Van de ontdekdoos naar de zaakvaktekst. Taalzaakvakonderwijs: een win-winmodel voor het basisonderwijs.

basisonderwij s marianne verhullen met dit soo rt schoolboekteksten lopen l ee r krachten dagelijks tegen prob l emen aan voora l de anders talige leerlingen hebben moeite om zo n les te begrijpen dat is niet verwonderlijk kijk eens naar van de ontdekdoos naar de grote hoeveelheid taalkennis die alleen al dit korte fragmentje vereist de tekst doet een beroep de zaakvaktekst op kennis van niet alledaagse woorden sluiting scheiden staafmagneet polen van abstracte taalzaakvakonderwijs een betekenissen een sterke magneet is niet hetzelfde als een sterke man en van moeilijke zinspatronen win wipmodel voor het bijvoorbeeld alles wat van ijzer is trekt hij aan vooropplaatsing scheidbaar werkwoord en verwijs basisonderwijs woorden juf esther zegt hierover het is ontmoedigend en je merkt dat de kinderen van het begin af aan niet goed in de les staan als ik de boekjes tevoorschijn haal zie ik de gordijnen al voor hun ogen zakken taal sp eelt ee n ro l in alle vakke n e n in all e ik begin meestal met voorkennis te activeren maar vakte ks t e n i n he t ba sisonde rwijs da t is nie t het zijn s teeds de zelfde goede l eerl i ngen die i ets pro blema t isch h et bi e dt j uist pe rspecti even o mdat weten te zeggen de anderstalige of taalzwakkere taalo nt wikk eling voo rtdure n d nieu we impu lse n ka n kinderen ze snappen het niet of kunnen het niet krijge n in auth e n t i e k e b ete kenis vo ll e s ituaties verwoorden lee rkrachte n kunnen e rvoor zo rgen dat all ocht o n e l eerlingen de inhoud en de sch oolt a al l e ren he t taal als struikelblok of als startpun t l eze n van m oe ilij k e zaa kvaktekste n wo rdt niet uit de weg gegaa n maar ingebed in erva ringsco n texte n dit is in h e t basi sond e rwij s e e n b ek end e v oo raf en in d e v o rm van toepassinge n v an het situatie taal s t aat centraal in het onde r wijs gelee rde ac hte raf groepswerk in d e klas draagt bij va n groep i tot e n m e t gro e p 8 n aa rmate de aan taal o nt wikke lend e int e racti e maria nn e ver j a ren vorde r e n w o rdt de r el atie tuss en taal hall en beschrijft de p rin cipes en inst rum enten v a n v a ardi gh eid e n sc h oo lpres tati es stee ds duid e gein tegreerd ta a l zaa k va k onde r wiis m e t voorb ee lde n lijke r lee rlin ge n die met hun taalverwe r v in g uit de praktijk van het vak natuuro nde rwijs ni e t in de pas lopen kunn en niet succes vol pa rti c ip e ren in h e t onderwij s ze b esc hikken juf esther behandelt met haar leerlingen uit groep ni e t ov e r voldo e nd e ta alvaardigh e id om go ed 5 een schoolboektekst over magneten leefwereld m ee t e do en in d e les z e b egrijpen ni et a ll e deel 5 een methode voor natuuronderwijs uitleg en instru c ti e en s truikel e n ov e r h et t aa lge bruik in d e za akv a kke n uiteinde lijk een magneet is een wonderl ijk ding alles krij gen ze h et label onderpre s t e erde rs op ge wat van ijzer is trekt h i j aan paperclips en plak t sp i jkers zijn van ijzer het lijkt wel of ze l ee rkra c ht en zoek en naar o ploss inge n s om vastgeplakt zitten aan een magneet n i et alle mi ge n be sluiten voor d e zaa k v akke n d e b oe magneten zijn even sterk er zijn sterke en k en zov eel m oge lijk in de ka s t te laten staan zwakke magneten in huis vind je vaak kleine v gl hajer meestringa 1 995 z e prob e re n magneten denk maar aan de s l uitingen van o m me t zov ee l mogelijk vi su ee l mate riaal e n kastdeurtjes hele sterke magneten zijn vaak m e t zo we inig m oge lijk mo e ilijk e taal kinde heel groot je kunt er zware dingen mee re n to c h iet s t e l e ren je kunt kinde re n optillen zware magneten worden gebruikt bij inde rda a d een hel e boel l a ten zien bepa a ld e het scheiden van afval ijzeren voorwerpen v ideo s van klo khuis zijn d a ar een pra c htig worden zo uit het afval getrokken een v oorb e eld va n duidelijk e b e eld e n ge kop staafmagneet heeft twee uiteinden die noe p e ld aa n e e nvoudi ge uitleg e n geen te m oei men we polen elke magneet heeft een noord lijke tek s te n kind eren h e bb en d aar op het pool en een zuidpool eer s te gezicht veel meer aan op het eers t e i26 moer 2000 4 basisonderwij s gezicht dat is waar maar als we kijken op moeilijkheidsgraad van de tekst te hoog is en lange termijn dan i s dit niet de juiste manier probee rt door middel van vakinhoudelijke en talige leerlingen krijge n in hun ve rdere onderwijs voorbewerking leerlingen voor te bereiden op het loopbaan uiteindelijk toch te m aken met die lezen van de tekst de leerlingen krijgen zo de ingewikkelde s choolse teks ten we kunnen noodzakelijke vakinhoudelijke en talige bagage er niet voor we glop e n e n h e lpen l e erlingen mee om de tekst aan te kunnen de tekstbehande niet door inform a tieve tek st e n te s chrappen ling kan dan als een les begrijpend lezen worden het is beter om een andere insteek te kiez e n ingericht daarna is de planning dat de leerlingen in ta al s peelt e e n rol