Wat kinderen leren van taalvorming

minjam zaat op even later kom ik terug en lees ik ben verbaasd behalve dat ze schrijft di e heb ik op de tand enb o rs tel gez et e n t oen ging ik d e tande n van mijn zu sj e poetsen schrijft ze ook nog e n wat kinderen leren va n ik heb van mijn m oedergel eerd de tande n van mijn z u sj e te poetse n dat had z e niet verteld maar taalvormin g we l ge s chreve n ik vraa g of ze het zelf h e eft g e sc hreven of dat rianne haar buurmeisje heeft ge holpen rianne h e eft me een be e tje geholp e n zegt ze dit proce s gaa t alle l esse n door nelline gaat steeds meer zelf doen en vraagt nog maar af en toe hulp van haar buurmeisje die van mij e n van d e m e es ter h e eft z e niet e c ht meer nodig we sc hrijv en ov er a ll erl e i erv aringe n nell ine schrijft vaak over haar kleine zusje over d e hond die ze h ebben gehad en over and ere dinge n thuis de z esde en laatst e kee r d a t ik in de kla s kom g aan w e weer in de k ri ng s chrijv en we sc hrijven wat e en woord uit ons lij s tj e b e tekent e e n soo rt definiti e ne lline h eeft het woord vi s ge kozen ze kijkt even rond al sof z e niet begrijpt wat z e mo et doen ik ga n a ar haar to e en z e g je mo et denk en hoe le g ik uit w a t e e n vis is a an ik 9 i ke 2 vo cp irl o r iemand di e dat ni e t w ee t v e rt el maa r z e b egint nou ze l even in het water schrijf maar op zeg ik en mi sschien kun je er no g w el mee r ov e r ze gge n ze begint m e t een en c rul un r s a schrijft een h e l e poos do o r als ie de reen kla ar is me t sc hrijv e n doen we een voorle es ronde a lle kind e r e n le zen hun e igen te ks t voor al s op ee n sc hool voor sp e ciaal ond erwij s maa k we bij nell in e aankomen ro ept a l i e mand dat te ik pas iets opm e rk elijk s mee ik g af e e n z e ni e t kan le zen ik druk het d e kop in en a a nt a l l ess en in e en klas met zowel mlk als geef n e lline de b e urt ze l eest ha a r teks t r o m leerlingen van een jaar of tie n in d e hel e maal voor kl as zat e e n mei sj e nellin e die no g m a ar op avi i las voor de niet ingewijde n dit i s ee n ze leefes in de water zeer laa g lee sniveau de meester ze i dat hij in meestal zijn ze greis de k ri ng wel naast haar zou gaan zitten en je kun ze eetes omdat ze het anders ni et zou kunn en volge n en als ze tut water en gee n teks t zou kunnen schrijven aldu s komen gas ze dood gebeurde en ze zijn glad in de eers te l es zit nelline naas t de mee s ter e n als ze ee n zin op ga at sc hrijv e n vra a gt z e uit d e klas klinkt ve rbaa s d z e kan lezen hem om hulp in de tw ee de les s c hrijven w e iedereen lac ht ne lline ook ja ze kan lezen niet in de kri ng maar aan de eigen tafel ik in ieder g eval haar eigen tekst door dit loop rond om de kinde re n te helpen en kom lee rproces krijgt ne ll ine s te e d s meer vertrou bij ne lline ik lees haar te k s t ik pakte de w e n in wat ze kan ze kan haar eigen tekst tand e nbo rs tel van mijn z usje e n pakte d e tandpas lezen en heeft er plezier in ta ik vraag door over hoe ze precies tanden het voorbeeld maakt duidelijk wat taalvor poets te zij vertelt en ik zeg schrijf maar ming kan bet e kenen voor de taalontwikke 1999 3 moer 163 ling van kinderen niet a lleen kinderen als den kinderen de taa ll es op school niet m eer nellin e kunnen daa rv an profiteren m a ar ook me t hun ta a l als