Documenten
hermance wissink ratuuronderwijs het onderzoek is de opmaat naar de samenstelling van twee bloemlezingen wam de moor met voorleesteksten waartoe het initiatief is genomen door genoemde instellingen dees maas u vindt hier een weerslag van onze resulta ten op de eerste plaats informeren wij u over het verloop en de inhoud van de enquete waarbij we ruim aandacht schenken aan de vallende spelden toppers onder de voorleesteksten vervolgens bekijken we de redenen van docenten om een onderzoek naa r voor te lezen en vangen we een glimp op van de reacties in de klas we sluiten het artikel af voorleesteksten met vier slotopmerkingen ten aanzien van het samenstellen van de bundels enquet e om te achterhalen w elke teksten docenten graag en in april 1993 vonden zo n vijfhonderd docen m e t succes voorlezen hielden enkele nijm eegse stu ten nederlands van verschill ende school typen denten een e nquete de resultate n van die enquete vso mavo havo nlso een enqueteformu gaven een aardig beeld van wat er in de kla s zoal lier in hun brievenbus daarin werd gevraagd wordt voorgelezen het zal niemand verbazen dat naar hun persoonlijke top drie van voorlees leerlingen vooral de beproefde canon te horen kragen teksten drie voor de onder en drie voor de maar toch is er hier en daar een leraar nederlands bovenbouw bovendien vroegen wij hun keu die een minder bekende tekst onder de aandacht van ze toe te lichten aan de hand van de volgende het welwillende publiek brengt en dat was een criteria wilden z e mooie uitkomst van de enquete want uiteindelijk leerlingen enthousiasmeren voor lezen en of moet het voorleesonderzoek de weg effenen voor twee b oe ken nog te verschijnen voorleesboeken voor docenten in leerlingen vermaken het voortgezet onderwij s dat h e t onderwerp voorle een bepaald literair verschijnsel i ll ustreren zen nogal wat vragen oproept blijkt hierna want een bepaald thema introduceren behalve de resultaten van de enquete maken de docenten die lesgeven in de bovenbouw moor maas en wissink in dit artikel ook een uit konden onder een vijfde categorie nog andere stapje naar de waardering door leerlingen van het redenen opgeven voorlezen we verwerkten 71 formuli eren en dat deze veel interessante informatie opleveren blijkt uit het voorbeeld in de bijlage van iemand die voorleest moet je houden want als je niet van hem houdt kun je niet d e t o p p e r s na verwerking van de docu naar hem luister e n zei will em brakman maar menten onstond een lijst van 294 verschillende wat lees je als docent nederlands voor aan je verhalen en romanfragmenten die begint bij al dan niet li efhebbende publiek op welke bertus aafjes verhaal wie zich met vermil gronden baseer je de tekstkeuze van welke joen mengt wordt rood of de zaak van de iden teksten kun je als voorlezer houden en waar tieke verdachten uit een ladder tegen een wolk om correleert jouw tekstkeuze met die van en eindigt met een fragment uit joost zwager de leerlingen ten slo tte waar kun je uit kie mans roman gimmick p 44 48 het is on zen doenlijk al de auteurs hier te vermelden u de werkgroep literatuur didactiek van de vindt ze in het rapport literatuurdidactisch onder katholieke universiteit nijmegen onder zoek voorleesteksten dat aan vdn en spl werd zocht deze vragen in 1 993 op verzoek van de uitgebracht vereniging voor vdn didactiek van het ne van welke aard de aanbevolen teksten zijn derlands en de spl stichting p romotie lite wordt duidelijk als we de teksten die er kwan 132 moer 1994 4 titatief en kwalitatief uitspringen bij elkaar zet len genoemd met zijn boek de jongen met het ten welke auteurs keerden regelmatig terug mes de meisjes van de suikerwerkfabriek betre lijsta anvoerder godfried bomans i s x ge den nog regelmatig het klaslokaal evenals de noemd wordt op de voet gevolgd door kees gevederde vrienden van jan wolkers uit ge van kooten 1 3x en roald dahl 12x jan sponnen suiker van mulisch leest men o a ge terlouw en thea beckman worden respectie lijkenis voor uit het mirakel velijk toen 9 maal vermeld vlak achter maar reflectie op de top 3o algemeen de toppers ten biesheuvel en hans dorrestijn beiden 7x in de onder en de bovenbouw leidt tot de zien we ferdinand bordewijk har ry mulisch conclusie dat er niet veel nieuws onder de zon gerard reve en jan de zanger all en 6x ton is het gaat doorgaans om materiaal van twin ke dragt multatuli jaap ter haar evert hart tig of meer jaren oud man en jan wolkers worden 5x genoemd en belcampo remco campert louis couperus p oez i e met de poezie is het bij voorlezen tessa de loo ward ruyslinck en wi ll em wil blijkbaar niets gedaan2 slechts 5 maal is sprake mink 4x dan vinden we de volgende namen van een vermelding het gaat dan om het ge drie maal terug herman pieter de boer jan dicht thebe van achterberg dat bijvoorbeeld donkers will em frederik hermans hans voorgelezen wordt om het orpheus motief te koekoek guus kuyer r j peskens otto dienen en de achttien doden van jan cam preubler en bob den uyl pert vanwege het thema opofferen de beste bijna all e auteurs van de top 3o zijn te schet gedichten van j h speenhoff zoals ze door sen als schrijvers wier werk gekenmerkt wordt willem wilmink zijn uitgegeven prikkelde door humor of realisme multatuli mulisch en een der docenten om diens liedjes als