in alle vakken dat i s niet een aansluitende toepassingsopdracht de opgeda problematisch h e t bi e dt jui st persp ec tieve n ne kennis toepassen en uitbreiden zowel talig als we kijken naar d e pos itieve k a nt v a n de vakinhoudelijk medaille als taal de hel e d a g door een rol het lesverloop komt er als volgt uit te zien eerst s p ee lt kan bij i e de re a ctivit e it in elke l es de werken de kinderen in groepjes met een ontdek taal ontwikkelin g ni euw e impuls en krij gen doos ze doen samen verschillende proefjes met ki n dere n l e re n ni et allee n ta al in afge pa ste sterke en zwakke magneten waarbij ze eerst lesje s als ta al i s in geroo ste rd en er sc hrijven voorspellingen doen en de uitkomsten gezamenlijk of b e grijp e nd l ez en op h e t prog ramma s taat noteren op een werkblad ze roeren met een staaf kind ere n le ren ta al jui s t op e lk m o m ent v an magneet in een potje met snippers en spijkers en de dag in b e te ke ni s voll e a uth enti e ke l e ers i ervaren hoe je zo ijzer en papier kunt scheiden ze tuati es tijdens d e bi olo g i e of a ardrijk s kun experi menteren met twee magneten om te ontdek d e les k a n de taalv aa rdigh eid van lee rlingen ken hoe gelijke polen met stickers gemarkeerd op zich uitbre id en t e rwijl ze pra ten lui s te r e n de staafmagneet elkaar aantrekken en hoe onge l e z e n e n schrijve n in al dez e dage lijkse lijke polen elkaar afstotenc l eersituaties kan e en le e rkra cht inz e tt e n op door de oefeningen op de werkbladen het overleg vergroting van d e t a alk e nnis kinde r e n lere n in het groepje en door interactie met de leerkracht schoolt a al het beste door sc hooltaal t e ge brui doen kinderen ervaringen op met de woorden ze k en leren de beteken i s en oefenen zich in het gebruik als de le e rlin gen d e taal in de les niet ervan bij het praten over de proefjes en het invullen be grijp en wordt e r aan twe e kante n ve rlies van de werkbladen pas dan komt de tekst uit het ge le d en d e taal en d e l es ga at ove r hun boek op tafel voorkennis wordt geactiveerd waar hoofd en h een er is s prak e van een min nun bij de taalzwakkere leerlingen eerst het woord situa tie d e kinde re n l e re n geen inhoud en krijgen om te ve rtellen over hun e rvaringen met het en ze leren geen sc hooltaal hante ren werken met de ontdekdoos daarna orienteren maar al s de l eerkr acht d e l es zo wee t in t e leerlingen zich op het lezen van de tekst volgens de ri c ht en dat de taal overkomt da n kan e r aan principes van begrijpend lezen in groepjes lezen ze twee kant e n win s t word e n gebo e kt door t e de tekst parafraseren en onde r handelen met elkaar zor ge n da t l ee rlinge n d e mo e ilijk e ta al in d e over de betekenis en inventariseren wat ze al z aa kv a kken begrijp e n leren z e z a akvak wisten en wat ze nieuw geleerd hebben de inhouden en ontwikkelen z e sc hoolse leerkracht loopt rond en geeft extra taalaanbod ta a lvaardigheid d e min min s ituatie ver stelt vragen en verhelde rt ande rt in ee n win win s itua ti e doo r midd el na het lezen van de tekst het vergelijken van de van g eintegreerd taalzaakvakonderwij s uitkomsten krijgen leerlingen uiteindelijk een toe passingsopdracht op een blad staan vijf nieuwe een win winsituati e uitvindingen met magneten zoals een theepot met een magnetendeksel een armb a nd met een mag juf karin kiest voor geintegreerd taalzaakvakonder neetsluiting en auto s met magnetische bumpers wijs om een win wipsituatie te bereiken ook zij de leerlingen bekijken de i l lustraties lezen de gaat met haar groep leerlingen de tekst over bijbehorende beschrijving en discussieren in groep magneten uit leefwereld behandelen zie hier jes welke uitvinding de eerste prijs krijgt de kinde boven ze wil dat haar leerlingen kennis opdoen ren passen zo de geleerde vakkennis en taal toe ze over magneten vakkennis en tegelijke rt ijd talig redeneren en doen hun best om hun argumenten zo een stapje verder komen ze realisee rt zich dat de goed mogelijk te verwoorden tenslott e moeten z e 2000 4 moer 127 basisonderwij s tot een gezamenlijke keus komen en ze formuleren dubbele win s t die een zaakvakles kan opleve de conclusies op een werkblad ren l e erlingen moeten in s choolv a kken ni e t a llee n hun reeds ontwikkelde taalvaardigheid ozie de informatie in het tekstfragment in het inze tten om ni euwe lesstof te verwe rv en ze bovenstaande blok kunnen ook ni e uwe ta al erva ringen opdo e n en talig een a a ntal s tapj es v e rde r kom e n z e kari n is een van de leerkracht e n die betrok leren nieuwe woorde n en b egrippen ze le ren ken zijn bij het proje c t intera ctief taalza a k inge wikkelde informatieve te ks ten be grijp en vakonderwij s het proje c t heeft tot doel ze leren mo e ilijk e vragen t e be a ntwoo rd en vo o r ba s i ssc hoo llee rkrachte n instrume nte n t e ze lere n oorzaak gevol gr e l a ties formul e r en ontwikkelen waarmee ze dit s oort l esse n se e t ce te ra bij goe d taa lza akvakond e r wij s v a lt ri e s kunnen r eali se r e n in de e i