Documenten
hans kok vak taal het ontbreken van studievaardighe den en de gebrekkige interculturele commu nicatie tussen docenten en studenten vormen barrieres voor een soepele overgang van havo vaktaal naar het hbo in het kader van het allochtonenproject2 van vaktaal als didactisch de hogeschool rotterdam omstreken is daarom besloten aan bovenstaande punten ex instrument in de propaedeuse tra aandacht te besteden vooral meertalige stu denten zowel de onder als de neveninstro mers ondervinden problemen met hetgeen van hen verwacht wordt op het gebied van vaktaal in het hoger onderwijs ook zij heb vaktaal vormt vaak met name voor meertalige leer ben vaak aansluitingsp roblemen van het lingen een struikelblok in de propaedeuse van het propaedeuse onderwijs op het xnvo niveau hbo en de universiteit toch wordt er in de opleidin om wat aan deze problematiek te doen werd gen vaak weinig aan gedaan hans kok beschrijft vanaf 7 september 1993 een zevendaagse cur wat vaktaal is en welke problemen studenten er op sus vaktaal verzorgd voor een pilot groep do verschillende niveaus mee kunnen hebben op de centen techniek van het hoger laboratorium hogeschool van rotterdam omstreken is gepro onderwijs hl o te delft in de cursus stond beerd oplossingen voor deze problemen t e vinden de rol van de vaktaal als didactisch instrument hans kok bes chrijft enkele van deze oplossingen in de propaedeuse van het hoger beroepson ze kwamen naar voren in een cursus onder leiding derwijs centraal de cursus stond onder lei van irene steinert over de rol van vaktaal als didac ding van irene steiners adviseur voor vaktaal tisch instrument in de propaedeuse van het hbo en scho li ng in dit artikel zal ik bespreken wat vaktaal is wat de problemen met vaktaal voor meertalige in het nederlandse hoger onderwijs krijgen studenten zijn en welke oplossingen voor deze de rol en functie van vak taal in onder problemen in de cursus vaktaal aangedragen wijsleerprocessen niet de aandacht die zij worden verdienen in andere landen van west europa wordt in beroepsopleidingen vaker aandacht wat is vaktaal besteed aan de vak of beroepstaal in enge land wordt vaktaal aangeduid als technical en om het programma van de propaedeuse beter glish in duitsland als fachsprache en in fran af te kunnen stemmen op enerzijds de krijk als lapgage technique er bestaan in enge inhoudelijke eindtermen kennis vaardighe land speciale methodes technical english die den en houdingen die nodig zijn voor de di in de taallessen op de beroepsopleiding wor plomafase en anderzijds de leerbehoeften van den doorgenomen de studenten raken op die de studenten kunnen we op drie niveaus de manier vertrouwd met de vakspecifieke leerstof bekijken op macro meso en micro betekenissen van begrippen en met de zins niveau structuren het macro niveau omvat de structuur van dat men in technische hbo opleidingen het programma wat is bijvoorbeeld de onder weinig tijd aan nederlands besteedt is teke linge relatie tussen de vakken zowel horizon nend voor het feit dat men zich niet realiseert taal per leerjaar als verticaal door de leerja dat vak taal de belangrijkste drager is van ren heen hoe kunnen we die relatie duide vakgebonden kennis vaardigheden en be lijk en zinvol maken voor de student dit is roepsnormen er wordt geen rekening gehou een didactische vraag omdat de student de den met het feit dat het vak en beroepsge functionele relatie moet zien tussen de ver bonden taalgebruik en de manier van denken schillende componenten van zijn opleiding veel formeler en abstracter zijn dan de studen waarin hij leert voorgaande kennis uit de ten gewend zijn het hoge niveau van de vakken toe te passen 1994 6 moer 279 bijvoorbeeld natuurkunde behandelt in de der taalgebruik verwacht dan op een instruc propaedeuse onderwerpen die van belang zijn tie of werkcollege voor het scheikunde en biologiepracticum centraal in dit overzicht staan de vaktaal bovendien komt de kennis van de modules uit woorden en begrippenstelsels ik zal deze pun het eerste jaar ook in de hogere leerjaren terug ten nog nader toelichten zo ook met de wiskunde tijdens de propa edeuse krijgen de studenten een aantal wis vaktaalwoorden bij h et gebru ik van kundige oplossingsprocedures voor het op vakta al mo e t e r ondersc he id ge maakt