opoe hermans zijn aanwezig met hun evergreens en twee aardige mensen voor te lezen de van de genoemde jeugdboekenschrijvers li gt brugklas en de tweede mogen griezelen bij het voor de hand dat hun teksten uitsluitend in dorrestijns gedicht de bloeddorstige bad de onderbouw worden voorgelezen dit geldt meester dat levi weemoedt slechts tweemaal voor dahl terlouw beckman de zanger wordt genoemd verbaast misschien nog het dragt ter haar hartman kuyer en preuf3ler meest diens gedichten uit o a de bundel van de overigen moeten ook bomans dorre bedroefd maar dankbaar worden voorgelezen stijn ruys li nck en wilmink het voornamelijk vanwege de ironie de humor de cliches de van de onderbouw hebben wat zijn de top herkenbaarheid van gevoelens en omdat ze pers uitgesplitst naar onder en bovenbouw kunnen enthousiasmeren of vermaken in d e onde rbouw wo rdt g o dfried b omans opvallend vier van de vijf gedichten zijn rijk het meest voorgelezen met name de verhalen aan gebeurtenissen en worden duidelijk niet de rijke bramenplukker uit sprookjes en de omwille van het lyrische voorgelezen waarheid omtrent sinterklaas uit capriolen springen er qua frequentie uit met de lifter jeugdliteratuur de jeugdliteratuur is uit het wonderlijke verhaal van hendrik meyer en in de onderbouw behalve met genoemde top de zwaan uit slagwerk wordt roald dahl in pers present met oudere auteurs als piet bak de klas gebracht ker ciske de rat cissy van marxveldt joop ter jan terlouw en thea beckman on tl open el heul en anne de vries bar je daarnaast zijn kaar ook hier niet veel de voorleesfragmenten uit de jeugdliteratuur van de laatste decennia komen vaak uit oorlogswinter b v blz 11 22 o a aanwezig henk barnard kon hesi baka toi ir s en kruistocht in sp ij kerbroek ve rde r kom gauw terug anton van de ent het vonnis tracteert men de leerlingen desnoods roetgeweld frank herzen en zondags een s tukje vlees piet op literair snoepgoed van jan de zanger voor meeuwissen het eerste meisje meinderts een halve zak drop b v blz 7 12 t9 2 2 jekkers uit de school geklapt moniek thijssen in d e bove nbouw vo eren anderen d e bove n lobke en de jongen met het litteken rita torn toon kees van kooten staat op een met de quist gewoon mezeffi jacques vriens eindelijk laatste treitertrends van gerard reve leest men aktie en gijs wanders spoorloos verdwenen de romanfragmenten en van maarten biesheuvel grensoverschrijding gaat hier gemakkelijker verhalen remco campert wordt enkele ma dan wanneer het de bovenbouw betreft we 1994 4 moer 133 noteerden naast dahl en preubler de aanwe oeuvre toch meer te vinden zijn dat een der zigheid van de vertaalde auteurs cole de zon gelijke aandacht verdient voor bordewijk debokken hinton vluchten kan niet meer s geldt hetzelfde alleen bint en niet bijvoor rensen het wonderkind en andere bizarre beeld de fantastische vertellingen verhalen en voigt het verhaal van dicey vernie u win g willen we nieuwe voorlees volwassen literatuur h et blijft in teksten dan is het nuttiger om naar de volledi de onderbouw overigens niet bij jeugdlitera ge lijst te kijken wie zijn de auteurs die echt tuur wie de oudere schoolboeken inkijkt ver iets nieuws in de klas brengen kijken we naar baast zich daarover natuurlijk niet want van de in de enquete slechts een enkele maal ge oudsher konden rasvertell ers als jan de hartog noemde verhalen gecombineerd met enige en piet bakker of schrijvers van streekromans toppers dan levert ze aan vernieuwing de vol met een godsdienstig tintje zoals marie koe gende teksten die o i de aandacht van bloem nen antoon coolen en stijn streuvels op aan lezers verdienen we laten ze vergezeld gaan dacht van de docent in de onderbouw reke van de verantwoording door de betrokken do n en nu tre ffen we er n og de o ud e r eali s t pi e t cent deze verhalen zijn van aken aan de aan zijn jeugd denkende rea list r j peskens en de beschrijvers van het vol i armando pagina s uit armando in berlijn om de le hedendaagse leven marjan berk en her stijl te laten zien en de thematiek van de oorlog ma n pi e t er de bo er te stellen en de straat en het struikgewas om de de eenvoud en doorzichtigheid van bomans functie van een bepaald perspectief te demon geestigheid zowel in komische als meer spiri streren en de houding in de oorlog te laten zien tuele zin verklaart waarom hij zo n grote rol b eide vrij rece nt speelt maar bomans mag dan bovenaan de al 2 a l boom mijnheer en mevrouw aluin om de gemene lijst staan de 12 keren dat hij wordt relatie tussen literatuur en geschiedenis te ver voorgelezen is dat telkens in de onderbouw helderen zoiets hadden we wel verwacht en in zover 3 jeroen brouwers het fragment van de rode re is de verrassing groter anderen in de onder kruis zending uit bezonken rood als confronta bouw aan te treffen die doorgaans door oude tie met het existentialisme ren worden gelezen a alberts met het on 4 boudewijn buch p 9 21 uit het dolhuis om bekende eiland uit de eilanden nog wel voor leerlingen van klas 2 en 3 te enthousiasmeren de eerste twee klas sen en in de derde de cou voor het boek perus biograaf f bastet met felix uit lobste r 5 j b charles in de arena uit volg het spoor terug cocktail het succes van van kooten en de bie in verband met het thema van de oorlog verklaart de aanwezigheid van de