gen les praktijk l eren in en v a n een tw ee de t a al jui s t sam e n e e n team van tv t r tv ta deskundigen e n e r i s e en doorgaande lijn e n een puur fun c zaakvakdoc e nt e n w e rkt vanaf 1999 sam e n aan ti o n e l e auth enti ek e le er s itu a ti e in de co ntent h e t ontw erpe n van e en we rkb oek me t bijb e base d approach zi e haj er 199 6 p 1 8 2o vo or hor end e mat e ri a len h et gaa t om didac ti sc he ee n uitgebr e ide r b es pr ekin g s t a at de i ntegr a mo de llen s tapp e nplannen le svoorber eidi n gs ti e v a n va k e n taalonderwij s ce ntraal d at i s formuli e ren trainin gs cd rom etcetera voor h et ee rst e uitga ngs punt h et inte g re r en va n taal en z a akvakonderwij s verder b asee r ik m e op gevesti gd e theo riee n daarbij a ansluit end i s voor v ersc hill e nd e jaar over l ere n in h e t alge m ee n e n taaller e n in he t gr oe pen e e n s erie proto ty p elesse n uitgew erkt bijzonde r om t e b eg inn e n ge ldt d e construc die als s c hoolvoorbe e ld voor d e ni e uw e a an tivistische the ori e a ls grondsl ag het con struc pak kan di e nen in nauw overleg met le e r tivis me beschouwt l e re n e n t a allere n al s ee n krac hten word e n de mat eria le n e n proto ty p e bouwproc es t aa lverw erv ing is ge en p ass ie f l ess en uitgeprob ee rd e n bijges t eld in 2001 zal geb e ure n m a ar kind e re n bou we n act ie f h e t mat e ri a al b esc hikba a r kom en voortdurend ke nnis op z e c onstru e r e n ni e u w e k e nni s b e t ek e nisse n e n bedoelin ge n op in dit artikel b elic ht ik d e uitgangs punt e n en b asi s v an voork e nnis die ze h ebben e n di e ze inhoud v a n het proj e ct e er st sc het s ik h e t inze tte n in h e t c ommuni ca ti epro ces spivey th e or e ti sc he e n h e t prakti sc h e kad e r aa n d e 1994 de schem atheorie ande rson 199 4 rum e l en e k a nt s luit ik aa n bij t h e ori e v o rming rond hart orton y 1 9 77 b eschrijft ho e ni euw e tweede taalv e rw erv in g e n co nte nt base d ervaringen v erbond en worde n m e t be s taand e language learning aan de a nd e re kant s t aa t d e ke nnis en ho e die inform a tie g e organisee rd b es t aand e onde rwij spraktijk ce ntraal d e regu w o rdt het is een kw es tie v a n inp assen li e re less itu a ti e i s ve rtre k e n e indpunt aanpasse n e n o pbouw e n van sc h e mat a toe v e rvolgen s b es pree k i k het win winm o de l ges pitst op le ze n kunnen w e bijvoorb ee ld me t h e t bijbehorend e i n strumentarium en s t elle n dat reading is a co ns tructive art reade rs t e n slotte ga ik kort in op e rva rin gen van actively build m eaning a s they rea d rathe r t h a n lee rkrachten en l ee rlin ge n p ass ively recei ving m essages th e text does no t say i t all th e rea d er brings information to the teat theoretisch kader co x 1 998 p 1 3 prat en lui s t e re n leze n en sc hrijv en zijn all e soortge lijke c on structie ve bij tweede ta alv e rwe rving in s chool se s itua pro ce s se n ti es wordt ond ersc heid gem aakt tus se n ler en t e n twee de is d e th e ori e van l eren als e en van ee n e er s te tw ee de t aal e n l e re n in e en sociaal interacti ef proces van b el a ng d e l ee r twee de ta al zo n twe e de lin g verheld ert al s th e o ri e va n vygot s ky 1 9 62 s telt dat kinde h et gaat om ta alb e leid voor het vergelijk en re n nieuwe kenni s verwerven door bete ke van het taalniv e au bij het l e re n van t2 m e t de ni s vo lle int e rac ti es met a nder e me n sen dit ta a lva ardigh e id die h et leren in r 2 op ee n sp e elt e en rol bij taal en d enkontwikkeling b epa ald mom e nt v ereist m a ar voor d e dage ki nd eren l eren spre ken door te luis teren naa r lijk s e lespraktijk is zo n ond e rs cheid ee rder m e ns e n uit hun omgeving ze verw erve n taal versluierend ze ontne e mt he t zicht op de en doen kennis v a n de wer eld op centraa l i2 8 moer 2 000 4 b asisond erwij s staat het construct van de zon e van de naast e ondersteunen praten over datgene vat in de ontwikkeling kozulin i99o kinderen leren context aanwezig is is gemakkelijker dan met ondersteuning van anderen die meer praten over zake n buiten het hier en nu als wete n d an z ij ze l f bij act i vi t ei te n di e n et een ta a l is ingebed in de cont ext kijk de twee stapje boven hun e igen kunnen liggen wat bloem en hie r de narcis e n de roos zijn er h e t kind met hulp vandaag kan doet het all erlei aanknopingspunten en als taal ontoe morgen a ll een reikend is kunnen we terugvallen op de vanuit de theorievorming van taalontw ik aanwezige voorwerpen zo ook kunnen plaat keling sluit de the o ri e van kra shen 1 9 85 en je s houvast geven een v e rhaal met duidelijke de th e orie van swain 19 85 hi er naadloo s bij plaa tj es is v e el ge makkelijker te volgen dan aan krashen haalt met zijn co mpreh e ns ible een verha a l zonder illu stra ties naast niet input hypothese h et belang van t a alaanbod voor talige context kan ook talige context onde r het vo e tlicht dat moet begrijpelijk interes steuning bied e