Van theorie naar praktijk

versla g de verschijning van dit eerste nederlandse nt2 handboek voor leerkrachten in het basis onderwijs was aanleiding voor de werk conferentie van theorie naar praktijk die katinka de croon 24 mei jongstleden plaatsvond op de pabo hogeschool haarlem georganiseerd door het van theorie naar praktij k expertisecentrum nt2 pab o hogeschool haarlem en het instituut voor taalonderzoek en taalonderwijs anderstaligen it t a van de universiteit van amsterdam in vijf work ned e rl an ds als tweede taa l i n liet bas iso nde rwijs shops werden de praktische toepassingen voor app e l kuike n ve rin ee r 1 996 i s h et sluit onderwijs en nascholing gepresenteerd naast s tuk in ee n ree ks publik a ti es ge ri ch t o p h e t aandacht voor de manier waarop woorden b e wus t l er en toe pa sse n van tv t2 in zi c hte n in schatonderwijs kan plaatsvinden waren ook d e onde rwij s pr a ktijk h e t voor aa n s taa nd e effectieve feedback schoolse taalvaardigheid l ee rkrac ht en b edo e ld e ha ndbo e k i s s l ec hts en taalfuncties onderwerpen van gesprek een va n d e midd e l e n o m dit do e l t e b e re ik e n frans teunissen voorzitter van de project m aa r we l ee n b el a n g rijk midd el wa t h eeft groep nt2 gaf in zijn inleiding aan dat ee n l ee rkrac ht imm e rs aan ke nni s e n v aa rdi g woordenschat terecht de kern van het rrra h e d en a ls hij z e ni et in d e pr a ktijk k a n onderwijs is leerkrachten moeten zich er bre n ge n echter van bewust zijn dat taal uit meer th eo ri ee n over tweed e t aa l verwe rv in g e n bestaat dan slechts losse woorden kinderen d e b e la n grijks t e didac tisc h e be n a d er in ge n worden in het onderwijs gedurende de hele we rd e n a l sp ec iaal v oo r nt2 docenten dag geconfronteerd met taal en met alle b esc hreve n in tiveetl e ta a lve rwe rv ing en ttveerle aspecten die daarmee samenhangen naast taa lon cle rwijs app e l ve rin ee r 1994 h e t woordenschat is dus ook de mondelinge bijbren ge n va n d e did ac ti sch e vaa rdi gh e de n taalvaardigheid belangrijk hetzelfde geldt di e een lee rkra cht nodig h ee ft om goe d nt2 voor de wijze waarop kinderen taal gebruiken onderwijs te kunn en geve n ge b eu rd e al in en voor het bewust worden van de verschil he t sc holin gsp a kke t lee rk rach tvaa rd igh e d en lende manieren waarop gereageerd kan wor ne d e rlan d s als tveedetaa l bi e mond verh all en den op dit taalgebruik doel van het hand wa l s t 1993 h et ontbrak de opl eid e r en boek is dan ook het aanreiken van een nasc h o l er n og sl ec ht s a an ee n midd el om de minimale basis aan kennis vaardigheden en ve rt aal s l ag van onde rzoe ks th e ori e naar ond e r competentie op het gebied van nt2 zoals wij s pra ktijk t e mak e n r e d e n voor d e pro folkert kuiken verbonden aan het itta j ect g ro ep nt2 om opdr ac ht t e ge ve n dit g at in coordinator redacteur van het boek nog eens de ree ks van scholingsmiddelen di e al op de benadrukte tijdens de officiele presentatie markt wa r e n t e di c ht e n m e t h et ve rsc hijn e n daarbij werd het boek zeer toepasselijk over va n h e t ha ndb oe k v oo r l ee rkrac hten in h e t handigd aan een lid van de doelgroep voor b asi sond erwij s is d e bru g gesl age n t usse n h e t wie het boek is bedoeld een bijna afgestu ove rdrage n van fe it elijk e ke nni s en inzi c ht e n deerde pnso studente die haar scriptie over naa r het bijbre n gen va n vaardighe de n e n h e t rrra onderwijs heeft geschreven toe p asse n e r va n in de pra ktijk a a n d e h a nd va n co n c re te voorb ee lde n vragen opdra c h workshop s te n to e t se n e n lit eratuurverwijzin gen wordt op e xpli c i e t e wijz e d eskundigh e id bij ge bra c ht van the ori e n aar pr a ktijk d e n aa m z e gt h e t al over de mani eren waarop l ee rkra c ht e n hun d a ar draa id e h e t dus a ll e m aal om op de verworve n th e or e ti s che ke nni s e n praktisc h e we rkco n fe re nti e na d e k o rte inle idin g e n va ardigh e d e n kunn e n ge bruik en om de nt2 prese ntatie van h et handb oe k ginge n d e verwerving va n m ee rtalig e l ee rlin ge n t e s ti d eeln e me r s voornam e lijk opl e ide r