Wanneer gaan we nou werken? Twee taalvormers over hun werk op basisscholen.

taalvormin g lucie visch suzanne van norden een van de disciplin es van kuns tz innige vo rming is wanneer gaan we literaire v o rming o o k we l taalvo rming gen oe nd bij taalv o rming wordt taal gezie n als een co mmu nou werken nicatie e n n itings rnidde l waannee je kunt n it drukk en wat je waarnee mt wat j e m eenaa kt wat twee taalvormers over hu n je b eweegt en b e roe rt wat je vo e lt en wat je w ilt consulenten taalvorming va n kuns twe b taal werk op basisscholen druk we rkp la a ts werk e n op a nis te rdarn se basisscho len in ko rt e project e n niak en l eerkra chten en kindere n kennis ni e t de werk wijze maar e r z ijn oo k langdurige b ege le idingsproject e n d e laa ts te wo rden voo ra l a ange vraag d doo r zogen oemde a ch te rs tandsscho le n op de meeste van die sch o len wo rdt ta a l vo rming gez ien als ee n n oodzakelij ke aa n v ulling op de taa lm eth ode op een p a ar sch o len is de taalmethode zefs l afgeschaft daar wo rd t h et h e le taal on d erwijs opgehangen a an te k s t e n di e de kinde ren in taalvo rrnings lesse iz schrijve n lu ci e visch suzann e van no rde n en mi jam zaat z ijn als co ns ule nten taalvorming v erbo nde n aan d e kuns t web ta aldruk werlrplaats te ams t e r dam in twee artik ele n beschrijven ze wat er vo lge ns leun vi s i e komt kijk e n bij ee n ope n deur la t vvv cl c l als taa l is co mmunicatie he t is de erva ri ng va n de co nsul ente n dat deze deu r in h e t reg uli e re bas is o nd erwijs n og vee l verder mag wo rde n op engezet he t is p lez ie rig en lee rza am uitdru kk i ng te geven 6 1n plc h l aan je eigen e rvaringe n e n gevoe le ns en deze te delen reet ande ren nog te vaak is er echter sprak e van t echnisch o nde rwijs voo rz ien van een co rnrn u n ica ti ef s a nsje lu cie visch e n suz ann e van norden geve n in h e t eers te a rtik e l een in spirerend v ers lag uit de praktijk va n de taalvo rming mij am zaat geeft vervolgens ee n ve rantwoo rding va nuit de th e orie oo k in de verbinden van taal en waarneming opze t van de artikelen gaat de co ncre te e rvaring suzann e vooraf a a n de th eo retisc he beschouwing het b egin van een taalronde in h e t lok a al van gro e p 3 h ebben w e e en kri ng g emaakt op kl e ur van de kle r en die d e kinder e n a a nheb b e n rode bro ek e n en truien naa s t e lkaar d a n blauwe e n zo no g meer kl e ure n eerst no e m ik ze lf kl e uren d a n zit d e me erd e rh e id in de kri ng e n nog maar e e n paar kinderen aan hun tafeltje ik vraag welke kleur we nu zu lle n vrag e n va n a lles wordt g ero e pen i n 1999 3 moer 153 het wilde weg maar er zijn ook kinderen die toevoegen serhat een jongetje dat altijd kijken welke kleur truien er nog over zijn en bang is fouten te maken zegt ine e ns uit dan roepen roze of grijs laat over auto s weet hij veel samen slagen wat hebben kinderen soms toch een gekke we e rin uit te leggen wat een uitlaat is aan de patronen en teksten op hun kler e n valt mij kinderen die dat niet w e te n op het bord op ove ral worden truien uitgerekt e n be s tu wordt e e n uitlaat getek e nd waaruit blijkt dat deerd ook merken we al obse rve rend dat hij niet zo makkelijk i s onder te brengen in de s ommige kleuren niet zo gemakkelijk t e c atego rie en vierka nt rechthoekig of rond b e no e men zijn of dat er versc hillende menin gen ov e r be staa n zo ook bijvoorbeeld mijn waarom dee d je dat nou m et die vormen eigen t ru i is die nu grij s zwa rt of groen een vraagt d e stagia ire di e erbij was na a floop s oort ge mengd bre iwerkje i s het ik vind dat v a n d e o c ht e nd aan mij he t e erste w a t me t e ik h e t zelf mag be sli ss en en dat vinden de binnen sc hiet is omdat ik taal en wa arn eming kinde r e n goed a an elkaa r wil ve rbinde n d aa ro m hoort ook ten s lotte zit i e dere e n in e e n onv e rwachte h e t be gin van d e ochte nd erbij het b ekijk e n volgorde en benoem en van d e kl eure n van kler e n ook al h ebb en w e h e t daa rna niet mee r ove r ik leg d ri e grot e vell en papi er op d e tafel in kleren van a f d e ee rste minuut v an e en het midden en te ken op een e rvan e en groot taalvornungs les duik ik m e t de kinder e n vi erk ant huis ro e pt i em and daarna h oo r ond e r in e e n pro ces v a n w aa rnem e n b e no e ik v a n verschillende k a nten he t woord vi e r men beschouw e n ass ociere n ik bedenk kant ik vraa g wat er all ema al vi e rkant is op werk v orm e n e n st e l vragen die d e kinder en stra at z e b eginnen door e lka ar te ro ep e n ik en