worde n lossen van vergelijkingen die zij zowel bij tussen all edaagse taal algemene vaktaal en natuurkunde als scheikunde moeten kunnen domeintaal in de all edaagse taal komen veel toepassen het probleem is dat de wiskundi begrippen voor die in de vaktaal een specifieke ge notaties anders zijn dan de natuurkundige betekenis krijgen bijvoorbeeld de volgende en scheikundige formules waardoor de stu begrippen uit een biologiecoll ege objectief denten de verbindingen moeilijk leggen zij organi sme cellenbouw de bouw van dergelij moeten als het ware zelf de vertaling tussen ke begrippen zijn verraderlijk omdat het niet twee of meer formele vaktalen maken altijd zeker is dat de studenten deze vakspeci vanzelfsprekend moeten zij daarbij hulp fieke betekenis tot zich door laten dringen zij krijgen van vakdocenten dit zijn echter moeten in het begin ook wennen aan lastige meestal specialisten die zelf niet spontaan begrippen die onder de formeel a ll edaagse taal naar die verbindingen met andere vakken vall en als intensiteitsverdeling contrast absor zoeken beren uitspoelen scheiden het is dan vooral het meso niveau omvat de structuur binnen de formele taalcode die betrekkelijk nieuw het vak in een studiejaar binnen de vakken is voor ze is deze formele taal staat ver af van natuurlijk de samenhang tussen de onder hun all edaagse omgangstaal docenten moeten werpen en de onderwijsleersituaties van be controleren of studenten door dat formele lang hoorcolleges leiden een vak in en taalgebruik heen lezen en zich er een mentale behandelen de belangrijkste onderwerpen voorste ll ing bij maken kort instructie en werkcolleges kunnen deze de algemene vaktaal bestaat uit vaktermen onderwerpen verder uitdiepen via zelfstudie en taalgebruik dat steeds terugkomt zoals re en practicum moet de student zich het geleer actievergelijking impregneren contrastverho de eigen maken ge nd e st offen celpr e paraat op micro niveau wordt gekeken naar de domeintaal bestaat uit vaktermen en taalge denk en taalstructuren bruik dat hoort bij een bepaald onderwerp op woordniveau vakjargon en begrippenstel domein binnen het vakgebied het onder sels scheid met algemene vaktaal is niet altijd op zinsniveau verbanden die af te lezen zijn uit s cherp te maken domeintaal kan ook over de signaalwoorden en grammaticale structu gaan in algemene vaktaal zoals de domeintaal ren hieronder valt ook de verwoording van van bijvoorbeeld microscopie in een hoofd formules stuk over microscopie staat de werking van de op tekstniveau de structuur van een tekstge diverse microscopen centraal en worden all e deelte bijvoorbeeld inleiding met voorbeeld vaktermen die bij dat onderwerp domein terugverwijzing instructie vragen theore horen aangeboden deze nieuwe domeinvak tische beschouwing waarin onder andere taal geeft informatie die op een gegeven mo voorwaarden beperkingen en uitzonderingen ment tot de algemene vaktaal behoort dat ge ter sprake komen de lezer moet bij ieder stuk beurt vaak bij de vooral inleidende onderwer je ander leesgedrag toepassen en hij moet als pen die in de propaedeuse aan de orde zijn actieve lezer eigenlijk een tekststructuur ma docenten moeten er echter didactisch op be ken dacht zijn dat de studenten deze vakkennis op het niveau van de pragmatiek of taalge domeinen en vaktaal eerst moeten leren voor bruikssituatie de mate van formeel of infor dat deze voor hen algemene vaktaal worden meel vak taalgebruik bij het maken van een practicumverslag wordt van studenten een an begrippenstelsels minstens zo belang 28o moer 1994 6 rijk als de vaktaalwoorden zijn de onderlinge voorbeeld van de contrasteringstechnieken relaties tussen de woorden waarmee begrip hiervoor moeten ze evenwel bekend zijn met penstelsels opgebouwd worden ook hier de conventies van het vak om bepaalde dingen kunnen we het onderscheid tussen vaktaal en af te beelden dat de tekststructuur niet altijd domeintaal hanteren eenvoudig te zien is moge blijken uit de vol bij de ui tleg van de begrippenstelsels wordt gendecitaten het gaat om een bepaald proces soms all edaagse taal gebruikt voor het schei microscopen worden gebruikt voor specifieke dend vermogen kunnen we bijvoorbeeld in doeleinden en hun werking wordt beinvloed een tekst twee verschill ende niveaus van om door andere