s nascho mul e re n iers e n l eerkrachte n z e lf a an d e s l a g in twee van d e vijf w o rk s hop s d e ond erw erp e n 1996 5 moer 245 van d e work s hop s d e kten ni e t de voll edi ge met woorden in de weer inhoud van h e t b oek ma a r ware n zoda ni g ge koz e n da t d e b e l a ngrij ks t e e l e m e nt a ire m a ri a nn e verhall e n a ut eur van h e t hoofds tuk l ee rkracht vaa rdi gh e de n in h e t tv ta o nd e r ro nd o m wo o rd en s chat ga f kort e nige th eo re wij s aan bod kwa m e n h e t uitbre id e n v an de ti sc he a cht e rg rond e n ove r d e mani e r wa a rop woord e n sc h a t h e t bijbr e n ge n v a n sc hool se woorde n sc h a tuitbreidin g in he t ond er wij s taa lvaa rdi gh ed en h e t s timul e re n v an de o nt gestalte zo u mo e t en krij ge n waa rn a sn el wikke lin g v a n ta a lfun c ties h e t ge v e n van w e rd ove rg ega a n na ar d e praktijk d ee lne fee dba c k en la s t but not l eas t de m ani er ine r s kreg e n d e opdrac ht mani e re n t e ve rzin w aaro p h e t h a ndb oek sa me n m e t h e t sc h o n e n waa rop l ee rlin ge n o p ee n motive re nde lin gsp a kk e t leerkrachtvaardigheden nederlands wij ze m et woord e n in d e w ee r kunn e n gaan als tweede taa l ka n word e n in ge z e t in opl e i w aa rbij da adwerkelijk e uitbre idin g van woo r din g e n nascholin g d e nsc h a t e n b egripp e nka d er pl aa t s vindt n e t al s l eer kr ac hte n i n de kl aspra ktijk mo es t m en hi e rond er zal ik kort in gaa n op d e inhoud du s aa n d e sl ag the ore ti sch e k e nni s over va n elk e works hop binn e n de duur va n een w o ord e n l e r en in h e t o nd e rwij s e n v aa rdi gh e wo rk s h o p 4 5 minut e n kon uit eraard n ie t de n o m d a t wo ord e n sc ha tonde rwij s vo l ge n s di e p wo rde n ingegaa n op h e t o nd e rwerp de v i e r fase n voorb ewerke n se manti seren maar h e t b e la n g e rvan eve n a ls d e ve r taal s l ag c o nso lid e re n co ntrol er en v orm te geven va n th e ori e naa r pra ktijk we rd in e lk geva l di end e m en o p ee n voo r l ee rlin ge n zo mo ti duid e lijk ge maa kt verend m ogelijk e w ij ze in d e pr a ktijk te br e n ge n schering en inslag in spire re nd h o ogt e punt van d e wo rks ho p w as de voorb ee ldl es di e we rd gegeve n doo r in deze workshop werd door de deelnemers dirkj e va n de r nul ft e x p e rti sece ntrum nt2 een opzet gemaakt van een college of onder pabo ho gesc ho o l h a arle m d e d ee ln e me r s deel van een module voor een zaak of fun gee rd e n al s l ee rlin ge n va n een g ro ep in de expressievak waarbij moest worden aangege onde rb o uw en kr e ge n ee n woord en sc h a tl es ven welke onderdelen van leerkrachtvaarrlig te ov er h oo fdde kse l s all e ree rs t w erd d e b el an g den nederlands als tweede taal en welke delen s te lling van d e l ee rlin ge n gewe kt door z e een uit het handboek nederlands als tweede taal in ec ht e p e t muts h e lm hoed e n h o ofddoek te het basisondenvijs hierbij gebruikt zouden kun la t en zi e n voorb ewe rke n d aar n a b ee ldd e de nen worden de koppeling tussen de hoofd l eerkrac ht ro e t h e t b e tre ffe nde hoofdd e ksel stukken over schoolse taalvaardigheid bleek op h aa r h o o fd de p e rs oon di e e rbij ho o rde uit eenvoudig te maken de leesteksten in het e n ver t eld e ove r d e ke nm erke n v a n h e t nt2 handboek en de praktische opdrachten vo o rw erp wa rm m oo i za c ht se ma nti se uit de leerkrachtvaardighedentraining bleken re n vervol ge n s we rd b es pro ke n h oe d e woo r goed inzetbaar wanneer je bestaande lessen de n in geoe fe nd zoud e n kunn e n w ord en bi n wereldorientatie wil aanpassen aan het taal n e n ve r sc hill e nd e co nt ex t e n e e n s orteersp el niveau van de leerlingen e n ee n lott os p el ware n tw ee va n d e mogelijk hennie bierrond een van de auteurs van h e de n di e we rd e n aan ge dragen o m d e woo r het scholingspakket liet aan de hand van de de n binn e n ee n m o tive re nd ka d er te la t en werkopdracht zien dat de vaardigheden die te ru gkom e n co ns olid eren vi a wee r a nde re binnen de cursus getraind worden overeen motive re nd e we rk vorme n gin