n als bepaalde za ken nog een s sa nt e n n et boven niveau zijn zodat h e t ki nd e x tra worden uit gelegd o f door middel va n taal kan v e rwe rve n d e co mpreh ensi bl e output voorb ee lde n worden onderste und door te hypothese van swain i s c ompl em e ntair aan de verwijz e n naar ervari ngen van kort geled e n hypothes e va n krashen en b e nadrukt h e t di e nog vers in het geheugen liggen of het be la n g v a n produ c ti e door kind e ren bet ek e opro epen va n beelden weet je nog we ni s ond e rh a nde lin g i s ee n c e ntraal gege ven h e bb en in d e ontdekdoo s de s taafmag n ee t kind e n ges pre ks p a rtner pr o b e r en in de inte r gezi en kan tali g een duid e lijk e conte xt wor ac tie ge zamenlijk bedoelinge n en bete keni s den op gero epen s en t e c onstrue r en net boven niv e au t en d e rd e i s eveneens vanuit twe ed e het praktisch kader ta al ve rwe rvin gs onde rzoek d e b eschrijvin g v a n bics ba s ic int erp e rso na co mmunic ation sk ilis in h e t n e d e rland se bas i s onderwij s i s taal ee n en calp cog nitiv e a cadami c lang uage profi cie n cy afzonderlijk leergebied ma a r tegelijkertijd v a n b elang h e t versc hil tu sse n dagelijkse ook e en voorwaarde voor s u c ce s bij and e re bics en sc hoolse taalva ardi gh e id calp vakk e n t a alond e rwij s moet zich ri c hten o p wordt uitge le gd la ngs twe e dim en s ies cum h e t ve rgroten van ta alvaardigheid waarbij d e mins 1 9 81 te w e t en co gniti eve c ompl ex it eit uitbreiding van dage lijkse c ommuni ca ti eve en c ontextu e l e ond e rsteuning v a ardigheden b i c s en de ontwikkelin g van schools e taalvaardigheid in elkaars verlengd e cognitieve complexiteit dit begrip ver plaat s vindt calp daarnaas t moet in het wijst naar de ho ev ee lheid d enkinspannin g di e ta a lond e rwij s s t ee ds gezocht word en n aar e e n ta a l taak ve rei s t e e n kind begrijpt een v erbindingen tu sse n wat leerlin g en al w e ten t e kst ove r ee n eenvoudig of ve rtrouwd ond er en da t w a t ze moet e n le r en terwijl de we rp ge makk elijker dan een teks t waa ri n ee n kinderen i n b e t ek e nisvo ll e situaties taal gebrui uitleg over een ingewikkeld onde rwerp g e ge k en er zou gel e idelijke ontwikkeling van v e n wordt zo i s ee n l es ove r ee n s choolre isj e k enni s e n va a rdi g he d e n mo e t e n plaat s vinde n ov e r h e t algem een voor een l eerling uit groep in de huidige praktijk van het onderwijs is dit 5 makkelijker te bevatten dan een le s o v er va ak e en probleem zoal s het voorbeeld aan magnetisme als het kind d e informatie en het b e gin van dit artikel al he eft geffl ustreerd alle g ebruikte woord en direct kan pl aat s en vooral in multiculturele klass en komt de blijft e r meer denk ruimte vrij om de inhou sc hools e taalontwikk eli ng van leerli ngen onvol delijke informatie te begrijp e n te ve rwe rken do ende tot ontplooiing er i s een grote kloof en of te onthouden en denkschema s uit te tus sen wat kinderen weten en wat ze mo e ten bre ide n leren leerkrachten en leerlingen lopen dage lijks bij zaakvakle ss en tegen d e gaten aan contextuele inbedding bij contextuele inbed leerlingen be grijpe n de t e ks ten v a n de school ding gaat het om de hoeveelheid ondersteu boek e n niet leerkrachten hebben moeite om ning in niet talige context zijn het voorwer de lesstof duidelijk over te brengen en uitein pen plaatjes gebaren die het taalgebruik delijk leidt dit tot frustraties en onderpre s te 2000 4 m oer 129 basisonderwij s ren de min minsituatie is orde v an de dag functio n e ren zij die nie t m eteen co rrec te an two or zie he t voorafgaande d e n paraat h e bbe n zij di e minder ex tra ve rt z ij n in versch illen de on derzoe k en nota s e n z ij die van huis uit een and e re int e ra c ti es t ij l gewend no titi es zie b ijvoo rbee l d commiss i e eval ua zijn van den branden 1 997 p 22 tie basisonde rwijs 1 994 en de probleem ide ntificatie van de commis s ie aarn out se con c lude rend voor veel kinderen vormt taal 1996 zijn de tekortkomingen in het taal op school e en struikelblok e n h e t ond e rwijs is ond erwij s a a nge wezen tot nu to e onvoldoende in staat gebleken om het taa lond e rw ijs is te veel t oe t send en te achterstanden van de kinderen weg te w erken we inig ontwikkelend in plaat s va n taalv e r met n ame de ontwikkeli ng v an sc hoolse taal is we rv ing te s timulere n li gt h e t acce nt in h e t e e n b e lan grijk punt v an zorg tijdens za akvak onderwij s op het tento onspreiden v an taalvaar l ess en zijn s pre k en e n luiste ren e n of l ez e n e n dig h eid he t komt ni e t tegemo e t aan d e s chrij ven voo rtdure nd aan de orde elke on spe c ifiek e l eerbehoeft e n van allo c htone e n d erwij ssituatie is in p ri nc ip e een t a allee rsitua taalzwa kk e kinde ren de kwaliteit v a n h e t ti e leerkrachten mo e t e n zi c h sc h e rp b ewus t ta a laan bo d s chiet erns tig te kort e n er i s t e zijn van di t ge g even h et middel bij uit st ek we inig transfer van a ange le e