Veel stof tot denken, maar niet schoolnabij

recensi e de op zet va n het b oe k voor ik op de merites van lammers stelling name inga probeer ik de opzet van zijn boek albert kamer in grote trekken weer te geven de auteur be gint met de probleemstelling die ik hierboven veel stof tot denken al heb aangeduid en die hij in een paragraaf titel samenvat als twee begrippen een chaos maar niet schoolnabij p 14 in deze inleiding bakent hij ook taal onderwijs af het is voor hem het onderwijs in het nederlands als standaardtaal minus het literatuuronderwijs en tenslotte poneert hij hier welk belang hij met zijn onderzoek van de henk lammers taal in tweevoud communica twee begrippen dienen wil namelijk een be tieve competentie taalvaardigheid het onderwijs tere discussie over het taalonderwijs mogelijk in het nederlands de lier academisch boeken maken dat kennisbelang bepaalt zijn invals centrum iggi dissertatie rijksuniversiteit hoek bij het verduidelijken van de geproble utrecht 295 blz f59 5 o matiseerde begrippen niet voor niets is de ondertitel van het boek drieledig communi catieve competentie taalvaardigheid en het als recensent kun je om verschillende redenen onderwijs in het nederlands met een boek in je maag zitten je kunt er bij in het tweede en derde hoofdstuk verkent voorbeeld in weerwil van de traditie van het lammers hoe communicatieve competentie lineair drukken kop noch staart aan ontdek en taalvaardigheid in vakliteratuur gedefi ken of je vindt het thema zo weinig inte nieerd worden vanuit zijn vooropgezette ken ressant behandeld dat je je suf piekert welke nisbelang vindt hij die omschrijvingen ge facetten het belichten waard zijn het een noch brekkig daarom stelt hij nieuwe voor waarbij het ander is nu het geval eerder het tegendeel hij taalvaardigheid onderscheidt in schoolse en en toch draai ik al een paar dagen om de hete openbare taalvaardigheid we hebben dan brij van deze schrijfklus heen misschien is intussen zo n zeventig bladzijden gelezen die mijn probleem dat ik taal in tweevoud en knap omschrijvingen beschouwt lammers als een en belangrijk voor ons taalonderwijs vind en soort werkhypothesen ze bevatten namelijk toch aarzel om het aan de meeste moer lezers gemeenschappelijke begrippen zoals regels aan te bevelen kennis situatie in de nadere verkenning daar van gaat hij na inhoeverre deze tussenbegrip waar gaat de dissertatie van henk lammers pen voor communicatieve competentie een over over het probleem dat in het denken andere betekenis krijgen dan voor openbare of over en het vorm geven van taalonderwijs twee schoolse taalvaardigheid naar gelang de ver begrippen niet stelselmatig onderscheiden kenning vordert worden de werkhypothesen worden die twee begrippen zijn communica bevestigd anders gezegd krijgen de drie kern tieve competentie en taalvaardigheid door begrippen steeds scherpere contouren dat die begrippen volgens lammers niet echt lammers heeft weliswaar een strikte opvat helder p z9 zijn kan er in dat onderwijs een ting van taalonderwijs als onderwijs in de chaos gecreeerd worden en dat gebeurt vol standaardtaal maar hij ontkent daarmee nog gens hem dan ook de auteur is zo consequent niet de problematiek van de niet standaard om zijn verheldering van de begrippen die on taligen de dialectsprekers en de leerlingen van geveer zoo bladzijden van zijn boek beslaat te allochtone herkomst omdat de twee hoofd laten uitmonden in een herverkaveling van het stukken waarin hij deze problematiek analy taalonderwijs p zso die leidt niet alleen tot seert in relatie tot zijn groeiend begrippen nieuwe taken maar biedt ook de gelegenheid apparaat naar mijn mening geen echt nieuwe tot een grote schoonmaak idem gezichtspunten opleveren laat ik ze verder buiten beschouwing 1992 7 moer 2 59 de lezer zal al begrepen hebben dat de pectievelijk de communicatieve competentie hoofdmoot van lammers werk bestaat uit en de taalvaardigheid omdat ze een verschillen het ontwerpen van een begrippenkader hij de herkomst hebben hier is andersons 1982 doet dat door het analyseren van in zijn ogen analyse van het leren van vaardigheden verhel bruikbare theorieen dat wil zeggen theorieen derend hij onderscheidt cn lammers intro die licht kunnen werpen op de vraag in hoe duceert twee begrippen van anderson ten verre communicatieve competentie schoolse slotte citeer ik de afsluitende zinnen van de en openbare taalvaardigheid te onderscheiden paragraaf die zijn wellicht buiten hun context zaken zijn het resultaat