mijz elf prikk elen om onde r wo orden te sc hrijf op w a t ik opvang het is groep 3 e n br en gen w a t we zi en en me emak e n de het i s februa ri ze le z e n a lles mee r aa m w e rkv ormen zijn ee n s oort raamw erk ik m uur stoep sc hoorst e en z e lfs w ee t nooit precies wat ze zull en opl ev e r e n ik daarna teken ik ee n r echthoek op h e t bedenk bijvoorb e eld ni e t va n te voren da t ik tw e ed e v e l opnieuw roept iemand raam ee n l esj e wil ge v en over v o rmen vi erka nt we kijken naar de ramen van de klas e n zi e n re chtho e k rond en dat de kind ere n dat na ineens d a t die zijn samenges te ld uit vierkan afloop moet e n wet e n maar wel b e denk ik te n e n r ec htho e ken pl a fond zegt iemand dat vorm e n mi ssc hi e n een go e de ma ni er zijn we kijk e n omhoog het pl afond blijkt ver om hun waarn e ming van dagelijkse dingen te d e eld in kleinere vierk a nte ra a mwerkj e s ook ric hten en te versc herpen dat we on s v erv ol het b o rd b es taat uit e en lan gwerpig s tuk e n gen s lan gduri g bui ge n o ve r de vorm van ee n twee min of meer vi e rkante s tukken ik vraa g te levi s ie en ove r de betekeni s van he t woord of er thuis ook iet s r ec htho e kig is dat l eidt u itlaat is een onvoor s pelb ar e opbren gst van t o t de kwe stie is ee n t el e vi s i e r ec htho ekig ik d e w erkvorm voel bijna hoe hard d e hersen s om mij heen a a n he t werk zijn wel rec htho e ki g maar praten naar aanleiding van eigen teksten o ok wee r nie t luci e zo leidt de opdrac ht nie t alle en tot het zoeken naar woorden ma ar ook tot preci e zere ik pr aat met de kind e ren van g ro ep 4 naar obse rvatie we kijken in een s h e el precies naar a a nleidin g van d e t eks t e n di e ze gesc hreve n voorw e rpen in het klaslokaal wa ar w e zitten hebben over ee n aandenken en o o k stimuleren mijn vragen een s oort varsh a hee ft gesc hreven ov e r een k e ttinkj e obser vatie in ge da chte n hoe zi en dinge n in je van nep goud uit spanje nada t ik haar te kst eigen huis e r e i ge nlijk preci es uit o f o p de h e b vo orgel eze n ho ud e n w e ee n ro ndj e route di e je n e emt v an hui s n aar sc ho o l wa arin iederee n een ding opnoemt dat bij ik voeg nog een blad toe m et rond e vorme n h e m thuis nep is ik v e rtel dat ik thuis ee n als i e dereen t e gelijk woorden sc hre e uwt nep roos heb hij is van pl a sti c n aast me zit besluit ik een rondj e te doen iede r ee n ma g deni se zij h e eft thui s ook e e n ne p roo s op het rijtje af nog i e ts aan de verzam elinge n pre vin heeft een ne p spieg e l raquel ee n 154 moe r 1999 3 komt omdat yvandera nooit veel zegt en nu opeens wel of omdat de kinderen extra ak geinteresseerd zijn in nep geld ik vraag steeds waaraan je kunt zien dat iets nep is op een gegeven moment vraag ik w ie er iet s heeft h24 waa raan je kunt voelen dat het nep is ik vertel over de plant in de bank waaraan ik niet kon zien of hij e cht of nep was en dat ik toen aan een blaadje ging voelen raquel ve rt elt een verhaal over nep geld dat niet aan h et magneetj e op de koelk as t bl ee f kleven e n echt geld wel z e kent het woord magneet niet maar ze kan het duid elijk om s chrijven n e p oorbel ver schillende kind e ren h e bb e n zo n dingetje dat op de ijskas t pla kt ya s sine thui s nep fruit morqiana h e eft nep geld zegt dat echt geld van ijzer is en dat he t na dit rondje vra a g ik wat is nep eigenlijk daarom blijft plakken nep geld i s van plas tic ho e kun je het nog meer zeggen niet echt en dat blijft niet plakken op een magnee t ik ze gt een kind ik schrijf het op het bord herhaal nog een s wat hij zegt zodat iedere en onde r h e t woord nep kun j e het o ok nog het verha a l v a n r a qu el kan be grijpen kun op een andere manier zeggen namaak je ook horen of ie ts ne p i s of echt dauke liet val s zegt jo s ephin e oh j a je he bt valse een ke er e en guld e n v all e n en to e n kon ze tand e n en een valse pruik z e gt ee n kind horen dat he t e e n neppe guld e n w a s h e t i s een ande r kind ze gt dat plastic een a nde r bijna to uur en ik s tel voor d a t w e stoppen woord voor n e p i s ik a a rz e l e ven maar m aa r dan la a it het g esprek to c h op ee ns weer schrijf het erbij dat woord plasti c zorgt op we h e bb e n het over nep huil e n en n ep v e rvolgens v oor v e el onduidelijkheid d e nis e schrijv en en nep la c h e n j e kunt dus ook ze gt dat ze een n e p b e ke r h ee ft w a araan alle rlei dinge n n e p do e n kan j e zien dat hij nep i s want hij i s van pl as tic wa ar i s e en ec hte b e ke r dan v a n ik ben er in dit soo rt gesprekke n