communi ca tie een ander kind e re n di e we l go e d in taal zij n i e dere en nad eel i s d a t ee n a antal kind e r en buit en de kan v a naf zijn eigen niveau en uitgaande van boot valt als je d e re gels niet zo sn el ke nt als zijn mogelijkheden meer plezier krij gen in and e re n of een andere leerweg h ebt of al s je taa l en ook meer le ren een a ndere mo edert aal hebt op de s c hool v an ne lline zitt e n v ee l kinde re n di e ne der in dit artike l vertel ik welke asp ec t e n v a n t aal lands a l s tweede taal le r e n e n bij wie in dat in taalvorming naar vor en kom e n c entral e proces er g en s iets niet goed gelop e n i s ze vr aa g i s in welk e din ge n worden kinde re n nu hebb e n v e el a l erv aringe n op vo ri ge sc hol en b e ter a ls z e regelmatig ta al vo rmin g do en en zijn d a ar mi slukt in d e mees te g evall e n ho e komt het dat z e da a r beter in word e n hebb e n z e ook s lechte erva ri n gen met h e t daa rvoor moet ik e e rs t in gaa n op d e zin e n le ren in het taalonderwij s z e he bb e n s l ec hts fun cti e v a n ta al e n b eschrijve n ho e me nsen t ec hni sc h l e re n l e ze n als ze h et a l ge l ee rd ee n taal ler en het vers c hil tu sse n taalve rwe r hebben ze doen s chrijfo e feningen m echa ve n en t aall er e n ook z al ik d e voo rwaa rd e n ni sc h e n z ond er begrip ko rt om e r i s vee l di e h e t l e re n van ee n t aal b e vord e re n kort verlor en gegaan in d e t aa llesse n d e o p e n besc hrijve n tot z ov e r i s h e t allemaa l th e ori e d e ur t aal als communi c atie heeft potdi c ht ma a r ho e pas t ta a lvorming in d e z e th e o riee n g ez et en g aa t het hie r s t ri kt om t aa lverw erv ing of o o k in onde rzoe ke n is da t te ru g te vinde n ligge n er o ok lijn e n n aar taal l e re n n a h et v eel o nd e rzo ek er s st elle n d a t zin e n fun c ti e b e antw oorden van deze vra g e n tre k ik t e n va n t a al in h et ta a lond e rwij s v erdw e n e n of s lotte e en p aar c on c lu si es over wa t kinde ren v er verstopt zijn en dat d a t ee n van d e va n taalvormi ng l e re n h oe m o eilijk dat te re de n e n is da t kind ere n sl ec ht o p taal gebi e d me ten i s ma a r waarom d a t ni e t s gee ft prest e r en knijp s tra e a 199 7 app el e a 1995 ho e ka n nu d e v e rbinding ge l egd de zin en functie van taal word e n tu sse n t a al al s c ommuni ca ti e en taa l als st el se l v an rege l s w a nt d a t l aa ts t e m oe t h e t i s ee n op e n d e ur taal b e staat om met toc h o ok ge lee rd w ord e n en we lke rol sp e elt elkaar te c ommuni cer en ma a r het is w e l ee n taalvorming daari n om d e z e v raag t e b eant b elan grijk e op e n deur e e n o m s t ee d s wee r wo o rde n mo et ik ee rs t even k o rt in gaa n op op e n t e ze tte n in h e t o nd e rwij s lijkt h e t of d e m a ni e r waa rop me n se n e en taal le re n t aal l e r e n maa r heel in d e ve rt e op communi catie ge ba see rd i s het lijkt also f t a al e r is om taal leren en taal verwerve n re ge l s t e l e re n sp e llin g gr a mm a ti ca en al s e r ge pra a t wordt g eb e urt dat mees ta l toch wee r h e t leren van een tw ee d e ta a l ga at bij kind e om iets o v e r de regels t e l e r e n d e zin van re n e i ge nlijk pr ec ie s h e tz e lfd e als het l ere n t aal prate n e n sc hrijv en o m me t elka a r t e va n ee n eers t