van zijn werk is dus niet zonneklaar maar er valt wel aan af te lezen nog steeds papieren werkelijkheid bijna bij dat lammers erop uit is om conclusies te trek het scheiden van de markt doet lammers daar ken die communicatieve competentie en taal om in een hoofdstuk verslag van een onder vaardigheid als twee verschillende zaken bloot zoekje waarin hij voor een onderdeel van zijn leggen het verschil in status tussen routines bouwwerk nagaat of het staat op een stevige die deel uitmaken van respectievelijk de com bodem van realiteit zoals empirische weten municatieve competentie en de schoolse en schappers die zien het onderdeel tje lijkt mij openbare taalvaardigheid geeft in de toepas willekeurig gekozen bovendien wordt het sing ervan geen aanleiding tot problemen maar instrumentarium dat lammers ons biedt om leidt wel tot een probleem voor het taalonder over taalonderwijs te denken wat mij betreft wijs zolang de consequenties van dit verschil niet waardevoller als van een onderdeeltje niet nader onderzocht zijn mag men er niet ervan vaststaat dat het van platina en niet van zonder meer van uitgaan dat er een transfer staal is als de rest maar van staal en niet van plaatsvindt van routines uit het ene naar het bij voorbeeld gips is we slaan dat empirische andere domein hoofdstuk bij het her lezen dus over en belan we zien hoe lammers in deze paragraaf een den zo bij het laatste hoofdstuk daarin be stukje van de taal onderwijs werkelijkheid spreekt de auteur zelf gedachtig zijn eerder ge onder de loep neemt theoretische noties zoekt formuleerde kennisbelang in is bladzijden wat die hem helpen het fenomeen te analyseren op de winst van zijn onderneming voor het taal grond van die analyse doet hij dan uitspraken onderwijs is of kan zijn over zijn centrale probleemstelling de verhou ding tussen communicatieve competentie en een wer kwijze ged e mo n st reer d taalvaardigheid hoe lammers te werk gaat in de vijf hoofd de hoofd zaa k va n h et i d eee n goed stukken die de kern van zijn analytische arbeid voor de ontwikkeling van een begrippenkader misschien vragen sommige lezers zich al een bevatten kan ik het best duidelijk maken met tijdje ongeduldig af wat taal in tweevoud nu een paar volgens mij karakteristieke citaten ik eigenlijk aan ideeen bevat maar mij leek het ontleen ze nogal willekeurig aan de paragraaf goed ook al is moer niet een tijdschrift van het de automatisering van cognitieve operaties wetenschappelijk forum om eerst een beetje te p i65 i69 die paragraaf begint zo voor laten zien waar lammers zijn mosterd vandaan minder geoefende maar vaak ook voor ervaren haalt of in ieder geval te tonen hoe hij door de schrijvers is het moeilijk de beschikbare aan opzet en presentatie van zijn gedachtengoed dacht effectief over de verschillende taken zijn opvattingen rechtvaardigt en kracht bij plannen structureren formuleren enzovoort zet te verdelen waarom dat zo is kan beschreven worden met polanyi s 1973 begrippenkader nu dan de hoofdzaak van zijn ideeen lam polanyi betoogt en dan beschrijft lammers mers maakt een strikt onderscheid tussen polanyi s ideeen wat leidt tot de introductie van communicatieve competentie en taalvaardig het begrip routine in de bespreking daarvan heid in het tweede begrip onderscheidt hij de stuiten we dan op mijn volgende voorbeeld schoolse en openbare taalvaardigheid wat de het is aannemelijk dat er een verschil bestaat onderscheidingen inhouden wordt in grote tussen de routines die deel uitmaken van res trekken zichtbaar in de al eerder genoemd e ioo moer 1992 7 communicatieve compe schoolse taalvaardigheid openbare taalvaardighei d tentie situaties in leefwereld schoolse situaties institutioneel gedefinieerd e situaties gedeeld begrip tot stand bepaalde prestaties leveren doelgericht handele n brenge n verwervingsproces onderwijsleerproces deels een leer en deel s een verwerv ingsproces een taalgebruiker een leerling een taalgebruike r zijn moede rtaal de standaardtaal de standaardtaal handelen voldoen aan handelen regels en normen van zijn regels en normen van de regels en normen van d e leefwereld institutie onderwijs desbetreffende instituti e verschillen tussen communicatieve competentie en taalvaardighei d definities die in het eerste deel van het boek als prestaties te leveren dit vermogen is het ge werkhypothesen het licht zien ik schrijf die volg van een onderwijsleerproces impliceert definities hier dus over bovendien heb ik ge bepaalde kennis en cognitieve