stoffen of materiaal die schrijvingen tegenkomen contrastverhogend zijn de eerste zin bevat nog sterkere vergroting heeft geen zin omdat een middel doelrelatie de tweede geeft een er dan niet meer details zichtbaar worden bij oorzaak en gevolg weer iooo x is de grens van het scheidend vermogen van lichtmic ro scopen bereikt min of meer al problemen van studente n ledaagse taal onder scheidend vermogen wordt verstaan studenten uiten hun moeilijkheden met de de reciproque waarde van de kortste afstand vaktalen op verschill ende manieren de ont tussen twee punten in mm waarbij die pun wikkelings p sycholoog feuerstein heeft op ten nog afzonderlijk waarneembaar zijn vak grond van zijn eigen ervaringen en die van een taal groot aantal co llega s een lijst samengesteld onder de categorie begrippenstelsels kunnen met veel voorkomende deficientie s die stu ook all e begrippen ondergebracht worden die denten vertonen feuerstein e a 1993 stei met het werken in het laboratorium te maken nert e a t99i zie afbeelding z hebben deze domeintaal bevat bijvoorbeeld de volgende stelsels de leemten van studenten komen ten dele handelingen vervangen substitueren projecte voort uit persoonlijke en maatschappelijke ren vergroten doorlaten uitspoelen scheiden omstandigheden bijvoorbeeld migratie lees en studieaanwijzingen zoals beginsel verwaarlozing maar ook uit het feit dat er in lees beantwoord de volgende vragen met het het taal onderwijs geen expliciete aandacht is bl o te oog voor de ontwikkeling van functionele cogni wat betreft de vaktaal vinden we in een stuk tieve taalvaardigheden bovendien bestaat er tekst over een biologisch onderwerp bijvoor nauwelijks een relatie tussen studievaardig beeld de volgende begrippenstelsels heden en wat er in de vakken wordt verwacht all e begrippen die met het vakgebied inhoud en wordt aangeboden verder worden vakken zelf te maken hebben zoals cel membraan meestal aangeboden volgens de logistiek van celkern cytoplasma mitochondrien het vak en niet volgens de logistiek van leren all e begrippen die met de microscopie te en informatie verwerken steinert 1993 de maken hebben zoals de bouw van de mi docenten hebben pedagogisch didactisch ge croscopen licht elektronen lenzenstelsel zien een belangrijke taak in de overdracht van elektromagnetische lenzen het scheidend ver hun kennis door middel van verwerkingsvor mogen van een microscoop contras men die de studenten helpen actieve teerders teringstechnieken te worden in het algemeen hebben xso do centen de volgende opvattingen over hun tekststructuren om informatie uit studenten teksten te halen dienen studenten de structuur de studenten hebben behoefte aan een duide van de teksten te doorzien dat is een comple lijk kader voor de leerstof zij brengen zelf xe denkhandeling die veel studenten moeten geen structuur aan zij willen duidelijk om aanleren daarvoor moet de student leren de schreven en concrete opdrachten informatie te lezen en te ordenen zodat hij als studenten praktisch kunnen werken en vragen kan beantwoorden studenten moeten weten wat er van hen verwacht wordt werken verder relaties kunnen leggen tussen de foto s ze hard hoewel niet altijd goed inspanning is in het boek en de schematische weergaven bij niet altijd gelijk aan kwaliteit 1994 6 moer 281 input verwerking outpu t i vage en onvoldoende waar i geen probleemstelling kun i egocentrische manier va n neming nen maken denke n 2 impulsief gedrag 2 geen onderscheid kunnen 2 de denkrelaties gedachten 3 kennen de woorden en con maken tussen gegevens en niet kunnen vormgeve n cepten niet oplossingsstrategieen denkstructuren niet kun 4 problemen met ruimtelijke 3 geen innerlijke mentale nen gebruiken relaties voorstelling maken van de 3 de communicatieve functi e 5 problemen met tijdsrelaties gegevens interiorisatie van het antwoorden nie t 6 niet nauwkeurig en precies 4 smalle kennis van de we zie n werken reld werkelijkheid 4 de taalbeheersing niet heb 7 twee of meer soorten bron 5 niet kunnen denken in ben om het antwoord t e nen van informatie niet ontwikkelingen en ver formulere n kunnen combineren banden 5 antwoorden door trial an d 6 geen afleidingen en hypothe erro r sen kunnen maken tom 6 geen precisie in het formul e plexe denkhandelingen re n 7 niet toetsen van hypothesen 