vouwwand 6 jules deelder niks tegen kees zeggen uit uit meneer foppe en het gedoe van wim de bie schone welt voornamelijk om te amuseren en iets van spanning te laten zien voor alle leeftijden er zijn maar een 7 adriaan van dis nathan sid voor amusement paar schrijvers die het blijkbaar in alle klassen en boekpromotie en als voorbeeld van auto doen in die positie bevinden zich volgens biografisch schrijven onze enquete maarten biesheuvel anton 8 jan donkers de verrassing 2x uit opgeruim koolhaas kees van kooten joop waandorp zij de verhalen vooral om de opbouw van de span worden voorgelezen van de eerste tot de zesde ning en misbruik wordt gestraft uit gevoel ferdinand bordewijk en willem frederik voor verhoudingen om de amusementswaarde en hermans harry mulisch min de brugklas en de thematiek van de man vrouw relatie de zie van toorn ook maar hij is als jeugdboeken ligheid van machogedrag auteur rooie in de onderbouw als auteur 9 renate dorrestein 2 x niet nader genoemde voor volwassenen in de bovenbouw pestvo fragmenten uit buitenstaanders enthousiasme gels rend amusement perspectiefwisseling schijn van louis couperus wordt alleen de bino en werkelijkheid zowat alle argumenten te ll en cle voorgelezen als iemand zo n ijzersterk hier verhaal heeft geschreven moet er in zijn to herman finkers enkele verhalen uit verhalen 134 moer 1994 4 voor in het haardvuur uiteraard vanwege de hu 28 joost zwagerman karel appel heeft een pa mor pierfabriek uit gimmick p 44 4 8 als ill ustra piet grijs de douche uit de nieuwe morgen tie ik begon daarmee van het nihilisme in geen argumentatie de li teratuur van eind jaren 8o en begin jaren w f hermans naar magnitogorsk uit de 90 laatste roker en de zegelring als bulkboek ver sch en e n beide o m te a mu sere n on verm el d er valt uiteraard heel wat oek de jong rita koeli ng het examen de meer te zeggen over de gegevens van de en hemelvaart van massimo toch al weer meer dan quete wie mis je in de reeks als je het geheel 15 jaar o ud van de moderne literatuur overziet ons ver freek de jonge zaansch veen humor en ironie baast het bijvoorbeeld dat t hart maar twee mensje van keulen hondekontje uit alle keer is genoemd en van der heijden maar een maal tranen ook al zo n twintig jaar in de run keer een groot aantal belangrijke debutanten ning enthousiasmeren en amuseren van de laatste jaren zoals margriet de moor herman koch enkele pagina s uit red ons ma hermine de graaff marijke h weler rascha ria montenelli boekpromotie en amusement peper nelleke noordervliet of p f thomese gerrit komrij het hoofdstuk uit horen zien en blijven onvermeld maar ook hella haasse een zwijgen waarin hij de kritiek en het schrijven rasverteller als willem brakman of de europa van recensies aan de kaak stelt 4 maar ook beroemde cees nooteboom en deze opsom drie fragmenten uit averechts vanwege de iro ming doen we puur toevallig voor een nieuwe nie bloemlezing voor de bovenbouw ligt dan ook tim krabbe p 68 73 uit het gouden ei boek een groot veld braak dat willen we door ver promotie en amusement der onderzoek in kaart brengen vonne van der meer afscheid van phoebe uit het limonadegevoel spreekt meisjes aan en lokt overzicht van de criteri a discussies uit is bovendien enthousiasmerend de notulen van de duivel door f p van oo voorlezen kan all een als de condities waaron strom hertaald uit het middelnederlands amu der het gebeurt in orde zijn docenten bena sant en je kunt er de midde l ee uwen a an b espre drukken dat het fragment niet te lang mag zijn ken het verhaal mooi moet zijn en dat je goed stijlo efeningen van queneau door kousbroek moet kunnen voorlezen terwijl je je moet vertaald amuserend en vanwege het begrip kunnen inleven in de tekst als je dat kunt ben stijl je vrijwel altijd van succes verzekerd of zoals f springer happy days uit zaken overze e om een docent beweert ervaring heeft geleerd dat het een verhaal is dat boeit en springer zelf dat de spreekwoordelijke speld door de klas laat zien fragment uit quissama p 5 4 60 echoot amuseert we vro egen de docenten waarom zij voorle willem van toorn vaders uit pestvogels amu zen het enqueteformulier was in dit opzicht sant en analyseren toestand van de hoofdfiguur richtinggevend de vijf mogelijkheden waren 24 bob den uyl stukken uit diverse bundels om enthousiasmeren vermaken het ill ustreren van dat ze amuseren literatuur herkenbaar maken een literair verschijnsel het introduceren van triviale dialogen bevatten een thema of een andere reden levi weemoedt bed ro efd maar dankbaar uit bundel met die titel als kaderverhaal humor l e esb e vordering leerlingen enthousiast cliche toespelingen e d maken voor het lezen van boeken dat is de z6 will em wilmink het verkeerde panne je 3x en voornaamste reden waarom wordt voorgele thousiasme amusement en dan a humor en zen als we de criteria enthousiasmeren en ver ironie b het thema van de oorlog en c de the maken onder een noemer brengen dan blijken ma s van gescheiden ouders en de dood in totaal 70 van de respondenten in de on leon de winter met fragmenten uit supertex p derbouw en 63 5 in de bovenbouw dit als 2 5 3 2 en hoffman s honger 2z 2 7 3 1 3 2 beide belangrijkste voorleesmotief te zien let wel om te enthousiasmeren voor de auteur en zijn het percentage voor de bovenbouw is geflat