operaties en probeerd de verschillen op analoge punten in stelt een leerling in staat in de standaardtaal een schema nog wat meer tot hun recht te laten te voldoen aan door de institutie onderwijs komen denk overigens vooral niet dat achter bepaalde regels en normen gelijke termen in de verschillende definities geen verschillen schuilgaan ik zie echter geen openbare taalvaardigheid is het vermogen in kans om binnen het kader van een boekbespre institutioneel gedefinieerde communicatieve king de moer lezer meer dan een vermoeden situaties doelgericht te handelen dit vermo van de werelden van verschil te geven die gen is het gevolg van deel s een leer en deels lammers met behulp van verschillende theo een verwervingsproces imp l iceert bepaalde rieen construeert en die zeg ik erbij op het k ennis en cognitieve operaties en stelt de taal niveau van het abstracte model denken zijn gebruiker in staat in de standaardtaal te han strikte onderscheiding aannemelijk maken delen vo l gens de regels en normen van de desbetreffende institutie p 84 communicatieve competentie is het vermo gen in communicatieve situaties die tot de de presentatie van communicatieve compe leefwereld van de taalgebruiker behoren ge tentie en taalvaardigheid als fundamenteel deeld begrip tot stand te brengen of bepaalde verschillende zaken berust bij lammers in doelen te realiseren dit vermogen is het ge hoofdzaak op de ideeen van habermas over het volg van een verwervingsproces impliceert sociaal functioneren van de mens habermas bepaalde kennis en cognitieve operaties en kent twee vormen van sociaal handelen com stelt een taalgebruiker in staat in zijn moeder municatief handelen en strategisch handelen taal te handelen volgens de regels en normen communicatief handelen veronderstelt dat van zijn leefwereld de partners naar wederzijds begrip streven van uit een gedeelde ervaringswereld die geeft ze schoolse taalvaardigheid is het vermogen in ook de gelegenheid om hun gemeenschappe schoolse communicatieve situaties bepaalde lijke communicatieve situatie op dezelfde ma 1992 7 moer 2 6 i nier te interpreteren of ze inderdaad dezelf het hoeft geen betoog dat in het onderwijs de interpretatie aanhangen moet op voet van die schijn van het streven naar gedeeld begrip gelijkwaardigheid besproken kunnen worden ak niet opgehouden kan worden schools dit zijn drie zinnen vol van abstracties maar handelen is geen zuiver manifest strategisch je kunt de betekenis ervan snel aanvoelen als handelen omdat dit gebaseerd is op de moge je wat peinst over een uitspraak als gezellig lijkheid via sancties bepaalde doelen te berei hier he en nagaat tegen wie je dat in welke ken in het onderwijs is dat maar in beperkte omstandigheden kunt zeggen en welke voor mate mogelijk institutioneel passend gedrag onderstellingen erin opgesloten liggen kan tot op zekere hoogte nog wel via sancties strategisch handelen is niet gericht op we afgedwongen worden maar het leveren van derzijds begrip maar op het bereiken van de prestaties niet daarom wordt in het onderwijs eigen doelen strategisch handelen is manifest de illusie van het communicatief handelen ge als het gekenmerkt wordt door de duidelijke creeerd illusie mag hier niet pejoratief aanwezigheid van sanctievoorwaarden opa opgevat worden die illusie is vereist om het antwoordt heel ouderwets alleen op de vragen gewenst leereffect te bereiken en een belang van zijn eerste kleinzoon als die met twee rijk kenmerk van pedagogische situaties woorden spreekt strategisch handelen is la de vermenging van communicatief en strate tent als ik mijn doel voor de ander verborgen gisch handelen legt een zware hypotheek op houd omdat ik weet dat ik het anders niet zal het taalonderwijs p 77 7 8 bereiken in het moderne spraakgebruik heet in het huidige taalonderwijs wordt volgens het manipulatie kleinzoon tegen opa opa lammers de perspectiefwisseling miskend die kijk eens wat een mooie vlieger met de on het taalgebruik als aspect van sociaal handelen uitgesproken bedoeling dat opa naar de winkel in de eigen leefwereld enerzijds en dat in de stapt school en andere instituties anderzijds prin habermas denkraam benuttend stelt lam cipieel verschillend maakt in het huidige mers dat communicatief handelen op de com taalonderwijs domineert juist de opvatting dat municatieve competentie is gebaseerd school het moet aansluiten bij de al in de eigen leefwe se en openbare taalvaardigheid zijn vormen reld verworven communicatieve competentie