Zinnen als bouwwerken. Computerprogramma’s voor grammatica-oefeningen.

peter diesveld jasje te stek en met behulp van grafische tech nieken kan de compute r de structuur van zin g kempen nen op aanschouwelijke wijze weergeven bij voorb e eld in de vorm van bouwwerken dit levert een veel inzichtelijker en systematischer zin s bouwnotatie op dan de in het onderwijs zinnen als bouwwerke n gangbare haakj e s en onderstrepingen interac tieve technieken kunnen eentonige oefenin computerprogramma s voor gen in zinsontleding en woordbenoeming bijvoorbeeld in werkboekje s van hun saai grammatica oefeninge n heid ontdoen door z e in te be dden in attractie ve en motive rende c o mpute r s pellen pijls kempen 1 98 7 en ke mpen jongen janner 1990 peter diesveld en g kempen vare de vakgroep twee nieuwe computerprogramma s psycholc qische functieleer en theoretische psycholo gie van de rijksuniversiteit leiden ontwikkelden eerst bes chrijven we taaltris ee n op het be twee computeryroqramrnn s voor oefeitinq iu woord faamde te tris ge ent computerspel woord en en benoemiiiq en zinsontleding beide prvqrnmmn c woordsoorten nemen de ge daante aan van gaan uit van een boa wmetaf por en zijn bedoeld om blokken die net als in telris snel gestapeld bepaalde teruien te oefenen liet zijn hulpmiddelen moeten worde n hiermee kunn e n lee rlingen ter nridersteuniny van de docent de auteurs zien zich oefene n in woordb e noeming dat wil zeg cornputerondersteuninq bij qrnrnrnaticn orrde nvijs als gen het aanduiden van de woord s oort waartoe een effectieve onrlenvijsrnethotle in dit artikel be de woorden van een zin b e h o ren taalkundige schrijven zij beide computerprogramma s een recen ontleding het tweed e programma het com sie vau deze preiernmmin s en een reactie waarbij de putersp el palladio laat leerlingen o efe ne n in prnyrnrmmas geplaatst worden in liet kader van de zinsontleding de bo uw van een zin wordt in bav o volgen in een volgend moer i1u111111pc beeld gebracht als e en soort griekse tempel bepaalde onderdelen van de tempel ontbreken echter aan de voet van de tempel liggen blok de didactiek van het initiele grammatica on ken met namen van zinsd e l e n en woordgro e derwijs heeft de laatste eeuw geen ingrijpende pe n de leerling moet deze blokken op de juis veranderingen ondergaan bij een goed rende te plaats in de tempel terugplaat se n ment zou daar niets op tegen zijn helaas staan beide programma s gaan uit van een bouw de resultaten in een slechte verhouding tot de m e tafoor zinnen zijn bouwwerken woorde n geleverde inspanning zinsontleding en en woordgroepen zijn d e bouwstenen ze woordbenoeming zijn in de praktijk evenwel kunn e n g e bruikt wo rden al s oefe nmate riaal onmisbaar bij het leren spellen en schrijven en nadat de l eerkracht de inhoudelijke uitleg in het vreemde talenonderwijs daarom is het heeft verzorgd het zijn du s hulpmiddelen ter zaak te zoeken naar meer effectieve onderwijs ond e r s teunin g van de doc e nt de pro g ramma s methoden het is teleurstellend te moeten zijn fle xib el e n laten de docent vrij in de keu constateren dat taalwetenschap en onderwijs ze van grammati s che term en en in de omvang kunde zich maar weinig met dit vraagstuk van de terminologie daardoor kunn e n z e naar hebben beziggehouden vergelijk dit maar eens onz e mening ee n aanvull ing vormen op diver met de uitgebreide bemoeienissen van se gangbare taalmethoden wetenschappers met het reken en wiskunde onderwijs onder andere in het freudenthal taal iri s instituut in utrecht kempen 1993 in taaliris n emen