rde vaardigheden om de lee rsituati e optimaal b enutten voor naar andere vakken ho ewel de c rucial e rol taalstimulerin g is intera c tie f taalzaakv a kond er v a n taa l in a lle vakken wordt onde rk e nd wijs w aa rbij leerling e n in inte rac ti e met elkaar komen de l e erlijnen bijna n e rge n s sa me n e n m e t d e l eerkrac ht l er en kind e r e n l e r e n taal l ee rlin ge n o efe n e n in d e taall es me t woor t erwijl z e samen ni euwe k enni s e n v aa rdi gh e d e n uitdrukkingen en teksten di e niet o f den in zaakv akken opdo e n in this sense la ngua nauwelijk s a a ns luit e n bij woorden uitdruk ge is l earn ed as it is u se d it is n o t lea rreed firs t and kinge n e n te kst en uit a nd ere v a kke n used la t e r swain 1995 gec it ee rd in van d en brand e n 19 97 in het za a kvakonderwij s zien w e dat de lee rkracht een brug mo e t zien te s laan tussen taalzaakvakonderwijs win winmode l de co mpl exe tek st u i t h et sc h ool boek en het t aalniveau v an d e kinde ren in de klas d e de en e z aa kvakl es i s d e and e r e ni et e r z ijn ke nnisoverdr ac ht is gericht op in ge wikkelde veel ve r sc h ill en m a ar e r is e en ge me e nsc hap vaak abstracte onderwerpen en vaak is er pelijk ke nmerk taal in d e za a kvakke n i s weinig contextu ele ond ers te unin g d e less tof moeilijk de m oe ilijkste s ch ooltaak is he t is ve rpa kt in woorden di e l ee rlin ge n vaak l e ze n van een z aakva kte ks t d a t v e re i s t ee n ni e t of ni et te n vo ll e be grijp en nieuwe maximum aan sc h o ol s e t aalv aardigh e id va n t e rme n leer stofinhoude n moete n worden le e rlinge n l a ng e zinnen mo e ilijk e woord e n ingepa st in b es taande ke nnis intera ctie en e n ee n in ge wikke ld e tek s topbouw zijn ty pi b e te keni sonde rh a ndelin g zijn daa rbij van sc he ke nm e rk e n van sc hoolt aa l in d e ni eu gr o ot belang maar juis t in multi c ulturel e w ere me thodes wordt ges tr ee fd naar e envou kl assen la a t d e kwalit e it van de int e rac tie t e dige r taalge bruik m e n houdt e r rek ening w ensen ov er d e communic atie in de kl as m ee dat l ee rlin ge n over de formele wo ord wordt gedomin eerd door d e le e rkr ac ht en d e keus e n comple xe zins bouw kunn en struik e bet e re leerlingen terwijl de uitl eg o ve r de l en de taa l wordt vere envoud igd maar v aa k hoofd e n van de taalzwakk ere l ee rlin ge n heen i s het proble e m d a n nog ni et o p ge lo s t door dreigt te gaan de v e r eenvoudigin g van het t aal gebruik blijft onderwijs lee rgespre kken ve rlop e n idea lite r langs meer informa tie impli c iet kinder en mo eten ee n k et ting v an correct e antwoo rden elk antwoord dan z elf d e denks t a pp e n ma k e n d e ke rn v an dat nie t in die kete n pas t verbree kt niet all een de h e t probl ee m i s du s ni e t allee n de l e ngt e va n reden e ring die wo rdt opge bouwd maar verh o ogt zinnen het ve rs chil tu ssen a lledaags taal oo k de tijds druk waaronde r die re de n e ring moet gebruik en meer school s formeel taal g ebruik wo rd en ge realiseerd dit m echanism e ve rla ag t de is du i delijk t eru g t e vo e re n op d e dim e n s i es kansen to t produ ctie en fee dba ck van di e lee rlingen van cummins cummin s 1 9 81 cognitie v e die aan de marge van de scho o lse inte ra ctie b e lasting e n d e c ontextuele ond e rsteuning 130 moer 2000 b as i son d e rwij s zie het voorafgaande hier ligt dan ook de uit de e rvari ngscontext nemen kinderen kiem voor een oplossing in forma ti e mee die ze s trak s kunn e n inz ett e n als we de kinderen steeds zomaar con fron bij het begrijpen en verwerken van de tekst teren met te moeilijke zaakvakteksten dan leerlingen doen vooraf zaakvak kennis op brengt dit a ll een frustratie teweeg onmacht en ze oefenen met de bijbehorende taal we deuk in het zelfvertrouwen desinteresse zorgen dat ze beter beslagen ten ijs komen en we e rstand tegen het boek en misschien zelfs de moeilijke tekst aankunnen in termen van groei ende afk ee r van het vak h et is niet het c onstru c tivisme ze krijge n d e beschik verstandi g om de moeilijke teksten weg te king over rel e vante brokj e s informatie om laten te herschrijven of over te ga an tot s traks bij het lez e n van de tekst d e b e tek e ni s mondelinge present a tie van de l e erstof deze sen en bedoelingen te cons trueren ze zijn ad hoc oplo ss ingen brengen de leerlin ge n niet enerzijds vertrouwd geraakt met de fenome veel ve rder uiteindelijk zullen ze toch de nen en processen die in de tekst be schreven te k sten uit de schoolboeken mo e ten le ren staan relevante zaakv a k informatie e n ze hante ren als lee rkrachten er in slagen de hebben anderzijds s che mata en talige ervari n ingewikkelde t e kst to e gankelijk te m a ken gen opgebouwd die h e lpen bij het interpre door verkleinen v an c ognitieve bela stin g en teren van de teks t dit reikt veel verder dan vergroting van c ontex tuel e steun zal op d e de oude routin es van aan s luite n bij belevings lan ge duur schools e taalvaardigheid to