boeken en te amuseren 1994 4 moer 135 teerd omdat veel docenten meerdere criteria dems eenvoud van stijl effectiviteit van stijl aangeven extra betekenis die stijl geeft aan een tekst het de docenten wi ll en aantonen dat lezen hele triviale karakter van een dialoog sfeerbeschrij maal niet saai hoeft te zijn het belang voor de ving vergelijkingen en beeldspraak daarnaast leesbevordering blijkt bijvoorbeeld uit deze is er veelvuldig sprake van het cluster humor opmerking in groepen waar weinig gelezen ironie cynisme spot en understatement en in wordt lukt het mij steeds weer door voor te het verlengde hiervan stijlfiguren als climax lezen enkelen over de drempel het leesparadijs anti climax cliche herhaling hyperbool en binnen te leiden toespelingen bij het illustreren van de structuur van een lite bij d e leerstof in de categorie voorle raire tekst is het belangrijkst blijkbaar de span zen als illustratie bij de leerstof treffen we twee ning voorts worden hier genoemd de relatie soorten verwijzingen aan een type dat te ma opening en slot van een verhaal de gesloten ken heeft met stijl en structuur en een tweede heid van een verhaal het in media res van een type waarbij de thematiek het uitgangspunt verhaal een verhaallijn en elementen als flat vormt een belangrijke legitimering van het characters thema motief ritme ruimte tijd voorlezen vinden veel bovenbouw docenten tijdverloop chronologie flash back en titelver in het gebruik van de voorleestekst als illustra klaring graag wijst men ook op het perspec tie bij de leerstof op het toch bescheiden tief van de verteller diens alwetendheid per aantal enqueteformulieren is het aantal verwij spectiefwisseling en de functie daarvan zingen naar leerstofelementen enorm bij een een vijfde categorie tenslotte vormen op zelfde tekst worden vaak meerdere criteria merkingen die verwijzen naar vaak gevoerde aangegeven zo noemt men bomans de rijke literaire discussies als laten zien wat fictie is met bramenplukker als voorbeeld van een sprook een kern van realiteit of wat moreel oordeel je maar ook om te laten zien wat een vergelij betekent wat het verschil is tussen lectuur en king is gebruikt de ene docent het mirakel van literatuur of in hoeverre de verwachting van mulisch als voorbeeld van het absurdisme en de lezer wordt gehonoreerd demonstreert de andere docent er de span ningsopbouw mee we zetten hier de verschil bij een thema in totaal worden liefst 127 lende leerdoelen bij het voorlezen op een rij verschill ende thema s aangeduid wanneer we in de eerste plaats wil men een literair verschijn die naar hun aard clusteren blijken er vijf sel illustreren deze docenten zoeken teksten hoofdthema s te zijn om te beginnen verwij die de leerlingen aanspreken en tegelijkertijd zen 20 thema s direct naar de literatuurl es zelf concrete informatie geven bij de uitleg van li het gaat dan om thema s als dieren in de li te teraire stromingen genres stijlfiguren struc ratuur moderne legenden waarvan de mees tuurelementen en wat algemenere zaken on te ook in de voorafgaande paragraaf een plaats der de literaire stromingen worden vooral stro zouden kunnen krijgen verder kunnen we mingen vanaf de romantiek genoemd zoals noemen l even en dood de tweede wereld romantiek en sentimentalisme naturalisme oorlog en thema s gericht op de maatschappelijke nieuwe zakelijkheid en magisch realisme bewustwording van leerli ngen zoals recht en on existentialisme en absurdisme recht racisme dementie en milieu ten slotte ten tweede wat de genreleer betreft wordt een nog het meest voorkomende hoofdthema het achttal genres genoemd sprookjes verhalen eigen bestaan van de leerling met invullingen als short stories fantasieverhalen historische ro relaties intimiteit sociale contacten eenzaam man autobiografie dagboek egodocument heid gebroken gezin weglopen strijd tussen massaliteratuur en politieke satire generaties machtsstrijd tussen leraar en leerling verder wordt aangaande de stijl zo ongeveer enzovoort men ziet een heel herkenbaar pa alles genoemd wat denkbaar is in algemene troon van motieven waaraan niet veel behoeft zin wijst men op de mogelijkheid om de stijl te worden toegevoegd van een auteur te illustreren of typische ken merken van een stijl ook zij er in diezelfde and e rs i n de categorie die het de geenque algemene zin aanduidingen als dubbele bo teerden mogelijk maakte restmotieven aan t e 136 moer 1994 4 geven treffen we acht maal verwijzingingen wat spreekt volgens deze respondenten de aan die zonder meer onder de andere catego leerlingen aan het ligt voor de hand dat de rieen geplaatst hadden kunnen worden direct toelichting van de docent correspondeert met op de beleving en de attitude spelen argumenten de keuze van de verhalen en de motiveringen als laten zien dat het verhaal emotionele waar wat betreft de thematiek worden genoemd de heeft of ontroeren kan dat gedichten en verhalen waarin de eigen belevingswereld de liedjes mooi kunnen zijn en literatuur heel puberteit centraal staan of een eigentijdse pro herkenbaar ook een morele kant komt hier blematiek drugs sektes danwel absurde of aan bod een verhaal kan een boodschap bevat bizarre verhalen de criteria waaraan een goed ten bv begin niet aan drugs pas op voor sek voorleesverhaal volgens sommige docenten ten of