op uit om de gemaakt er worden verschill e nd e materialen kindere n ac ti ef te laten nad e nken over taal geno e md beton steen glas wat ik do e i s vragen opro epen bij de kinde ik vraa g me hardop af of ee n plas ti c beker r en e n zelf vr a ge n st e llen ik le g ni ets uit niet gewoon een plas ti c bek e r i s maar dat is want ik denk dat het de kinder en v e el meer volgen s d e ni se ni e t zo opl e ve rt als z e zelf nad enke n en niet ant e e n ander kind ve rtelt dat z e een ne p pop woorden kome n in plaats van hen uit te he e ft ik vra ag waaraan je kan zi e n dat het een legge n wat nep b e tekent vraag ik naar hun nep pop i s hij is v a n plas ti c dus ne p ervari ng en m et n ep sam e n vu lle n z e de poppen zijn van plas tic gemaakt waar zijn betekenis van dat woord in en ontdekken ze echte popp en van gema a kt die vraag geeft de ho ev ee lheid nuanc e s erv an e nige verwarring een kind zegt d at e e n e chte niet alleen probeer ik d e kinder e n aan het pop van stof is gemaakt e en ander vindt dat nad e nken te ze tten zij zetten mij ook aan echt e poppen van ijzer zijn en ee n derde z egt het nadenken jo s hua bijvoorbeeld met zijn dat e chte poppen van hout zijn ik herhaal opmerking dat all e popp e n nep en alle e n steeds wa t een kind zegt dus e en echte pop babie s echt zijn is van hout ik vraag of het mi sschien niet zo ik we et van tevoren nooit hoe het gespre k is dat a ll e poppen nep zijn of juist all emaal zal lop e n het enig e wat ik doe is een paar echt jo shua zegt dat alle poppen nep zijn teksten uitki e zen om voor t e lezen ik kies a ll een baby s zijn echt daar laat ik het bij teksten die bij mij vragen oproep e n en waar van ik denk dat dat ook bij de kinderen het yvander a v ertelt een verha a l over nep geld geval zal zijn er sta a n twee dingen van op cura q ao het is plotseling doodsti l ieder tevoren vast het tijdstip waarop het gesprek een luiste rt naar yvandera ik weet niet of dat plaatsvindt en het gegeven dat we naar aanlei 1999 3 moer 155 11 u ip i y nv d o q ctje n oecle r roe 7r e e mi r 51 u 1 4 w nl ier 7n z ding van d e eigen t e kst e n van de kind er en zi ch uit genodigd vo elen om hun gedachte n prat e n in dit s oort gespre kk e n prob ee r ik zo en e rvari n ge n onde r woord e n t e bre nge n dicht mog elijk de natuurlijke situ a ti e waa rin men se n m e t elkaar praten te b e naderen zo al s dingen in de kring we op het sc hoolpl e in of voor h e t b egin van suzann e de le s op e e n a s sociatiev e manier pr a ten ov e r wat ons b e zi g houdt zo pra t e n w e o ok tijd en s in mijn huis heb ik vierkante en langwerpige dit soort ge pland e ges prekk e n de kind ere n voorwerpen verzameld en in een zakje gestopt b ep a le n in feite h e t ge spre k ik b e n e r om te vanochtend bij groep 3 haal ik ze een voor zorge n d a t de sfe e r v eilig i s e n dat d e kindere n een tevoorschijn en leg ze op kartonnetjes o p 156 mo e r 1999 3 een tafel midden in de kring een st ri ppen dat er nog meer verhalen zijn dat is goed kaart een wa s handje een pannenlap een maar ik vraag wie een a nde r voorwerp wil sno eppapiertje een boterhamzakje een l eitje pakken om er iets bij te v e rte ll en een gestreept papieren zakje een envelop ramazan pakt het dollarbiljet en vertelt een bri efkaart een papieren zakdoekje een meteen dat hij twe e dollar had gekre gen van pleister e en s uikerz a kje e e n dis kette ee n zijn v ader ik vra a g wat hij er mee h e eft cas sett ebandj e een do ll arbiljet een vilten gedaan geld ge kr e gen zegt hij dat snap ik ond erlegge rtj e een zakje kruiden een blokje niet hoe kan dat vraa g ik er volgt een g e l e pla kb rie fjes dat is voor de telefoon lange uitl eg ramaza n s pa nt zich enorm in zegt moona b eslist de kinderen zitt e n er om in het nederland s niet zijn e ers te taal met hun neu s bove nop ze willen allemaal duidelijk te maken wat e r gebeurd is de zegge n wat i ets is of waar h e t voor is andere kinderen lui s tere n en probere n soms al s ik g e k word van d e vinger s z eg ik al s t e h e lp e n al s z e d enken te we ten wat hij je we et w a t h e t is z e g j e niks ma a r do e j e je bedo e lt we kome n er stap voor s tap achter ben en over elkaar h et wordt meteen een d a t hij samen met zijn broertje het g eld stuk ru s tig er me t ov e r elkaar ges l age n b en e n ergens i s g aan wi ss elen h e t woord wi sse kun j e niet voor d e neu s van de juf zw a ai e n l e n gebruikt hij ni et hij zoekt e r duidelijk ik ge ef beu rte n voor b e noemen e n uitlegge n wel naar en vindt het pa s minuten later als er zijn minder k a rtonn