e t aa l app e l 1 9 9 5 zegt d at d a t c ommuni ce ren i s vaa k ve r t e zoe ke n als e r op twee m ani e re n ge be urt d e e ers te m a ni e r op sc hool ov e r pres tati es op t aal gebie d ge praat is ee n ta al l e re n door d ez e op te pikke n e r is wordt gaa t het dus mee s tal ni e t om taal al s sprake v an t aal ve rw erve n do o rdat d e taal in co mmuni ca ti emidd e l h e t gaa t e r ni e t om of d e om gev ing g epraa t w ordt e n er een n oo d he t kind k a n zeggen wa t h e t b e do elt of d e z aak en wil tot c ommunicati e is leert me n and e re n d at b e grijpe n of h e t begrijpt wa t e e n taal appe l noemt de z e benaderi ng onge and e re n bedoel e n ma a r he t gaa t om h e t s tuurd de tweed e m ani e r i s ee n ta al l ere n b e grijp e n e n to e p asse n van de rege ls h e t midde l s in stru c ti e deze manier no emt app el verlies da t door d ez e e e nzijdi ge benad e ring ges tuurd v a n tevoren wordt b e da c ht wat er optre edt i s ni e t geri n g op d e ee rs t e plaats a lle m aal ge lee rd mo e t worden e n e r wordt b es taat e r ee n grote kl o of tussen ta al a ls l es op ee n dida c ti ek b ed acht om dat zo g oed m oge sc hool e n taal om e lkaar b et er b egrijp en taa l lijk v oor e lkaar te krij gen op sch oo l w o rdt als les wordt door kinder en vaak e rva re n a l s uitera ard ve el ge daan aa n ta a l leren appel plicht en niet als plezi e r bove ndien verbin legt e r de nadruk op da t het d aa rn aast v a n 164 moer 1999 3 groot belang is dat de school ook gelegen leerkrachten uitnodigend zijn naar kinderen heid geeft tot taal verwerven met name voor toe kinderen met wie buiten school ni e t ve e l het is va n b e lang dat er goede vrage n gesteld ned e rlands gepraat wordt is de s chool de worden niet te a lgem e en toege s pitste vragen enige plek wa a r een taal ook verwo rven kan zijn makkelijker te beantwoorden waarom word e n e n dat is ne t zo goe d n oodza k el ij k vragen zijn het moeilijkst voor h e t g oe d l e re n b e h eersen van ee n taal va ria ti e in vrag en stimul ee rt de b e la ngs t el taal leren en taal verwerve n zijn beide van ling i e dere en krijgt de kans om aa n bod te belang hoe deze aan elkaar ge kopp e ld kun komen d e ge le genh e id om te prat en n e n worden of door e lkaar he e n lopen daa r de inbr e ng van kinderen mo e t serie us geno kom ik l a ter nog op teru g e e rst ga ik nog i e ts men word e n e n gebruikt worden in d e verder in op de voorwaarden wa a ra an taalve r int eractie het is geen kwes tie zijn van vraa g we rving op s chool moet voldo e n wil h et en het juiste antw oord een houding van effectief zijn actie f luiste re n v a n de l ee rkrac ht i s bel a n grijk e n ook tu sse n de l e erling e n ond erling moet taalklimaat taalaanbod en interacti e d a t aangemo e digd word e n als laatste e l e me nt noe mt app e l het belang doen aan taa lve rw ervin g op sc ho ol i s ni e t rijk voor kinder en fee dbac k te krij ge n op hun z o ma ar w a t rondkletse n of e en v e rhaal v ert el uit i nge n dit be treft zow el de vorm waa rbij len e n kijken wat de le erlin g en e ruit oppik implic i et ve rb e t e r e n de voork eur hee ft al s de k e n voor all e kind ere n maar me t n am e inhoud i s wat de kind e re n zeg ge n werk elijk voor de tw e ed e taalve rwerve rs zijn d rie z a ke n v a n b e l a ng voor h e t