woorden en woordso orte n computerondersteuning is een van de midde de gedaant e van blokken aan di e op elkaar ge len om grammatica onderwijs in een nieuw stapeld kunnen word e n het spel be g int met 130 moer 1993 4 f f l i e i afbeelding 1 taaltris h et eerste niveau m et 3 ben o e mde woorden een blokkendoos ter breedte van het sch erm bove ndien s taan deze keurig onder e lkaar ge op de bodem vers chijnt een rij blokken op rangschikt op hogere nive aus zijn er minde r elk blok s taat een woord afgedrukt en tezamen visuele aanwijzingen bovendi en stij gt h e t aan vormen de woorden een zin boven de bak tal woorden per zin e n wordt de t oege me te n zweven andere blokken met namen van spe eltijd per zin korte r zodra de l ee rling alle woordsoort en bijvoorbeeld znw voor z elf zinnen van een nive au goed benoemd he eft gaat s tandig naamwoord vz voor voorzetsel zie af het p rogramma een stapje hoger e n krij gt d e beelding r met de muis klikt de leerling leerling een bonus vanaf niveau 5 staan alle zo achtereenvolgens op een woord blok en op woord soorte n op he t scherm en zijn alle vi s u el e het bijbehorende woordsoort blok gebeurt aanwijzin gen ve rdwene n afbe eldin g 2 dit correct dan valt het woordsoort blok met wanneer de leerling ee n woord fout be een sierlijke boog op het woord zodra alle noemd h eeft ver s chijnt er een m e de de ling woorden van de zin correct zijn benoemd bijvoorb eeld mis de is geen zelfsta ndig worden ze uit de doos verwijderd en verschijnt naam woord deze meded e ling verdwijnt auto een nieuw e rij woord blokken matisch na een paar s econden of als d e lee rling op een muis knop drukt slaagt de leerlin g er het programma h eeft 12 nive aus ieder hoger niet in de zin binnen een b e paalde tijd te niveau wordt een beetje moeilijke r op het benoemen dan komt er e e n ni euwe rij eerste niveau zijn er drie visuel e aanwijzingen woord blokke n ee n nieuwe zin bovenop de die de leerling kunnen helpen de breedte van onafgemaakte zin te liggen dez e ni e uwe zin een woord en de bijbehorende woordsoort mo e t nu eerst benoemd worde n voordat de zijn gelijk alleen de daadwerkelijk in de zin l eerling v e rder kan met de eer s t e zin n e t al s gebruikte woordsoorten worden g etoond en in tetris ook daar moet de sp el e r ervoor z o r 1993 4 m oe r 1 3 1 laf f n e hi d i iy t zrr e urda u d r r u h r rrcda a beeldiiiy 2 tnaltris nivenii r tijdsove rstlirijd iirq qeeft eer extra zi n gen dat rijen met blokken tijdig worden ver kan de l eerling na een minimum aan uitleg en wijderd zodat de stapel niet te hoog wordt zie leertijd aan de slag ten tweede de beweging en ook afbeelding 2 van de blokken en de weergave van een score het spel kan op ieder moment gestopt wor t eller e n tijdsbalk zijn o ntworpen op een ma den indien de leerling bij de eerste so hoogst nier die de motiv e rende werking van een scorende leerlingen zit vraagt het programma computerspel imiteert dit om verveling bij om zijn haar naam en voegt die toe aan de het h erhalen van d e oefe ningen zo lang moge high score list deze lijst geeft de leerlingen lijk uit t e s t e llen ten derde slagen d e leerling e n weer in rangorde van woordbenoemingsvaar op de laagste van de 12 niveaus er vaak in digheid deze lijst kan tevens dienen als score om een correct e gok te naken door aan te n e overzicht voor de docent men dat blokken van gelijke breedte bij e lkaar horen dit maakt het s pel ook aantrekkelijk achtergron d voor l ee rlinge n di e no g weinig vaardig zijn in woordb eno e ming taal iris is een oefenprogramma met