e tj es dan voorw e r we alw ee r bijna in e en a nd er verh a al zitt e n p e n daa rd o or worde n d e ka rtonn etj es ee n y as min a h eeft de p a nn e nl a p ge p akt z e is s oort visuele c ategori een wat mo e t bij wat zi c htbaar h eel er g v e rlege n maar ze heeft h et lig ge n ik vraag de kind e ren waar ik i ets mo e t ding to c h zonder aarzelen gepakt ik z eg n ee rl eggen en o ok of z e iet s willen verand e vert el maa r z e zegt mijn mo e der he eft r en van pla a ts e e n p a nn enlap wordt naa s t het ook maar d a n l a ng zo z e wij st het a an o ja wash andj e ge l e gd wa arom dat wee t ik ni e t knikken so mmi ge kinder en je hand kan er e n ik vra ag h e t nu ook nog niet e e n in wat pakt ze dan als het warm i s ik ve rpli c hte v e ra ntwoo rding vind ik ee n t e zi e h e t nog ni e t h el e maal v o or m e en vraag ho ge dremp e l in het spann e nde sp e l dat nu wat is het d a n wat ze p akt yas mina la c ht onts t a an i s later vraa g ik het w el dan blijkt maar snapt mij niet wa a r komt het uit bijvoorb e eld da t de s tripp e nka art na as t ee n vraag ik di e vraag s napt ze wel z e maakt sno e ppapi e rtj e hoort omd a t z e to e valli g pre ee n gebaar van ee n vi e rkant ding e n zegt ci es hetz e lfd e form a at h e bb en e rbij oven aha ik vra ag do o r wat maakt ik vraa g wi e ie ts t e v ertelle n heeft bij een van je mo ed er wel e ens in de ov e n g e bak ik d e v o o rwerp en op d e t a fel selman s taat o p en wil we t en wat gebak i s n a wat hee n e n w ee r pakt het washandje e e n w a sh andj e z egt hij prat e n ve rt e lt z e dat haar moede r koekjes en kijkt a fiva c ht end ik vraag waar hij dat bakt d aarover k a n ik ve rd e r vragen e n geb ruikt ik ga onder d e douche z e gt hij op in e ens li chte n h a ar o ge n op en wordt haa r mijn v raag wat hij dan doet m et he t wash andj e ve rh aal beeld end a ls d e k oe kj es nog warm b e gint hij t e v ert elle n dat hij de ze ep e ri n do e t zijn li gg en ze op tafel z e moeten koud ande re kinde re n b eginn e n te l ac hen ik zie word en yasnuna mag e r wel ee ns eentj e ook h e rke nning e r wordt v as t v e el g esp ee ld proev e n z o ga a n we vi a d e voorw e rpen van ond e r dou c hes ik vr aag door bij selman ov er verhaal na a r verhaal h et douchen wi e do et de douch e uit dat de ple is t er che ne lla v ertelt dat z e was blijkt zijn moeder te zijn want da n moet zijn ge vall e n m e t de fiets ze vindt dat duide lijk broertje eronde r g aa n julli e nooit samen g e noeg maar ik blijf doo rv ragen ho e het nu douchen vraag ik gelach bij de andere n precies kwam dat ze viel haar wiel kwam ne e zegt selman ik wend m e tot de kri ng naas t de s toep blijkt nu ze viel op haar knie e n vraag wie we l eens m e t ie m and samen de s tripp en kaart has an mo e st m e t de tr e in doucht of in bad zit chun vert e lt giechelend e rgen s heen mo e st j e s tempelen nee was hoe hij onder de douche niet zijn neef sp e elt het we l e en trein vraag ik nu ja hij was en hoe ze s oms de barbiepop van zijn zusje g e el we praten ve rder over hoe in de trein m eenemen ik zie aan vingers e n g ezichten de deuren open gaan 1999 3 moer 157 he t gest reepte zakje mohamed vertelt met als de kinderen binnen komen begint een een stroom van woorden en g eba ren over aantal meteen latifa s tekst te lezen als snoepj e s kopen in m a rokko en dan waren ied e re e n in een halve cirkel voor het bord zit we op h e t hoekje en dan gingen we het vraag ik of latifa haar tekst wil voorl ezen ik opeten koekjes en chocola waren het ze vraa g wi e er iets aan latifa wil vragen over d ee lde n uit a an a ndere kinderen ook aan de haar tek s t iets w a t j e ni e t begrijpt of i e ts uilen en de duiven zegt hij op vra gen omdat je er graag meer over wil weten veel verduidelijkt hij dat er e en plek was m e t veel vingers latifa wijst een kind aan dat een vogels ook kuikentje s wat zijn kuik e n vra a g aan h a ar mag s t ellen abdel kijkt naar tjes kl eine tripjes weten versc hillende k in mij e n st elt zijn vraag aa n mij ik zeg d a t ik er d e ren niet bij wa s in marokko en dat ik het dus niet w eet abdel s napt ni et ho e h e t kan dat latifa wat do e n voorwerp en in e e n ta a lronde eer s t ee n mier doodma akt en dat di e mier ongevee r all e s wat je in een taalronde nodig daarna in haar sc hoen g ing ik help abdel met h e bt denk ik j e kunt z e b ekijk e n be t aste n h e t formuleren van zijn vra ag e n herha al die benoem e n besc hrijven je kunt v ertelle n waar da n nog eens zodat i ed e re e n g o e d ka n horen je ze w e l eens e erd e r