g d e l eerkr acht komen met de onderwerpen die behandeld n a of d e woor d e n p assi e f e n ac ti e f gel eerd worden in het handboek zodra deel 3 van w a re n c ontro l eren het scholingspakket waarin onder andere op d e z e m ani e r we rd d e kopp elin g va n taalfunties en het handelen aan woorden aan th eo ri e naar pra ktijk m et d e tv t z sc holin gs bod komen op de markt komt zullen beide midd el e n w el zee r l eve ndi g ge dem on s t reerd middelen elkaar volledig aanvullen 246 moer 1996 5 effectieve feedbac k corrigeren met name interactie tussen leer kracht en leerling over de fout is van belang moeten fouten gecorrigeerd worden wan leerwinst treedt juist tijdens deze onderhan neer in de les en wanneer in het taalverwer delingen op vingsproces moeten fouten behandeld wor den welke fouten moeten worden gecorri schoolse taalvaardighei d geerd en hoe moeten ze worden gecorri geerd wie corrigeert vragen waarover moest uit onderzoek naar het nederlands in de worden nagedacht en waarop naar al gauw zaakvakken van gelderen 1994 blijkt dat bleek geen eenduidige antwoorden zijn te leerkrachten veel moeite hebben hun taal aan geven folkert kuiken die deze workshop te passen aan anderstalige leerlingen tijdens leidde gaf aan dat ook in de literatuur het zaakvakonderwijs terwijl ze wel rekening verschillende opvattingen bestaan over dit houden met nt2 tijdens taalonderwijs de onderwerp bovendien is het niet mogelijk transfer van deze leerkrachtvaardigheden naar een van de vragen te beantwoorden zonder het zaakvakkenonderwijs ontbreekt dus een een oordeel te hebben over de andere voor probleem dat nog groter wordt door de hoge aanstaande leerkrachten is het belangrijkste talige eisen die veel van de oudere zaakvak dan ook niet het vinden van de juiste oplos kenmethoden stellen sing voor bovenstaande vragen maar het piet litjens auteur van het betreffende bewustzijn van de fouten die leerlingen maken hoofdstuk in het handboek illustreerde aan voor zover fouten bestaan van het belang de hand van voorbeeldteksten uit methoden van feedback op deze fouten en van de wereldorientatie zie afbeelding i en 2 welke momenten en wijzen waarop in het onder moeilijkheden het taalgebruik kan opleveren wijs feedback kan worden gegeven kuiken voor anderstalige leerlingen in hoeverre nieu merkte daarbij terecht op dat feedback meer were methoden meer rekening houden met is dan slechts fouten signaleren en vervolgens de taal achtergrond en op welke maniere n delfstoffen in groningen halen we aardgas uit de bodem deel 3 blz 48 49 bij sappemeer zit een van de grootste gasbellen ter we reld in de grond een voordeel van aardgas is dat het bijna helemaal verbrandt dus ontstaat er geen luchtverontreiniging het aardgas stroomt door een buizennet naar de huizen en fabrieken de alumi niumfabriek bij delfzijl bijvoor beeld gebruikt geweldig veel gas om uit bauxiet aluminiumerts aluminium te maken in gronin gen zit nog ccn delfstof in de bodem zout bij wipschoten dit is niet geschikt om in ons eten te doen het gaat naar de sodafabriek bij delfzijl de meeste soda die daar wordt gemaakt gaat naar de glasfabrieken bij schoonebeek in drente zit aardolie in de grond ja knikkers pompen die olie omhoog die is te dik om door een buisleiding verder te gaan daarom vervoeren we de olie per trein bij rotterdam wordt ze geraffineerd er ontstaan dan allerlei produkten die we goed kunnen gebruiken zoals stookolie gasolie en benzine afbeelding i uit de oudere methode aardrijkskunde in onderwerp en opdracht de tekst is te lang en heeft een grote irformatiedic fitheid tenvijl de illustratie de inhoud niet ondersteunt 1996 5 moer 247 een varken producee rt per dag meer dan 5 liter mest dat is een halve emmer vol een koe producee rt ongeveer 60 liter mest pe r dag dat is 6 emmers vol vroeger strooide a men die mest over de akkers om de gron d vruchtbaar te maken tegenwoordig is er te t veel mest de boeren kunnen dat niet meer t al l emaal kwijt te veel mest is gevaarlijk voor het milieu e r wordt druk gewerkt aan oplossingen voor dit prob l eem afbeelding 2 uit de nieuwere methode het ei van colunibus de illustraties ondersteunen een kortere tekst die bovendien