g van ee n t aalb e l e id in dit a rtikel s ta at de opbouw van taa ltaken r kabdan w l m v an gale n j jonge b inn en een taakgerich te l ee rga ng centraal aan de ri us gro nin gen wolt ers noordh o ff r 99o h a n d van ze bra ee n b as i sl eerg ang nt2 voor v e rho eve n l l ezen m e t b egrip 1 arnhe m n eve ninst ro m ers in h et voortgeze t o nd e rw ijs ve r c e ntraal instituut voor to e tsontwikk eling sch ij ning januari 1999 i llustree rt fo lk e rt kuike n 1992 coordinator va n h e t ontwikkelproject zebra h oe v e rho ev e n l woorde nsch a ttoe ts i arnhe m de leerlinge n a an s t ee ds hoge re eise n m oete n c e ntraal instituut voor to e tsontwikk eling vold oe n bij de uitvoering van ee n taal ta a k 1 993 daaraan voo rafgaa nd geeft hij een ko rte k arakte wit y de e a tri as nede rlandse s am enva t tin riseri ng van de lee rgang e n een toelich ting van wat ge n g roep 1 rotte rdam h et proj ec tbur ea u in z ebra ond er ta a ltaken en ee n taa kgerich te 1 99 5 a anpak wo rdt ve rs taan wit y de e a trias ne derl a ndse s am en vattin ge n g roep 2 rotte rdam h et proj ec tbur ea u 1996 ze bra i s b e do e ld voor twaalf tot ze s tienj ari ge neveninstrom ers in h e t voortge ze t ond e rwij s leerlingen di e uit h e t land v a n he rkom s t n aar ne de rl a nd kome n e n zonde r eni ge ke nnis van he t n e de rl a nds ga an d eeln e me n aan het voo rt ge zet onde rwij s in d e p eri ode van eers te opvang mo e te n ze zo go e d e n s ne l mo gelijk word e n to ege ru s t voor h et reguli ere onde r wij s op voorwaard e d at l eerlin gen ge alfa b etisee rd zijn moet daarvoor een p eri ode van ge middeld ee n tot anderhalf ja a r worden uit getrokken me t b e hulp van ze bra mo e ten ze in die p eriode z o veel nederlands leren dat z e zonde r al te ve el probl emen h et onderwijs in de versc hi lle nd e vakk e n kunn e n volge n in totaal bi e dt zebra l eerstof voor ruim s oo l es uur verd eeld ove r 40 thema s 66 moer 1998 2