h ebt gezi e n waar z e wat abdel vraa gt voor di e nen of waarvoor j e d e nkt dat ze l a tifa antwoordt ni et m et e en ee n pa a r mi ss chi e n dien e n je kunt ze i n cat e gori e en kind ere n ro e p e n dat z e h e t w e t e n ik v raag of indelen j e kunt erover va n mening vers chil zij e r bij wa ren in m a rokko als dat niet het le n j e kunt v erte llen over ge b e urte ni ssen gev al blijkt te zijn zeg ik d a t z e het dan ni e t wa a ra an ze j e doen d e nk e n en zo n v erha a l kunn en we te n l a tifa i s de e ni ge di e h et wee t brengt anderen weer op hun eig e n verha len latifa z e gt d at er ee n andere mier in haar voorw erpen ro epen taal op aan een s tuk sc ho en ging ik ve rander het in haar t ekst door voel ik tijden s d e ta alro nde bij de to en g ing e e n ande r e mi e r in mijn sc ho e n kindere n de b e hoefte om iets te zegge n t e v ertell e n ik probe e r het e en b ee tj e in b a n e n ik l e es de tw ee de zin nog e e n s voor omdat ik t e leid e n en v e rder do e ik al s b ege l eid e r di e nie t goed voor m e k an zi e n en toen zag eigenlijk niets anders d an vragen stell e n mijn ik ee n mier a chter mij aanlop e n e n ik had de vragen ga an uit van w a t e en kind zegt zijn mi e r dood g e ma akt geba see rd op mijn nieuws gie righ e id daa rn a ar ik l o op voor de klas he en e n w e er e n s te l me en gericht op v erduidelijking wat e r voor hardop voor hoe latifa daar in m a rokko liep v e rhalen kom en weet ik nooit van te v o ren ik draai me om kijk achter me e n zeg he er kome n er altijd h eel veel ik he lp de ee n mi e r daa r loopt ee n mie r a c hter m e a a n kindere n te nslotte er een va n te ki e zen om ik v ra ag aan latifa of het zo ging z e knikt sc h ri ft e lij k vast te leggen in ee n t ekening en en to e n maa kte j e hem dood lati fa knikt i n een b ijbe hor end e t ek s t we er ik ze g niks ik probee r me e e n voor st elling te maken van wat latifa prec ies d eed een tekst is nooit in een keer goed ev e n is het s til in de klas dan roept e ri k lucie m a ar hoe m aa kt e j e h e m d o od ja hoe m aa kte j e h em dood v all en andere kinder e n in groep 4 heb ik de tekst van latifa op het hem bij latifa zegt dat ze h e m me t haar bord geschreven s cho e n doodmaakte ik vr a a g wat ze met h a ar s cho e n deed latifa gaat s taan en trapt e e n ik ging m et mijn mo e der naar paar ke er met h a ar sc hoen e n op de grond maro kko en to e n ging ik na ar latifa kent het nederland s e woord ni e t e ri k buit e n en toe n zag ik een mi er zegt trapp e n ik vra ag je ging he m dood achte r mij aanlopen en i k trappe n la tifa knikt ik ve e g in ha a r tekst had de mi er d oo d ge maakt gemaakt uit e n verande r h e t in getrapt en to en ging de mier in mijn sch oe n op e en le eg s tuk bord schrij f ik m et grote e n ik ging huilen en ik had een letters noo p da aronder s chrijf ik trappen ple is t er ge krege n latifa heeft e en mier dood getrapt wie heeft 158 m o er 1999 3 er op een andere manier w eleens een klein als je een tekst schrijft staat het er nooit in beestje dood gemaakt nu komt er een een keer goed dat kan niet en dat hoeft niet stroom van woorden los ik schrijf op wat de dat i s een hele opluchting voor kinderen kinderen zegge n er ont s taat een l a nge lijst het schrijv e n op zich doe j e in je eentje maar schudden drukken vergiftigen snijden per wat eraan vooraf gaat en wat er daarna komt sen knijpen slaan laten s tikken rijden laten doe je met elkaar dat je elkaar kunt helpen verd ri nken stampen klappen schiet e n ver om je te kst duidelijker te krijgen e n dat dat plett eren gooien ni e t in ee n sfeer va n goe d of fo u t gaa t i s een bij e lk woord vraag ik naar de e rva ri ng die gerustste ll end idee voor de kinderen leer e rbij hoort wat w as h e t voor bees tj e ho e krachten zijn van tevoren vaak bang dat h e t de e d j e het pre c i e s ufuk vertelt d a t hij een bedr ei g end i s voor e e n kind a ls zijn tekst hommel in zijn hand doodmaakt e hij laat klas sikaal b esprok e n w o rdt in de praktijk zien hoe hij zijn hand dichtkneep ik vraag blijkt het tegendeel kinderen v ec hten erom wat hij met zijn hand deed wa a rdoor di e om hun tek st op het bord te krij ge n ik zorg hommel dood ging ufuk ze gt dat hij gin g e rvoor dat de s feer pos i tief en opbouwend pers en een ander kind zegt knijpen ik blijft en dat de schrijve r meeste r blijft ov er vraag wa t het verschil tuss en pers e n e n knij zijn tekst ik verander nooit i e ts a an de tek s t pen is volge n s erik ga a t per se n ve el hard e r a l s h e t kind h e t nie t wil da