e n e m e n wereld va n kind e ren of aan s luiten bij de kind er en h a nteren taal n e t bov e n hun ni vea u voorkenni s van kinde r en dat zijn in e en kla s en wo r d e n in auth e nti e ke o nde rwij s l ee rsitu a bij ve r sc hill e nd e kind e re n v aak all e rl ei uit tie s ge tr ai nd in h et gebruik v a n schooltaal eenlopende fl a rd e n van erva ringe n juist de naas t korte termijndo el e n het begrijpe n van zw a kkere l e erlin ge n mi sse n de kenni s en de le s is dit e en kerndo e l op lang e re termijn vers chillende tali ge vaardi gh e den om daar dat gerealise e rd wordt over effectief te c ommuniceren het reikt bij een g eintegreerde ta a l zaakvakle s wer ook veel verder dan het organiseren van een ken w e dan ook vanuit zaakvakteks t e n daar in s tapactivititeit als warming up voor de les bij word en zaakvakdoelen en taaldoelen we moet en waarborg en dat alle kinderen op g eformule erd de bedoeling i s om l ee rlin gen hoofdpunten de juiste k enni s meebre ngen vooraf op s tapj es te bieden tot h e t l ez en van naar d e tekst d e teks t k an het niet all emaa l d e t e ks t zowe l tali g al s vakinhoudelijk vooraf laten erv are n laten zi e n of laten horen door wordt noodzak elijke vo o rkenni s aan gebr ac ht e en gemee n schappelijk e erv a ri ngscontext voor e n worde n noodzak elijk ta ale lem e nt e n bij af te organi seren zorge n we er v oor da t de te voorbeeld woorde n aang e r eikt d e leerlin g moeilijke zaak v akte kst to egankelijk wordt we ve rwe rft al do e nde taal voor e en win win laten kinderen een hoeve elh e id relevante l ess ituati e gaan we uit van een 3 trap s model bouwste ne n v erzame len waar ze in het ver d e opbouw is al s volgt volg van de l essen les 2 het behandelen van les r e rvarings context aanbrengen laten de tekst goed mee aan d e slag kunnen de do e n kijken lui s teren tekst is dan voor i e de r kind in de zone van de l es 2 t ekst behandelen n a aste ontwikke li ng gebracht les 3 l a te n toepassen van het geleerd e in het boven s taande zage n we hoe in de kla s van ka ri n vol ge n s het win winmodel een le s i ervari n gsco nt ex t aa nb e n ge n e rvaringscont ext is ontworpen de kind eren experimenteren s amen in gro epjes met een bij l es i zorgen we voor een s tevige ond e r ontd e kdoo s als voorbereiding op e e n tekst gro nd v a n voorkenni s we gev en de kind e ov er m a gn e tis me b el angrijk is dat de l eer re n op s tapje s tot het lezen van de tek st met kracht extra aandacht geeft a an de taal dez e voorbereiding wordt de stap di e kinde zwakkere kinderen uitgaande van leren al s ren moete n maken minder groot ten eerste s ociaal intera c tief proce s zorgt de leerkracht kan zo de cognitieve belasting bij het lezen bij het werken met h e t c oncrete materi aal in van d e tek s t worden verkleind ten tweede de e rv aringscontext st e eds dat de bijbehoren vergroten we de contextuele inbedding de taal geboden of gebruikt wordt relevant e 2000 4 moer 131 basis o nderwij s talige informatie uit de tekst zijn bij de kad e ren nu zijn z e toe aan de toepa s sing het voorbereiding belangrijke woorden ges e l ec hantere n van schoolt a al en het door denk e n teerd di e in de e rvaringscontext bet e kenis met het geleerde dit is al s h e t ware de moeten krijgen de leerkracht heeft voor afrondende oefenin g d e k e nni s wo rdt gege zichzelf e en spiekbri efje gemaakt en zorgt neraliseerd naar and e re toepassingsdom einen dat de woorden in h e t taalaanb o d ve elvuldig en de taal v aardi g he d e n word e n uitgebr e id klinken we zien hi e r hoe kras hens p ri nci in het voorbeeld van de lescyclu s magnetis pes van b e grijpelijkheid b e trokkenheid en me discussieren l ee rling e n in groepjes over net boven niveau ge re alis eerd worden leer ni e uwe ontd ekkingen me t magne ten z e lingen worden ges timule erd worden tot taal ve rwoord e n voor en nad el e n van b e p aald e gebruik n e t boven niveau en tot b etek e nis toepas s ingen bijvoorb e eld e e n ijzeren dien onderhand eling waarbij de gr e nzen van taal blad met glaz e n met ma gne ti s che vo etj e s vaa rdigheid a ls het w a re worden opge r ekt bijvoorbeeld d e l ee rling e n vergelijk en de door deze voorb ereiding i s d e c o gniti e ve v e rschi llende uitvindin ge n e n b eargum ente last bij het l ezen van de tekst kl ein e r e r blijft re n hun ee rs t e keu s als h e t ware meer denkruimt e over voor het toekennen v a n b e t ek eni s a an d e tekst magneetvoet les 2 behandelen van de teks t bij les 2 h et beh andelen v a n d e te kst krij ge n le erlingen nog ni e t mete e n d e tekst voor g e schoteld we hantere n d e b ek end e indeling voor tijden s na voo raf slaat d e leerkrac ht e e n brug va n d e voorb e r e idend e ac ti viteit e n v an serife de glazen vallen er niet af de magneet les i na ar het lez en van d e tekst als we trekt ze aan ze blijven vastzitten handig voorkenni s hebben aangebracht kunn e n we job ja maar je moet ze met een rukje los e r niet van uitgaan dat lee rlin ge n dat a utoma