machogedrag is zielig moet voldoen zijn dan ook de volgende er komen humor en komische situaties in voor de reacties van de leerlinge n er is sprake van spanning vaart en afwisseling en het heeft liefst een onverwacht einde bint veel van de opmerkingen die de respondenten van f bordewijk is dus niet voor niets een top maakten hadden betrekking op de reacties van per de leerlingen daaruit blijkt dat het lang niet tijdens de gegevensverwerking groeide bij altijd bij voorlezen blijft menigeen laat de ons de behoefte te weten hoe leerlingen het leerlingen reageren op het voorgelezen ver voorlezen ervaren zodat beter vastgesteld kan haal dat komt overeen met de opvatting van worden of de criteria van docenten tot resul teuws het heerlijke voorlezen t99o die voor taat leiden daarom hebben we een snelle het basisonderwijs een dergelijke aanvulling steekproef gehouden onder 21 leerlingen 9 uit conditio sine qua non acht de onderbouw en 12 uit de bovenbouw van het aantal mogelijkheden is beperkt naast verschillende scholen en niveaus het klassegesprek zien we het zelf voorlezen door leerlingen het schrijvenderwijs voltooien leerlingen slechts in twee van de 21 ge van een gedeeltelijk voorgelezen verhaal of vallen wordt er nooit voorgelezen bij vier uitbeelden in tableaux vivants en het beluiste leerli ngen uit de onderbouw en acht uit de bo ren van audiocassettes respectievelijk het be venbouw gebeurt dit regelmatig en in zes ge kijken van video s waarop schrijvers zelf hun va llen wordt er maar af en toe voorgelezen verhaal voorlezen in de onderbouw heeft het voorlezen slechts tijdens het voorlezen reageren leerlingen in twee van de zeven gevall en iets te maken volgens de respondenten vrijwel altijd positief met wat in de literatuurles wordt geleerd in de als het een spannend of ontroerend verhaal is bovenbouw is dat juist omgekeerd tien van de zijn ze muisstil of ze lachen bij een komisch twaalf leerlingen leggen de li nk tussen het verhaal leerlingen vinden het heerlijk als je voorlezen en de li teratuurles met deze gege verhalen voorleest ze luisteren vaak heel vens correspondeert het feit dat slechts in twee goed vooral als je er alleen maar over praat van de negen geva llen in de onderbouw en in ik overhoor ze nooit als ik wat heb voorgele negen van de twaalf geva llen in de bovenbouw zen maar ik praat wel altijd over het verhaal het voorgelezen stuk aansluit bij een thema dat soms lachen we alleen maar met z n allen behandeld wordt komen er ook lange termijn reacties nogal zes leerlingen ervaren het voorlezen als la eens keren de boeken waaruit fragmenten zijn chen negen vinden het eerder prettig ont voorgelezen terug op de boekenlijsten en spannend en of gemakkelijk terwijl zes ande sommige leerlingen lezen zelfs andere boeken ren het saai en ve rvelend noemen het me van een geintroduceerde schrijver een docent rendeel twaalf leerlingen heeft soms zin om nooit zegt iemand tegen een leraar zo dat naar aanleiding van het voorlezen zelf iets van heb je goed gedaan maar als een leerling een de schrijver of een zelfde soort verhaal te gaan leerling werk van van ostaijen of een andere lezen vijf leerlingen doen dat regelmatig en voorgelezen tekst leest of op zijn lijst zet dan drie and eren d oe n dat nooi t denk ik zo hans dat heb je goed gedaan deze steekp ro ef bevestigt de resultaten van een ander ze zeggen jaren later dat ze daar de enquete de bovenbouwleerli ngen vinde n door meer zijn gaan lezen dan voorheen 1994 4 moer 137 het jammer dat ze nooit eens alleen maar het over elementaire kennis terzake het voorle hoeven te luisteren de voorgelezen teksten zen als we mogelijk ten overvloede verwijzen komen dan ook meestal uit het lesboek sluit naar de drie basisredenen die giehrl in 1969 het voorleesfragment aan op een thema dan formuleerde waarom mensen lezen ligt dat veelal aan de indeling van dat boek de het verlangen naar orientatie in de wereld leerlingen kunnen zodoende meelezen en het verlangen te ontsnappen aan de alledaagse krijgen soms zelf leesbeurten die beoordeeld werkelijkheid e n worden het verlangen naar zingeving en duiding van de houding ten opzicht van het voorlezen is het bestaan bij de meeste leerlingen neutraal ze vinden het doel dat een lezer zich stelt leidt tot een het ontspannend makkelijk en prettig ik vind bepaalde leeshouding in de terminologie van het wel leuk maar ik kan het ook zelf lezen giehrl kan men zoals bekend op ee n zegt een leerling als leerlingen een negatief informatieve basisreden i escapistische 2 standpunt innemen ligt dat zeer sterk aan de cognitieve z 3 of literaire 2 3 manier docent zo maakten we uit de gesproken toe willen lezen lichtingen op als het oordeel over het voorle een docent moet zich het belang van een zen positief is is dit te danken aan de goede juiste lees in dit geval luisterhouding realise voorbereiding de juiste tekstkeuze en de ma ren het succes van het voorlezen is afhankelijk nier van voorlezen boeiend enthousiast met van de medewerking van de leerlingen voor expressie en humor een optimaal resultaat moeten de luistermotie in alle klassen vinden leerlingen voorlezen ven van de leerlingen samenvallen met de leuk als ze er om kunnen lachen en in de bo voorleesredenen van de docent wanneer de venbouw krijgen ook andere gevoelens bij