d e voort g ang v an he t b e l a ngrijk e e n v e ili g ta alklima at h e t taal gespre k bij v ee l kringge spre kk e n i s dat nie t aanbod en de mogelijkhed e n tot interac tie h et ge val knijp stra 1993 app el e a 1 995 kortom taal verw e r ve n gaat ni et zomaar e e n v e ili g taalklimaa t zor g t ervoo r d a t k in w at le v e rt d e w e rkwijz e van ta alv o rniing nu d e r en zi c h pr ettig vo e le n als ze pr a ten dat z e op voor t aa lverwerv in g uit g eda a gd word en om i ets te v ert ell en dat er n a ar h e n geluisterd wordt het t a alaa nbod taalvorming is taalverwervin g va n d e l ee rkrac ht moe t b egrijp e lijk zijn royaal e n n e t even boven h e t nive au li ggen dat de als we met t aalvorming in de k ri ng pra t e n i s kind e re n nu al kunnen reali se re n volge n s d a t vooral onges tuurd taal l e ren van tevo krash e n 198 3 moet h e t ook int er essa nt o f re n b ep alen we niet we lke b eg ripp e n ge lee rd rel e v a nt zijn vo or de kinde re n e n mo e t h e t mo e te n word e n of we lk e t a alfuncties e r ni e t d e opbouw v a n ee n granunati cabo e k ge o e fe nd moet en worden in h et artikel volge n knijp s tra 1 993 stelt d a t he t mee st e w a nne e r gaan w e nou werken zie p 153 s u cces te v e rwa c hten i s al s d e l ee rkrac ht er i n va n dit th e m anumme r b eschrijft lu c ie visch slaagt in te s p ele n op d e interesses va n kind e bijvoorb eeld ho e h e t g espr e k v erli e p bij he t r en d e ze int e resse s komt hij het b es te op h e t bespre ken v a n de tek s t van la tifa bij h e t spoor door ec ht e ge s pre kke n me t kindere n bespre ken van die t e k s t ontstond ee n lijst op wil ta alverw e rving e ffec tief zijn dan i s he t h et bord na a r aanl e iding van ee n vraag ove r va n groot belan g dat e r mo gelijkh e d e n zijn h et doodma k en v a n een mier a lle rl e i mani e voor intera c ti e deg e n e die de taal leert mo e t ren van kl e in e b e estje s doodm a ken kom e n in de kans krijg e n om zelf te spreke n door z elf d e lijs t zovee l manieren dat j e he t niet van te s pr ek e n lokt hij we e r taal van and e ren uit t e vore n zou kunnen ve rzinnen z e kom en e n k an hij ook nog exp eri menter en me t d e n a ar voren uit de ervari n gen v a n kinder e n taal word ik goed begrepen appel 1 99 5 op dat moment is e r dus sprake van o nge noemt e en aant a l k enme rken van int e ra c tie s tu u rd leren maar d a t wil niet zegge n dat all e di e d e verw e rving va n taal bevorde re n prat e n go e d i s wil e r e cht taal geleerd h e t moet gaan over inter es sante en begrijp e worde n dan moet aan een aantal v oorwaa r lijke onderwerpen waarbij kinderen invloed den voldaan worden hebb e n op de loop van h e t ge s prek e n w aarbij in de eerste plaats moet een gesprek voor 1999 3 mo er 165 a ll e deelnemers interessant zijn v olwa s senen voordeur staat dit vormt dan weer de aanlei en kinderen zijn dan betrokken bij het onder ding om door te praten over trappen deuren werp hebben of krijgen zin om elka ar er iets en bellen o o k bij d e tweetalgesprekken in de o v er te vertellen in het geval van de mier is les ove r voordeuren en wat daarbij gebeurt is dat zeker he t geval d e kinderen kunnen maar iede reen aan h e t woord kind eren vertell en niet ophouden in de tw ee de plaats is er veel hun verhaal aan een ander die daar spe