van strategisch handelen van de leerlingen die continuiteitsopvatting strategisch handelen is eigen aan instituties p 236 veroorzaakt volgens lammers de chaos want ze zijn per definitie gericht op het berei die ik in het begin al gememoreerd heb het ken van maatschappelijke doelen ook de probleem wordt nog flink versterkt doordat het school is een institutie waarom onderscheidt taalonderwijs in feite aansluit bij de communi lammers dan toch schoolse en openbare taal catieve competentie van de middenklasse die vaardigheid de school is volgens hem als in haar eigen waarden en normen en taalgebruik stitutie een uitzonderlijk geval p 76 hij legt dominant heeft gemaakt in het openbare taal dat zo uit in het onderwijs wordt deels com verkeer het taalonderwijs moet dus de idee municatief deels strategisch gehandeld en deze van het verder ontwikkelen van de communi bijzondere variant noem ik schools handelen catieve competentie opgeven en juist naar de schools handelen kan per definitie niet ander kant kijkend vaststellen welke kennis en zuiver communicatief zijn omdat het doelge vaardigheden de openbare communicatie van richt is het onderwijs is gericht op de over ons vergt die geconstateerde behoeften moe dracht van kennis en vaardigheden om die ten doelstellingen van het taalvaardigheidson taak uit te kunnen voeren beschikt de leer derwijs als hoofdmoot van het taalonderwijs kracht als vertegenwoordiger van die institutie zijn over verschillende bevoegdheden boven dien beschikt hij over sancties om institutio wa a rd erin g neel passend gedrag af te dwingen schools handelen is geen zuiver latent strategisch han lammers heeft in mijn ogen een heel knap delen omdat dit alleen mogelijk is zolang een boek geschreven hij slaagt er namelijk in zijn van de gesprekspartners in de veronderstelling modelmatige onderscheiding van communi verkeert dat de ander communicatief handelt catieve competentie en taalvaardigheid me t 2 62 moer 19927 behulp van veel theoretische noties en begrip conclusies aan vast over wat zou moeten zonder pen uit diverse wetenschappelijke disciplines dat hij die verknoping beargumenteert in het aannemelijk te maken in de manier waarop hij dertiende hoofdstuk gebeurt dat heel mani stap voor stap dat onderscheid verduidelijkt en fest maar soms sluipt zo n stellingname al eer meer aannemelijk maakt proef je bovendien der in de tekst bijna zonder dat de lezer het op het genoegen van de auteur die graag goed merkt zo lezen we ergens als klein schakeltje in uitlegt je gaat hem daardoor gelijk geven en een redenering zonder nadere toelichting het ziet lammers met genoegen in zijn onderne onderwijs is gericht op de overdracht van ken ming slagen zonder dat hij zich in allerlei nis en vaardigheden p 77 en pas later denkt bochten van nuancering hoeft te wringen wat de lezer gaat lammers verhaal ook nog op als mij betreft ligt het verder meer op de weg van ik een minder enge opvatting van onderwijs recensenten in wetenschappelijk georienteerde kies je kunt taal in tweevoud dus niet even tijdschriften zoals spiegel om de merites van lezen zonder het risico te lopen dat je te veel het modelmatig onderscheid als zodanig te zoete koek slikt hebben moer lezers de tijd een beoordelen tekst te kauwen en te herkauwen deze studie is volgens mij ook werkelijk een een derde bezwaar dat zeker door praktijk bijdrage aan de discussie over het moedertaal mensen gemaakt mag worden is dat lammers onderwijs omdat lammers zelf ten opzichte zijn bewering over de chaos in het taalonder van een belangrijk thema een duidelijke po wijs niet hard maakt het zijn alleen maar sitie beschrijft en daarbij zoveel facetten in geschriften onder andere een van hem zelf beschouwing neemt wie in ons taalgebied waaruit hij voorbeelden van zijn gewraakte be over doelstellingen van het taalonderwijs wat gripsverwarring opdiept p i4 iq en waarop te berde wil brengen moet zich voortaan re hij zijn conclusie baseert p 2 36 2 3 7 zijn kenschap geven hoe hij ten opzichte van taal in boek zou waardevoller geweest zijn als hij zijn tweevoud positie kiest bewering had waargemaakt in bij voorbeeld een analyse van de oefeningen in een veelge toch heb ik al aan het begin gezegd dat ik de bruikt schoolboek dat zou ook nog geen moer lezers niet meteen durf aanraden om dit bewijs voor chaos in de praktijk zijn maar het boek te lezen in de eerste plaats omdat lam zou toch enige evidentie hebben voor zo n mers voor zijn bijdrage aan een duidelijker verhaal