een gea vanceerde grafische weergave en een eenvou verdere gegevens over taalris dige bediening het helpt leerlingen bij het in oefenen van nieuw verworven kennis over het programma dient om woordbenoeming woordbenoeming daarbij maakt het op drie zelfstandig te oefenen de docent gebruikt het manieren gebruik van alledaagse kennis ten na de behandeling van delen van woordbe eerste het spel werkt met overbekende objec noeming ten blokken en acties stapelen hierdoor het draait onder windows op een pc at 2 86 spreekt de bediening min of meer vanzelf en of hoger met 2 mb geheugen 1 3 2 moer 1993 4 ijaeeiaing 3 i auaaio rnna et van een zin een cirtekse tempe l het bevat een ruim bestand met voorbeeldzin de leerkracht kan de woordsoortbenamingen nen deels uit kinderliteratuur en afkortingen helemaal aanpassen aan eigen de leerkracht kan dit bestand zelf aanvullen voorkeur en favoriete taalmethode een bijge met behulp van een gewone tekstverwerker leverd controleprogramma helpt hierbij onder andere het bij de comenius computers de leerkracht kan voorbeeldzinnen en de bijgeleverde write of wordperfect onder de woordsoortbenamingen uit een andere taal nieuwe zin moet een rij woordsoorten worden dan nederlands invoeren dit maakt het pro ingetypt gescheiden door spaties bijvoor bramma bruikbaar in het vreemde talenon beeld derwijs zijn blauwe ogen sch itterden van blijheid bruikbaarheidsonderzoe k bez vnw bnw znw zww vz zn w merle 19 93 en witmus 1993 hebben res t is heel s til en pectievelijk in de brugklas van een vso lom pers vnw kww bijes bnw n eve n sch v w school en in groep 8 van een basisschool een heel donker op de zolder eerste bruikbaarheidsonderzoek uitgevoerd bijes bnw vz les znw de resultaten daarvan waren gunstig van in to 1993 4 moer 133 a b eeldirrq 4 tempel met dri e ontbrek e nde s ten e n taal 21 l ee rlingen m et weinig of geen compu palladi o te rerva rin g hadde n er s le c hts drie na e en mi nuut ond e rsteuning nodig bij de bediening de naam van dit programma is ontleend aan de overige n hadden in niet veel meer dan een palladio e e n italiaanse renais s ance architect halve minuut door hoe het programma werkt d e gevels van zijn vaak t e mpelachtige gebou de motiv erende we rking bl ee k groot de leer wen hebb e n ge woonlijk meerdere klassieke lingen sp ee lden enthousiast en geconc e n elementen bijvoorbeeld timpan e n boven en treerd de g ebruikte ve rsie was echter nog niet acht er elkaar h el e ma a l fo utloos e n li et ongelimiteerd gok h et programma ondersteunt het ontleedon ke n to e deze euvels zijn inmiddel s verhol derwijs door zinsbouw op beeldende wijze in p en h et wijzigen van het oefenzinnenbe de vorm van griekse temp els weer te geven s tand gaf enkel e problem e n waar schijnlijk de bouw van zulke tempels ve rtoont nam e lijk omdat de docent en niet vertrouwd waren niet verra s sende ove reenkoms ten niet die van zin d e zo ek ve rvangfunctie in write zij waren nen drie belangrijke bouwele inenten van e c hter z ee r po s iti e f over taaliri s zowel over de een tempel zijn timpaan fri es en zuilvoet vorm al s ove r de inhoud met name zage n ze deze corresponderen niet dri e ty pen zins h e t als een pluspunt dat weinig of g e en uitleg bouwonderd elen woordgroep grammatische nodi g was en dat h e t spel go ed inpa sbaar ble e k functie en woordsoort zie bijvoorbeeld in de kla sse organisatie afbe elding 3 woordgroepen naamwoord groep voorze tse lgroep maar ook hoofd en bijzin worden uitgebe eld in de vorm van timpanen driehoeken woordsoorten staa n 134 moer 1993 4 in 0 1 i