minder informatiedicht is een leerkracht zou moeten omgaan met taal middel om te communiceren met anderen vaardigheidsverschillen tussen leerlingen bin anderzijds is het een instrument om denkpro nen een groep cessen onder woorden te brengen met name ofschoon de recent verschenen methoden dit laatste aspect zeggen wat je denkt is wat betreft taalgebruik beter aangepast zijn niet eenvoudig zeker niet voor meertalige zal een leerkracht ook deze methoden niet leerlingen de cognitieve taalfuncties rappor zondermeer kunnen volgen binnen het zaak teren redeneren en projecteren zullen bij vakonderwijs zal hij moeten differentieren hen extra gestimuleerd moeten worden door middel van het vereenvoudigen of het temeer omdat deze binnen schoolse situaties toegankelijker maken van taken niet noodza zo belangrijk zijn de leerkracht kan dit kelijk het vereenvoudigen van teksten voor onder andere doen door vragen te stellen die taalzwakkere leerlingen en het moeilijker zowel gericht zijn op het hier en nu als op het maken van deze taken voor de taalsterke verleden of de toekomst en die het gebruik leerlingen dit vergt nogal wat van de leer van deze taalfuncties uitlokken de bedoeling kracht het in de praktijk leren brengen van die het kind heeft met de taaluiting moet dan die vaardigheden met voortdurend bewust zo goed mogelijk worden ingeschat zodat zijn van de verschillende taalniveaus binnen rekening houdend met de taalvaardigheid de de groep is het doel dat het hoofdstuk juiste feedback en eventuele extra contextue schoolse taalvaardigheden in het handboek le steun kan worden gegeven nastreeft aan de hand van videofragmenten uit een klaspraktijk in de onderbouw liet ruud walst taalfuncties zeggen wat je denkt samen met marianne verhullen auteur van het betreffende hoofdstuk zien welk soort naast vorm en betekenis is het doel dat je met vragen de verschillende cognitieve taalfunc je taalgebruik wil bereiken de functie een ties kunnen stimuleren zie afbeelding 3 belangrijk aspect van taal taal is enerzijds een het uitlokken en herkennen van de taal 2 4 8 moer 1996 5 box2 vragen die het gebruik van taalfuncties stimuleren taalfunctie vragen gericht op het hier en nu vragen gericht op verleden toekomst gecontextualiseerd gedecontextualiseerd rapporteren wat is dit hoe ziet een eruit wat zie je hier wat heb je gedaan hoeveel zie je wat ga je doen hoe klinkt ruikt voelt deze hoe kl inkt ruikt voelt een wat zijn verschillen overeenkomste n wat zijn verschi l len overe enkomste n tussen tussen wat gebeurde er toen redeneren waarom d oe je dit wat gebeurt er als h oe komt het d at waarom heb je dit gedaan waarom ga j e dit doen projecteren wat denkt voelt wat zal denken voelen wat zal gaan z eggen afbe elding 3 uit nederlan ds als tweede taal in het basisonderwij s functies weten welke doelen kinderen nastre bie rrond h m verha ll en r wal s t leer ven met hun uitingen zijn daarbij vereiste krachtvaardigheden nederlands als tweede taal leerkrachtvaardigheden om in de praktijk s hertogenbosch kpc 1993 adequaat op die uitingen te kunnen reageren geld eren a van taalvaardigheidseisen in zaak vakonde ruvijs voor ee n talige en m ee rta l ige klassen van theorie naar praktij k moeilijkhede n in d e instructietaal en leerdoelen voor het taalonderwijs op de bas issc hool amst er de werkconferentie deed haar naam eer aan dam sco 1994 in de workshops werden inzichten op het gebied van rrta verwerving en nt2 leer krachtvaardigheden zoveel mogelijk vertaald naar concrete praktijksituaties het gebruiken en toepassen van die kennis en vaardigheden in de meertalige klaspraktijk is dan ook precies wat het rrtz handboek beoogt door deelne mers uit onderwijs opleiding en nascholing zelf te laten ervaren hoe met behulp van het boek de theorie kan worden omgezet naar praktijk werd tijdens de conferentie dus niet alleen het boek gepresenteerd maar eveneens de gebruikswaarde ervan literatuu r app el r a ver m eer tweede taa lverwe rvi ng en tweed e taalonde rwijs muid e rb e rg c o utinho 1994 app el r f kuik e n a ve rmee r re d nede rlan ds als twee de taa l in het bas iso n derwijs am s te rda m m e ul e nhoff edu ca ti ef 1996 1996 5 moer 2 4 9