7 onvoldoende visueel inzicht 8 niet logisch kunnen denken 8 impulsief gedrag alleen han analyse synthese en het dele n niet beheersen van d e denkstructure n 9 niet kunnen planne n t o problemen met het samen voegen van gegeven s i i geen nieuwe verbande n zien afbeelding 1 feuersteins lijst van defi cienties in de cognitieve functie s bron feuerstein v ertaling van de lijst deficient cognitivefunctions ccsr r jeruzalem aan deficienties zoals genoemd in feuer ontwikkelingsniveau kan leren op een meer steins lijst besteden docenten weinig aandacht effectieve manier kennis te verwerven de vooronderstelling is dat de studenten deze met deze achtergronden beschrijf ik nu een onderdelen beheersen docenten proberen aantal concrete oplossingen afkomstig uit de wel de studenten op een aantal punten te wij cursus vaktaal zen maar de vraag is of dit altijd effectief is en of ze niet beter naar meer doelmatige didacti oplo s singen voor vaktaalprobleme n sche werkwijzen kunnen zoeken om iets aan de problematiek van vaktaal in oplossingen op macro nivea u het onderwijs te doen bieden feuerstein en tijdens de cursus hebben we aandacht besteed steinert oplossingen irene steinert ontwik aan de vraag hoe we de vaktaalvertalingen ex kelde de afgelopen jaren informatiemateriaal pliciet kunnen maken voor de studenten op rond de theorie en het instrumentarium van macroniveau gaat het er dan vooral om speci professor feuerstein men zou het werk van fieke onderdelen uit de vakdomeinen te kiezen feuerstein kunnen omschrijven als het cre en deze in hun onderlinge didactische samen eren van het verstand of onderwijs in intelli hang te plaatsen per vak worden dus niet al gentie feuersteins uitgangspunt is een on leen leerdoelen aangegeven zoals nu in modu voorwaardelijk geloof in de modificeerbaar les het geval is maar ook leerprocesdoelen wat heid van de mens dit wil zeggen dat iedereen moeten de studenten per onderdeel leren om ongeacht zijn culturele achtergrond leeftijd of de leerdoelen te bereiken 282 moer 1994 6 zelfstudie co llege zelfstudi e deelt deel 2 leesopdrachten samenvatting van hoofdlijnen van het leesopdrachte n uitvoeren die in de hoofdlijnen volgende onder kunnen thuis ge het vorige college en uitbreiding werp bespreken maakt worden o f zijn gegeven meer nuances en om welke concep op werk of in details binnen die ten gaat het welke structiecolleg e vragen bedenken structuur van de verbanden etc verder aan de orde hoofdlijnen kome n concrete vragen beant leesopdrachten woorden leesdoelen zoals begrippenstelsel uitwerken verbanden e n structuren weergeven reeds eerde r behandeld e kennis of havo kennis mobiliseren afbeelding a voorbeeld van een wen selijke collegestructuur bron irene ste inert 1993 oplossingen op meso niveau i n het grippenstelsels niet als zodanig herkennen algemeen is de ervaring dat mensen tijdens noch weten welke denkstructuren en denk een college van 50 minuten eigenlijk maar 20 handelingen nodig zijn om stukken technische minuten geconcentreerd kunnen luisteren tekst te kunnen begrijpen om de vak studenten die al moeite hebben met de taal taal woordenschat te vergroten is het goed als hebben gereedschappen nodig waarmee zij studenten een woorden en begrippenschrift gestimuleerd worden o p een actieve manier bijhouden waarin ze nieuwe begrippen note de colleges te volgen hiervoor is het nodig dat ren zie afbeelding 3 daarin kunnen ze ook docenten de colleges beter gestructureerd eventueel verschillende woorden en uitdruk aanbieden i n de cursus werd zo n gestructu kingen voor hetzelfde begrip verzamelen reerd college als volgt uitgewerkt zie afbeel soms is er een verschil in terminologie tussen ding 2 praktijk en theorie of tussen vakken in de woordenlijst kunnen studenten ook de het eerste gedeelte van het co ll ege grijpt te engelstalige woorden opnemen zodat ze hun rug op het vorige co llege de docent vat de studieboeken gemakkelijker kunnen lezen hoofdlijnen samen geeft eventueel meer de tails en beantwoordt vragen van de studenten leesopdrachten een oplossing op het niveau in het tweede gedeelte biedt de docent een van de tekst is dat docenten de lees en structuur aan om de leerstof te bestuderen studeervragen beter structureren door van die binnen die structuur kan hij zijn eigen