c iaal gelegenh e id tot intera ctie ied e re en heeft er na ar luist ert iets ove r te verte ll en niet a ll e e n ee n paar de s kundigen tegenov e r de r es t van onweten den de punten die appel no e mt al s k e nmerken van een goede int e ractie zijn bij taalvorming a ll emaal aan de ord e zo a ls het bela ng van de invloed van kinde r en op de loop van h e t ge sprek suzann e va n nord e n be s chrijft in wanneer gaan w e nou werken een l es over dingen in d e k ring de kind ere n be pal e n daar d e loop va n het g esprek als alle v i erkante e n l a ngw e rpige voorwerpen op tafel liggen vraagt suzann e wie er iets wil ve rte llen over ee n v a n de dingen o p tafel dat br e ngt h e t ut d la x ge sprek op gang h e t ene verhaal roe pt h e t fcy cm l a a ndere op kinderen ste ll en elkaar vra gen bil y yy oy 1 rv fill cpm v 4 1 1 ook d e behoeft e om t e v ert elle n wordt 4 am door de voorw e rpen op ge roepen a a n e e n stuk door voelt de b eg e l eider tijden s d e t a alrond e bij de kind e re n een b e ho efte om i e ts t e ze gge n of te vert elle n suzanne le idt t3wn h e t gesprek in ban en en ste lt vragen er wordt kinderen ook steeds feedb a ck gegeven als in h e tzelfde k ri ngges prek de kinderen ram a z a n ook schrijv e n e n vo orlez e n hoort bij de niet b e grijp e n al s hij i e ts ov e r e en dollarbiljet inte rac tie er zijn nu eenmaal kind e re n die v ertelt wordt er net zol a ng doorgevra agd tot niet zo gemakkelijk in de kring praten dat dat begrip er wel i s taa l is niet formeel taal wil ni et zeggen dat ze niks te z eggen h ebben is om elk aa r te b egrijp e n bijna altijd w ille n z e w e l i e ts sc hrij v en en dat wordt dan we e r voorg el e zen als de kind e ren e e n and e r voorb eeld in tr a ditionele k ri ngge hun ve rhaal op s chrijv e n h e lpt de leerkra c ht s prekken zijn vaak d e zelfd e kind e ren aa n h e t ze om de woord e n t e vinden di e ze nodig woord va n norde n 1994 de and e re kind e h e bb e n i e dereen belee ft de hele dag va n re n kom en er du s weinig tot niet aan to e om a lles gebrek aan ond erwerpen om over te hun ta al ac tief gebruiken t a alvorming han prat e n of t e s c hrijven is er nooit het schrij t ee rt e e n aant al w e rkvorm e n wa arbij iedere e n v en s t a at in direc te sam e nhang me t het spre a an het woord komt dez e interactie beperkt ken h e t luister e n en he t lezen en dat br engt zich ni e t tot een o f twee kinderen die toeval me op het volgende d e sam e nhang tussen de lig wat b e ter van de tongriem gesned e n zijn vi er ta a lvaardigh e den een v ert elronde op de kri ng af v ormt s oms het begin van de l es zo ook in de les di e gescheiden en gekoppelde suzann e van norden beschrijft in het vorig e vaardighede n a rtike l ond e r h e t kopj e onvoorbereid beginn e n me t een taalrond e laat zij zien hoe in h e t onges tuurd e l e ren bij taalv orming i e d e reen aan het woord is iedereen vertelt hange n de vier vaardigheden van taal direct ho eveel trappen hij op mo e t voor hij voor d e met e lkaar samen dit in teg ens te lling tot d e 166 m o er 1999 3 meeste methodes waar de vaardigh e den ren betekent dat taal als s telsel van regels altijd gescheiden geoefend worden bij taalvor van belang is de regels van de taal leren de ming horen in het k ri nggesprek en de nv ee kinderen door de taal te gebruiken als talgesprekken