trekken en dan schiet het drinken uit de glazen tisc h ga an i nz e tten bij h e t le z e n van d e t e k s t w e moete n eers t te rugblikk e n naar de e rva bij dez e spree ko efe ning ze tt en l ee rlingen ri ngscontext en ve rvolgens vooruitblikk en produ c ti e f d e kennis en ta a l in di e z e hebben o ri ent e ren op de te lezen tek s t st ap voor geleerd z e gebruike n scho o lt a al in e e n for s tap ga a n kinder en daarna aan d e s la g m et de m e l e di sc u ss i es ituati e d e lee rkrac ht krijgt t e ks t volge n s de b e kend e p ri ncipes v a n de e en b e eld van h e t niv e au en d e l eeropbre ngs t lessen b egrijpend lezen tijde ns het le zen bij de verschill e nde le erlinge n in de klas bespreken kinderen in gro e pj es de teks t en de l ee rkr ac ht gee ft ex tra aandac ht aa n di e kind e h e t win wins trami e n e n h e t ontwikke lde r en die minder makkelijk tot be grip komen ins trume nta rium z ijn g ebas e erd op ac tu ele na het lez en van de te ks t volgt de v e rwe r onde rwij s kundige e n taalkundige bas i s p ri n ci kin g be spre king van datg e n e w a t gel ez e n i s pe s ve rge lijkin g va n we rkblad e n e t c ete ra m aa r daarmee zijn we er nog ni e t d e kinde re n basisprincipes win wipstramie n moeten nog e e n laatste stap m aken het ze lf h a nt e r en v a n schoolt aal n a h e t l e z e n v a n d e schoolse taalvaardigheid wordt opgebouwd door te kst en h e t uitbouwen en toe pass e n v a n schooltaal te gebruiken in authentieke functionele kennis en vaardigheden situaties bij het lezen van een zaakvaktekst wordt meestal veel schoolse taalvaardigheid vereist het lezen van een moeilijke zaakvaktekst wordt les 3 toepassen van het geleerde ingebed in e rvaringscontexten vooraf en toepas singscontexten achteraf we hebben kinderen g edegen houvast geg e er moet een geleidelijke overgang zijn van taalge ven door het lezen van ee n tekst in te bruik tijdens hands on activities naar meer verba 13 2 moer 2000 4 basisonderwij s le contexten geef kinderen eerst de materialen in zorg voor begrijpelijk taalaanbod handen reik ze de taal aan en maak een overstap ge ef kinderen de ruimte tot productie laat ze naar puur verbale context van luisteren en spre praten ken context ondersteund via meer gedecontextua geef feedback op hun ta a luitingen liseerd taalgebruik naar lezen van schoolse teksten van ontdekdoos naar zaakvaktekst inmiddels zij n e r v oor de middenbouw en de interactief leren kinderen leren terwijl ze taal bov e nbouw voor de vakken natuurond erwij s gebruiken met name de kinderen die het het meest en a ardrijkskund e vier proto ty pes uitgewerkt nodig hebben krijgen door middel van specifieke die door l e erkrachten in de praktijk zijn interactie met de leerkracht extra ondersteuning uitge probeerd d e e rv a ri nge n w a ren over h et cooperatief leren kinderen leren van elkaar ter algem ee n zee r positief wijl ze taal gebru i ken h e t is e c ht e en eye op e ner j e zi et nu pa s aanhaken van nieuwe aan oude kennis lesgeven waa r k i n deren toe in staat z ij n als je een zonder aan te sluiten bij de voorkennis van kinde goe de opbouw van le sse n hebt z e war e n zo ren i s lesgeven in een vacuu m enthous ia s t b ezig z e lfs bij h e t l e z e n van d e t ek s t za t en ze op het puntj e van hun sto e l de opbrengsten van het projec t ik wa s zo ve rba asd ov e r het werken in g ro epj es norma al i s h e t zo la stig z e a a n h e t voor de l ee rkrac ht zijn bij d e v e rsc hillend e pra t e n t e krij ge n maar dit i s echt ove rl e g z e onde rd e l e n van het mode l in strum ent en ont help en e lka ar en s t e k e n van e lka a r op dat wikk eld in d e vorm van stappenplann e n m e rk je le s b esc hrij v in gsformuli e r en e n ha ndr eikin ik he b de kind e re n ze lf om ee n react ie gen voor e lke fa se van de l esse n s erie de tip s g evr aagd e e n van mijn gh a ne se le erli ngen h e bbe n betre kking op d e invulli ng v an de zei trot s juf ik kon zomaar h et bo ek h ele v a kinhoudelijk e en van d e tali ge k a nt van d e maal sn a pp e n ja e ig e nlijk e rg h e a ls j e l es er zijn voorb e re idin gs e n uit v o e rin gs bed e nkt ho e hij zi c h st ee ds h ee ft gev o e ld tip s het ko s t wel wat tijd maar ik vind h e t beter bijvoorbe e ld d e all er ee r s t e tip bij de intro b epaalde dinge n go ed te doen dan all e s maar du c ti e van de erv arin gsco ntex t s t aa t in het half of een kw a rt bove ndien j e kunt nu alge me n e de e l zi e afb eeldin g i b ep aa lde lesse n van b eg rijp e nd l e z e n lat e n da a r waa r nodig kom e n voor d e talige va lle n die he b j e hierbij al geg e ve n c ompone nt s tee d s we er d e tips teru g v oor het je ziet ze le re n e n ze ervaren zelf h e t s ucces re alise r en va n taalontwikke l end e int e ra cti e voor mij en d e kind e re n we l ee n ki ck in d e l aa t s te kolom l e zen w e o p v erschill e nde pla atse n op sommige punten bl eken e en aantal prak vo e r ge spr ekj es m e t d e leerlinge n di e minder ti s ch e aa npassin