opvat vragen zowel het kader de structuur van de tingen kwijt in het derde gedeelte geeft hij leerstof als de vak en domeintaal duidelijk te zelfstudieopdrachten maken zo maken ze denkstructuren en denkhandelingen voor cursisten duidelijker in oplossingen op micro nivea u afbeelding 4 staat een mogelijke aanpak van woordenlijst veel docenten realiseren zich een tekst voor het vak biologie niet dat studenten de vaktaalkenmerken en be 1994 6 moer 283 woord of begrip en andere voorkomen andere voorkomen engelstali g korte omschrijving de termen praktijk de termen theorie en laboratorium ofin andere vakken scheidend vermogen afbee lding 3 voorbeeld woordenlijst bron iren e ste inert 1993 docenten kunnen zo een bepaalde manier van ringen te vinden voor specifieke verschijnselen vragen ontwikkelen die aansluit bij de college of om voorspellingen te doen dictaten vragen die de studenten zelf moeten beantwoorden tijdens de zelfstudie uren s c h e ma s tijdens de c ursus vaktaal zijn sche eventueel bij studievaardigheden de ant ma s ontwikkeld die de structuur van een woorden kunnen tijdens een werk ofinstruc hoofdstuk weergeven zie afbeelding s een tiecollege aan bod komen leesopdrachten docent kan zo n schema aan studenten uit hebben tot doel de studenten te leren een reiken waarna hij samen met de studenten oe samenhangend overzicht te maken van de fent in het invull en van het schema in ieder theoriegegevens ze moeten geen losse feiten vakje noteert de student steekwoorden vak leren maar juist de samenhang zien theorie is termen symbolen of formules aan de hand immers samenhang regels en principes tussen van deze informatie maken de studenten ver elementen en verschijnselen zien om verkla volgens een samenvatting van het hoofdstuk titel de plasmamembraan structuur en functi e hierna geeft de docent een beschrijving van het onderwerp in alledaagse en eenvoudige vaktaal opdra cht bestudeer bijvoorbeeld een hoofdstuk of een aantal bladzijden uit een studieboek dit tekstgedeelte gaat over de docent geeft een korte samenvatting opdracht a markeer alle informatie vaktermen en uitdrukkingen die betrekking heeft op de structuu r bouw en de functie van membranen kijk tijdens het lezen steeds goed naar de figuren b maak een vergrote fotokopie van figuur een afbeelding waarin zowel de celstructuur en de membranen van de nucleus en celorganellen zichtbaar zijn schrijf bij deze fotokopie de vaktermen van de volgende delen plasmamembraan endoplasmatisch reticulum membraan van de nucleus celorganellen schrijf onder de nederlandse term de engelse benaming c bestudeer figuur d schrijf een uittreksel van de tekst door de volgende vragen te beantwoorden en maak gebruik van de onderstreepte vaktaal waar trefje plasmamembranen aan beschrijf met behulp van de afbeelding de structuur bouw van een membraan welke functies heeft een membraan welke structuurdelen van de membraan voeren die func ties uit noem de belangrijkste organische stoffen waaruit een membraan bestaat afbeelding q uitgewerkt voorbeeld voor het vak biologie bron irene steinert 1993 284 moer 1994 6 microscopen ken lichtmic roscoop trancmiecie contrast scanning merken microscoop miscroscoop microscoo p bouw werking scheidend vermogen toepassing contrast verhoge n door sart stellen de eep t2r s1ke schematische afbeelding past daarbij wat weet je al over dit onderwerp haal op omschrijf in ei gen woorden formele cicfinitie formul e de begrippen scheidend vermogen a fbeelding s voorbeeld van de stru ctuur van een hoofdstuk over microscopen bron irene steinert 199 3 ervaringen met de cursu s tot slot tijdens de cursus vaktaal hebben de docenten ook taalleerkrachten kunnen in het beschre uit de pilot groep geleerd op een andere wijze ven vaktaalconcept hun bijdrage leveren hoe om te gaan met de taalaspecten van hun vak wel het buiten de context van dit artikel valt ze hebben bijvoorbeeld geleerd taalfuncties wil ik toch een aantal punten kort aanstippen die in het beroepsonderwijs essentieel zijn en taalleerkrachten moeten leren om vak taal kenmerken van de diverse communicatieve si kundige structuren op woord zins en tekst tuaties en taalgebruikssituaties te onderkennen niveau in geschreven en gesproken vakteksten zij hebben geleerd hun leer en procesdoelen te herkennen en te