praten en luisteren bij elkaar iemand niet b egrijpt wat je hebt geschreven maar wat je zegt kun je ook opschrijven en doordat er technisch iets ni et klopt moeten wat je g esc hreven h ebt moet je ook weer w e het erover hebben ho e z e g je dat nou lezen het voordeel van deze gekoppelde zodat iedere en snapt wat je bedoelt en hoe benade ri ng is dat alle aspecten van taal bete kun je precies zeggen wat je bedoelt dan kenis vol blijven zijn tekstb esprekingen nuttig de leerkracht a ll ere e rs t i s er een onderwerp wa ar de en kinderen kijk e n samen of iedereen snapt kinderen ze lf betr o kke n bij zijn dan i s e r e e n w a t er bedoeld wordt en zo e k e n g ezamenlijk noodzaak tot sc hrijve n e n weer tot lezen oplo ssingen als dat niet het g e val is daarbij voortkomend uit de b ehoefte om j e e rvari ng gaat het dus om taal als een s telsel van regels goed ov er t e brengen e n die van d e anderen als in de tekst van latifa over de mier w e er te hore n in het voorbe e ld van nell ine onduidelijk is hoe de mier e ers t doodgemaakt i s dit goe d te zien omd a t z e graag ha a r v erhaal i s e n dan to c h nog in een s choen gaat wordt wil vert ell en i s z e ge motiveerd tot sc hrijven daa r uitgebreid over gepra at la tifa komt e r e n omdat ze graag wil dat het gehoord wordt dan zelf a c ht e r dat e r een ande re mier in haar is ze g emotiveerd om t e lezen s choen ging en even l ater blijkt dat he t taal v ormin g bevord ert de be trokk e nh e id mi sschi e n wel duidelijker i s dat ze de mier e n de wil va n kind e r e n om a ll e de e lv a ardig d oo dtrap te in pla ats v an doo dma a kt e zo pa sse h e den te kunn e n geb ru ike n bij kind er en in re n e r bij ee n t ek s tb espre king h ee l vee l het sp eciaal onde rwijs zoals ne ll ine i s dat op ta alte chni sc he zaken de r evu e we kome n e r een v e rh e vigd e mani er te merken ik ben bijvoorb eeld a cht er dat het verschil uitmaakt trots en t evreden als ik zo n groep waarvan waar een woord staat in de zin alsje schrijft ik de kind e r e n altijd ze ggen d a t ze een he ke l aan tro k mijn broertje in de bu s kan dat ie ts anders sc hrijv e n h ebb e n erto e krij g om sc hrijven al s betekenen dan ik trok mijn broe r je de bus in i ets van vanzelfspreke nds te zien als ie ts dat niet per se moe ilijk i s kinderen zien het dan d a ls een noodzaak om hun verhaal te b ewaren en aan ande re n te late n hore n ze zien h e t a l s ee n vorm va n c ommuni c ati e tot nu to e be sc hreef ik taalvorming geheel op het gebi e d van d e taalverwervin g h e t onges tuurd e le re n op zi ch is dat al b el a n g rijk ge noeg om ee n pl e k in h e t ta alonde rwij s te h e bb e n da a r kom ik s traks nog op terug maar h et is ee n v e rsimpeling van de we rke lijkheid want ge s tuurd e n ongestuurd leren loopt vaak door elkaar het is e e n onder sche id d at j e van buit e naf g e zi e n maakt ma ar dat in de praktijk vaak door elkaar h e en plaats vindt hoe gaat dat bij taalvorming taal als stelsel van regels k 9q eten mek het licltie uit zoals ge zegd b e sli s sen le erkrachte n bij taal met de encusje aan vorming nooit tevoren wat er geleerd moet ik pakez hee eten m broers bord worden eigen erv a ri ngen zijn de ba s is en wercl rri n vader heel era boc s tevore n kun je die niet plannen maar het oer moc vl van min vader mijn b roer criteri um va n de