n knijpe n bij pers en k omt ec ht al h et in he t b e gin zijn de kind e ren zo ve rbaas d bloed eru it ik wil een p a ar keer stoppen met dat z e zelf iets ov e r hun teks t te zeggen de lij s t op h e t bord m aar de kinde ren gaan h e bb e n dat ze alles wat e r over hun tekst m aa r d o or me t woorde n ro epen ik prob ee r ge z eg d wordt goed vind en na v e rloop van zove el mogelijk woorden op te s chrij ven a ls tijd ontwikkel e n ze e en kritisch e blik op hun ze vol ge ns mij geno eg geschr e euwd hebben taalprodu c ten door same n teksten te be spre stop ik met sc hrijv e n en vraag ik aanda cht ke n worden d e kind eren de elgenoot van voor d e la a ts te zin e lka ars sc hrijfproces sa m e n houden ze zi ch bezig met de vraag ho e de tekst duidelijk er kan worden doordat d e aanda cht zich richt op de inhoud vindt er z involle en betek e ni s volle c ommunic atie plaats de kindere n wi s sel e n e rv a ri n gen gedachten e n ideeen uit er kom e n daarbij vanzelf vers c hille nde begrip p e n woord en e n taalpr o bl e m e n naar voren in he t b egin z i en d e kinderen he t bespr ek en van teksten al s een spel het is leuk dus dan l ee r j e er ni e t van is hun c onclusie soms vra agt e en kind tijd e ns e en t a alvormings les waari n i e d e re en ontzett end ac ti e f meedo et wanneer ze nou gaan w e rken als ik dan z e g d a t we aan h e t w e rke n zijn krijg ik e e n onge lovig e blik na e en paa r ke e r ontdekk e n z e dat h e t ni e t alle e n leuk is om zo te werken maar dat hun teksten er ook beter van ez worden kya onvoorbereid beginnen met een taalrond e suzann e ko 111 101 s ochtends zitten we zonder een onderwerp te hebben voorbereid in groep s ik heb een stape l onderleggers gehaald potloden d e 1999 3 moer 159 tekstschri ften van de kinderen papier met blaadje niet een kader erop ee n onderlegger en verschi ll ende soorten k a ders voor t e keningen een potl ood tek e n j e eigen voordeur zeg zwart e p e nnen ee n gekleurd kaftj e zod a t ik ik precies ho e hij er uit zi et e n ook wat er all e kanten op kan naast of boven de deur zit misschien ee n de kinderen druppelen de klas binnen e n ik b ri ev e nbus een bel ee n raam iede reen gaat ga tuss en z e in zitten en hoor ho e z e m et teke ne n heel pr ecie s t erwijl ze tekene n en ik e lkaar praten ov e r het sint m a arte n lop e n teken ook kan ik even nadenken ik merk dat gister a von d over hoe z e bij juffrouw cisca s ik zin krijg om bij mijn tekenin g te ve rte lle n hui s aanb e lde n en and e re dinge n di e ge b e ur dat i s du s mijn vol ge nd e opdrac ht ve rte l a a n den bij het aa nbellen en het s no e p dat ze j e buur over j e voord e ur bij de tekening ge kregen he bben in mijn hoofd begint zich d e ge ne di e luist ert mag vrag e n s te llen er is ie t s t e vo rm e n waa rov er mi s schi e n de t aalron ee n druk ge praa t in tweetallen ie d e reen w ij s t d e k a n ga an ni e t all ee n over he t sint m aar op t eke ninge n zo h elpt e en t ek e nin g bij h e t t e n lop e n denk ik dat i s e e n b ee tj e s a ai e n ve rtell en ove r details waa r j e zonder t e ke ning b o ve ndi e n h e e ft mi s schi e n ni e t i e d e re en h e t misschien ni e t zo snel op zou komen ge daan w el mi ss chien o v e r s no e p dat ka n ik all e e n d e voorde ur b es chrij ve n vind ik nu uitbreid e n naar a lle rlei s oorten s no ep di e je ni e t genoeg voor een schrijfopdrac ht ik vaa k o f graag e e t hoe h e t er uit ziet ho e j e vert el a l s h e t wee r stil i s ho e ik vaak h et prec i es eet waar j e he t koopt of krij gt thuiskom e n dan mijn fie ts bij de voorde ur om in de kri ng te kom en b e de nk ik nog zet e n dan ge tik hoor o p h e t ra a m van de st ee ds een beetj e in de sint ma art e n sfee r en buu rv rouw d e b u urvrouw zi e t me thuis d e nk e nd o ve r aa nb e lle n bij voorde ure n da t kom e n e n wil ee n praatj e ma ke n z e komt we op volgord e v an je eige n hui s numm e r uit de d e ur ik s ta te prat e n m e t de sleute ls in kunnen gaan zitt en dat gebeurt in globale mijn h a nd w a nt ei genlijk wil ik n aar bov e n gr oe p e n va n ti e nt a llen e n hond e rdtall e n gaan ik v r aag bij wi e o ok we l ee ns ie ts ge b e urt d e kind ere n zitten we do en vervolgens een voor d e de ur d e k i nde re n ve rt elle n ee r s t ook n a menronde ik wil a ltijd dat z e no g i e t s ov er buu rv rou wen die bij voo rb ee ld o ver ande rs z egge n bij hun naa m h e t hui sn um h e t b alkon han ge n e n ro e p e n w aar i s je m e r no e m e n vind ik e en b ee tj e s aa i ik de nk mo e d e r maar ook and e re din