inventariseren zo kunnen opnieuw vast te stellen en te bepalen op welke zij in hun lessen veel aandacht schenken aan wijze de vakinhoudelijke doelen zich mani verwerkingsvormen en werkvormen die zich festeren in denk handelings en taalstructu richten op taalverwerving zoals het functione ren die de student zich eigen moet maken als le en instrumentele gebruik van de taal ook gevolg daarvan zijn de docenten beter in staat kunnen ze zo meehelpen de communicatieve tot het selecteren bijstellen en schrijven van vaardigheden van de studenten te ontwikke leerstof en het maken van opdrachten of kie len zen van verwerkingsvormen die gericht zijn docenten van technische vakken en taalleer op kennis en taalverwerving en tegelijkertijd krachten moeten kunnen samenwerken op za de studievaardigheden van de studenten ver kelijke basis de taaldocent kan de vakdocent groten van dienst zijn en omgekeerd prakticumver 1994 6 moer 285 slagen of stageverslagen en werkrapporten glish fo r el ectro n ics oxford oxford uni ve rsity kunnen bijvoorbeeld dienen als authentiek press 1993 materiaal voor de lessen nederlands hall e j the language of me chanical enginee voor alle vakleerkrachten geldt dat zij de be ring in english englewood cliffs prentice reidheid moeten ontwikkelen om zich te ver hall inc 1977 diepen in de vaktaalproblematiek veel vakleer hilb o rn e cla rke d eng lis h for sc i ence and krachten zijn bijna bang voor taal of zeggen technology amsterdam intertaal 1992 dat zij geen tijd hebben om er aandacht aan te stanton a j l r wood longman commer besteden voor de taalleerkrachten geldt dat zij cial communication singapore longman 1988 hun angsten voor de vooral technische vakken moeten overwinnen zij moeten de vaktalen het all ochtonenproject van de polytechnische accepteren en er niet van uitgaan dat je in alle faculteit van de hogeschool rotterdam daags nederlands ook alles in een vakgebied of omstreken heeft tot doel d e instroom en door beroep kunt verwoorden stroom van a ll ochtone studente n in h et tech door samen te werken in bijvoorbeeld tra nisch en economisch onderwijs te vergroten jectgroepen verdwijnen meestal de negatieve het project maakt deel uit van een door het beelden die docenten hebben van de voor en ministerie van onderwij s cultuur en weten vervolgopleidingen in een trajectgroep ont schappen landelijk gesub s idieerd project wikkelt zich het gevoel dat men samen de verantwoordelijkheid draagt voor een aanslui literatuur tend onderwijsaanbod en voor de door stroming c q de begeleiding van de student feuerstein r y raud j e rijnders laat me de kennis en vaardigheidsdoelen die hierbo niet zo als ik ben rotterdam lemnis caat r 99 3 ven gesteld zijn leiden tot een andere organi overmaat m i stein ert cognitieve training en satie van het onderwijsaanbod waardoor dat tweede taal ve rwe rving in het vak en beroepso n beter is afgestemd op de leerbehoeften en denvijs uitgangspunte n en exploratief o nde rzoek leerstijlen van de studenten amsterdam sco 1994 steinert i vak taal lere n ke nnisve rwe rving onderwij sveranderingen moeten will en ze taalv erwerving amsterdam vaktaal en scho zinvol zijn onderd eel uitmaken van het ling 199 1 onderwijsbel eid en vallen onder verant steinert i op weg m e t vak taal in scholingstrajec woordelijkheid van het management bij het te n onderwijs arbeidsmarkt amsterdam vak allochtonenproject van de hoges c hool rot taal en scholing 1 993 terdam omstreken heeft de directie zich steinert i m ruijter s l ere n d e nk e n de nke nd verantwoordelijk ge s teld voor het vaktaalcon lere n de fe u e rs te in b e nadering vo or de ontwikke cept dat houdt in dat de directi e de ling van cognitieve vaardigh ede n den haag sar uitgangspunte n gebruikt als criteria voor de des 1993 evaluatie van het project op de polytechni s che fa c ulteit is gestart met een werkgroep met een bep e rkt aantal activiteiten gaandeweg breiden de veranderingspro c es sen zi ch uit naar de diverse studieric htingen de werkgroepl e den die eers t zelf ervaring hebben opgedaan kunnen vervolgens interne begeleiders wor den no ten i ter ill ustratie van de wijze waarop in engeland met het technical english omgegaan wordt volgt een beknopte literatuurlijst glendinning e h j mcewan oxford en 286 moer 1994 6