Samen een neus voor tekstkwaliteit ontwikkelen vóór het schrijven

Wat is de kernactiviteit van de leerlingen?

Leerlingen analyseren aan de hand van succescriteria voorbeeldbrieven die verschillen in kwaliteit. Dat doen ze voordat ze zelf gaan schrijven.

Het gezamenlijk formuleren van succescriteria draagt bij aan eigenaarschap van het eigen leren

Hoe pak je het aan?

• Stap 1: Gezamenlijk beoordelen leerlingen met de leraar een voorbeeldbrief (bijlage 1; kan ook vervangen worden door een e-mail)
  • Na toelichting over doel en context van de brief legt de leraar de verschillende criteria (criteriumformulier 1, zie bijlage 1) uit rondom opbouw en briefconventies. Vervolgens overleggen leerlingen in tweetallen over in hoeverre de brief aan de criteria voldoet en waaraan je dat kunt zien (markeren/onderstrepen, etc.). Klassikaal bespreekt de leraar de beoordelingen per criterium, bijvoorbeeld op de volgende manier: leerlingen noteren op een wisbordje goed, voldoende en onvoldoende en steken het bordje per criterium allemaal tegelijk omhoog. Docent en leerlingen bespreken gezamenlijk, aan de hand van de markeringen/onderstrepingen, waaraan je kunt zien in hoeverre het criterium zichtbaar is in de voorbeeldbrief.

• Stap 2: In groepjes beoordelen leerlingen drie voorbeeldbrieven
  • De leraar deelt per tweetal drie voorbeeldbrieven uit die qua opbouw verschillen in kwaliteit. Leerlingen beoordelen de drie brieven aan de hand van criteriumformulier 2 (bijlage 2), door voor elke brief bij elk criterium op te schrijven wat er (niet) goed aan is. Uiteindelijk bepalen leerlingen op basis van hun beoordelingen welke brief het beste en welke het minst goed is en waarom. 
• Stap 3: Klassikale bespreking van gezamenlijke én persoonlijke succescriteria
  • De leraar bespreekt per aspect wat leerlingen de beste brief vinden en waarom. Vervolgens noteren de leerlingen aan welke twee besproken criteria ze bij het schrijven van hun eigen brief met name willen werken en waarop ze feedback willen krijgen gedurende het schrijfproces. De les wordt afgerond met een explicitering van het belang van gezamenlijk verhelderde succescriteria vóór het schrijven (zie toelichting ‘Waarom werkt het zo).

Met welk effect?

Voordat leerlingen zelf schrijven, ontwikkelen ze met elkaar een neus voor kwaliteit. Hoe kan succes er concreet uitzien? De leraar heeft daarbij succescriteria geformuleerd gericht op de opbouw en conventies van een zakelijke brief, die ze later in het proces inzetten om hun eigen brief te schrijven, peer feedback te kunnen geven en ontvangen feedback op waarde te kunnen schatten en verwerken. Het gezamenlijk formuleren van succescriteria draagt bovendien bij aan eigenaarschap van het eigen leren, zeker wanneer leerlingen op basis van eerdere schrijfproducten enkele persoonlijke succescriteria selecteren waar ze ‘met name’ op gaan letten.

Waarom werkt het zo?

Deze aanpak is uitgewerkt in het kader van formatief lesgeven bij talen. Formatief evalueren heeft als primair doel om leerlingen inzicht te geven in hun eigen leerproces en onderwijs op maat te kunnen verzorgen (o.a. Hattie & Timperley, 2007; Sluijsmans e.a., 2013; William & Leahy, 2015). Het samen verhelderen van leerdoelen en verhelderen van succescriteria is daarbij essentieel. Deze aanpak is gebaseerd op internationaal onderzoek en vertaald naar taalonderwijs, waarbij leerlingen eerder werk, werk van andere leerlingen of authentieke voorbeelden analyseren en onderling overleggen wat dit werk nou goed of minder goed maakt. Het gebruik van deze zogenaamde exemplars voorkomt dat leerlingen enkel een abstract beeld hebben van kwaliteit, uitgedrukt in vaak talige en daardoor ambigue standaarden (Sadler, 2010; Nicol & Macfarlane-Dick, 2006). Door voorbeelden te analyseren, werken leerlingen aan een doorleefd begrip van de succescriteria en leren ze wat kwaliteit inhoudt. Uit onderzoek weten we dat kwaliteit herkennen noodzakelijk is om zelf iets met kwaliteit te kunnen leveren (Carless & Chan, 2016; Orsmond et al., 2002).

Meer weten?

• Silfhout, G. van (2016). Continu leren bij het vak Nederlands. Hoe een toetscultuur langzaam plaatsmaakt voor een feedbackcultuur. In: Sluijsmans, D. & Kneyber, R. (red.), Toetsrevolutie. Naar een feedbackcultuur in het voortgezet onderwijs (pp. 87-106). Culemborg: Uitgeverij Phronese.
• Meer voorbeelden van lessenseries waarin schrijfvaardigheid formatief is vormgegeven, vind je op: formatiefevalueren.slo.nl. 

Graag als volgt naar deze bijdrage verwijzen: Silfhout van, G. (2020). Samen een neus voor tekstkwaliteit ontwikkelen vóór het schrijven. Didactiek Nederlands – Zo kan het ook. Geraadpleegd [datum] via [hier de exacte link plaatsen].