docent leerlingen wil vermaken gaat hij mo voorbeeld ontroering meer kans uit alle le gelijk uit van een escapistische luisterhouding zersonderzoeken bv hoogveld 1964 vos en bij zijn leerlingen de leerlingen weten dat er barend 1984 van woerkom i99o blijkt dat geen vragen aan hen gesteld zullen worden en zowel bij jongens als bij meisjes in de boven kunnen helemaal opgaan in het verhaal kiest bouw boeken met humor zeer hoog scoren de docent een doel in samenhang met de leer geen wonder dus stof dan zal eerder een cognitieve luisterhou teleurstellend voor veel docenten moet zijn ding worden aangespoken derhalve is de eer dat als we deze leerlingen geloven mogen het ste voorwaarde om in overeenstemming met voorlezen maar weinig lijkt bij te dragen tot de doelstellingen voor te lezen het beinvloe boekpromotie de leerlingen hebben meestal den van de luisterhouding zijn de leerlingen wel zin om meer te lezen van dezelfde schrij gericht op basisreden 1 2 of 3 van giehrl in ver maar doen is een tweede een klassegeprek kan de docent de leerlingen veel invullers van de enquete noteerden bij wijzen op de verschillende mogelijkheden om een en dezelfde tekst meerdere criteria de naar een verhaal of gedicht te luisteren zodat steekproef onder de leerlingen suggereert ech iedereen weet met welke bedoeling er wordt ter dat de criteria i en 2 het voorlezen voor voorgelezen door voorlezen ter lering af te de leesbeleving nauwelijks effectief zijn wan wisselen met voorlezen tot vermaak kan hij neer ze gecombineerd worden met de criteria bovendien de verschillende luisterhoudingen 3 4 5 voorlezen als illustratie bij de leerstof van de leerlingen trainen de docent moet waarschijnlijk heel bewust kiezen wat hij beoogt met de voorgelezen longitudinaal behalve door het doel tekst van het voorlezen zal de docent zich laten lei den door het niveau van de klas in de brugklas co n clu sies en di sc u ss i e komen leerli ngen vaak voor het eerst in aanra king met echte li teratuur en boeken als te theorie we wi ll en de antwoorden van de analyseren grootheden welke teksten kiesje door ons onde rv raagde docenten bezien in het menig docent begint met de jeugdliteratuur li cht van al eerder verricht onderzoek op het met name thea beckman en jan terlouw gebied van de literatuurdidactiek we hebben doen het goed in de klas beter dan ty pisch 138 moer 1994 4 li teraire jeugdboekenauteurs cf bekkering door directe vragen te ste llen wat zou jij in 1993 dit komt overeen met de conclusie van de plaats van de hoofdpersoon gedaan heb wijma 1 98 1 leerli ngen van to t2 jaar vaak ben komen de leerlingen meestal wel los er ook brugklassers zoeken naar duidelijkheid loopt dus beslist een aantal docenten rond dat houden niet van open plekken informatie daaromtrent met griffioen in discussie wil die de lezer zelf aan moet vu ll en in een ver waar ze het wel over eens zu llen zijn is dat er haal en juist wel van stereo ty pen de held en te weinig ruimte voor voorlezen ingeruimd de boef en een sterke zwart wittekening wordt en er op vakdidactisch gebied te weinig het geheel zien zij het li efst omlijst met een aandacht aan wordt besteed terwijl voorlezen flinke dosis spanning of humor freeman valt of staat met de kwaliteit van de voordracht 198 5 kwam voor dezelfde leeftijdsgroep tot het voorlezen van de leraar is zo rijk dat de ongeveer gelijke conclusies vraagt men aan leerli ngen daardoor enthousiast kunnen wor kinderen welke boeken ze mooi vinden dan den voor een tekst waar ze bij still ezen koud weet men dat ze voor 90 triviale serieboe onder gebleven zouden zijn griffioen het ken en voor io boeken van een wat hoger tegengestelde kan echter evengoed voorko gehalte zullen noemen men als docent moetje beslissen deze voorkeur te honoreren of te doorbreken een algemeen een viertal slotopmerkingen probleem van de didactiek uiteraard de en quete leert ons dat veel docenten al met een over voorlezen de voordracht en voorlees soort voorlees curriculum werken in de on teksten is het laatste woord nog niet gezegd derbouw komen nog veel jeugdboeken op de voor het samenstellen van een bundel heeft lijst voor terwijl dat later afhankelijk ook van ons onderzoek echter de wenselijkheid van de het school type steeds minder wordt interpre volgende richtlijnen aangetoond teren we daarbij de gegevens van de enquete eerste opmerking voorlezen is voor veel le dan is er longitudinaal gespro ken duidelijk raren een middel om leerlingen te enthousias sprake van een verschuiving van voorlezen meren voor boeken leerlingen vinden het voor het plezier in de onderbouw naar voorle over het algemeen wel aardig wanneer er zen met een doel in de bovenbouw dit is in voorgelezen wordt toch bestaat er al in de overeenstei7uning met wat er feitelijk gebeurt brugklas een spanning tussen wat de leerlingen volgens de steekproef en de leraren willen in de onderbouw komt die spanning het meest tot uiting in de boek de voo rdra c ht de ondervraagde leer keuze de voorkeuren van de leerlingen stro lingen geven regelmatig kritiek op het voorle ken niet met wat men verstaat onder de lite zen zelf die leraar leest zo saai zeggen ze ratuur leraren vangen dit probleem vaak op dan of ze beklagen zich erover dat het voorle door jeugdromans voor te lezen zen alleen in de restminuten gebeurt