begrijpelijkheid voor ande v w e gs ppen ek eken 1999 3 moer 167 e e n ander voorbeeld w e ontdekken dat er een leuke creatieve vorm i s al s extraatje woorden zijn die zowel een w e rkwoord zijn bedo e ld wordt kinderen ler e n niet de regels als een zelfstandig naamwoord bijvoorbeeld van taal als je dat slechts vanuit de te chni s che vo etballen train e n en e t en zie afbeelding op kant van taal be kijkt is dat zeker het ge val p 1 6 7 we zien ook d a t h e t in e en zin alleen taa lvormin g l e vert niet dir e ct de kenni s over ma a r h e t ee n of h e t a nd e r k a n zijn e e n werkwoord e n e n zelfs tandig na a mwo orden ander e keer ontdekken we da t er woord e n bij voorbeeld niet zond er extra oefe ning in zijn die twee betekeniss e n hebben omda t een i e de r geval hierboven ben ik ove ri ge ns w e l jongen in zijn tekst h a d g eschreven da t hij in a l in ge g a an op d e mogelijkh e den om ook de de ka ttenbak mo es t zitt en bijn a werd het t ec hnis che kant v an ta al aa n bod te la t en ruzie omdat i e m a nd b e gr ee p dat hij tu sse n d e kom en naar a anl eiding van e ig e n t e k s te n katte ndroll e n mo es t zitt e n en de sc hrij ve r dat ta a lvorming l eve rt de kind eren wel inzi cht belac helijk vond tot e e n a nd e r zei dat het op in het gebruik van taal h e t lee rt kinderen mi ssc hien wel alletw ee kon beteken en ee n t e zo e ken naar woorden e n zinnen di e uit pl e k ac hter in de auto e n ee n plek v oor de drukk e n w a t zij will e n z egge n h e t l eert k a tte ndrolle n kinder e n kriti sc h naar hun e i gen te kst e n en al s je begint m e t t a alvorming kom je du s di e va n ander e n te kijken he t l e ert kind eren vanzelf op t aa l a ls stel s el v a n regels soms zi c h te verwonderen over w a t taal is en op breide n le erkrac ht e n di e kant uit n a een ho ev ee l ma ni e re n je h e t kunt gebruik en het t a alronde waari n eig en te kst e n gesch re ve n h e lpt kind e r en hun e i ge n p e rsoonlijk e s tijl w o rd e n ze ma ke n een lijs t v a n woord e n o p v an prat e n e n sc hrijven te o ntw ikkele n d a t h e t bord di e tw ee b et e k e niss en h e bb e n of de s oort ler e n is moeilijk t e m et e n m et d e kinder e n ga an in hun t e k s te n a ll e woorde n me thod e s di e bijvoorbeeld de cito to e ts zo ek e n die e e n w e rkwoord en ee n zelfs tandig h a ntee rt d a t wil nie t z e g gen d a t h e t ni e t t e na a mwoord kunn e n zijn ook ka n d e l ee r me t e n zou zijn e r g e b e urt w el i e ts op dat kr acht uit d e woorden di e in d e tek s t e n va n gebi ed s chol e n w aa r w ij we rke n houde n d e kind eren ge bruikt zijn e e n bordrij same n vaak ee n do s si e r bij wa ari n ee n aantal te k s te n s te ll e n waarm ee d e kind e r e n hun spellin g van de kindere n per jaa r bewaard wo rdt kunn en oefenen sam e n met ee n v ers la g ov er d e mond e lin ge op e en p aar schol e n in am s t e rdam wordt taal vaardigh eid d e l aats te tijd hebb e n we e r he t ge h e le ta alond erwij s gegeve n vanuit de op h e t gebied va n d e moeilijk e me e tba arh eid eige n tekst e n van de kinderen zov e r gaat h et ee n bro ertj e bijgekreg e n soc i a l e va ardig la ng niet ov e ral maar ook als het bij te ksten heden sc hrijve n blijft wordt gewe rkt aan t aal a ls binnen het onderwij s is h e t ni e t m ee tb ar e s te lsel v a n