ge n gem a akt te mo e ten wor t a alvaa rdig zijn d en de e rva ri n gen va n lee rkrachten l ever e n tips voor de vakinhoudelijke component tips voor de talige component voorbereiding uitvoering voorbereiding uitvoerin g introduceer de bedenk wat je de leer laat voorwerpen noteer de aan te laat de woorde n ervaringscontext tingen aanbiedt om te afbeeldingen zien leren woorden op van begin af aa n doen te kijken of te om de aan te een spiekbriefje klinken luisteren leren woorden te visualiseren kies materialen die de processen en feno menen zichtbaar maken afb ee lding 1 tips vo or invulling v an de ervaringscontext 2000 4 moer 133 basisonderwij s een rijk e hoeveelheid gegevens op we mer literatuur ken ste eds weer hoe goed het is om vanaf het b e gin a f aan in t ea mverband sam e n t e we r ander s on r c role of the r eader s s c h ema ken knelpunten blijken er vooral te zijn bij in comprehen s ion learning and memo ry in het zelf opzetten en uitvoeren van g einte h singer r rudde ll eds theoretical gr eerd e taal zaakva klessen m o dels and processen of reading newark de het ko st wel voorb e reidingstijd en bij som inte rna tional readin g as s oci a tion 1994 mige t eksten is het ni e t zo ee nvoudig om een commiss ie aarno u tse probleemidentificatie en go ede e rvaringsc ontext t e be denk e n en le s i aan ze t voor een a ctieplan taal publi c atie van vorm t e ge ve n h e t mini s terie o w ro re ek s nr 22 1995 bij na tuuronderwij s gaat h e t v aak om c oncre cox c tea ching language a rts boston allyn te onderwe rpen bij aa rdrijkskund e wordt het and ba c on 1 99 8 al wat in gewikk elder e n bij ge sc hi e d e ni s is cummi n s j the role of prima ry lan guage h et n atuurlijk no g mo e ilijk e r om ee n g oede deve l opment in promoting edu c ation al s uc inkaderin g van de tekst t e bi e den cess vor l a n g uag e minori ty s tudents in je mo e t h ee l b e wu st d e inte racti e m et kind e schoo ling and language min ority stud e nts a t h eo r e n verande ren zo n s pi ekb rie fj e m e t woor re ti cal fra mewo rk p 3 49 lo s angele s c ali d e n di e je moe t gebruik e n het vergt noga l forni a stat e univ e rsi ty 1 9 81 w a t oefe ning om steeds de woorden te l a te n h aj e r m l eren in een twee de taal inte rac tie in klink en vako nde rwijs aan een m eertalige ma v o klas pro ef sch rift gronin g en w o lt e rs no o rdhof 1 996 om l e erkr acht en t ege mo e t t e kom e n zorge n h aj e r m th m ees tringa sch ooltaal als we voor een zo br e ed mog elijk scala van struikelblo k dida ctisch e we nk e n voor alle do ce n ve rsc hillende ervaringsc ontext e n bij t e kst e n ten buss um c o utinh o 1995 n aa st do e n z e l f exp e rim e nt e re n m e t h a nd s k oz u lin a vygotsky s psychology a biography of o n ma t e rial e n mo e ten de mo gelijkheden ide as new york harverster we atsheaf r99o van kijk e n vid eo fr agm ent e n de mon s tra krashe n s th e input hypo th es es iss u es a nd ti es opdrachte n bij plaatj es en luis t e ren implica ti ons london longman 1985 maar d an zo d a t taal z e l f h eldere b ee lde n rumm elha rt d a ortony the re pr ese n oproept word e n uitgebuit d e proto ty pe s tation of knowled g e in memory in ande r zo ud e n ee n he e l r e p e rtoir e aa n vo orb ee lden s on r c r j spiro w e m o nt a gu e moeten b i eden eds schooling and th e acquisition of knowle dge voor het toep asse n van taalontwikk el e nde p 99 135 hillsdal e nj erlbaum 1 9 77 inte ractie waarbij leerkra c hte n b ewu s t kind e spiv ey n n c o nstru c tivism in a purves r e n ee n s ta pj e ve rd e r br e n ge n s t aat een ap art e d ency clope di a of english studies and langua b o ek op s tap el ve rhullen wals t te verschij ge arts vo l i p 284 286 new york nen in 2001 d aarmee kunn en ond erwij s ge schol asti c 1994 v ende n zi c h tr ain en om tijdens elke s ituati e swa in m communi cative comp e ten t e some taalont wikkelin g v a n kind ere n te stimul e re n role s of compre h e n sible input and c ompre h e ns ible output in ets deve lopment in s tot s lo t de kind e ren zelf een and e rs tali g g ans c mudden e d s input in second kind l eg t n a d e l escyclu s ma gn etism e uit lang uage acquisition pp 2 35 25 3 r o wley w a arom magnetis ch e bump e rs op aut o s voor ma newbu ry house 1 9 85 de len kunnen hebb e n dan gaan de magne va n den brand e n k zijn er no g probl em e n t e n a a ntre kken en dan kunnen all e auto s bete ke ni s ond e rhandeling in de multiculture a c ht e r elkaa r rijde n ho eft de m o tor niet le taalkla s in ttwia 57 j a argang 1 997 s te e ds a an dat i s goed voor h e t milieu en dan nummer 2 1997 kunnen we honderdduiz e nd jaar of zo langer verhulle n m r wal s t handb oe k inte ra c ti ef l e ve n antwoord uit de a ndere ho e k ja taalo nderwijs bu ssum coutinh o te v ersc hij maar als i e in de sloot rijdt dan gaat iedereen nen mee in d e sloot ov er taal in de zaakvak vygotsky l s thought and lang uag e cam ke n ge s proke n bri d ge ma mit pr ess 1962 134 m o er 2000 4