als ieder uit de gesprekken met leerlingen blijkt dat in een al zijn tas aan het inpakken is tegen beide de bovenbouw de spanning vooral ligt in het punten trok griffioen in 198o al van leer hij feit dat de leerlingen escapistisch willen luiste hekelt slecht voorbereid voorlezen zeker als ren en de leraren het voorgelezen fragment dat alleen gebeurt om de les op te vullen graag integreren in het lesprogramma naar voorlezen is belangrijk in het lesprogramma mate de leerling hogere klassen bezoekt wordt van de talen want het is de meest directe ma deze spanning groter klassegesprekken lijken nier om leerlingen in aanraking te brengen de enige methode te zijn waarop deze span met literatuur volgens griffioen ligt in de in ning onderbroken wordt daar beide partijen er terpretatie van het verhaal door de voorlezer plezier aan beleven en er het nut van inzien de meerwaarde van het voorlezen daarom tweede kanttekening levert de enquete vol mag het ook geen opdrachtsvorm of gespreks doende materiaal op voor nieuwe bloemlezin vorm zijn gen niet wanneer we ons zouden richten op veel docenten echter zeggen leuke reacties te de toppers daarmee wordt de beperkte voor krijgen wanneer ze naar aanleiding van een leescanon immers in stand gehouden vrijheid voorgelezen fragment een discussie beginnen blijheid dat wel en van kooten en boman s 1994 4 moer 139 zullen niet in de voorleesuurtjes ontbreken daarvoor is het positieve effekt te stellig maar ingezonden door een docent van het co ll ege voor docenten en leerlingen zouden de nieu hageveld heemstede we bloemlezingen juist een avontuurlijke ken nismaking met minder gelezen schrijvers ond erb o uw moeten worden met name in de door ons op i f bordewijk bint uit blokken knorrende bees gestelde lijst van 2 8 verhalen romanfragmen te n bint den haag rotterdam nijgh van ten ligt een basis voor vernieuwing maar het is ditmar p 73 77 het fragment de hel lang niet genoeg vandaar dat we in dit opzicht kl as 2 3 en 4 mtnvo xnvo en vwo ons onderzoek voortzetten criteria r 2 en 4 nl de machutrijd tussen lera derde kanttekening voor de samen te stellen ren en leerlingen bloemlezingen is nog iets anders noodzakelijk nameli jk dat elk in aanmerking komend ver 2 piet meeuwissen het eerste meisje den haag haal op voorleesbaarheid bij de doelgroep leopold 1986 p 5 t9 wordt uitgeprobeerd sommige verhalen die klas 3 en 4 mavo havo en vwo uit de enquete naar voren kwamen hebben we criteria 1 z 3 nl functionele perspectiefwissel zelf beproefd als voorleestekst ze blijken pro blemen van verschillende aard op te leveren 3 cynthia voigt het verhaal van di cey amster het verhaal fonduutje van kees van kooten dam querido 1986 p 3 1 35 59 1 3 2 1 4 2 bijvoorbeeld is heel geestig maar iedere luiste klas 1 2 en 3 mavo havo en vwo raar raakt de draad kwijt er komen 27 namen criteria t 2 en 3 nl perspectiefwissel tussen in voor elke claus wordt door iemand anders twee boeken gezegd en het staat volledig in de directe rede een docent moet over geweldige voorleesca ervaringen paciteiten beschikken wil het voorlezen van i bint met name het fragment de hel is ee n dit verhaal een succes zijn ook het verhaal oerverhaal over de machtsrijd tussen een leraar alle begin is moeilijk van b den uyl bleek en zijn leerlingen veel schrijvers zijn aan bor minder geschikt als voorleestekst vanwege de dewijk schatplichtig wat dit thema betreft ver vele bijvoeglijke naamwoorden en het gebrek gelijk de volgende jeugdromans aan actie louis hermans het systeem van prosper kips en ten slotte meer in het algemeen en in sa amsterdam antwerpen kosmos 19 2 p 37 menhang met de literatuur over het onder 56 adembenemend wie dit voorleest zal bij werp stelde de werkgroep tijdens haar onder publiek en zichzelf haat en woede voelen rij zoek het volgende vast om leerlingen te boei zen ten aanzien van deze dictator onderwij en en te raken is het belangrijk dat de verhalen zer actie humor en of spanning bevatten maar robert lormier chocolade oorlog utrecht een juiste overdracht is toch afhankelijk van de sjaloom 1982 p 38 44 wederom adembene creativiteit en de inventiviteit van de docent en mend leraar speelt kat en muis spelletje met de mate waarin hij zijn voorleesteksten aan de klas slechts een jongen durft zich te verzetten situatie klas tijd weer etc aanpast de voor leesbundels lijken ons dan ook niet bedoeld als 2 het eerste meisje de oneven hoofdstukken norm maar als leidraad afwisseling is het sleu worden vanuit een meisje verteld de even van telwoord voor de samenstelling van de bundel uit een jongen in hoofdstuk i wordt haar fiets en om zoveel mogelijk aan de behoefte te vol gejat door een onbekende in hoofdstuk 2 lezen doen moet rekening worden gehouden met de we hoe deze de fiets van het meisje jat en vooral verschillende identiteiten van scholen en do wat hij van haar vindt zie ook boek 3 centen maar of dat een haalbare kaart zal zijn 3 vergelijk het verhaal van dicey met wilhelmi na smiths van diezelfde cynthia voigt am sterdam querido 1 989 p i87 r9o leraar be schuldigt opstellenschrijfster van plagiaat je beleeft het in het ene boek vanuit dicey di e 140 moer 1994 4 haar ha rt en ziel in dat opstel heeft gelegd en 3 een opgehouden onweer bij lessen over de in het andere vanuit wilhelmina smith zeer functie