zou ik het dertiende hoofdstuk over de discussie over het taalonderwijs een heel be empirische evidentie in mijn ogen een weinig paalde optiek kiest die ik maar overwegend zeggende concessie aan een universitaire tra sociologisch zal noemen het onderwijs is in ditie graag geruild hebben moer lezers met lammers betoog een maatschappelijke instel een grote gevoeligheid voor een vermanend ling en als het ware slechts bij toeval soms een vingertje van de buitenstaander die een weten basisschool of een school voor voortgezet on schapper is zijn gewaarschuwd derwijs nergens in taal in tweevoud gaat het lammers schrijft vind ik helder compact en over de individuele leerkracht met zijn of haar prettig maar hij doet het blijkbaar met een groep die bestaat uit lerende individuen dit is tekstverwerker dat apparaat vergt accuratesse geen verwijt het is de simpele consequentie als je zinnen herschrijft of verplaatst kenne van het macro denken dat lammers toepast lijk is die nauwkeurigheid niet de sterkste kant en dat in zijn eenzijdigheid zoveel werkelijk van de auteur hij zal al wel wakker gelegen heid blootlegt maar of veel moer lezers van hebben van de hinderlijkste fout op p 244 uit een helikopter naar hun onderwijs willen spreekt hij in de tekst van domein n en in de kijken figuur staat domein n b verwarring alom mijn tweede bedenking betreft een belang heel optimistische moer lezers kunnen wach rijk element van de inhoud van het boek zelf ten op een verbeterde herdruk dat is de voor mij onduidelijke verhouding ten slotte nog een pseudo bezwaar lam tussen realiteit en wenselijkheid in lammers mers wil niet meer dan een bijdrage aan een stellingname zijn studie geeft een bepaalde betere discussie over het taalonderwijs leveren beschrijving van de talige werkelijkheid in praktijkproblemen oplossen doet hij niet pre onze samenleving maar hij knoopt daar directe tendeert hij dus ook niet p 2 36 moer lezers 1 99 2 7 moer 263 zegt men zijn vooral de werkers uit de prak recensi e tijk die hun energie liever in concrete proble men steken zegt men dan in doelstellingen discussies en dergelijke als men gelijk heeft is taal in tweevoud zeker geen boek voor moer henk lammers lezers maar ik blijf hopen dat ook praktijk mensen energie willen steken in reflectie op schrijven als een journalis t de vraag waar het in hun taalonderwijs om gaat dan is de dissertatie van lammers voor hen geen gemakkelijk maar wel een boeiend boek han van gessel e a red de volkskrant stijl noten boek s gravenhage svu t99a zoo blz f i9 9 o aan het eind van het boek na toetsing aan heel veel wetenschappelijke literatuur staan de het stijlboek van de volkskrant past in de zak omschrijvingen nog overeind maar die con van mijn colbertje en als ik dat niet aanheb kan clusie trekt lammers niet met zoveel woorden het ook nog in mijn achterzak dat is natuur een vorm van bescheidenheid lijk ook de bedoeling van een boekje met re in de inleiding op hoofdstuk dertien het gels voor interpunctie spelling en taalgebruik taalonderwijs als kennisbelang waar we defi een journalist van de i olkskrant mag het pas nitief van sein in sollen belanden zegt hij thuis laten als hij het uit zijn hoofd kent moet overigens nog ook als alle betrokkenen het zo n boekje wel in moer toch geen vakblad erover eens zouden zijn dat de hier gepresen voor journalisten besproken worden jaze teerde begrippen in dit opzicht van helder ker in de advertentie wordt het immers ook heid ak voldoen dan nog kan men verschil nadrukkelijk aanbevolen aan scholieren en lende standpunten innemen p z36 studenten het nieuwe studiejaar is begonnen daarbij mag het stijlboek van de volkskrant niet ontbreken het stijlboek is ingericht als een woordenboek en telt 1187 zeer uiteenlopende trefwoorden met informatie ove r de juiste spelling van woorden als alchimie litteken en ravezwart het al dan niet aan elkaar schrijven van woor den het gebruik van aanhalingstekens accenten apostrofs punten en komma s het verschil tussen neerslag en weerslag de juiste schrijfwijze van namen van onderne mingen de betekenis van afkortingen als arob journalistieke termen tweekolommer lead en genres interview reportage begrippen als arrest hechtenis en vonnis de juiste schrijfwijze van namen van landen hoofdsteden en nationaliteiten die informatie kan slechts een regel beslaan maar ook een beschouwing van enkele pagina s zijn zoals bijvoorbeeld het lemma over het gebruik van hoofdletters of de bespreking va n 264 moer 1992 7