ge n kind e ren aan a l die huize n en ze g vert el bij j e na am di e aanbellen bro e rtj es di e d e de ur vlak vo o r h oeve e l trapp e n j e op mo e t v o o rdat j e voor j e j e n e u s di c ht s laa n t e rwijl j e geen sl e ute l h ebt voord e ur s ta a t i e de reen b e gint te de nk e n e n thui s kom e n e n e r i s ni e mand ik la at z e nog te tell e n w e doen d e rond e e n alle e n het ee n s een tw ee talgespre k doen nu me t de no e men va n h e t aant a l trapp e n r o ept al weer buur aa n hun a ndere kant ov e r dinge n di e and e re din ge n op ho e no e m j e e en hui s dat voor d e d eur ge b e uren ik b en t evrede n er b e ne den i s zonde r trap kind eren g ev e n kan ee n g o e d e sc hrijfopdracht vol g en met woord e n b ega n e grond hui s b en e den par twe e onde rd e l e n besc hrijf ee rs t pre ci es ho e j e te rr e e en kind zegt d a t hij h ee l v ee l tr a pp e n voord e ur e r uitzi e t e n d a n over i e t s d a t d a ar hee ft in klein e stukj es m e t s tee d s e en plat vl a k voor w el ee n s geb eurd is d e kinde re n stukj e e rtu sse n er wordt uitgel eg d op mijn beginn en a ll e maal me t ee n te sc hrijve n vra ge n over deuren h ekj es tu sse nde ur en belle n tra ppen di e binn e nin j e hui s zijn ik hoe l a nger ik met taalvorming werk ho e v ind h e t le uk e n geef daarom hier en daar wa t ze ke rd er ik ben ge word en da t e r altijd ie t s is lan ger tijd om t e ve rtelle n al s d e b el ter s pra k e om o ver te prat e n in ee n gro e p e n ve rvolge ns komt vraa g ik ee n pa a r kind e ren hoe hun bel ov er te s chrijve n e e nvoudig omdat i e d ereen klinkt er klink e n zoem ers belletj es van trrrin g ook elk basissc ho o lkind d e he l e d ag van a ll es dingd on gs d e kindere n zijn h ee l betrokk en wa arn ee mt e n b el eeft som s h o or ik lee r praten s om s door elkaar hee n m a ar iederee n krachte n veronderste ll e n dat hun schoolkin b lij ft b ij het onderwe rp ik ben eigenl ij k deren zo w e inig mee mak e n e n dat k ri ng h elem aal v a n mijn snoep id ee af gera akt ges pr e kk e n over eige n erva rin ge n d aar door ik be s luit om e en teke nopdracht te ge ven va a k zo saai zijn mijn erv a ri n g is t ege nge over voo rdeuren iede reen krijgt ee n n s s teld als iets me emaken niet b etekent naa r i6o moe r 1999 3 lange teksten zijn ni e t handig om te b espre ken wat me opvalt aan de teksten zijn de opsommingen van activiteiten dat is me e stal het geval met teksten die over de vakantie gaan ik besluit h e t proble e m van de ops om ming e n aan te pakken ik kopie er d e tekst van donny in zo n oplage dat er per twee kinde re n een exempla a r is het feest he t b ego n allemaal zo vo or het fees t gingen we ee rs t ee n z aal zoeken we waren overal zo een beetje gew eest uiteinde lij k hadde n we ee n zaal voor drie dawz vj 1 rd pt4v 4oy upj c j a nuari ifl appn b p 7r 0t el respit n e di e dag m oest ik in de ocht end eerst naar mijn ge loof h e qev 2oain ataqrtmr daar g ing eerst iemand ee n lez ing h o ud e n toe n m oeste n we a lle maal vragen uit een t ijdsch rift va n ons ge loof b ea nt woo rden te nmin s te als je dat won tj 7riatt i i eq 2u eh 1 en als je ant woo rd wil ge ve n m oet je j e vinger 7 v u kti a r o ci of je h a n d opsteken daarna g inge n we naa r huis ai n da a r ging ik m e t mijn b roer op de co mput er mijn b roe r h a d zelfge m aa kte ba ra s gemaa k t een pre tpark zijn g e w ees t of je b ee n h ebben en mijn b roe r had voo r h et feest cake gemaakt g e broken maa r als het ook k a n b e teke n e n iets het waren e r we l drie kleins waarn emen of ee n da g elijk se gebeurte d e meneer di e het fees t had georganisee rd had nis nau wk e urige r b e kijk en dan m a ke n juis t mij gevraag d om te prese nte re n met ee n a nder kindere n h ee l e rg v eel m ee de d eskundi g h eid m e isje van ta alvorme rs b es t aa t eri n zulk e kl eine erva toe n was h e t zo ve r we ginge n naar h et fees t ri n gen te herkennen in d e v e rhalen van kinde he t wa s heel l e uk ren en in hun e ig e n lev en om ze v ervolge ns mijn zus ging ni e t and e re m e isjes danse n om te z ette n in vragen di e bij ie deree n weer en er g inge n mensen zingen ni e uwe erv a ri nge n oproe p e n tijd en s ee n er wa ren e r oo k een paa r die g inge n actere n onvo o rb e re id e t aa lrond e zoal s hi e rbov e n he t was h eel leuk want sommige kindere n b es chrev en ma ak ik voo rtdure nd k euzes in gingen g o och e le n wi ss elwerking me t wat d e kinde ren inbre ngen en f oen g ingen we het opruim en en n aar huis e n puttend uit h