van het decor als ondersteuning van de assertief meisje op gemengde high school zui spanningsopbouw zie ook de put en de slin delijke staat vs omstreeks 1 96o die het voor ger van e a poe in diens fantastische vertellin de trotse in zichzelf gekeerde dicey opneemt gen utrecht antwerpen prisma p 13 7 15 r prachtige afgang van leraar bovenbouw noten en literatuu r bob den uyl alle begin is moeilijk uit vreem de versch ij nselen querido amsterdam 19781 p in casu de werkgroep voorleesteksten afd lite i9o i96 moet zijn 1 85 1 95 ratuurdidacriek vakgroep algemene kunstwe klas 4 en 5 xnvo en vwo tenschappen van de k u nijmegen 1 992 1993 criteria r 2 en 3 nl triviale dialogen massali naast de auteurs bestaande uit floor basten lisa teratuur damen yvonne van gennip marielle de grauw en heleen litmaath 2 j m a biesheuvel inwijding uit in de boven dat is een opvallende afwijking van de situatie kooi amsterdam meulenhoff 1972 p 83 88 die zich zo n twintigjaar geleden voordeed alt klas 4 xnvo en vwo hans als het gaat om de teksten waarmee criteria 1 2 en 4 nl inwijding in de wereld schoolbloemlezingen toen gevuld waren bij der volwassenen socialisatie knuvelder lodewick en hun tijdgenoten do mineerde juist de oudere letterkunde en de 3 jacques hamelink een opgehouden onweer poezie in 1981 vatte de moor die situatie sa uit het plantaardig bewind amsterdam van men onder de titel de overwaardering van oud gennep 1971 p 7 23 en poetisch zie levende talen september 1981 klas 4 en 5 havo e n vw o criteria 1 2 3 nl functie decor in spannings bekkering h is jeugdliteratuur volwaardige li opbouw teratuur tsjip tijdschrift voor literaire vorming 3 4 december 1 993 40 44 ervaringen boland j a van der post wanneer krijgen we alle begin is moeilijk leent zich uitstekend als weer eens voorlezen levende talen 30 36 illustratie bij lessen over flat characters en freeman a herkenning is het eerste leesplezier nietszeggende onbenullige dialogen in triviale levende talen 406 december 1 9 8 5 629 632 literatuur het sluit bv goed aan bij een soort freeman a lezen all een is niet genoeg levende gelijke dialoog in zuster belinda van peter an talen 32 7 dece mb er 1977 426 469 driesse uitg bert bakker amsterdam p 83 86 giehrl h e der junge leser einflihrung in een hilarische persiflage op de doktersroman grundfragen der jungleserkunde und der lite inwijding past goed in een serie lessen over rarischen erziehung donauw rth 1969 inwijding in de wereld van de volwassenen griffioen j voorlezen levende talen 349 fe waarin bv ook fragmenten worden voorgele bruari i9 g o g 9 9 g zen uit maurice van e m forster het fragment iser w der appelstruktur der texte unbe de tekeningen in het zand uitg veen stimmtheit als wirkungsbedingung literari utrecht scher prosa r warming rezeptionsiisthetik vandaag heb ik gezien dat je echt van me miinchen 1975 houdt fragment uit het leven is elders van mi moor w de de overwaardering van oud en lan kundera uitg agathon ambo poetisch nijmeegs onderzoek li teratuuron de ziekte van meneer prinsen fragment uit derwij s levende talen september 1981 672 een jongen met vier benen van kees verheel 394 querido amsterdam en drive you like teuws l het heerlijke voorlezen literatururdi uit voor een verloren soldaat van rudi van dant dactische verkenningen 30 k u nijmegen zig 1990 een oud gebruik uit mens en engel van adri vos j en m barend als ik op school niet hoefde aan morri n de bezige bij amsterdam te lezen las ik nooit leestekens december 1984 15 19 1994 4 m oer 141 wijma m leeservaringen van to tot 12 jari gen spektutor 1981 1982 nr 2 123 141 werkgroep literatuurdidactiek literatuur di dactisch onderzoek voorleesteksten nijme gen 1994 schriftelijke woerkom m van schrijven over lezen een on derzoek naar de verwoordingen van leeserva taalvaardigheid ringen 1892 r99o onder letterenstudenten en middelbare scholieren literatuurdidactische verkenningen 32 x u nijmegen i99o woerkom m van de leesautobiografie als spie gel van de leescarriere w de moor m van aan de universiteit van nijmegen volgen studenten woerkom m van neem en lees den haag nederlands sinds een aantal jaren de cursus schrif 1992 r8z i96 telijke taalvaardigheid stv deze cursus bestaat uit drie colleges voor eerste tweede en derdejaars studenten kenmerkend is het achterwege blijven van beoordelingen gedurende het eerste en tweede jaar tijdens besprekingen met mede studenten of ouderejaars komt uitsluitend het schrijfproces aan de orde en niet de kwaliteit van het produkt er wordt gesproken op gelijkwaardige basis de mening van een ervaren mentor is niet waardevoller dan die van de student schrijver in een drietal artikelen besteedt moer aandacht aan deze vorm van peer tutoring schrijven met tekstbe sprekingen piet hein van de ven docent aan de k u nijmegen verkent zijn eigen schrijfvaardig heid en legt uit waarom leerlingen gebaat zijn bij procesgericht schrilfondenvijs helma molenaars volgde de eerstejaarscursus en vroeg aan tien mede studenten wat ze van de cursus hadden geleerd pa tri ck e c kringa heeft naast de eerstejaars ook de tweede en derdejaarscolleges doorlopen op basis van eigen ervaringen en een casus onderzoekt hij in hoeverre een cursist op gelijkwaardig niveau van gedachten kan wisselen met zijn of haar oudere jaars mentor 142 moer 1994 4