re gel s d a t i s inh e r ent aa n de r ege lm ati g een probl ee m v aardi ghe d e n di e w e rkwijz e ta al i s altijd vo or dir ec t e i ge n ni e t of moeilijk te me t e n zijn kom e n v aa k in gebru i k de t a al di e zo gel ee rd wordt komt de s ofte niet cogniti e v e ho ek te re cht in d e voo rt uit d e eig e n te ksten va n de kind e r en e n ho e k v an d a t is ni e t d e taa k va n de sc hool is geric ht op de c ommuni ca tie tu sse n de d at klopt natuurlijk ni e t va n taalvorming kinde re n t aal gebruik e n e n ta al le r e n gaa t l ere n kind e re n oo k c ogniti eve v aardi gh ed en ge lijk o p op d e mog e lijkh e d e n e n uitdagin luis t eren bijvoorb eeld i s be halve een s oc i a al ge n daa rvan zijn we nog lan g ni e t uitgeke k e n e motionele vaardigheid ook ee n cognitiev e st ee ds worden e r door taalvormers weer vaa rdigheid d e woorde n kunnen vind e n ni e uw e w erkv o rmen en uitbre idingsmo ge voor wat je wil zegg e n is ook zowe l ee n lijkhe de n ontwikk eld m aa r ja wat l ere n d e s o cia a l emotione l e a ls ee n c o gniti eve v a ar kind e ren er nu eig e nlijk van di gh e id er is b ov e ndien o o k l a ndelijk ee n di sc u s si e gaand e o f j e e en v aardi gheid w el kinderen leren van taalvormin g e nkel co gniti e f kunt to e tsen zoals ook blijkt uit h et th emanumm e r van moe r ov e r taa kge v aa k wo rdt ge z eg d da t kind e r en van t aa l vor ric ht ond e rwij s 2997 6 ma a r s chol e n zijn min g niet d e harde kern van t a al le re n s om s bang tijd in te ruim e n voor ta alvo rnung grammatica sp elling zins c onst ru ctie dat he t omd a t ze d e nke n di e tijd nodig te hebben o m 168 moer 1999 3 kinderen klaar te stomen voor de toetsen onterecht denk ik als er maar een goed plan is om taalverw erv ing en taal leren beide in het verlengde van elkaar aan bod te laten komen maar er zijn ook scholen die hun betere ci t o resultaten op het gebied van taal mede toeschrijven aan de plek di e ta alvor ming in het c urri culu m i nneem t een ander gevolg van de moeilijke meet baarheid is dat d e kans bestaat dat je als ge lovige wordt bekek e n als je pl e it voor taalvorming als ond e rd e el en of uitgangspunt van het taalonde rwijs en dat is behalve onprettig ook no g e e ns ni e t waar taalvorming i s e en ple zie rige mani e r v a n taill e ren en v erwe rve n die sto elt op de p ri maire zin en functie van taal communica ti e bovendi en pa s t de pr a ktijk van t a alvor min g goed in re c e nte th eoriee n ove r t a alv e r we rving e n ta illeren ik hoop me t dit een a rtikel een e ers te aanzet gegeven t e hebb e n tot me er ond erzo ek en theorievorming op dit gebi e d literatuur appel r e a ne d erlands als twee de taal in h e t bas iso n derwijs amsterd a m m e ulenhoff 1 99 5 knijp s tra h zij in stro m e rs tilburg zwij s en 1 993 knijp s tra h e a me t j o u kan ik lezen e n schrijve n ee n o ntwi k ke lingsge richt e didactiek vo or h et l ere n l e z e n e n schrijv en in g roep 3 e n 4 as s en van gorcum 1 997 kras hen s th e natura appro a ch ox ford p e r gamon 1983 mand e rs d c a a rnouts e kleut e rs leren t e w e inig hun taal ge bruike n in didakti ef e n school juni x 997 horde n s van dingen in de kring baa rn b e ka didact 1994 visc h l m z aat e a we rken m e t taaldrukk e n e rva ringen e n ideeen baarn bekadidact 1993 1999 3 moer 169