e t arsenaal van werkvormen die bij taalvorming ontwikk eld zijn d e kinder en zitten in tweetall en wa a r ze g raag een tekst preciezer maken in s amenw erken en die de l e erkra c ht s a men luci e met he n he eft afge sproke n ik lee s donny s teks t voor terwijl iedere e n meel ees t w e gaan van d e l ee rkra c ht van groe p 7 krij g ik ee n de versc hi llende mom e nte n di e in d e te kst s tap e l teks t e n die d e kinderen de dag na d e zitten opzo eke n ik lees de ee rste vier zinnen kerstvakantie gesc hreven hebb e n het is d e nog ee n k eer voor en vraag welke momenten bedo e ling dat ik same n met de kind e ren di e daarin zitte n ik geef als eers t e donny het tekst e n ga bespreken ik le es de teksten door woord hij noemt een zaal zoeken als een en sch ri k ee n be e tj e van de l e ngte erv an moment ik schrijf dat op het bord 1999 3 moer 161 we halen samen nog een paa r momenten in het alsg e meen is het zo dat je van de ui t d onny s tekst als hij n aar m ij n geloof kinderen krijgt waar je naar vraagt geef je zegt vraag ik w at hij daar mee b e doelt een ruim e algemene sc hrijfopdra cht a l s s chrijf donny kijkt me niet begrijpend a a n ik vraag een verhaaltj e over de vakantie dan krijg je wat hij bijvoorbe e ld thuis zegt als hij naar a lgemene te ksten d e kinderen voel e n zich zijn geloof gaat zeg j e ik ga naa r mijn door zo n opdr ac ht uitgenodigd om o ve r alles geloof het i s tijd om naar mijn geloof te wat ze in d e vakantie gedaan hebbe n te ga a n donny vert e lt dat hij zegt dat hij naar s c hrijven de t e k s ten gaan daardoor n e rgen s d e zaal gaa t op h e t bord sc hrij f ik n a ar de de di e pte in zaal ik vind h et bel a n grijk dat d e kinderen de tweetall e n zoek e n nu z elf verder naar pre c i es en gedetai ll e e rd over e e n erv arin g mom e nten in d e te ks t van d o nny na ee n schrijve n tijdje s toppen we van elk twee tal ve rt elt ik gee f da arom s chrijfopdra c ht e n o v er kle i iemand welke mom e nte n er ge vonden zijn ne geb eurte ni ssen e n mom e nt en dat da a gt alle m o m e nte n schrijf ik op h e t bord kind e re n uit om op zo e k te ga an naa r di e een l ez ing wo o rd e n di e hun erv a ri ng h e t mees t duid e lijk vragen beantw oo rd en w ee rgeven tijdens dat zo e ke n ontdekk e n ze naar huis de mogelijkhe den v a n ta al een tek s t die broe r op computer b e gre pen en h e rke nd w ordt l e z e n z e m e t bro e r maakt bara s me er plezier d a t mo e digt h e t s c hrijv e n ver naar het feest volg ens w ee r aan er is een v er s chil tussen h e t z us d a n s t schrijve n o ver ee n erv arin g e n h et s chrij v en m ensen z ingen v a n een verslag ov e r wat j e gedaan hebt in m ensen a c tere n ee n vak a ntie door met de ki nd eren in de kin d e re n gooche len ops omming van donny s t e k s t op zoek te opruim en ga a n naar mom enten ontd e kk e n ze dat v e r naar huis schil ik le g z e ni e ts uit o ve r ver schill e nde we kijk e n w elke kl e in e mome nt e n s amen s o o rt e n teks t e n en d e fun cti e daarva n ik laa t een wat grot e r moment vorm en ze he t al do ende ze lf ontdekk e n niet in hun de momenten ee n zaal zoek e n e n een z aa l ee ntj e ma a r s amen ik vraa g donny e en vinden e n e en l ez ing vrage n bean twoo rden en mom e nt t e ki e ze n wa ar hij gra a g ove r wil naar huis ga an vorme n s am e n h e t grot e vertell en e n sc hrijv e n donn y wordt zi ch moment in de za al zu s dans t men se n z ingen da ardoor be wu st van wat voor hem b el ang m ensen acte re n kind ere n gooch e l e n vorm e n s a rijk i s door t e s chrij ven w ord j e j e b e wu s t m e n h e t grote mome nt op h e t fees t bij op h e t v a n wat je b e zi g houdt door te ru g te kijken fees t passe n ook nog opruim e n en naar huis naar wat j e gesc hrev e n hebt word j e j e da ar ik vraag donny welk mom ent van d e lij s t no g me er b ewu s t va n dan ga j e ook mee r op h e t bord hij zi ch no g h eel go e d he ri nnert bewu st je woord e n kie ze n word je j e b e wus donny noemt drie mom enten ter va n ho e jij ta a l gebruikt en wilt gebruiken broer op co mpu ter broer maakt bara s zu s dan s t ik vraag ov er welk moment hij een tek s t zou wille n sc hrij ven hij kie s t broe r m a akt bara s donny komt op de vertelstoel voor in de klas zitten wij st ell e n h e m vrag e n om h e m t e h e lp e n zijn he rinn e ring aa n d a t moment held e r naar bo v en te krijgen als ni e mand nog iet s wil vra gen gaat donny naar zijn pl aat s teru g hij wee t nu pr ec ie s waar hij strak s e e n korte t e k s t over kan schrijven 162 moer 1999 3